Εργασία των μαθητριών: Αντωνιάδη Ελισάβετ, Δακτυλίδη Δήμητρα, Ζιάγκα Ρεγγίνα, Μποκολίνη Ξανθή. Β' Λυκείου

1. «Πώρ οπίζεηαι η «αςηαπσική»
παιδαγωγική και πώρ η
«ανηιαςηαπσική»;Πώρ ζςνδέονηαι
οι απσέρ ηων δύο αςηών
παιδαγωγικών μεθόδων με ηιρ
έννοιερ «εξοςζία και δύναμη»;
Project: «Αντιαυταρχική παιδαγωγική- Εναλλακτικέσ μορφέσ μάθηςησ
και Αντιςυμβατικά ςχολεία»
20132014
Θ ομάδα μασ: Ελιςάβετ Αντωνιάδθ, Διμθτρα
Δακτυλίδθ, ΢εγγίνα Ηιάγκα, Ξανκι Μποκολίνθ.
Υπεφκυνθ κακθγιτρια: Αντιγόνθ
Κριπαροποφλου
0

2. ΡΕ΢ΙΛΘΨΘ
Για να πραγματοποιθκεί θ εργαςία μασ
ςυγκεντρϊκθκαν τα μζλθ τθσ ομάδασ. Το κάκε
μζλοσ ζχοντασ κάνει τθ δικι του προετοιμαςία
ζφερε τισ πλθροφορίεσ που είχε ςυλλζξει. Στθ
ςυνζχεια ζγινε περεταίρω ζρευνα ςε ςχετικά
βιβλία και ιςτοςελίδεσ. Κατά τθ διάρκεια τθσ
εργαςίασ ζγινε ανταλλαγι απόψεων και ιδεϊν
μζςω του γόνιμου διαλόγου. Πλοι μάκαμε
καινοφρια ςτοιχεία για το κζμα που είχαμε
αναλάβει και το οποίο μασ ζδωςε ερζκιςμα για
επιπλζον προβλθματιςμοφσ.

3. ΡΙΝΑΚΑΣ ΡΕ΢ΙΕΧΟΜΕΝΩΝ










Ρερίλθψθ
Ρρόλογοσ
Ειςαγωγι
Αυταρχικι Αγωγι
Ρϊσ ςυνδζεται θ αρχιτεκτονικι του
ςχολείου με τθν αυταρχικι αγωγι
Αντιαυταρχικι Αγωγι
Επίλογοσ
Συμπεράςματα
Κριτικι-Αυτοκριτικι Αποτίμθςθ
Βιβλιογραφία

4. ΕΙΣΑΓΩΓΘ
Ο ςκοπόσ τθσ ζρευνασ είναι τα μζλθ τθσ ομάδασ
αλλά και όςοι ζρκουν ςε επαφι με τθν εργαςία
να αντιλθφκοφν τισ διαφορζσ αυταρχικισ και
αντιαυταρχικισ
παιδαγωγικισ
και
πωσ
εφαρμόηεται θ κάκε μία ςτθ ςθμερινι εποχι.
Θ εργαςία αυτι κεωροφμε ότι ζχει ςθμαντικι
αξία γιατί ςυγκρίνοντασ τισ δφο παιδαγωγικζσ
μεκόδουσ αντιλαμβανόμαςτε τθν εξζλιξθ που
ζχει ςθμειωκεί ςτθ ςθμερινι παιδαγωγικι ςε
ςχζςθ με τα παλαιότερα χρόνια όπου
κυριαρχοφςε ο αυταρχιςμόσ. Επιπλζον ωσ
μακθτζσ ενδιαφερόμαςτε για το κζμα αυτό
κακϊσ θ γνϊςθ που μασ παρζχει μασ δίνει το
δικαίωμα να διεκδικοφμε ςτθν πράξθ
αντιαυταρχικι παιδαγωγικι.

5. Ρ΢ΟΛΟΓΟΣ
Το κζμα που επιλζξαμε είναι το πϊσ ορίηεται θ
αυταρχικι
και
πωσ
θ
αντιαυταρχικι
παιδαγωγικι και πωσ ςυνδζονται οι αρχζσ των
δφο αυτϊν παιδαγωγικϊν με τισ ζννοιεσ εξουςία
και δφναμθ.
Θ ομάδα μασ: Ξανκι Μποκολίνθ, Διμθτρα
Δακτυλίδθ, Ελιςάβετ Αντωνιάδθ, ΢εγγίνα Ηιάγκα.
Υπεφκυνθ κακθγιτρια: Αντιγόνθ Κριπαροποφλου

