ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ-ΕΜΠΕΡΙΕΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ

1. Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΩΝ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΩΝ-Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ
ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
ΜΑΘΗΜΑ: ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ
ΤΑΞΗ: Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ – ΠΕΡΙΛΗΨΗ
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ: ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΤΡΙΠΤΥΧΟ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ – ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ - ΠΕΡΙΛΗΨΗ, ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΤΩΝ
ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΩΝ, ΕΜΠΕΔΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ, ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ
ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΤΗΣ ΩΣ ΜΕΤΑΚΕΙΜΕΝΟΥ, ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ
ΠΛΑΙΣΙΟ
ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ: 1. Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΩΝ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΩΝ-ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
2. ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΥΚΝΩΣΗΣ
3. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
4.ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΣΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ
ΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ (ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ)
5.ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ – ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

2. Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΩΝ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΩΝ
Πλαγιότιτλος θεματικής πρότασης. Συνοψίζει το
περιεχόμενο της παραγράφου, συμπυκνώνει το
πληροφοριακό φορτίο της σε μικρό αριθμό λέξεων. Είναι
γνωστό ότι δεν πρέπει να πλατειάζουμε στον τίτλο της
παραγράφου, αντιθέτως επιδιώκουμε τη συντομία μέσω
της αφαιρετικής διαδικασίας, λαμβάνοντας υπόψη μας τη
σημασία που έχει ο σχηματισμός ρηματικών -ή μη-
προτάσεων στην τελική απόδοση του νοήματος.
Πλαγιότιτλος δομικών στοιχείων. Επισημαίνει τη θέση που
κατέχει στη δομή του συνολικού κειμένου η παράγραφος.
Έχει μειωμένο πληροφοριακό φορτίο, τοποθετεί, ωστόσο,
την παράγραφο στη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα.
Αν ανατρέξουμε, δηλαδή, μετά την τιτλοδότηση των
παραγράφων στους πλαγιότιτλους που δώσαμε, θα
αναγνωρίσουμε κατά βάση τη δομή του αρχικού
κειμένου. Στο κείμενο που ακολουθεί θα καταγραφούν
για κάθε παράγραφο και τα δύο είδη πλαγιότιτλων.

3. ΚΕΙΜΕΝΟ
Τα λεγόμενα «κακά» παιδιά που θα μας απασχολήσουν σε αυτό το άρθρο δεν
ανήκουν ούτε στην κατηγορία των προικισμένων παιδιών αλλά ούτε και σε εκείνη
που αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, τον μέσο όρο της τάξης. Δεν είναι ούτε καν οι
μέτριοι μαθητές, αλλά ήσυχοι και προσαρμοσμένοι στις απαιτήσεις του
σχολικού χώρου. Δεν είναι οι απλώς ζωηροί, οι σκανταλιάρηδες ή οι πλακατζήδες
μαθητές της τάξης. Τα «κακά» παιδιά ανήκουν σε μια ιδιαίτερη κατηγορία η οποία,
αν και μικρή σε μέγεθος, παρά ταύτα έχει ένα δυναμικό «παρών» στο σχολείο, με
ένα εντελώς αρνητικό τρόπο.
Πλαγιότιτλος δομικών στοιχείων: "Κακά παιδιά": αρχική κατηγοριοποίησή τους
Πλαγιότιτλος θεματικής πρότασης: Τα "κακά" παιδιά μια ιδιαίτερη και δυναμική
κατηγορία με αρνητική παρουσία

4. Στην καθομιλουμένη, αναφερόμαστε, στα «παλιόπαιδα», στα «αλητάκια», στα
«προβληματικά» ή στα «απροσάρμοστα» παιδιά. Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί
είναι ενδεικτικοί για τα αισθήματα αντιπάθειας που προκαλούν τα παιδιά αυτά,
στους συμμαθητές και στους δασκάλους τους. Είναι τα «αντιπαθητικά» παιδιά του
σχολείου. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η κατηγορία αυτών των παιδιών παρουσιάζει
συμπεριφορές που θεωρούνται κοινωνικά μη αποδεκτές ή αντικοινωνικές. Σε
σοβαρές περιπτώσεις, οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τον όρο παιδιά με διαταραχές
συμπεριφοράς. [...]
Πλαγιότιτλος δομικών στοιχείων: Γενικός προσδιορισμός της συμπεριφοράς τους
Πλαγιότιτλος θεματικής πρότασης: Ποικίλοι χαρακτηρισμοί για "αχαρακτήριστες"
συμπεριφορές

5. Αυτά τα παιδιά συχνά προκαλούν μεγάλο άγχος και οδηγούν σε έντονο
προβληματισμό τόσο τους εκπαιδευτικούς και την οικογένειά τους, όσο και την
κοινότητα στην οποία μεγαλώνουν, θα λέγαμε ότι είναι ο μεγάλος πονοκέφαλος
στο περιβάλλον τους. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια, η παρουσία τους σε σχολεία
ιδιαίτερα υποβαθμισμένων αστικών περιοχών είναι αρκετά έντονη, καθώς ακούμε
εκπαιδευτικούς να παραπονιούνται για μικρούς τυράννους στο σχολείο, για παιδιά
που είναι απείθαρχα, έχουν προκλητική συμπεριφορά και λειτουργούν
απορρυθμιστικά μέσα και έξω από τη σχολική τάξη. […]
Πλαγιότιτλος δομικών στοιχείων: ειδικότερη αναφορά: η σχέση με το
περιβάλλον τους
Πλαγιότιτλος θεματικής πρότασης: Τα "κακά" παιδιά μικροί τύραννοι για γονείς
και εκπαιδευτικούς

