Η μαθητική ομάδα είναι στη βάση κάθε προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.Πως διανορφώνεται;Τι είναι η δυναμική της ομάδας;;Πότε μια ομάδα δεν λειτουργεί;;

1. ΔΙΑΜΌΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΜΑΘΗΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ:
ΒΑΣΙΚΆ ΣΤΟΙΧΕΊΑ & ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΊΑ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΕΚΠ/ΚΟΥΣ ΣΤΗΝ Π.Ε.
Εισαγωγικό σεμινάριο στη μεθοδολογία και τις
διδακτικές τεχνικές υλοποίησης προγραμμάτων
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Ιωάννα Ντίνου
Υπεύθυνη ΠΕ Γ ΔΔΕ Αθήνας
ΚΠΕ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ 14 & 15/11/2014

2.  Έφτασα να πιστεύω ότι στο σχολείο (…) οι μόνες
γνώσεις που μπορούν να επηρεάσουν την
συμπεριφορά ενός ατόμου είναι αυτές που ο ίδιος
ανακαλύπτει μόνος του και τις κάνει δικές του.
CARL RANSOM ROGERS 1902 -1987

3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ
ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ: ΟΜΑΔΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
 ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:
 Ανάπτυξη ορισμένων δεξιοτήτων και απόκτηση γνώσεων που
θα ιδιοποιηθούν και θα γίνουν εφαρμόσιμες
 Η βιωματική εμπειρία προηγείται της θεωρίας (Μη
Κατευθυντική Παρεμβατικότητα)
 Δεν γίνεται αρχική θεωρητική εισήγηση για το θέμα που
πρόκειται να επικεντρωθεί η ομάδα.
 Το θεωρητικό ερώτημα και οι απαντήσεις βιώνονται από τα
μέλη της ομάδας, μέσα από ασκήσεις που προτείνει ο
εμψυχωτής.
 Η γνώση αποκτάται με το βίωμα και την προσωπική
ανακάλυψη.
 Ένα μέρος της θεωρίας αρχίζει να κατακτάται και οδηγεί σε
προσωπικές αλλαγές και ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων.

4. ΤΙ (ΔΕΝ) ΕΊΝΑΙ ΟΜΑΔΑ
 Μια σχολική τάξη.
 Μια παρέα που διασκεδάζει μαζί τυχαία.
 Τα άτομα που συμμετέχουν σε μια οργανωμένη
εκδρομή.
 Τα άτομα που συμμετέχουν σε ένα σεμινάριο.
 Δεν είναι ο αριθμός των μελών ή ο στόχος που
δίνουν υπόσταση στην ομάδα.
Για να υπάρξει ομάδα θα πρέπει να υπάρχει αλληλε-
ξάρτηση των μελών της ομάδας ως προς την
επίτευξη συγκεκριμένων εργασιών και στόχων.
(Kurt Lewin,1988)

5. ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΟΜΑΔΑ
 Ένα δυναμικό σύνολο ατόμων σε αλληλεξάρτηση.
(Kurt Lewin)
 Κάτι παραπάνω από συνάθροιση ατόμων. Έχει
ξεχωριστή οντότητα, είναι από μόνη της ένα όλο.
(C. Rogers)
 Είναι σύνολο ατόμων, που έχουν ένα ή
περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά, βρίσκονται σε
αλληλεξάρτηση για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα,
αλληλεπιδρούν μεταξύ τους δημιουργώντας μια
συνεχή δυναμική και προσπαθούν να κατακτήσουν
συγκεκριμένο στόχο ή σύνολο στόχων.

6. Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ
ΚΑΘΟΡΊΖΕΤΑΙ ΑΠΌ:
 Ανάγκη των ανθρώπων για συνδιαλλαγή
κοινωνική επαφή, αναγνώριση, σιγουριά
 Πραγματοποίηση στόχων
 Αλληλεπίδραση στον ίδιο χρόνο και τόπο

7. ΌΤΑΝ ΑΝΑΦΕΡΌΜΑΣΤΕ ΣΤΗΝ ΟΜΆΔΑ :
Εννοούμε τα σχήματα που αποτελούνται από άτομα
που μπορούν:
 να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους,
 να βρίσκονται στην ομάδα με κοινό σκοπό,
 να ακολουθούν ίδιους κανόνες,
 να αισθάνονται ότι είναι μέλη της.
 να νιώθουν την αίσθηση «του ανήκειν».