7. Ειςαγωγή
Ασταρτικός, -ή ,-ό1..απηόο πνπ πξνζπαζεί λα επηβάιεη ηε ζέιεζή ηνπ κε
ηξόπν απόιπην, ρσξίο λα δέρεηαη αληηξξήζεηο, απηόο πνπ απαηηεί απόιπηε
ζπκκόξθσζε
ησλ
άιισλ
ζηηο
επηζπκίεο
ηνπ
:γονείς/ηγέηης/δάζκαλος/διοίκηζη
2. απηόο πνπ ραξαθηεξίδεηαη από απζηεξόηεηα , ζθιεξόηεηα θαη
εγσθεληξηζκό , πνπ δελ ιακβάλεη ππόςε ηνπ ηνπο άιινπο:ζσμπεριθορά/ταρακηήρας
3. (εηδηθόη. γηα θαζεζηώο) πνπ επηβάιιεη ηηο επηινγέο ηνπ αδηαθνξώληαο γηα
ηηο αληίζεηεο απόςεηο , κε ηξόπν απόιπην θαη αληηδεκνθξαηηθό.

8. Η αυταρχική αγωγήΘ ζννοια τθσ αυταρχικισ αγωγισ όπωσ ορίηεται
διακατζχεται από αυταρχικότθτα θ οποία δθμιουργεί ανιςορροπία ςτισ
δομζσ τθσ προςωπικότθτασ γιατί υποτάςςει το λογικό ςτο παράλογο. Θ
προϊκθςθ και θ εφαρμογι μίασ αυταρχικισ αγωγισ δθμιουργεί
ανκρϊπουσ αυταρχικοφσ, με τάςεισ επικετικότθτασ, επιβολι και
υποβολισ, ανκρϊπουσ που διακζτουν εξουςιαςτικι ςυμπεριφορά γιατί
αυτό διδάχτθκαν να εφαρμόηουν και να χρθςιμοποιοφν ςτισ ςχζςεισ
τουσ με τθν κοινωνία αλλά και με τουσ ςυνανκρϊπουσ τουσ.
Δυςτυχϊσ, όταν γαλουχοφμε νζουσ με αυταρχικι αγωγι και πρότυπα
δθμιουργοφμε αυριανοφσ πολίτεσ με αιςκιματα ενοχισ, τιμωρίασ,
δογματικοφσ, πολίτεσ ανυποχϊρθτουσ ςτισ διαπροςωπικζσ τουσ ςχζςεισ
και ςτισ κοινωνικζσ τουσ ςυνδιαλλαγζσ. Οι εκπαιδευτικοί που
χαρακτθρίηονται από εκπαιδευτικζσ τεχνικζσ αυταρχιςμοφ οργανϊνουν
δραςτθριότθτεσ και μακιματα που ευνοοφν τθ δικι τουσ πρωτοβουλία
και επιβολι αφινοντασ ελάχιςτα περικϊρια αυτενζργειασ ςτουσ
μακθτζσ. Θ αυταρχικι αγωγι ςτθν ουςία, αποτελεί ζνα τρόπο αγωγισ
που αςκείται κατά μία ζννοια με καταναγκαςμό, χωρίσ τθνςυγκατάκεςθ
και τθν εςωτερικι ςυμμετοχι του εκπαιδευόμενου. Θ αυταρχικότθτα
χαρακτθρίηεται από επιβολι εξουςίασ χωρίσ λόγουσ πειςτικοφσ από
εκείνον που τθν αςκεί για εκείνον που τθν υφίςταται, χωρίσ λόγουσ που
να τθ δικαιολογοφν από πριν ι να τθ δικαιολογοφν μετά .

9. ( εφάρμοηαν το παιδαγωγικό ςφςτθμα τθσ εποχισ «ο μθ δαρείσ οφ παιδεφεται»)