6. Μερικά από αυτά τα παιδιά φημίζονται για ιδιαίτερες ηγετικές ικανότητες και
τείνουν να παρασύρουν τα λιγότερο εκδηλωτικά και τολμηρά παιδιά να
συμμετέχουν σε παράνομες και ανεπιθύμητες πράξεις. Αποτελούν το αρνητικό
πρότυπο του ήρωα, του «τσαμπουκά» και του «τραμπούκου» της τάξης. Με άλλα
λόγια, είναι οι αρχηγοί στην αποδιοργάνωση και στον εκφοβισμό των άλλων
παιδιών.[…]
Ελ. Παπούλη, «Τα κακά παιδιά ζητούν αγάπη»,
περ. Popular Medicine, εφημ. Η Καθημερινή, 2.3.2003
Πλαγιότιτλος δομικών στοιχείων Ο αρνητικός ρόλος τους στην ομάδα
Πλαγιότιτλος θεματικής πρότασης: Τα "κακά" παιδιά είναι και "κακοί" ήρωες για
τα υπόλοιπα

7. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΥΚΝΩΣΗΣ
1. Απαλοιφή ονοματικού προσδιορισμού.
Παράδειγμα: Το μεθυστικό άρωμα -> Το άρωμα
2. Αντικατάσταση μιας σειράς υπωνύμων από το υπερώνυμό τους.
Παράδειγμα: Νομός Θεσπρωτίας, νομός Πρεβέζης, νομός Άρτας, νομός Ιωαννίνων —>
Ήπειρος
3. Αντικατάσταση μιας περιόδου από τη λεκτική πράξη που δηλώνει.
Παράδειγμα: Έκλεισε το γράμμα σε φάκελο, σημείωσε τη διεύθυνση του α-
ποστολέα και του παραλήπτη, επικόλλησε το γραμματόσημο και έριξε το φάκελο στο
γραμματοκιβώτιο —> Έστειλε το γράμμα
4. Αντικατάσταση μιας σειράς ενεργειών από μία φράση που επιγράφει την όλη
πράξη.
Παράδειγμα: Κλείσαμε ξενοδοχείο, αγοράσαμε εισιτήρια για το πλοίο, ετοιμάσαμε τις
αποσκευές μας -» Ετοιμαστήκαμε για την εκδρομή
5. Αντικατάσταση δευτερευουσών προτάσεων από ισοδύναμα επίθετα, ουσιαστικά,
προθετικά σύνολα ή μετοχές.
Παράδειγμα: Ο Χ, άνθρωπος που έχει ταξιδέψει πολύ και σε πολλά μέρη... —> Ο Χ,
κοσμοπολίτης...
6. Αντικατάσταση προθετικού συνόλου από επίρρημα.
Παράδειγμα: Η ανάπτυξη των ασκήσεων γίνεται κατά βαθμίδες —> Η ανάπτυξη των ασκήσεων
γίνεται κλιμακωτά
7. Αντικατάσταση περιφραστικού τύπου από μονολεκτικό.
Παράδειγμα: Ο κατάλογος των εορτών της Ορθόδοξης Εκκλησίας —> Εορτολόγιο
Σημείωση: Είναι απαραίτητη η συνδυαστική χρήση των παραπάνω τεχνικών στις προτάσεις και
περιόδους του αρχικού κειμένου, με ποσοτικό κριτήριο τον απαιτούμενο βαθμό πύκνωσης

8. Ρήματα που εξασφαλίζουν συνοχή στην περίληψη
(Κατά το πρότυπο της παραγράφου)
Εισαγωγή Μελετά, πραγματεύεται, προβληματίζει, καταγράφει, προ-
(Θεμ. περίοδος) σεγγίζει, αναλύει, διεξέρχεται,, θίγει, αναδεικνύει, εκθέτει
Ανάπτυξη Αποσαφηνίζει, προσθέτει, σημειώνει, επισημαίνει, συμπλη-
(Λεπτομέρειες) ρώνει, διευκρινίζει, εξηγεί, παρεμβάλλει, τεκμηριώνει, ανα-
σκευάζει, παρατηρεί
Συμπέρασμα Συμπεραίνει, συνοψίζει, συγκεφαλαιώνει, καταλήγει, διαπι-
(Περίοδος- στώνει, προτείνει, ολοκληρώνει, εισηγείται, ανακεφαλαιώνει
κατακλείδα)
...και επιρρήματα, προθετικά σύνολα, εκφράσεις
αρχικά, εν αρχή, προοιμιακά, προλογικά, εν είδει προλόγου-προοιμίου, κα-
ταρχάς, επιπρόσθετα, συμπληρωματικά, επιπλέον, παρενθετικά, ειρήσθω εν
παρόδω, προς επίρρωση των ισχυρισμών του, πιο συγκεκριμένα, επεξηγηματικά,
εν κατακλείδι, επιλογικά, εν τέλει, σύμφωνα με το επιμύθιο

9. Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
1ο βήμα: Προεργασία
1. Κατανόηση του κειμένου. Διαβάζουμε το κείμενο καθαρά και δυνατά. Την πρώτη
φορά αυτό γίνεται για να αποκομίσουμε μια βασική ιδέα για το περιεχόμενό του. Είναι
πιθανό να χρειαστεί μια δεύτερη ανάγνωση είτε κάποιων αποσπασμάτων είτε
ολόκληρου του κειμένου, εάν είναι δυσνόητο.
2. Σύλληψη του νοηματικού κέντρου (του κειμένου). Συνεργαζόμαστε για τον
εντοπισμό του δίνοντας στους μαθητές τη δυνατότητα να επιχειρηματολογήσουν υπέρ
των επιλογών τους. Ουσιαστικά δημιουργείται ένας διάλογος όπου εναλλάσσονται οι
ρόλοι ακροατή - ομιλητή είτε όταν συμμετέχει ενεργά ο διδάσκων είτε όταν εργάζονται
οι μαθητές κατά ομάδες.
3. Επισήμανση των βασικών εννοιών. Αυτές οι έννοιες συνυφαίνουν το νοηματικό
ιστό του θέματος και με τον τρόπο που συμπλέκονται στο συγκεκριμένο κείμενο
αποκαλύπτουν το θέμα του. Παράλληλα υπογραμμίζουμε τις λέξεις-κλειδιά οι οποίες
καθοδηγούν το βλέμμα μας στην αναγνώριση της εννοιολογικής πορείας του κειμένου.

