επικοινωνία 1 για moodle με share

1. ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ:
ΕΞ’ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΠΡΟΙΣΤΑΜΕΝΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ:
ΕΝΔΟΥΠΗΡΕΣΙΑΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΗ
1ο ΜΕΡΟΣ:
Βασικές Αρχές Επικοινωνίας & Ενδοϋπηρεσιακή Επικοινωνία
Συντάκτες:
Παναγιώτης Μαυρωνάς
Λάμπρος Τούμπας
Μάρτιος 2016

2. Πως ορίζουμε την
επικοινωνία

3.  ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Ξεκινώντας με απλά λόγια…
η επικοινωνία είναι μία μορφή διαπροσωπικής ή κοινωνικής
αλληλεπίδρασης μέσω της οποίας ανταλλάσσονται μηνύματα.

4.  ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ – ΟΡΙΣΜΟΙ
 ένας πομπός Α (άτομο, ομάδα) μεταβιβάζει πληροφορίες, σκέψεις,
ιδέες, συναισθήματα, ακόμη και ενέργεια, σε ένα δέκτη Β (άτομο,
ομάδα) με στόχο να προκαλέσει σε αυτόν/ην την εμφάνιση ιδεών,
πράξεων, συναισθημάτων, ενέργειας και σε τελική ανάλυση να
επηρεάσει την κατάστασή του και τη συμπεριφορά του.
(Μπουραντάς, 2002)
 πηγές μεταβιβάζουν μηνύματα χρησιμοποιώντας σύμβολα,
νοήματα, προκειμένου οι αποδέκτες να κατανοήσουν με τον ίδιο
τρόπο τα μηνύματα και να επηρεαστεί η συμπεριφορά τους.
(Hoy & Miskel, 2008)

5. ΠΟΜΠΟΣ
ΜΕΣΟ
ΔΕΚΤΗΣ
ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ / ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΗ
 Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

6.  ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: MIA ΠΟΛΥΠΛΟΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Η επικοινωνία, όμως, δεν είναι και τόσο απλή διαδικασία. Αρκεί να
θέσουμε τα εξής ερωτήματα…:
 Κάθε φορά αποστέλλεται ένα μόνο μήνυμα;
 Περιμένουμε πάντα να τελειώσει το λόγο του ο συνομιλητής μας, πριν
απαντήσουμε;
 Γιατί διαφορετικοί άνθρωποι ερμηνεύουν το ίδιο μήνυμα με διαφορετικό
τρόπο;
 Μπορούμε πάντα να ερμηνεύουμε τα μη λεκτικά μηνύματα και πως
αυτά επηρεάζουν τα λεκτικά;
 Ποιοι άλλοι παράγοντες επηρεάζουν την επικοινωνία;
…κατανοούμε ότι η επικοινωνία δεν είναι τόσο απλή.
Από τη στιγμή που θα αποδεχτούμε αυτή τη βασική διαπίστωση - αρχή,
μπορούμε να σκεφτόμαστε τους τρόπους και τις αιτίες για τους οποίους
επικοινωνούμε.

7.  ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: MIA ΠΟΛΥΠΛΟΚΗ ΔΙΑΔΙΑΚΑΣΙΑ
Η επικοινωνία, λοιπόν, είναι μια πραγματική κοινωνική σχέση που
εξαρτάται, μεταξύ των άλλων από:
 τις κοινωνικές, πολιτισμικές αναφορές του αποστολέα και του
παραλήπτη του μηνύματος,
 το πλαίσιο στο οποίο πραγματοποιείται (κοινωνικό, επαγγελματικό κλπ.),
 το μέσον το οποίο χρησιμοποιούμε για να επικοινωνήσουμε,
 τη χρονική διάρκεια της επαφής,
 τη συναισθηματική μας κατάσταση (εσωτερική ηρεμία, άγχος, φόβος
κλπ),
 τον τόνο που χρησιμοποιούμε (φιλικός ή εχθρικός).