8. ΤΟ ΑΡΧΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ
 Κάθε μέλος προσπαθεί να βρει σημεία επαφής με
τους άλλους.
 Πιθανά αισθήματα απογοήτευσης (διαφορετικές
προσδοκίες).
 Πιθανή αρνητική προδιάθεση που δύσκολα
αλλάζει.
 Απέναντι σ’ αυτή την κατάσταση τα άτομα
προβάλλουν συνήθως δύο άμυνες:
 Ακατάπαυστη ομιλία ακόμη και για πράγματα
άσχετα με την ομάδα.
 Απομάκρυνση ή απόσυρση και στην καλύτερη
περίπτωση επικοινωνία με το διπλανό τους.

9. ΤΟ ΣΤΆΔΙΟ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΌΨΕΩΝ
 Εκδήλωση διαφωνιών που φθάνουν στη σύγκρουση.
 Έλλειψη σεβασμού μεταξύ των μελών (διακόπτουν ή
μιλούν ταυτόχρονα).
 Νευρικότητα ή και επιθετικότητα των μελών
 Δημιουργία υποομάδων.
 Πιθανή αποχώρηση μέλους από την ομάδα.
 Κάθε μέλος προσπαθεί να βρει τη θέση του στην ομάδα,
 Ο εκπαιδευτής-συντονιστής χρειάζεται να αντέξει την
πίεση που δημιουργεί. Χρειάζεται να δείξει ότι κρατά ίσες
αποστάσεις από τα μέλη μέσα από τη θέση ότι ο
καθένας βλέπει τα θέματα από διαφορετική οπτική.

10. ΤΟ ΣΤΆΔΙΟ ΤΗΣ ΣΎΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΌΨΕΩΝ
 Ανάπτυξη κοινά αποδεκτών τρόπων συμπεριφοράς
 Ο ρόλος κάθε μέλους γίνεται αποδεκτός από τους
περισσότερους.
 Συμφωνούν στον καταμερισμό του έργου.
(διαφωνίες με μικρότερη ένταση και συχνότητα).
 Σταδιακή διαμόρφωση κοινής νοοτροπίας και
ομαδικής κουλτούρας.
 Μετατροπή του κλίματος σε φιλικό,
 Επικοινωνία μεταξύ των μελών
 Ανάπτυξη εμπιστοσύνης.

11. ΤΟ ΣΤΆΔΙΟ ΤΗΣ ΑΠΌΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΈΡΓΟΥ
 Η ομάδα προχωράει προς την ολοκλήρωση του
έργου της. Καλή διάθεση. Θετικό κλίμα
 Αν η ομάδα πετύχει το σκοπό της και ολοκληρώσει
το έργο της αυτό δημιουργεί περισσότερο θετικά
συναισθήματα για τη συμμετοχή τους στην ομάδα.
 Εάν το έργο δεν ολοκληρώνεται ή κρίνεται από τα
μέλη της μη ικανοποιητικό δημιουργείται κλίμα
δυσφορίας και απογοήτευσης.

12.  Η απόδοση ευθυνών ανάμεσα στα μέλη και το
συντονιστή δε βοηθάει την ομάδα.
 Ο εκπαιδευτής-συντονιστής στηρίζει τα μέλη να
αποτιμήσουν το έργο που έχει παραχθεί έως εκείνη
τη στιγμή και να εκτιμήσουν τις δυνατότητές τους
ως ομάδα για τη συνέχεια.
 Καλείται να εμψυχώσει την ομάδα ενισχύοντας την
πίστη τους στο έργο.
 Αν κρίνεται αναγκαίο ενισχύεται το ίδιο το έργο με
μικρές μετατροπές και νέες προτάσεις των μελών.

13.  Το στάδιο της στασιμότητας. Η ομάδα
παγιώνει ρόλους, σχέσεις και συμπεριφορές και
αρνείται κάθε τι καινούριο.
 Το στάδιο της λύσης της ομάδας. Το έργο
ολοκληρώνεται και τα μέλη βιώνουν αισθήματα
λύπης για τον αποχωρισμό τους. Αυτό αφορά
τα περισσότερο ενεργά μέλη.
 Για τους περισσότερο επιφυλακτικούς ενδέχεται
να υπερισχύει η χαρά της αποδέσμευσης από
την ομάδα.