10. 4. Παρακολούθηση της δομής. Εργαζόμαστε με σημειώσεις στο κείμενο,
αξιοποιώντας την τεχνική των πλαγιότιτλων ή και της υπερδομής η οποία είναι
ιδιαίτερα χρήσιμη σε εκτεταμένα κείμενα. Και σ' αυτό το σημείο οι μαθητές
προσπαθούν να τεκμηριώσουν τις επιλογές τους. Στην περίληψη πρέπει να φανεί η
οργάνωση των ιδεών που περιέχονται στο κείμενο, ώστε να κατανοήσει ο
αναγνώστης τη διάρθρωση και την τελική μορφή του.
5. Εντοπισμός και καταγραφή των βασικών λεπτομερειών. Εξηγούμε στους
μαθητές ότι αυτές οι λεπτομέρειες καθιστούν συγκεκριμένο και ξεκάθαρο το
περιεχόμενο του κειμένου. Τις καταγράφουν μαζί με τα παραδείγματα που
υπάρχουν τα οποία πρέπει να δίνονται στη σωστή αναλογία και μόνο αν έχουν να
προσθέσουν κάτι το ουσιαστικό.
6. Οργάνωση σχεδιαγράμματος (της περίληψης). Προβλέπεται η ύπαρξη μιας
εισαγωγής, της ανάπτυξης και της κατακλείδας, κατά το πρότυπο της παραγράφου.
Υπενθυμίζουμε στους μαθητές ότι η περίληψη δεν είναι «σμίκρυνση» ή απομίμηση
της δομής του αρχικού κειμένου, δηλ. αν αυτό περιέχει τρεις ή τέσσερις
παραγράφους εμείς δε θα πρέπει να γράψουμε αντίστοιχα τρεις ή τέσσερις ατελείς
και ασύνδετες παραγράφους. Μια περίληψη των 100 ή 120 λέξεων δεν μπορεί να
αναπτύσσεται με αυτό τον τρόπο. Αν βέβαια το είδος ή το μέγεθος του κειμένου το
επιβάλλει, η περίληψη θα περιλαμβάνει περισσότερες της μίας.

11. 2ο βήμα: Σύνθεση της περίληψης
1. Υλοποίηση του σχεδιαγράμματος. Στην εισαγωγή αναφέρουμε το νοηματικό
κέντρο και το κειμενικό είδος. Μπορούμε, ακόμη, να αναφέρουμε το όνομα του
συγγραφέα και τον τίτλο του κειμένου (άρθρου, δοκιμίου, βιβλίου κ.ο.κ). Η
ανάπτυξη περιλαμβάνει τα στοιχεία που έχουμε επιλέξει ως βασικά και
αναπτύσσουν το θέμα χωρίς να επαναλαμβάνουν όσα προηγούνται αυτών.
Ολοκληρώνουμε με τα ουσιώδη επιλογικά σημεία του κειμένου.
2. Χρήση του κατάλληλου ύφους. Τονίζουμε στους μαθητές μας ότι είναι άστοχο
να μιμούμαστε το ύφος του συγγραφέα, αφού η περίληψη αποτελεί δική μας
παραγωγή λόγου που δεν αποκλίνει βέβαια από το ιδεολογικό περιεχόμενο και
το πνεύμα του αρχικού κειμένου. Επομένως το ύφος της περίληψης πρέπει να
έχει πληροφοριακό χαρακτήρα. Σημειώνεται ότι το επικοινωνιακό πλαίσιο
καθορίζει ως ένα βαθμό τις γλωσσικές μας επιλογές. Αναφορικά με το είδος της
σύνταξης (ενεργητικής - παθητικής) και τη σχέση του με το ύφος της περίληψης,
παρατηρούμε ότι η μεν ενεργητική τονίζει το πρόσωπο που δρα, ενώ η παθητική
προσδίδει απρόσωπο ύφος και προτιμάται όταν ενδιαφέρει το ίδιο το
περιεχόμενο του κειμένου και όχι ο συγγραφέας.
3. Εφαρμογή των απαιτουμένων τεχνικών «πύκνωσης. Υποτίθεται ότι έχει
προηγηθεί η διδασκαλία τους μέσα από παραδείγματα και οι μαθητές έχουν
ασκηθεί μέσα στην τάξη με την καθοδήγηση του διδάσκοντος. Ενδεικτικά
αναφέρονται οι εξής τεχνικές: απαλοιφή ονοματικού προσδιορισμού,
αντικατάσταση των υπωνύμων από το υπερώνυμό τους κ.ά.