8.  ΤΙ ΑΝΑΖΗΤΟΥΜΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ;
Να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες και τους σκοπούς μας:
Συνήθως επικοινωνούμε για να εκπληρώσουμε περισσότερους από
έναν σκοπούς, ταυτόχρονα.
π.χ. Πηγαίνουμε σε μία εκδήλωση για να επικοινωνήσουμε αλλά
μπορεί ταυτόχρονα να θέλουμε να εντυπωσιάσουμε.
Να μεταδώσουμε ένα μήνυμα:
Για να πάρουμε την έγκριση των άλλων
Για να παίξουμε έναν ρόλο
Για να δείξουμε ότι αξίζουμε
Για να επιβεβαιώσουμε το «εγώ» μας

9.  ΤΙ ΑΝΑΖΗΤΟΥΜΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ;
Nα αποδεχτούμε ένα μήνυμα:
Για να ενισχύσουμε την ασφάλεια μας
Για να ενισχύσουμε την εξουσία μας
Για να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθηση μας
Για να κατανοήσουμε το περιβάλλον μας

10.  ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΑΝΤΙΛΗΨΗ
Αντίληψη είναι ο δικός μας τρόπος ερμηνείας της πραγματικότητας.
Αντίληψη είναι η διαδικασία που μπαίνει σε λειτουργία η συνείδηση
μας, «το μυαλό μας», συλλαμβάνει έναν ερεθισμό, τον επεξεργάζεται,
συναρμολογεί τα στοιχεία του και καταλήγει σε κάποια αντίδραση, που
είναι ξεχωριστή για τον καθένα μας.
Για το σχηματισμό της αντίληψης συμπράττουν:
 η αίσθηση
 η μνήμη
 η κρίση

11.  ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΑΝΤΙΛΗΨΗ
Από τι εξαρτάται η αντίληψη;
Από τη μοναδικότητα της προσωπικότητας μας
Κάθε άνθρωπος συγκροτεί τη δική του προσωπικότητα, που τον κάνει να
ξεχωρίζει από τους άλλους.
Από την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας
Η εικόνα του εαυτού μας, βρίσκεται σε αλληλεπίδραση με τους άλλους. Για
να μάθουμε ποιοι είμαστε έχουμε ανάγκη τους άλλους, η εικόνα μας δομείται
με τη βοήθεια της εικόνας που έχουν οι άλλοι για μας.
Από την εικόνα που έχουμε για τους άλλους
Συμπεριφερόμαστε στους άλλους ανθρώπους, με βάση την εικόνα που
έχουμε για αυτούς.
Από τις ανάγκες μας
Οι ανάγκες μας υποκινούν στο να αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα, με τον
δικό μας τρόπο, στοχεύοντας στην ικανοποίηση τους.

12.  ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΑΝΤΙΛΗΨΗ
Από τι εξαρτάται η αντίληψη;
Από τις γνώσεις μας
Είμαστε πιο δεκτικοί στην προσοχή πραγμάτων και καταστάσεων που ταιριάζουν
με την προϋπάρχουσα γνώση μας.
Από την oικογένεια μας
Η οικογένεια, ως το πρώτο περιβάλλον μάθησης, έχει καθορίσει σημαντικά τον
τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο
Από τις κοινωνικές καταβολές μας
Οι επιρροές της κοινωνικής μας τάξης και του πολιτισμικού περιβάλλοντος μας
είναι καθοριστικές
Στην εργασία, η αντίληψη εξαρτάται από τις προσδοκίες που
έχουμε από τους άλλους.
π.χ. εάν ένας προϊστάμενος έχει υψηλές απαιτήσεις και προσδοκίες από έναν
υπάλληλο, θα προσαρμόσει την αντίληψη του στις προσδοκίες που έχει για τον
υπάλληλο του.

13.  ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
Πως διαμορφώνεται η συμπεριφορά μας;
Γιατί επιλέγουμε αυτή τη μορφή συμπεριφοράς;
Με βάση τα κίνητρα μας
Έχω σοβαρό κίνητρο να το κάνω, η θέση αυτή θα με
ολοκληρώσει ως άτομο…
Τις αξίες που έχουμε υιοθετήσει
Δεν μπορώ να ανεχτώ την αδικία στην εργασία μου, είμαι
ένας δίκαιος υπάλληλος…
Τη συγκινησιακή μας κατάσταση
Ξέσπασα στον συνάδελφο μου, έχω τα ψυχολογικά μου…

14.  ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
Πως διαμορφώνεται η συμπεριφορά μας;
Γιατί επιλέγουμε αυτή τη μορφή συμπεριφοράς;
Δεξιότητες
Θα το αναλάβω εγώ, μπορώ και συνεννοούμαι καλά με τους ανωτέρους
μου…
Με βάση τη στάση μας
Η στάση μας απέναντι σε ένα ζήτημα είναι καθοριστική για τη
διαμόρφωση της συμπεριφοράς μας
Όμως! μπορεί να υιοθετήσουμε μία στάση που είναι αντίθετη
με τα πιστεύω μας