10. Ο ζτολικός τώρος και η ασηαρτική
εκπαίδεσζη
Από τθν εποχι τθσ κακιζρωςθσ των ςχολικϊν κτθρίων, βαςικό μζλθμα ιταν θ
εξυπθρζτθςθ πρακτικϊν κεμάτων όπωσ θ ςτζγαςθ. Γι αυτό το λόγο και προτάκθκε
το ‘ουδζτερο’ κτιριο. Όμωσ τα ίδια τα πρακτικά κζματα δεν είναι ουδζτερα.
Σχετίηονται με τισ ανάγκεσ κάλυψθσ ενόσ τφπου διδαςκαλίασ ςε μια ςυγκεκριμζνθ
κοινωνία. Ζτςι και τα ςχολικά κτιρια δεν μπορεί να είναι ουδζτερα, αλλά πρζπει να
μποροφν να καλφπτουν τισ ςυγκεκριμζνεσ αυτζσ ανάγκεσαφοφ αυτόν τον χϊρο αυτό
τον χρθςιμοποιοφν άτομα που αλλθλεπιδροφν κακθμερινά και διαμορφϊνουν ζνα
‘χωρο-κοινωνικό’ ςφνολο.
Εν ολίγοισ, θ μορφι των ςχολικϊν κτθρίων όπωσ και θ κατανομι και θ χριςθ του
ςχολικοφ χϊρου αποτελοφν άμεςθ αντανάκλαςθ τθσ κοινωνικισοργάνωςθσ που
επικρατεί ζξω από το ςχολείο.
Μια βαςικι ζννοια τθσ κεωρίασ είναι ο ζλεγχοσ του ςχολικοφ χϊρου. Αυτόσ,
νομιμοποιείται με τθ διεκπεραίωςθ τθσ κακθμερινισ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ.
Ζτςι ο ζλεγχοσ είναι ςιωπθρόσ, ςυγκαλυμζνοσ και αποτελεςματικόσ για τθ
διαςφάλιςθ τθσ ‘τάξθσ’.
Ο ςχολικόσ λοιπόν χϊροσ αποτελεί ςτοιχείο του παραπρογράμματοσ. ‘Με τθ χριςθ
και τθν κατανομι δθλαδι του χϊρου ζχουμε ζνα είδοσ ‘αόρατθσ’ παιδαγωγικισ που
κατευκφνει τουσ μακθτζσ ςε μια ςειρά πρακτικϊν δραςτθριοτιτων που δεν είναι
μζροσ του επίςθμου προγράμματοσ’.
Θ αντίδραςθ και θ διαμαρτυρία για τον αυςτθρό, απάνκρωπο, ψυχρό και μονότονο
χαρακτιρα των ςχολικϊν χϊρων που αποτελοφν το πλαίςιο μιασ αυταρχικισ
εκπαίδευςθσ, οδιγθςε ςτθ δθμιουργία μιασ άλλθσ τάςθσ που άρχιςε να
απαγκιςτρϊνεται από τθν κεωρία του ουδζτερου ςχολικοφ χϊρου. Βαςικι ιδζα τθσ
ιταν ότι ο ςχολικόσ χϊροσ πρζπει να πάψει να αποτελεί το κζλυφοσ ι το αυςτθρό
περιβαλλοντικό ςκθνικό και να μεταςχθματιςτεί ςε ζνα ευζλικτο πλαίςιο για τθν
προςφορά περιβαλλοντικϊν και επικοινωνιακϊν υπθρεςιϊν που να διευκολφνουν
τθ μάκθςθ.
Όλα αυτά ιςχφουν και μάλιςτα ςε μεγάλο βακμό και για τα ελλθνικά ςχολικά
κτιρια. Στθ χϊρα μασ για χρόνια, το κφριο πρόβλθμα ιταν θ επάρκεια ςχολικϊν
χϊρων και όχι ο ςχεδιαςμόσ τουσ. Τα ςχολεία ζτςι ςχεδιάηονταν με πρότυπα
ςχολικισ αρχιτεκτονικισ του 1930…

11. Πιο κάτω αναφζρονται επιγραμματικά οριςμζνα αποτελζςματα από τθν μελζτθ των
ςχολικϊν κτθρίων.
Μερικά χαρακτθριςτικά των ςχολικϊν κτθρίων
ορκογϊνια ςχιματα
ξθρότθτα
μονοτονία
κρφα και ςυμπαγι κτιρια
ίςιοι διάδρομοι
αίκουςεσ διδαςκαλίασ με τα κρανία, τον πίνακα και τθν ζδρα
χαλικοςτρωμζνθ αυλι (τϊρα πια τςιμενταριςμζνθ)
λίγα λουλοφδια
γκρίηα και μουντά χρϊματα
μεγάλθ ςιδερζνια είςοδοσ
περίφραξθ με ψθλοφσ τοίχουσ ι κάγκελα που απομονϊνει τον χϊρο από το
εξωςχολικό περιβάλλον και κακιςτά εφκολο τον εγκλειςμό και τθν άγρυπνθ
επιτιρθςθ των μακθτϊν.

12. Ο ςχολικόσ χώροσ
Υπάρχουν ευδιάκριτεσ περιοχζσ (αίκουςεσ, γραφεία, διάδρομοι κ.λ.π.) που
υποτίκεται ότι είναι ανοιχτά για όλουσ, ςτα οποία όμωσ το διδακτικό
προςωπικό ζχει κυριαρχικά δικαιϊματα.
Άνιςθ κατανομι του χϊρου. Οι πολλοί μακθτζσ ζχουν ςτθ διάκεςι τουσ
πολφ λιγότερο χϊρο από τουσ εκπαιδευτικοφσ. Οι διευκυντζσ ζχουν το δικό
τουσ γραφείο. Ιεραρχικι διάκριςθ.
Κεντρικι κζςθ για το γραφείο του διευκυντι, ζτςι ϊςτε να ελζγχει τον χϊρο
Οι αίκουςεσ διδαςκαλίασ είναι ςτθ ςειρά ςυνικωσ κατά μικοσ ενόσ ςτενοφ
διαδρόμου.
Θ αίκουςα τελετϊν είναι κλειςτι και χρθςιμοποιείται για τισ εκνικζσ και
άλλεσ γιορτζσ.
Χωριςτζσ τουαλζτεσ για τουσ μακθτζσ, οι οποίοι δεν μποροφν να ζχουν ‘δικοφσ’
τουσ οφτε τουσ τοίχουσ από τισ τουαλζτεσ.