12. 4. Παρουσίαση των βασικών εννοιών με λογική ακολουθία. Είναι απαραίτητο να
αναφέρουμε στην τάξη ότι η περίληψη προϋποθέτει την υπαγωγή των εννοιών
είδους στις έννοιες γένους. Δεν είναι ατάκτως ερριμμένα νοήματα στο χαρτί.
Εφαρμόζουμε, ουσιαστικά, τους κανόνες της Λογικής. Μπορούμε, για παράδειγμα,
να κάνουμε λογική ιεράρχηση των αφηρημένων εννοιών που περιέχονται στο
αρχικό κείμενο και με αυτόν τον τρόπο να δείξουμε πώς επιτυγχάνεται η
συνεκτικότητα στο κείμενό μας. Στη γυμνασιακή βαθμίδα απαιτείται ιδιαίτερη
προσοχή σε ό,τι αφορά την επιλογή των κειμένων και το βαθμό δυσκολίας των
περιεχόμενων εννοιών.
5. Χρήση των κατάλληλων διαρθρωτικών λέξεων. Επισημαίνουμε στους μαθητές
ότι είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσουμε το κατάλληλο λεξιλόγιο ώστε να
εξασφαλιστεί η συνοχή στο κείμενο που κατασκευάζουμε. Τέτοιες λέξεις είναι:
υπογραμμίζω, αναφέρω, υπαινίσσομαι κ.λπ.
6. Τήρηση του ορίου λέξεων. Η έκταση της περίληψης αντιστοιχεί περίπου στο 1/4
του αρχικού κειμένου, αλλά συνεκτιμώνται το είδος, το μέγεθος και η δομή του
αρχικού κειμένου, επομένως δύναται η περίληψη να είναι εκτεταμένη ή σύντομη.
Το όριο υπέρβασης βρίσκεται στην απόκλιση από την προαναφερθείσα έκταση της
πύκνωσης. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι ένα ΄΄πλεόνασμα΄΄ 15-20 λέξεων είναι
αποδεκτό.

13. Εν είδει συγκεφαλαίωσης των δύο βημάτων αναφέρουμε τις βασικές ερωτήσεις που θα
μας οδηγήσουν σε μια ικανοποιητική περίληψη:
1. Κατανοήσαμε το αρχικό κείμενο;
2. Εντοπίσαμε το νοηματικό κέντρο του;
3. Διακρίναμε τη δομή του;
4. Εργαστήκαμε με σημειώσεις στο κείμενο;
5. Διαγράψαμε τις ασήμαντες λεπτομέρειες;
6. Εντοπίσαμε τις βασικές έννοιες;
7. Κατατάξαμε τις συγγενείς έννοιες σε μια λογική κλίμακα;
8. Αποκλείσαμε προσωπικές γνώμες και σχόλια;
9. Έχουμε υπόψη μας τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις;
10. Οργανώσαμε το σχεδιάγραμμα της περίληψης;
11. Στη σύνθεσή της φροντίσαμε να είναι το κείμενό μας άρτιο από
γραμματικοσυντακτική άποψη;
12. Έχουμε υπόψη μας το απαιτούμενο όριο πύκνωσης;
13. Είναι η περίληψή μας σύντομη, αντικειμενική και πλήρης;

14. ΚΕΙΜΕΝΟ
Πέμπτη 19 Νοεμβρίου
Αγαπητή Κίττυ,
Μάθαμε με λύπη κι απογοήτευση ότι πολλοί άνθρωποι στράφηκαν εναντίον των Εβραίων. Λένε
πως ο αντισημιτισμός έπληξε μερικούς κύκλους, που ποτέ άλλοτε δεν τον διανοήθηκαν. Όλοι μας
στο κρησφύγετο είμαστε βαθιά συγκλονισμένοι. Η αιτία για το μίσος εναντίον των Εβραίων είναι
κατανοητή, ακόμη κι ανθρώπινη κάμποσες φορές, αλλά είναι απαράδεκτη. Οι Χριστιανοί
προσάπτουν στους Εβραίους την κατηγορία ότι μπροστά στους Γερμανούς λύνεται η γλώσσα τους,
προδίδουν τους προστάτες τους και πολλοί Χριστιανοί, εξαιτίας τους, υφίστανται τη μοίρα και τα
βάσανα τόσων και τόσων δικών μας.
Πάνω σ' αυτό, λογικά αναρωτιέται κανείς: γιατί, λοιπόν, γίνεται αυτός ο ατελείωτος κι οδυνηρός
πόλεμος; Μας λένε συνέχεια ότι πολεμάμε όλοι μαζί για τη λευτεριά, για την αλήθεια και το δίκιο.
Αν ο διαχωρισμός εκδηλώνεται πια στο αποκορύφωμα της μάχης, ο Εβραίος δε θα βγει άραγε,
ακόμα μια φορά, κατώτερος από έναν άλλον; Θεέ μου! Τι θλιβερό που είναι να παραδέχεσαι το
παλιό ρητό: «Η κακή πράξη ενός Χριστιανού φορτώνεται στον ίδιο, η κακή πράξη ενός Εβραίου
φορτώνεται σ' όλους τους Εβραίους».
Ο Ντούσσελ, ο γιατρός που μοιράστηκε μαζί μου την καμαρούλα, έχει να μας πει ένα σωρό
πράγματα για τον έξω κόσμο, τώρα πια που πάψαμε να ανήκουμε σ' αυτόν. Οι ιστορίες του είναι
θλιβερές. Πολλοί φίλοι εξαφανίστηκαν. Η τύχη τους μας τρομάζει. Κάθε βραδιά χτενίζουν την πόλη
τα στρατιωτικά αυτοκίνητα με τους πράσινους μουσαμάδες. Οι Γερμανοί χτυπούν όλες τις πόρτες
και ψάχνουν για Εβραίους. Αν βρουν Εβραίους, φορτώνουν στα καμιόνια ολόκληρη την οικογένεια.
Όσοι δεν κρύβονται υπογράφουν την καταδίκη τους. Οι Γερμανοί το κάνουν αυτό συστηματικά με
τη λίστα στο χέρι, χτυπώντας εκείνη την πόρτα που θα βρουν να τους περιμένει πλούσια λεία.
Άλλοτε πάλι, οι δυστυχισμένοι πληρώνουν λύτρα για κάθε κεφάλι. Το πράγμα είναι τραγικό. Το
βράδυ βλέπω να περνάνε συχνά αυτές οι λιτανείες των ασθενών με τα παιδιά τους να κλαίνε, να
σέρνονται κάτω απ' τις διαταγές μερικών κτηνανθρώπων, που τους χτυπούν με το μαστίγιο και τους
βασανίζουν, ώσπου να πέσουν κάτω. Δε λυπούνται κανένα, ούτε τους γέρους, ούτε τα μωρά, ούτε τις
έγκυες γυναίκες, ούτε τους αρρώστους. Όλοι είναι κατάλληλοι για το ταξίδι προς το θάνατο.