15.  ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ & ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ
Η κοινωνική μας συμπεριφορά επηρεάζεται σημαντικά από τις προκαταλήψεις
και στερεότυπα, που ενδεχομένως έχουμε.
Προκατάληψη
Υιοθέτηση στάσης και προδιάθεσης για τον άλλο, σχετιζόμενη με κάποιο
χαρακτηριστικό του
Στερεότυπα
Γενίκευση των στάσεων και απόψεων, προβεβλημένη ως μία κυρίαρχη άποψη
κοινής αποδοχής
Τα στερεότυπα απλουστεύουν τις ανθρώπινες σχέσεις, αποκρύπτοντας
πολλές φορές την πραγματικότητα

16.  ΣΥΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 ο καναδός ψυχαναλυτής Eric Berne
θεμελίωσε τη θεωρία της συναλλακτικής ανάλυσης (transactional
analysis), ως εργαλείο ερμηνείας της συμπεριφοράς.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Berne, η επικοινωνιακή διαδικασία είναι μία
συναλλαγή και η συμπεριφορά μας καθορίζεται από τα ερεθίσματα,
που δεχτήκαμε στα πρώτα χρόνια της ζωής μας.
Ως συναλλαγή ορίζεται ένα ερέθισμα συν μια απόκριση. Δηλαδή,
εάν ένας προϊστάμενος πει σε ένα υφιστάμενο: «μπράβο, έκανες καλή
δουλειά»,
αυτό είναι ένα ερέθισμα στον υφιστάμενο να απαντήσει «ευχαριστώ»
και η απάντηση του είναι μια απόκριση.

17.  ΣΥΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Ο Berne υποστήριξε ότι η ανθρώπινη προσωπικότητα έχει δομηθεί σύμφωνα με
τρεις καταστάσεις, οι οποίες αποτελούν ένα σύνολο που ονομάζεται ΓΕΠ (από τα
αρχικά Γ= γονέας, Ε=ενήλικας, Π=παιδί).
Οι διαφορετικές συμπεριφορές των ατόμων οφείλονται στο διαφορετικό περιεχόμενο
των τριών αυτών καταστάσεων του «εγώ».
Επομένως, ανάλογα με το ερέθισμα που δεχόμαστε επιλέγουμε να
συμπεριφερθούμε
ανάλογα με….:
 τον γονέα
 τον ενήλικα ή
 το παιδί
που έχουμε μέσα μας,…
που έχουμε εγγράψει, από την παιδική μας ηλικία.

18.  ΣΥΝΑΛΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Επομένως, σε κάθε προσωπική επικοινωνία δύο ατόμων ουσιαστικά εν δυνάμει επικοινωνούν
έξι άτομα:
Ο Γονέας
Συμπεριφέρεται προστατευτικά, δίνει οδηγίες/συμβουλές, υποστηρίζει αλλά και κρίνει, τηρεί
κανόνες, τιμωρεί, είναι απαιτητικός και δύσκολα ικανοποιείται.
(είναι η ζωή όπως μας τη δίδαξαν οι γονείς, οι νηπιαγωγοί
και οι συγγενείς μας ως την ηλικία των 5 ετών)
Ο Ενήλικας
Χαρακτηρίζεται από ωριμότητα, ισορροπία, ρεαλισμό,
αναλυτική σκέψη, κρίση και αντικειμενικότητα
(είναι οι εγγραφές όπως τις καταγράφουμε, από την ηλικία των δέκα μηνών, μέσα από την
εξερεύνηση του κόσμου για να μάθουμε τον εαυτό μας χωρίς τη βοήθεια τρίτων)
Το παιδί
Δημιουργικό, γεμάτο ενέργεια, συναισθήματα, περιέργεια και αυθορμητισμό
(είναι τα συναισθήματα και οι συγκινησιακές καταστάσεις, που μας δημιουργούνται την ίδια
χρονική περίοδο με τις εγγραφές του γονέα, μέχρι δηλαδή την ηλικία των 5 ετών)