13. Οι διάδρομοι και θ αυλι που υποτίκεται ότι ανικουν ςτουσ μακθτζσ
υπόκεινται ςε διαρκι και αυςτθρι επιτιρθςθ.
Θ αίκουςα διδαςκαλίασ
Θρανίο:ςφμβολο τθσ υποταγισ του μακθτι ςτισ εντολζσ του δαςκάλου. Ζνα ζπιπλο
ςχεδιαςμζνο για πολφ περιοριςμζνθ δραςτθριότθτα και ςυμπεριφορά, το οποίο δεν
επιτρζπειοφτε τθ ςωματικι οφτε τθν ψυχολογικι φυγι (μόνθ διζξοδοσ το ‘γράψιμο’ πάνω
ςτα κρανία)
Ζδρα: ςφμβολο αυταρχικισ κυριαρχίασ του δαςκάλου. Τοποκετθμζνθ ςυχνά ςε
ειδικό βάκρο, δίπλα ςτον πίνακα, κοντά ςτθν πόρτα ϊςτε να ελζγχεται θ είςοδοσ
και θ ζξοδοσ.
Σχιμα: ορκογϊνια παραλλθλόγραμμθ αίκουςα, παράλλθλεσ ςειρζσ κρανίων που
διευκολφνουν τθν πεικαρχία. Οι μακθτζσ είναι υποχρεωτικά προςανατολιςμζνοι
προσ τθν ζδρα.
Τον τελικό λόγο για τθν κζςθ των μακθτϊν μζςα ςτθν τάξθ τθν ζχει ο δάςκαλοσ
γιατί αυτόσ ‘ζχει και τθν τελικι ευκφνθ’.
Θ μετακίνθςθ
Αυςτθρά προςδιοριςμζνθ από το ωρολόγιο πρόγραμμα.
Θ είςοδοσ και θ ζξοδοσ από τον ςχολικό χϊρο ελζγχεται αυςτθρά, ςυχνά
με αλυςίδεσ ςτθν πόρτα!
Θ είςοδοσ και θ ζξοδοσ από τθν αίκουςα διδαςκαλίασ ελζγχεται ακόμα πιο
αποτελεςματικά. Το ίδιο ιςχφει και για τουσ άλλουσ χϊρουσ.
Μζςα ςτθν αίκουςα διδαςκαλίασ ελζγχεται θ κίνθςθ των μακθτϊν θ οποία
επιτρζπεται μόνο με άδεια. Οι μόνεσ κινιςεισ που επιτρζπονται είναι αυτζσ που
δθλϊνουν υπακοι, όπωσ το ςικωμα του χεριοφ.
Αντίκετα, ο δάςκαλόσ ζχει το δικαίωμα να κινείται προσ όλεσ τισ κατευκφνςεισ
καταλαμβάνοντασ πολλαπλάςιο χϊρο. Θ ‘παιδαγωγικι άποψθ’ ότι θ αυτι θ κίνθςθ
ςπάει τθν μονοτονία, νομιμοποιεί τθν παντοδυναμία του δαςκάλου, τουλάχιςτον ς’
αυτό το επίπεδο. Ζτςι, ‘ο δάςκαλοσ προβάλλεται ωσ κεντρικι φιγοφρα ενόσ