14. ΟΙ ΡΟΛΟΙ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΑ
 Εμψυχωτής –συντονιστής (διεκπεραίωση του
έργου, διαμόρφωση και διατήρηση σχέσεων).
 Ο «ειδικός» που μπορεί να έχει γνώσεις σε
θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο.
 Ο «γραμματέας» που κρατάει σημειώσεις και
υπενθυμίζει τη διαδικασία.
 Ο «βοηθός» που συμμετέχει στο συντονισμό.
 Ο «αξιολογητής» που τον ενδιαφέρει να τηρούνται
οι συμφωνημένες, στην ομάδα, προδιαγραφές, η
τήρηση του χρόνου κλπ.
 Ο «συνεχώς ερωτών» διακόπτει συχνά, ζητά
διευκρινίσεις και πληροφορίες που δεν είναι
ουσιαστικές ή δεν αφορούν τη δεδομένη στιγμή.

15.  Ο αμφισβητίας
 Ο ταραξίας
 Ο δικηγόρος του διαβόλου
 Το «φερέφωνο»
 Ο «αποδιοπομπαίος τράγος»
 Αυτός που έχει ιδέες
 Ο δυναμικός
 Ο πρακτικός
 Ο άκαμπτος
 Ο ατσίδας
 Ο ανυπόφορος
 Αυτός που συμφωνεί πάντοτε

16. Ο ΕΜΨΥΧΩΤΗΣ
 Η σημασία του εμψυχωτή:
Πρωταρχική είναι η σημασία του εμψυχωτή στην
οργάνωση της ομάδας και της διδασκαλίας. Βασική του
προτεραιότητα είναι να δημιουργήσει μια
μορφοπαιδευτική κοινότητα, με σκοπό την αναζήτηση της
αυθεντικότητας του προσώπου του μαθητή και την βίωση
γνήσιων σχέσεων. Επομένως ο εμψυχωτής διαφέρει
από τον δάσκαλο, που (……) για την κάλυψη της
εκάστοτε διδακτέας ύλης, αδιαφορεί για την παιδαγωγία
και βιαστικά σπεύδει να διαικπεραιώσει τα άκαμπτα
βήματα μιας μη στοχαστικής διδασκαλίας, η οποία
καταρτίζει αλλά δεν μορφώνει…
Σίμος Παπαδόπουλος

17. Ο ΡΌΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΉ-ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉ
 Θεσμικός ρόλος στην ομάδα και συνδέεται με το
πλαίσιο
 υποδέχεται την ομάδα
 διατηρεί ίσες αποστάσεις από τα μέλη
 διατηρεί φιλικό κλίμα αλληλοσεβασμού και
συνεργασίας
 «ακούει» τα μηνύματα που του στέλνει η ομάδα
λεκτικά ή μη λεκτικά
 προσπαθεί να συμμετέχουν όλοι με όλους
 λειτουργεί και σαν ρυθμιστής και σαν μέλος της
ομάδας.

18. Ο ΡΌΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΉ-ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉ
(ΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ)
 Α. Να μη δεσπόζει ο ίδιος στην ομάδα
 Β. Να μην επιτρέπει σε εκπαιδευόμενο να δεσπόζει
στην ομάδα
 Γ. Να μην επιτρέπει το σχηματισμό κλίκας

19. ΟΙ ΚΑΝΌΝΕΣ
 Ορίζονται από την συνάντηση των μελών.
 Στην περίπτωση που η ομάδα αλλάζει
φάση τότε κάποιοι κανόνες
επαναδιαπραγματεύονται ή
διαμορφώνονται καινούργιοι ανάλογα με
το στάδιο που βρίσκεται η ομάδα.

20. Ποιοι είναι οι κανόνες;
 Πόσο επιτρέπεται στα μέλη να παραβιάζουν
ή να αλλάζουν τους κανόνες;
 Είναι κανόνες που επιβάλλονται από το
οργανωτικό πλαίσιο ή είναι κανόνες που
θέτουν τα άμεσα ενδιαφερόμενα μέλη και ο
εκπαιδευτής-συντονιστής;
 Είναι οι κανόνες σαφείς και κατανοητοί από
όλους;
 Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα μέλη και
στον τρόπο που αντιλαμβάνονται τους
κανόνες;

21. ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ
 Το σκοπό της ομάδας
 Τους ενδιάμεσους στόχους
 Τον τρόπο δουλειάς:
 μέσα στο χώρο του Σχολείου
 στο πεδίο
 στις διάφορες επισκέψεις, ΚΠΕ κλπ
 Το χρόνο εργασίας της ομάδας
 Τις παρουσίες/απουσίες των μελών της ομάδας
 Τους κανόνες συμπεριφοράς μεταξύ των μελών
 ……………