15. Τι ωραία που είμαστε εδώ, στη σιγουριά και στην ησυχία!
Θα μπορούσαμε να κλείσουμε τα μάτια μπροστά σ' αυτή την εξαθλίωση, αλλά
υπάρχουν αυτοί που μας ήταν αγαπητοί, που φοβόμαστε γι’ αυτούς το χειρότερο, χωρίς
να μπορούμε να τους βοηθήσουμε.
Στο ζεστό μου κρεβάτι νιώθω ένα τίποτα, όταν σκέφτομαι τις πιο αγαπητές μου
φίλες, που αρπάχτηκαν άγρια και ρίχτηκαν σ' αυτή την κόλαση. Τρόμος με κυριεύει
στην ιδέα πως οι άνθρωποι, οι τόσο αγαπητοί μου, είναι παραδομένοι αυτή τη στιγμή
στα χέρια των πιο ανελέητοι δημίων του κόσμου.
Μόνο και μόνο γιατί είναι Εβραίοι.
Δική σου, ΑΝΝΑ
(Διασκευή από Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ)

16. 1ο βήμα: Παρατηρήσεις
Το κείμενο αυτό μπορούμε να το επεξεργαστούμε αφού πρώτα έχουμε εμπεδώσει
τους βασικούς κανόνες της περίληψης. Δεν φαίνεται να υπάρχουν άγνωστες λέξεις.
Το κειμενικό είδος στο οποίο ανήκει είναι το ημερολόγιο. Το νοηματικό κέντρο του
εντοπίζεται στον αντισημιτισμό και στην τραγική κατάσταση που έχουν περιέλθει
τα θύματα αυτής της τραγωδίας και στην ίδια την Άννα Φρανκ. Λέξεις-κλειδιά του
κειμένου είναι αυτές που αποκαλύπτουν τόσο τα συναισθήματα της συντάκτριας
του ημερολογίου όσο και τις καταστάσεις (γεγονότα-αίτια) που βιώνει η ίδια και οι
συνάνθρωποί της. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής: «μάθαμε με λύπη κι
απογοήτευση», «ο αντισημιτισμός», «συγκλονισμένοι», «υφίστανται τη μοίρα και
τα βάσανα», «αναρωτιέται κανείς», «διαταγές μερικών κτηνανθρώπων» κ.λπ. Το
κείμενο, βέβαια, αναπτύσσεται με βάση τα συναισθήματα και τους
προβληματισμούς της Άννας. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι στην πρώτη παράγραφο
αισθάνεται αγανάκτηση για τον αντισημιτισμό. Στη δεύτερη προβληματίζεται για
τον πόλεμο που βιώνει αυτή και οι υπόλοιποι άνθρωποι, στην τρίτη αναφέρει
λεπτομέρειες για τη δράση των Γερμανών εναντίον των Εβραίων. Στη συνέχεια,
εκφράζει πάλι συναισθήματα για την κατάσταση που επικρατεί.

17. 2ο βήμα: Παρατηρήσεις (στα κύρια σημεία του)
Σχεδιάγραμμα της περίληψης (κατά το πρότυπο της παραγράφου):
Εισαγωγή Ανάπτυξη + Κατακλείδα
Νοηματικό κέντρο Κύρια σημεία του αρχικού κειμένου
Πύκνωση κατά παράγραφο:
Δομή Κύρια συστατικά Πλαγιότιτλοι Άλλες τεχνικές πύκνωσης
(Ενδεικτικά γίνεται η επεξεργασία της 1ης παραγράφου)
Δομή: θεματική περίοδος —> Μάθαμε... Εβραίων
Λεπτομέρειες —» Λένε... δικών μας
Κύρια συστατικά: θέμα —» Το μίσος εναντίον των Εβραίων
Βασικές λεπτομέρειες —» Το μίσος εναντίον των Εβραίων, τα αισθήματα της λύπης
και απογοήτευσης, η κατηγορία των Χριστιανών κατά των Εβραίων
Πλαγιότιτλος: Η αγανάκτηση της Άννας Φρανκ για τον αντισημιτισμό

18. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ -ΔΥΣΚΟΛΕΣ/
ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
ΝΟΗΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Η δράση των Γερμανών κατά των Εβραίων και τα
συναισθήματα της Άννας για όσα
συμβαίνουν
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ-ΙΔΕΕΣ 1. Ο αντισημιτισμός 2. Η αγανάκτηση για τα γεγονότα 3.
Το νόημα του πολέμου 4. Οι θηριωδίες των Γερμανών 5. Το δράμα των Εβραίων 6. Το
αίσθημα ενοχής
ΛΕΞΕΙΣ/ ΦΡΑΣΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ 1. «Μάθαμε με λύπη κι απογοήτευση» 2. «0
αντισημιτισμός» 3. «Συγκλονισμένοι» 4. «Υφίστανται τη μοίρα και τα βάσανα...» 5.
«Αναρωτιέται κανείς...» 6. «Διαταγές μερικών κτηνανθρώπων...» 7. «Το πράγμα είναι
τραγικό» 8. «Δε λυπούνται κανένα...» 9. «Θα μπορούσαμε να κλείσουμε τα μάτια...» 10. «Στο
ζεστό μου κρεβάτι νιώθω ένα τίποτα...»
ΔΟΜΗ-ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ 1η παρ.: Η αγανάκτηση της Άννας Φρανκ για τον αντισημιτισμό
2η παρ.: Προβληματισμός για τον πόλεμο και για την αντιμετώπιση των Εβραίων 3η παρ.: Οι
θηριωδίες των Γερμανών κατά των Εβραίων καθημερινή πρακτική 4η παρ.: Αισθήματα
τρόμου και ενοχής για την κόλαση του πολέμου
ΒΑΣΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ 1. Τα νέα για τον αντισημιτισμό
2. Το απαράδεκτο μίσος εναντίον των Εβραίων 3. Οι Χριστιανοί κατηγορούν τους Εβραίους για
προδοσία 4. 0 προβληματισμός για τον πόλεμο 5. Οι ιστορίες του γιατρού Ντούσσελ 6. Οι
συστηματικές και ανελέητες διώξεις 7. Η αδυναμία συμπαράστασης
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Θεματική Περίοδος: Αναφορά στο κειμενικό είδος, στο χρόνο, στους
πρωταγωνιστές και στο νοηματικό κέντρο του κειμένου
Ανάπτυξη: Αξιοποίηση των πλαγιότιτλων και των βασικών σημείων
Κατακλείδα: Τα συναισθήματα της Άννας Φρανκ

19. Περίληψη
Η Άννα Φρανκ στο ημερολόγιό της εκφράζει τα συναισθήματα και τους προ-
βληματισμούς της για τον αντισημιτισμό που βλέπει να εξαπλώνεται γύρω της,
στο Β' παγκόσμιο πόλεμο. Αρχικά δηλώνει την αγανάκτησή της για όσα συμ-
βαίνουν εναντίον των Εβραίων ακόμη και από Χριστιανούς. Προβληματίζεται
σχετικά με το βαθύτερο νόημα αυτού του πολέμου. Στη συνέχεια αναφέρεται
στον τρόπο δράσης των Γερμανών και στις καταστάσεις που ζουν οι Εβραίοι.
Αισθάνεται ανακούφιση που έχει γλιτώσει την αιχμαλωσία, αδυναμία αλλά και
τύψεις που δεν μπορεί να βοηθήσει. Την κυριεύει τρόμος στη σκέψη ότι μόνο
και μόνο επειδή κάποιοι συνάνθρωποι της είναι Εβραίοι παθαίνουν τα χειρότε-
ρα.

20. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΟΥ ΥΠ.Ε.Π.Θ.
Η περίληψη δεν είναι ξεχωριστό γραμματειακό είδος αλλά ένας τρόπος συνοπτικής
απόδοσης προϋπάρχοντος κειμένου δια της οποίας επιδιώκεται: α) Η κατανόηση του
κειμένου, β) Η πληροφόρηση των άλλων με λιτό και σαφή τρόπο για το περιεχόμενο
του κειμένου, γ) Η διάκριση του αναγκαίου από το περιττό τόσο στο περιεχόμενο όσο
και στη γλώσσα του κειμένου, δ) Η δόμηση ενός νέου κειμένου με συνοχή και
συνεκτικότητα.
Άρα η αξιολόγηση της περίληψης είναι σκόπιμο να συνεξετάσει τρεις παραμέτρους:
α) το περιεχόμενο της περίληψης (50% της συνολικής βαθμολογίας της περίληψης).
β) τη γλώσσα και το ύφος (30% της βαθμολογίας),
γ) τη δομή του περιληπτικού κειμένου (20% της βαθμολογίας).
Το περιεχόμενο της περίληψης
Θετικά στοιχεία θεωρούνται:
-Η σύλληψη του νοηματικού κέντρου του κειμένου.
-Η επιλογή των σημαντικών ιδεών - πληροφοριών του κειμένου.
-Η πληρότητα κατανόησης του κειμένου.
Αδυναμίες στο περιεχόμενο θεωρούνται:
-Αδυναμία κατανόησης ή απόκλιση από το νοηματικό κέντρο του κειμένου.
-Επιλογή δευτερευουσών ιδεών-πληροφοριών σε βάρος των κύριων- σημαντικών.
-Η ατελής (μερική) κατανόηση του κειμένου.

21. Η γλώσσα και το ύφος της περίληψης (έκφραση)
Θετικά στοιχεία θεωρούνται:
-Η χρήση του κατάλληλου ύφους για τη συγκεκριμένη μορφή κειμένου
(πληροφοριακό ύφος).
-Η ικανότητα πύκνωσης του κειμένου μέσα από διάφορες τεχνικές (γενίκευση,
αναδιατύπωση κ.τ.λ.).
-Η ορθή χρήση της γλώσσας στο επίπεδο της ορθογραφίας, της στίξης, της
σύνταξης και του λεξιλογίου.
Αδυναμίες στη γλώσσα και το ύφος θεωρούνται:
-Η αξιολόγηση με την άσκηση άμεσης ή έμμεσης κριτικής-σχολιασμού στις
ιδέες-πληροφορίες του κειμένου.
-Η αυτούσια-στείρα μεταφορά λέξεων και φράσεων του αρχικού κειμένου
στην περίληψη.
-Οι αποκλίσεις από τους κανόνες της Νεοελληνικής Γραμματικής και του
Συντακτικού της νέας Ελληνικής στην ορθογραφία, στη στίξη, στη σύνταξη
και το λεξιλόγιο (επαναλήψεις, ασάφειες, έλλειψη ακριβολογίας κ.τ.λ.).