14. «πφργου ελζγχου» που ρυκμίηει εξουςιαςτικά και τθν κίνθςθ και το ρυκμό τθσ
ςχολικισ ηωισ’.
Είναι πια αποδεκτό, ότι ο ςχολικόσ χϊροσ δεν είναι κζμα απλισ γεωμετρίασ ι
απλισ και ουδζτερθσ διευκζτθςθσ για τθ ςτζγαςθ τθσ διδαςκαλίασ. Ο χϊροσ του
ςχολείου παίρνει κοινωνικό περιεχόμενο που είναι άμεςθ αντανάκλαςθ των
ςχζςεων
που
χαρακτθρίηουν
τθν
οργάνωςθ
τθσ
κοινωνίασ.
Παρόλα αυτά, ςυμβαίνει θ μορφι που παίρνει το ςχολικό κτιριο να μθ ςυμβαδίηει
πάντα με τουσ όρουσ χριςθσ. Κι αυτό παραδόξωσ, δεν ςθμαίνει ότι θ κακθμερινι
διαδικαςία γίνεται λιγότερο αντιαυταρχικι από όςο το κτιριο δθλϊνει, αλλά το
αντίςτροφο: τα τελευταία χρόνια θ αρχιτεκτονικι των ςχολικϊν κτθρίων
παρουςιάηει περιςςότερα ςτοιχεία αντιαυταρχιςμοφ από όςα διατθρεί θ
κακθμερινι εκπαιδευτικι διαδικαςία !. Πράγμα που ςθμαίνει ότι θ τελευταία
αποδεικνφεται ιδιαίτερθσ ‘αντοχισ’, ακόμθ και μεγαλφτερθσ από το μπετόν των
κτθρίων .
Ροιζσ είναι οι ςυνζπειεσ εν ολίγοισ;
Με τθν επίκλθςθ ‘λειτουργικϊν και πρακτικϊν αναγκϊν’ και ευκυνϊν, το
εκπαιδευτικό μασ ςφςτθμα νομιμοποιεί τθν προβολι του πρότυπου του πολίτθ που
υπακοφει, υποτάςςεται και εκτελεί τισ εντολζσ αυτϊν που εξουςιάηουν.
Μπορεί το ςχολείο να παρουςιάηεται ωσ πολιτικά ουδζτερο με τθν απαγόρευςθ των
πολιτικϊν ‘ςυηθτιςεων’, όμωσ μερολθπτεί ςυγκελυμμζνα υπζρ των πολιτικϊν
αντιλιψεων και πολιτικϊν ςτάςεων που ευνοοφν μια ςυντθρθτικι ιδεολογία. Οι
μακθτζσ κοινωνικοποιοφνται πολιτικά μζςα ςε ζνα πλαίςιο που τουσ εγχαράςςει
πολιτικζσ και κοινωνικζσ προδιακζςεισ και ςτάςεισ που ευνοοφν τθ διατιρθςθ του
κοινωνικοπολιτικοφ ςυςτιματοσ.
Ο χαρακτθριςμόσ του ςχολικοφ χϊρου ωσ φυλακι μπορεί να είναι
παρατραβθγμζνοσ, όμωσ αναπόφευκτα ζρχεται ςτο μυαλό όταν ςκεφτεί κανείσ το
‘ςωφρονιςτικό’ χαρακτιρα που ζχουν οι κακθμερινζσ διαδικαςίεσ που λαμβάνουν
χϊρα ςε ζνα ςχολείο. Και το κζμα είναι ότι όλα τα παραπάνω κεωροφνται πια
αυτονόθτα ςχεδόν για όλουσ, είτε εργάηονται ςτο ςχολείο είτε όχι.
Κςωσ τελικά θ ςυμπεριφορά των απείκαρχων μακθτϊν που παρατθροφμε κάκε μζρα ςε
διάφορεσ ςτιγμζσ και χϊρουσ του ςχολείου, να μθν είναι παρά μια ‘διαδικαςία

15. αλλθλεπίδραςθσ’, θ οποία ςυμβαίνει μζςα ςε ζνα αυταρχικό πλαίςιο λειτουργίασ, αφορά
ζναν κανονιςμό λειτουργίασ για τον οποίο οι μακθτζσ δεν ζχουν λόγο και θ οποία όμωσ
τελικά οδθγεί ςε εξίςου ςυντθρθτικζσ πρακτικζσ: ςτθν νοοτροπία ότι ‘αποφεφγουμε ό,τι
μποροφμε’ αντί του ‘ςυμμετζχουμε ςε μια από κοινοφ αποφαςιςμζνθ δραςτθριότθτα’.
Τελικά...
‘Το μάκθμα τθσ διάκεςθσ του ςχολικοφ χϊρου με δθμοκρατικά κριτιρια και όρουσ είναι
ζνα ςθμαντικό μάκθμα που δεν ζχει γίνει ποτζ ςτουσ μακθτζσ’.