19. Γονικόεγώ
Μας Κατευθύνουν: Νόρμες, Εντολές, Απαγορεύσεις, Αρχές
Με ποιό τρόπο; ... Αυτόματα
Λέξεις-Φράσεις Τόνος Φωνής Εκφράσεις, Στάσεις Σώματος,
Χειρονομίες
Προστατευτικός
Γονέας
Άσε με να σε βοηθήσω.
Μην ανησυχείς.
Θα σε φροντίσω.
Καλά το έκανες.
Είσαι καλός, έξυπνος.
Ενθαρρυντικός
Υποστηρικτικός
Προστατευτικός
Συμπονετικός
Καθαρή ματιά
Αγκάλιασμα Χάδι στο κεφάλι
Χτύπημα στην πλάτη
Χαμογελαστή προσεκτική
Παρακολούθηση
Κριτικός
Γονέας
Μη, όχι!
Πρέπει.
Ποτέ!
Τι θα σκεφθεί ο κόσμος;
Οφείλεις.
Μη ρωτάς.
Επειδή το είπα εγώ!
Θυμωμένος
Αυστηρός
Αυταρχικός
Επικριτικός
Δείχνει με το δάχτυλο
Εχθρική και συνοφρυωμένη
έκφραση
Κρεμασμένα μούτρα
Αποδοκιμαστικό βλέμμα
Χέρια σταυρωμένα στο στήθος
Αρνητικό κούνημα κεφαλιού
Ενδεικτικές συμπεριφορές των καταστάσεων του «Γονέα»
Πηγή: Γιαννουλέας, 2011:45

20. Ενήλικοεγώ
Μας Κατευθύνουν: Η ορθολογική αντιμετώπιση της πραγματικότητας
Με ποιό τρόπο; Υπολογισμένα
Λέξεις-Φράσεις Τόνος Φωνής Εκφράσεις,
Στάσεις Σώματος,
Χειρονομίες
Ενήλικος Πώς,
Πότε Τι,
Πού Γιατί,
Πιστεύω Ας ερευνήσουμε.
Αυτά είναι τα γεγονότα
Θετικός
Καθαρός
Χαλαρός
Χωρίς συναισθηματική
φόρτιση
Ευθυτενής
Ανοιχτές παλάμες
Ειλικρινής
Σοβαρή έκφραση
Σκεπτική έκφραση
Κοίταγμα στα μάτια
Ενδεικτικές συμπεριφορές των καταστάσεων του «ενήλικα»
Πηγή: Γιαννουλέας, 2011:45

21. Παιδικόεγώ
Έχουμε: Αυθόρμητη & Συναισθηματική αντίδραση στα γεγονότα
Αποφασίζουμε Προσαρμοστικά, Διαισθητικά
Λέξεις-Φράσεις Τόνος Φωνής Εκφράσεις, Στάσεις
Σώματος, Χειρονομίες
Προσαρμοσμένο
παιδί
Φοβάμαι!
Βοήθησε με!
Δεν μπορώ.
Επιτρέπεται;
Το κάνω σωστά;
Κλαψιάρικος
Επίμονος
Επιτρεπτικός
Υποτακτικός
Δάγκωμα νυχιών
Ξεροκαταπίνει
Κουλουριασμένο σώμα
Σήκωμα χεριού για να μιλήσει
Θαυμαστική Κατσουφιασμένη
Ντροπαλή Νευρική έκφραση
Αυθόρμητο Παιδί Θέλω. Αισθάνομαι.
Θαυμάσια! Δώσε μου.
Φανταστικό!
Δυνατός Γελαστός
Ενθουσιώδης
Παιχνιδιάρικος
Αυθόρμητος
Χαρούμενος
Αστείες χειρονομίες Με έξαψη
Ευτυχισμένη Γελαστή έκφραση
Ενδεικτικές συμπεριφορές των καταστάσεων του «Γονέα»
Πηγή: Γιαννουλέας, 2011:45

22. Βασικές μορφές
επικοινωνίας

23.  ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Λεκτικές μορφές επικοινωνίας:
(Εδώ ο λόγος έχει τον πρωτεύοντα ρόλο, προφορικός ή γραπτός)
Προφορική
 Η άμεση, πρόσωπο με πρόσωπο (συν)ομιλία ή με χρήση κάποιου μέσου
(τηλέφωνο, τηλεδιάσκεψη, ραδιόφωνο κλπ.).
 Θεωρείται αποτελεσματική, καθώς τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούμε
όλες τις αισθήσεις μας και προσφέρει δυνατότητα απευθείας ανάδρασης.
 75 % του εργασιακού μας χρόνου καταναλώνεται στην προφορική
επικοινωνία.
Γραπτή
 Επιστολές, υπομνήματα, δελτία τύπου κ.ά.
 Ηλεκτρονική λεκτική επικοινωνία (διαδίκτυο, mail, μηνύματα σε ιστότοπους
κοινωνικής δικτύωσης, blogs κ.ά.)
 Απαιτεί ακρίβεια & σαφήνεια
 Τυπική & επίσημη
 Είναι δεσμευτική (ό,τι γράφει δεν ξεγράφει) και κατηγορηματική
 Διασφαλίζει την εγκυρότητα & την αξιοπιστία