22. Η ΟΡΓΆΝΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΆΝΤΗΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΆΔΑ
 Δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε ακριβώς την δουλειά με την
ομάδα γιατί:
 Κάθε μέλος της ομάδας είναι μοναδική οντότητα όπως κάθε
άτομο.
 Η στιγμή που τα μέλη της ομάδας συναντιούνται είναι
μοναδική. Δεν υπήρξε στο παρελθόν με τις ίδιες
προϋποθέσεις: άτομα, χώρος, χρόνος, εποχή, εκπαιδευτής,
πλαίσιο.
 Η στιγμή που ο εκπαιδευτής-συντονιστής συναντά την
ομάδα είναι μοναδική (πλαίσιο εργασίας, φάση της ομάδας,
ψυχολογία εκπαιδευτή).
 Τα γεγονότα που συμβαίνουν και εξελίσσονται στη
διεργασία της ομάδας είναι μοναδικά (εφόσον μοναδικά
είναι τα άτομα, οι συμπεριφορές, τα συναισθήματα).

23. ΤΙ ΘΑ ΒΟΗΘΉΣΕΙ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΌ:
Η «ΤΑΥΤΌΤΗΤΑ» ΤΗΣ ΟΜΆΔΑΣ
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
ΟΜΑΔΑΣ
Αριθμός
μελών
Υπόβα-
θρο
προέλευ-
σης
Φύλο
Ηλικία
μελών
Ευελιξία
Προηγού-
μενη
εμπειρία

24.  Τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν
 Η διάταξη των καθισμάτων σε κύκλο ώστε να
ευνοείται η επικοινωνία (οπτική και ακουστική).
 Μουσική
 Κλείσιμο συνάντησης με αναστοχασμό
 Ο εκπαιδευτής-συντονιστής της ομάδας ενθαρρύνει
τα μέλη να καταθέσουν τη γνώμη τους. Για να
διευκολύνει τα περισσότερο δειλά άτομα
 Σχεδιάζει ερωτήσεις του τύπου:
«Τι δε σας άρεσε;»
«Σε ποιο σημείο νιώσατε δυσκολία;»

25. ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ
 Ο αριθμός των μελών μιας ομάδας μπορεί να από 3
έως 10 ή 12 άτομα.
Μεγάλη ομάδα
 Mειωμένη ικανοποίηση
 Αύξηση του πιθανού αριθμού σχέσεων
 Ανάγκη για αποτελεσματική άσκηση συντονιστικού
ρόλου
 Λιγότερος χρόνος για επικοινωνία σε κάθε μέλος
 Δεν μπορεί να αποφευχθεί ματαίωση (Frustration)
 Mεγαλώνει το χάσμα μεταξύ τακτικών και μη
τακτικών μελών

26. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΜΙΑΣ ΟΜΑΔΑΣ ΠΟΥ ΕΧΕΙ
ΙΣΧΥΡΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ
Ωραία ατμόσφαιρα, άνεση, οικειότητα
Κοινοί στόχοι, αντιληπτοί και αποδεκτοί από όλους
Προσήλωση στο σκοπό
Αποφάσεις με συναίνεση, συμφωνία και δέσμευση
Εναρμόνιση ατομικών και ομαδικών αναγκών
Αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των μελών
Σωστή αξιοποίηση γνώσεων και ικανοτήτων των μελών της
Υψηλός βαθμός υπευθυνότητας
Υπάρχουν διαφωνίες, αλλά όλοι αισθάνονται καλά
Ελεύθερη έκφραση απόψεων
Επιτρέπει την αυτοκριτική που είναι άνετη και ειλικρινής

27. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΕ ΟΜΑΔΑ
 Παραγωγή περισσοτέρων εναλλακτικών
λύσεων
 Σωστότερες προτάσεις
 Σφάλματα αντιμετωπίζονται
αποτελεσματικότερα
 Η παρουσία άλλων ατόμων παρακινεί σε
μεγαλύτερη ατομική παραγωγή
 Η ομάδα μαθαίνει πιο γρήγορα από τα μέλη
της
 Υπάρχει ροή πληροφοριών από πολλές
πηγές