16. Οι νζεσ κοινωνικζσ δομζσ αλλά και οι νζεσ εκπαιδευτικζσ ςυνιςτϊςεσ
απαιτοφν μία ελεφκερθ και αντί-αυταρχικι αγωγι που κακιςτά ικανι τθν
ανάπτυξθ μίασ υγιοφσ προςωπικότθτασ από τουσ μακθτζσ αφοφ κα
αναπτυχκοφν ςε ζνα φιλικό και ελεφκερο περιβάλλον δράςθσ και μάκθςθσ.
Ηθτοφμενο τθσ εποχισ μασ αλλά και τθσ κοινωνίασ μασ είναι τα παιδιά, οι
μακθτζσ μασ, να αναπτφξουν δθμιουργικι ςκζψθ, κριτικι ςτάςθ και να
αποκτιςουν γνϊςεισ και δεξιότθτεσ μζςα ςε ζνα δεκτικό, κετικό και αςφαλζσ
μακθςιακό περιβάλλον. Μζςα ςτο ςχολικό χϊρο πρζπει να υπάρχουν οι
κατάλλθλεσ ςυνκικεσ που κα ευνοιςουν τθν καλλιζργεια και τθ ςφςταςθ
μίασ ολοκλθρωμζνθσ προςωπικότθτασ. Το ςχολείο πρζπει να αφουγκραςτεί
τισ ανάγκεσ των ςθμερινϊν παιδιϊν και εφιβων και να μθν υποχωριςει ςε
αυταρχικζσ δομζσ που ακόμα διακζτει, αλλά να δϊςει χϊρο ςε πιο ανοικτζσ
μορφζσ εκπαίδευςθσ όπου τα παιδιά κα αλλθλεπιδροφν μζςα ςτο ςχολικό
χϊρο αναπτφςςοντασ ςυνκικεσ κοινωνικισ ηωισ πζρα από τισ ακαδθμαϊκζσ
τουσ γνϊςεισ.
Θ αντί-αυταρχικι εκπαίδευςθ και τα χαρακτθριςτικά τθσ
Θ κριτικι και τα αρνθτικά αποτελζςματα τθσ αυταρχικισ αγωγισ οδιγθςαν
ςτθ κζςπιςθ και υιοκζτθςθ αντί- αυταρχικϊν παιδαγωγικϊν κζςεων. Θ αντίαυταρχικι αγωγι, λοιπόν, ωσ αντίποδασ τθσ αυταρχικισ χαρακτθρίηεται από
ελευκερία του παιδαγωγοφμενου τόςο ςτισ εκδθλϊςεισ του όςο και ςτισ
δραςτθριότθτζσ του. Δθλαδι, ο παιδαγωγοφμενοσ αποφαςίηει και επιλζγει
τουσ προςανατολιςμοφσ και τα ενδιαφζροντά του, κακοδθγοφμενοσ από το
δάςκαλο. Άλλωςτε, θ αντί- αυταρχικι αγωγι απορρίπτει κάκε μορφι
αυκεντίασ αναδεικνφοντασ τθν προςωπικότθτα του 3 μακθτι αλλά και τθν
θρεμία και αςφάλεια του ψυχιςμοφ του ωσ κεντρικό άξονα τθσ εκπαιδευτικισ
διαδικαςίασ.
Ο αντί- αυταρχικόσ εκπαιδευτικόσ εμφανίηει δθμοκρατικι αντιμετϊπιςθ των
μακθτϊν του και ουςιαςτικι εμπλοκι τουσ ςε διαδικαςίεσ που τον αφοροφν
άμεςα. Δεν προςαρμόηεται ςε όςα ςχεδιάηουν οι άλλοι γιϋαυτόν, αλλά
μετζχει ουςιαςτικά ςε όλθ τθν εκπαιδευτικι δράςθ του ςχεδιαςμοφ αλλά και
τθσ εφαρμογισ.

17. Θ αντι-αυταρχικι εκπαίδευςθ προάγει τθν ιςότθτα ςτθν ςχολικι μονάδα
αφοφ υποςτθρίηει τόςο το ςεβαςμό ςτα δικαιϊματα του παιδιοφ όςο και τον
ςεβαςμό ςτθν προςωπικότθτα των εκπαιδευτικϊν. Τα παιδιά δεν
απολαμβάνουν μία αςφδοτθ ελευκερία κάνοντασ κατάχρθςθ τθσ παιδικισ
τουσ θλικίασ και ελευκερίασ αλλά μία ςυνειδθτοποιθμζνθ ςχζςθ ιςοτιμίασ
ςτον ςχολικό χϊρο με παράλλθλο ςεβαςμό ςτθν προςωπικότθτα και τα κζλω
τόςο των ςυνομθλίκων τουσ όςο και των ενθλίκων που εργάηονται ςε αυτι.
Οι εκπαιδευτικοί δεν κυςιάηονται ςτο βωμό τθσ φιλελεφκερθσ αγωγισ,
αποτελϊντασ ουςιαςτικά τουσ τιμωρθμζνουσ του προθγοφμενου
εκπαιδευτικοφ μοντζλου, αλλά αποτελοφν ςυνοδοιπόρουσ του νζου
μακθτευόμενου που με τθ ςυνδρομι τουσ κα κατορκϊςει να φτάςει ςτθν
αυτοπραγμάτωςθ.
Επομζνωσ θ αντί- αυταρχικι αγωγι είναι μία διαδικαςία που επιτρζπει τθν
αμφίδρομθ επικοινωνία ςτθν παιδαγωγικι ςχζςθ ςε πνεφμα ιςότθτασ μεταξφ
παιδαγωγοφ και παιδαγωγοφμενου .
Βαςικζσ αρχζσ τθσ αντί- αυταρχικισ αγωγισ
Τα βαςικότερα χαρακτθριςτικά τθσ αντί-αυταρχικισ αγωγισ εντοπίηονται ςτο
ελεφκερο και εκςυγχρονιςμζνο ςχολείο που προτείνει ωσ αντίποδα ςτα μζχρι
τϊρα εκπαιδευτικά ιδρφματα και ςτθν διοικθτικι οργάνωςι τουσ.
Θ απόλυτθ ελευκερία των μακθτϊν που πρεςβεφει δεν ταυτίηεται ςε καμία
περίπτωςθ με τθν αςυδοςία. Οι μακθτζσ είναι ελεφκεροι να επιλζξουν τα
γνωςτικά αντικείμενα με τα οποία κα αςχολθκοφν αλλά όχι να
χρθςιμοποιιςουν αυτιν τθν ευκαιρία κινιςεων για να παρεμποδίςουν τον
ρόλο των εκπαιδευτικϊν ι των υπόλοιπων ςυμμακθτϊν τουσ.
Ο ςυναιςκθματικόσ τομζασ που ςφμφωνα με τον Neil ςτισ ςχολικζσ αίκουςεσ
αγνοείται και ςτθν καλφτερθ των περιπτϊςεων παραγκωνίηεται πρζπει να
ζχει ςθμαντικό ρόλο ςτθν εκπαιδευτικι διαδικαςία. Σφμφωνα με τθ κεωρία
του βαςικοφ εκφραςτι τθσ αντιαυταρχικότθτασ, του Neil, το παιδί είναι από
τθ φφςθ του καλό (A.S. Neil, 1972) και γι αυτό το λόγο κα πρζπει να το
αφιςουμε να αναπτυχκεί ελεφκερο χωρίσ καταπίεςθ και καταναγκαςμό. Με
τον τρόπο αυτό γίνεται κατανοθτό πωσ θ εκπαίδευςθ δίνει μεγαλφτερθ