22. Η δομή του περιληπτικού κείμενου
Θετικά στοιχεία θεωρούνται:
-Η ικανότητα παρακολούθησης ή αναδιοργάνωσης της δομής του αρχικού κειμένου
και η παρουσίαση με λογική ακολουθία των βασικών ιδεών.
-Η σύνταξη ενός κειμένου με ομαλή ροή και συνοχή.
-Η επιτυχής χρήση των διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων.
Αδυναμίες στη δομή θεωρούνται:
-Η τυποποιημένη μεταφορά της πορείας του αρχικού κείμενου που οδηγεί
σε μακροσκελή περίληψη.
-Η άτακτη παράθεση των ιδεών-πληροφοριών του κειμένου.
-Η έλλειψη συνοχής και αλληλουχίας μεταξύ των μερών-προτάσεων της
περίληψης.
Γενική θεώρηση
Η προσπάθεια για αξιολόγηση της περίληψης με την αναλυτική μέθοδο και την
πρόσθεση των επιμέρους βαθμών δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται μια συνολική
θεώρηση του γραπτού πριν την τελική βαθμολογία. Άλλωστε περιεχόμενο, μορφή
(έκφραση) και δομή ουσιαστικά δε διαχωρίζονται. Στη συνολική θεώρηση της
περίληψης θα συνεκτιμηθούν για την τελική βαθμολογία όλα τα κριτήρια από την
πρωτοτυπία στη συγκρότηση και το ύφος έως την εικόνα του γραπτού
(καθαρογραμμένο κείμενο, ευανάγνωστη γραφή).

23. Συμπληρωματικές διευκρινίσεις
Η έκταση της περίληψης εξαρτάται από το είδος, το μέγεθος και τη δομή του
δοθέντος κειμένου. Γι' αυτό καθορίζεται κάθε φορά η έκταση σε λέξεις ώστε να
υπάρχει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί το κείμενο της περίληψης. Αυτό δε
σημαίνει αυστηρή καταμέτρηση των λέξεων από το βαθμολογητή αλλά αξιολόγηση
της ικανότητας του μαθητή να πυκνώσει-περιορίσει το κείμενό του σε
συγκεκριμένα πλαίσια (π.χ. 15-20 το πολύ λέξεις περισσότερες από όσες
ζητούνται).
Η περίληψη γράφεται για συγκεκριμένο σκοπό και έχει πάντα αποδέκτη. Γι' αυτό
η τυποποιημένη εκφώνηση «Να γράψετε την περίληψη του κειμένου» έχει
αντικατασταθεί από πιο αναλυτικές διατυπώσεις ενταγμένες σε επικοινωνιακό
πλαίσιο σύμφωνα με τις Οδηγίες διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων 2000,
(Παράδειγμα: Σε κυριακάτικη εφημερίδα δημοσιεύτηκε το παραπάνω άρθρο. Να
ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενό του γράφοντας μια περίληψη 100
λέξεων).
Η περίληψη έχει πληροφοριακό χαρακτήρα, οπότε η εισαγωγή της είναι
προτιμότερο να ξεκινά με αναφορά στο συγγραφέα ή στο κείμενο. Μια εισαγωγή
κατευθείαν από τις ιδέες-πληροφορίες του κειμένου είναι και αυτή αποδεκτή με τη
λογική ότι ο γράφων ταυτίζεται με το συγγραφέα του κειμένου, ο οποίος επιχειρεί
να πυκνώσει το κείμενό του.

24. ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
(Το συγκεκριμένο κείμενο είναι μέρος επαναληπτικού διαγωνίσματος τετραμήνου στα πλαίσια της
αξιολόγησης του μαθήματος της Έκθεσης -Έκφρασης Γ’ Λυκείου. Η έκταση της περίληψης
έπρεπε να κυμαίνεται γύρω στις 80 λέξεις).
ΚΕΙΜΕΝΟ
«...Όλοι ξέρουμε ότι ένα μεγάλο ποσοστό καταναλωτικών αγαθών αφορά τα παιδιά. Μου
φαίνεται όμως ότι υπάρχει ένας κανόνας του κώδικα διαφημιστικής ευγένειας που εμποδίζει τη
χρησιμοποίηση των παιδιών για να εξαναγκαστούν οι γονείς ν' αγοράσουν. Δεν μπορεί να πει
κανείς «Παιδάκια, πέστε της μαμάς σας να σας αγοράσει σοκολατάκια Τάδε». Τα παιδιά είναι
μικροί αγοραστές, είναι σωστό ν' αποφασίζουνε πώς να διαθέτουνε τις εκατό ή τις πεντακόσιες
λιρέτες που τους δίνουμε χαρτζιλίκι, και δε θα καθίσουμε επομένως να ηθικολογήσουμε γύρω
απ' το γεγονός ότι κάποιος κεντρίζει τις επιθυμίες τους κι έτσι τα σπρώχνει να προβληθούν
αποχτώντας κάτι.
Υπάρχουν όμως δυο πράγματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας. Πρώτ' απ' όλα η
διαφήμιση για ενήλικες κεντρίζει βέβαια τις επιθυμίες, αλλά σε άτομα που θα πρέπει έπειτα να
παραβάλουν αυτές τις επιθυμίες με την πραγματικότητα: μπορεί να θέλουνε Τζάγκουαρ αλλά
ξέρουν ότι δεν έχουνε λεφτά για να την αγοράσουν. Οι πιο αδύνατοι χαρακτήρες θα
οργανώσουν ένοπλες ληστείες, οι πιο συγκρατημένοι θα περιοριστούν σ' ένα Φίατ. Τα παιδιά
αντίθετα παίρνουν εύκολα την επιθυμία τους για πραγματικότητα και δεν καταφέρνουν να
καταλάβουνε πώς γίνεται να τους παρουσιάζει κανείς ένα προϊόν σαν απαραίτητο κι
εξαιρετικό, και οι γονείς τους δεν τρέχουνε να τους το αγοράσουν, είτε αυτό είναι καραμέλα
είτε είναι μηχανάκι. Αλλά υπάρχει κι ένα δεύτερο στοιχείο που κάνει την όλη υπόθεση ακόμη
πιο ανησυχητική.