24.  ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Μη λεκτική (γλώσσα του σώματος):
 Όλα εκείνα τα μηνύματα που εκφράζονται με άλλους τρόπους εκτός του
λεκτικού
 Εκφραστική & αληθινή
 Αποκαλυπτική & Συναισθηματική
 Προδίδει τις στάσεις & τα συναισθήματα μας
 Η ασύνειδη πλευρά της διαπροσωπικής επικοινωνίας
Μία έκφραση ή κίνηση μπορεί να αποκαλύψει τη συναισθηματική
μας κατάσταση.
Το πρόσωπο είναι το εκφραστικότερο μέσο μας
Τα μάτια είναι ο καθρέπτης της ψυχής μας
Οι κινήσεις των ματιών, των φρυδιών, οι συσπάσεις ή διασπάσεις του
προσώπου μπορούν να αποκαλύψουν στους άλλους, τον ενθουσιασμό,
τη συγκίνηση, την έκπληξη, το φόβο, τη χαρά, την αγωνία, τη ντροπή, το
θυμό μας κλπ.

25.  ΜΟΡΦΕΣ ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Γλώσσα του σώματος:
• εκφράσεις του προσώπου – χαμόγελο,
• κινήσεις των άνω (και κάτω) άκρων,
• άγγιγμα – χειρονομίες (απτική επικοινωνία)
• στάση του σώματος
•Χορός
Γλώσσα των συμβόλων:
• έπιπλα γραφείου, δώρα,
• έργα τέχνης,
• ρούχα, κοσμήματα κ.ά.
•Σημαίες – Σήματα αλλά και
•Διάταξη λέξεων, γραφικός χαρακτήρας παρουσίαση κειμένων στην εκφορά
του γραπτού λόγου.

26.  ΜΟΡΦΕΣ ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Οι χειρονομίες αποτελούν βασική μέθοδο μη λεκτικής επικοινωνίας
π.χ. ένας ενεργός συνομιλητής προκειμένου να εκφράσει με
πειστικότερο τρόπο τα επιχειρήματα του, κινεί με παραστατικότερο
τρόπο τα χέρια του.
Το 38% του μηνύματος αποτυπώνεται στις κινήσεις του σώματος,
το 55% στις κινήσεις του σώματος
και μόνο 7% στις λέξεις που
χρησιμοποιούμε.
Η μη λεκτική επικοινωνία είναι αποκαλυπτική, οι λέξεις ελέγχονται
εύκολα, η φωνή, το πρόσωπο και το σώμα όχι
Προσοχή όμως: H μη λεκτική συμπεριφορά μας είναι μία ισχυρή
ένδειξη, όχι απόδειξη των στάσεων-συναισθημάτων μας

27.  ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Καλές πρακτικές μη λεκτικής επικοινωνίας
 Κοιτάζουμε το συνομιλητή μας στα μάτια
(εμπιστοσύνη και ειλικρίνεια)
 Δε δείχνουμε με το δάκτυλο, απεναντίας οι παλάμες των χεριών μας να είναι
ανοικτές προς τα πάνω
(οικειότητα)
 Δε σταυρώνουμε, ούτε σφίγγουμε τα χέρια
(γιατί εκφράζει αμυντική διάθεση)
 Σώμα προς τα εμπρός, χωρίς νευρικές κινήσεις των χεριών
(σιγουριά και ασφάλεια)
 Σταθερός ρυθμός φωνής με έμφαση και τονισμό στα σημεία που με
ενδιαφέρουν

28. Είπαν (!) για την μη λεκτική επικοινωνία
Το πιο σημαντικό στην επικοινωνία είναι να ακούς αυτό που δεν
λέγεται.
Peter Drucker, 1909–2005, Αυστριακός γκουρού του management
Ο σύγχρονος άνθρωπος συχνά
επικοινωνεί καλύτερα με το
χαμόγελό του παρά με τη
γλώσσα.
Paul Carvel, 1964-, Βέλγος
συγγραφέας & γνωμικογράφος
Εκείνος που μιλάει, σπέρνει. Εκείνος που ακούει, συλλέγει τους καρπούς.
Pierre Claude Boiste, 1765-1824, Γάλλος λεξικογράφος
Το σώμα λέει αυτό που δεν μπορούν να
πουν οι λέξεις.
Martha Graham, 1894-1991, Αμερικανίδα χορογράφος