18. βαρφτθτα ςτθν ψυχικι ιςορροπία του παιδιοφ παρά ςτθν μελλοντικι
ακαδθμαϊκι του ςταδιοδρομία.
Τα παιδιά δεν πρζπει να αφινονται μόνα τουσ να οικοδομιςουν τισ αξίεσ και
τισ ιδζεσ τουσ μζςα από εξωςχολικζσ δραςτθριότθτεσ αλλά αντίκετα θ
δόμθςθ του θκικοφ τουσ κϊδικα πρζπει να ςυντελείται μζςα ςτο ςχολείο ωσ
αναπόςπαςτο κομμάτι αυτοφ.
Θ ευτυχία αλλά και ο ςυναιςκθματικόσ κόςμοσ του παιδιοφ είναι από τα
ςθμαντικά ςθμεία του αντιαυταρχικοφ ςχολείου. Δεν δθμιουργοφνται ςτο
παιδί αρνθτικά ςυναιςκιματα μζςα από ποινζσ και τιμωρίεσ. Ο
εκπαιδευτικόσ ενεργοποιεί τθν ευκιξία του και μζςα από αυτι αλλά και από
τουσ κοινωνικοφσ κανόνεσ του ςχολικοφ μικρόκοςμου το παιδί μακαίνει να
διεκδικεί και να απολαμβάνει τθν προςωπικι του ευτυχία αλλά και να
ςζβεται τθν ευτυχία του άλλου.
Βαςικότερο χαρακτθριςτικό όλων ςτθν αντί-αυταρχικι αγωγι είναι θ αγάπθ
που υπάρχει για το παιδί και τθ φφςθ του. Το παιδί αφινεται ελεφκερο να
ενεργιςει και να αναπτυχκεί ςε ζνα περιβάλλον όπου θ αυκεντία και θ
εξουςία του εκπαιδευτικοφ ζχουν παραγκωνιςτεί και ζχει δθμιουργθκεί μία
ςχζςθ αμοιβαιότθτασ και αλλθλοςεβαςμοφ.
Επιπλζον, πολλοί παιδαγωγοί και επιςτιμονεσ πζρα από τον Neil όπωσ ο
Goodwin Watson (Summerhill, 1975) υποςτιριξαν τθν εφαρμογι τθσ αντίαυταρχικισ αγωγισ ςτον εκπαιδευτικό χϊρο και ειδικότερα αναφζρκθκαν και
ανζλυςαν τισ πζντε βαςικζσ αρχζσ που διαφοροποιοφν τθν προςφορά τθσ
αντί- αυταρχικισ αγωγισ και τθν κακιςτοφν ςχεδόν αναγκαία τθν εφαρμογι
τθσ μερικά ι ολικά ςτθν τάξθ.