28.  «Αν στις μικρές ομάδες εύκολα ‘σκέφτεσαι’ αλλά
δύσκολα ‘νιώθεις’, στις πολυμελείς ομάδες μάλλον
συμβαίνει το αντίθετο» David Jaques

29. Μικρή ομάδα
 Δεν υφίσταται μεγάλη αναγκαιότητα για αρχηγό
 Λιγότερες ιδέες , λιγότερα πρότυπα αντίδρασης και
μειωμένες προοπτικές αλλαγής στάσεων.
 Μειωμένο πεδίο ανάθεσης αρμοδιοτήτων
 Τα μέλη της ολιγομελούς ομάδας έχουν μια
καλύτερη αντίληψη της επίτευξης των τεθέντων
στόχων.
 Το αίσθημα της επιτυχίας εύκολα και γρήγορα
διαπερνά όλα τα μέλη.

30.  Υπάρχει αλληλεγγύη και αλληλοστήριξη
 Τα μέλη είναι στο ίδιο επίπεδο, δεν νοιώθουν να
κινδυνεύουν και μπορούν να πειραματιστούν
 Υπάρχει μείωση της επίδρασης του άγχους στην
προσπάθεια για εμπέδωση νέων ιδεών, στάσεων,
δεξιοτήτων
 Γίνεται ανταλλαγή εμπειριών και επιτυγχάνεται
μάθηση μέσω αυτής

31. ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΗΝ ΠΑΕΙ ΚΑΛΑ;
 Η ομάδα να είναι αδιάφορη, παθητική
 Μερικοί μαθητές μονοπωλούν την έκφραση των
ιδεών τους
 Οι φλυαρίες μερικών, εμποδίζουν την εργασία των
άλλων
 Τα μέλη της ομάδας δεν έχουν κατανοήσει καλά το
έργο που πρέπει να κάνουν και προχωρούν με
δυσκολία
 Τα μέλη δεν επικοινωνούν πραγματικά
 Η ομάδα δεν έχει πραγματικό ενδιαφέρον
συνεργασίας, δεν συζητά, δεν αξιολογεί.

32. TΕΧΝΙΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΑΣ ΣΤΑ ΠΛΑΊΣΙΑ ΤΗΣ ΟΜΆΔΑΣ
 Kαταιγισμός ιδεών (Brainstorming)
Απαγορεύεται η κριτική
Επιθυμητή η απεριόριστη φαντασία
Συζήτηση
Ομαδική συζήτηση κυκλικής διάταξης
Ταυτόχρονη συζήτηση ανά ζεύγη (εταιρική)
Συζήτηση με διάταξη δύο κύκλων
Κενή καρέκλα
Ελεύθερος διάλογος
Κατευθυνόμενος διάλογος

34. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ
 Αρχοντάκη Ζ. Φιλίππου, ∆. (2003), 205 βιωματικές ασκήσεις για
εμψύχωση, Καστανιώτης,
 Οι δυσκολίες στην επικοινωνία εκπαιδευτών και εκπαιδευό-μενων,
επιμέλ. ∆. Βεργίδης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα Γιώργας, ∆. (1995),
Κοινωνική Ψυχολογία τομ. Β’, δ’ εκδ., Αθήνα
 Γκιάστας, Γ. (2003), Εκπαίδευση Ενηλίκων: Η ψυχολογία ομάδων στην
εκπαίδευση ενηλίκων επιμέλ. ∆.Βεργίδης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα
 Μακέλη Γραματή(2007) ‘’Ας δουλέψουμε μαζί. Η δουλειά της ομάδας, η
δουλειά με την ομάδα’’ΚΠΕ Μακρινίτσας
 Παπαδόπουλος Σίμος(2010) Παιδαγωγική του Θεάτου Αυτοέκδοση
Αθήνα
 Πολέμη-Τοδούλου Μ., Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών,
Εκπαιδευτικό Υλικό θεωρητικής κατάρτισης, τομ. ΙΙΙ: Η αξιοποίηση της
διεργασίας της ομάδας στην εκπαίδευση ενηλίκων, Υπουργείο
Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας - Εθνικό Κέντρο
Πιστοποίησης Συνεχιζόμενης Επαγγελ- ματικής Κατάρτισης, Αθήνα
 Χρυσαφίδης, Κ. (1994), Βιωματική - Επικοινωνιακή ∆ιδασκαλία,
Gutenberg, Αθήνα
 Rogers Carl ( 1969) Freedom to learn ,Columbus Ohaio,Charlew E.
Merill