25. Ο μεγάλος, όσο και αφελής κι αν είναι, διακρίνει αμέσως την περιγραφική από την
εμφατική διαφήμιση. Όταν του λένε ότι το προϊόν Τάδε πλένει τα ρούχα καλύτερα απ' όλα τ'
άλλα «κοινά» απορρυπαντικά, όσο κι αν το πιστεύει, ξεχνάει τις υπερβολές και υποψιάζεται
πως ο πωλητής είναι ιδιαίτερα επιεικής με το προϊόν του. Είναι αλήθεια ότι και στον ενήλικο
μπορείς να πεις ότι ένα απορρυπαντικό είναι εξαιρετικό, γιατί έχει τους μπλε κόκκους, αλλά
θα λέγαμε ότι το παιχνίδι, ακόμη κι όταν πετυχαίνει, είναι αρκετά τίμιο: «Πιστεύεις γιατί
δέχτηκες να πιστέψεις, θέλεις να σε πείσω μ' ελκυστικά λόγια και θα αγοράσεις το
αντικείμενο για να βραβεύσεις την επιτηδειότητά μου». Κι έτσι η διαφήμιση για ενήλικες
προσπαθεί όλο και περισσότερο να είναι αισθητικά πειστική, κάνοντας επιτηδευμένη
δουλειά...».
U. Εcο,«Διαμάντια με τη σέσουλα», Η σημειολογία στην καθημερινή
ζωή
Αθήνα (εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία) 1987, σελ. 160-161

26. 1η περίληψη
Στα παιδιά ασκείται σημαντική επιρροή από μερικές διαφημήσεις οι οποίες
αναφέροντε αποκλειστικά σε αυτά, αλλά όχι στους γονείς τους, και συχνά
τους πείθουν να αγοράζουν τα διαφημιστικά προϊόντα χρησιμοποιώντας όλο
το χαρτζιλήκι τους. Η μέθοδος αυτή δεν είναι απαραίτητα ηθική. Τα παιδιά,
σε αντίθεση με τους ενήλικες, δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το επιθυμητό
από το πραγματοποιήσιμο προϊόν. Ταυτόχρονα όμως, οι ενήλικες παρόλο
που γνωρίζουν πότε υπάρχει υπερβολή στην διαφήμιση ενός προϊόντος,
προτιμούν αυτόν τον επιτηδευμένο τρόπο προβολής του γιατί τους
ικανοποιεί.
Σχόλια:Καταρχάς παρατηρούμε ότι δεν αναφέρει ή και αποκλίνει από το νοηματικό
κέντρο του κειμένου. Περιορίζεται σε υποτυπώδεις αναφορές με βάση τη ροή των
σκέψεων του συγγραφέα. Υπάρχουν σημαντικά ορθογραφικά και εκφραστικά λάθη:
διαφημίσεις, αναφέρονται, χαρτζιλίκι, πραγματοποιήσιμο, επιθυμητό, τα πείθουν,
τα διαφημιζόμενα προϊόντα. Η φράση «η μέθοδος αυτή δεν είναι απαραίτητα
ηθική» κρύβει ασάφεια και δηλώνει αδυναμία κατανόησης του συγκεκριμένου
σημείου. Εκφραστική αστοχία υπάρχει και στη φράση «να ξεχωρίσουν το επιθυμητό
από το πραγματοποιήσιμο προϊόν».

27. 2η περίληψη
Ο συγγραφέας από την πρώτη κιόλας γραμμή μας δίνει να καταλάβουμε
περί τίνος θέματος πρόκειται να εμβαθύνει. Στην πρώτη παράγραφο κάνει
αναφορά για τον μεγάλο βαθμό επιρροής των παιδιών από διαφημίσεις που
στην πλειοψηφία τους αναφέρονται σε αυτά και όχι στους γονείς τους.
Στη δεύτερη παράγραφο ο συγγραφέας κάνει τη σύγκριση ανάμεσα στον
τρόπο αποδοχής της διαφήμισης από ενήλικες και παιδιά δίνοντας έμφαση
στην ωριμότητα και την πείρα των ενηλίκων και τον παιδικό, αφελή
ενθουσιασμό και παρορμητισμό των παιδιών.
Η τρίτη παράγραφος θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι μια συνέχεια
της δεύτερης, αποσαφηνίζοντας τη στάση των ενηλίκων απέναντι σε
διαφημίσεις που ίσως έχουν και μια δόση υπερβολής που στόχο έχει να
πειστεί ο δέκτης για την εγκυρότητα του προϊόντος.
Σχόλια: Το σχόλιο που γίνεται αρχικά «ο συγγραφέας...εμβαθύνει...» είναι μάλλον
περιττό ενώ στην ουσία δεν έχει συλλάβει το νοηματικό κέντρο του κειμένου.
Ακολουθούν κάποια εκφραστικά λάθη: «κάνει αναφορά για τον (στο μεγάλο
βαθμό...)», «τον (παιδικό), αφελή ενθουσιασμό και παρορμητισμό των παιδιών»,
«που ίσως έχουν και μια δόση υπερβολής που στόχο έχει να πεισθεί ο δέκτης για
την εγκυρότητα (ποιότητα) του προϊόντος». Ως προς τη δομή της περίληψης,
βλέπουμε ότι κάνει μια ανούσια μεταφορά της δομής του αρχικού κειμένου (τρεις
παράγραφοι), ενώ θα μπορούσε να περιλάβει τα επιμέρους στοιχεία σε μία,
αναδιατάσσοντας την αρχική δομή.