19. Οι πζντε αυτζσ αρχζσ που ουςιαςτικά ςυνοψίηουν το πνεφμα τθσ αντίαυταρχικισ αγωγισ είναι:
1. Θ αντί- αυταρχικι αγωγι ςτθρίηει τθ μάκθςθ του παιδιοφ ςε αυτόνομεσ
διαδικαςίεσ κινιτρων και όχι ετερόνομεσ.
2. Ο ςυναιςκθματικόσ τομζασ κεωρείται ςπουδαιότεροσ από τθν αντιλθπτικι
μάκθςθ που ςυντελείται μζςα από εγκεφαλικζσ διαδικαςίεσ.
3. Θ αγωγι πρζπει να κεραπεφει τισ ςθμερινζσ ανάγκεσ του παιδιοφ και να
μθν κυςιάηει το παρόν ςτο αβζβαιο επιτυχθμζνο ι μθ εκπαιδευτικό μζλλον.
4. Θ καλλιζργεια και θ ανάπτυξθ τθσ δθμιουργικότθτασ πρζπει να είναι ζνασ
από τουσ κυρίαρχουσ ςτόχουσ κάκε ςχολείου.
5. Το ςχολείο πρζπει να αποτελεί κοινότθτα ηωισ με δθμοκρατικζσ
διαδικαςίεσ και αυτόνομθ διακυβζρνθςθ προκειμζνου οι μακθτζσ πζρα από
τισ γνϊςεισ που κα λάβουν να αποκτιςουν κοινωνικζσ δεξιότθτεσ και
δθμοκρατικζσ αρχζσ μελλοντικϊν πολιτϊν.
Σϋ ζνα αντί-αυταρχικό ςχολείο ο δάςκαλοσ είναι φίλοσ αλλά και ρυκμιςτισ
ενόσ γόνιμου παιδαγωγικά πλοφςιου περιβάλλοντοσ. Είναι οδθγόσ και
ςυνοδοιπόροσ , προκειμζνου το παιδί ςε αυτό το περιβάλλον να ωριμάςει
αβίαςτα με αίςκθμα ευκφνθσ και αντίλθψθσ του χρζουσ .
Συνεπϊσ, θ κατάκτθςθ του αυτοελζγχου με τθν ζννοια όχι τθσ καταπίεςθσ και
του εξαναγκαςμοφ αλλά με τθν ζννοια τθσ ενςυναίςκθςθσ των δικαιωμάτων
των άλλων και τθσ αρμονικισ ςυνφπαρξθσ μζςα ςτο κοινωνικό ςφνολο που
δραςτθριοποιοφμαςτε είναι το βαςικό ηθτοφμενο τθσ αντί-αυταρχικισ
αγωγισ.

20. Το ςχολικό περιβάλλον και ο ρόλοσ του δαςκάλου
Ζνα τζτοιο υγιζσ ςχολικό περιβάλλον, με τα παραπάνω χαρακτθριςτικά
αποτελεί ιςχυρό παράγοντα διαμόρφωςθσ ςυνκθκϊν επιτυχίασ του ρόλου
του ςχολείου τόςο ωσ χϊρου μάκθςθσ, αλλά και ωσ χϊρου υγιοφσ
ςυναιςκθματικισ ανάπτυξθσ των μακθτϊν.
Το ςχολικό περιβάλλον αναφζρεται ςτθν ατμόςφαιρα που επικρατεί ςε μια
ςχολικι μονάδα και επθρεάηει το ψυχολογικό κλίμα τθσ τάξθσ .Είναι δθλαδι
το ςφνολο των δυναμικϊν αλλθλεπιδράςεων μεταξφ των ψυχολογικϊν,
ακαδθμαϊκϊν και φυςικϊν διαςτάςεων του ςχολικοφ περιβάλλοντοσ. Το
ςχολικό περιβάλλον κεωρείται ωσ μια διαρκισ ποιότθτα του ςχολείου, θ
οποία βιϊνεται από τουσ μακθτζσ και δαςκάλουσ και επθρεάηει τόςο τθ
ςυμπεριφορά τουσ όςο και τθν απόδοςι τουσ.
Σϋ αυτό το ςχολείο:
Οι εκπαιδευτικοί επικοινωνοφν μεταξφ τουσ αλλά και με τουσ μακθτζσ τουσ
με ανοιχτζσ διαδικαςίασ.
Επικρατεί πνεφμα ςυλλογικότθτασ και ςυνεργαςίασ μεταξφ όλων των
εμπλεκομζνων ςτθν εκπαιδευτικι διαδικαςία .
Επιδιϊκονται εκτόσ των γνωςτικϊν και ςυναιςκθματικοί και ψυχοκινθτικοί
ςτόχοι .
Θ κοινωνικι οργάνωςθ τθσ τάξθσ, ο τρόποσ δθλαδι που είναι οργανωμζνθ θ
τάξθ κατά τθ διδαςκαλία, παρουςιάηει εναλλακτικζσ μορφζσ.
Ζνασ από τουσ καλφτερουσ
ομαδοςυνεργατικι διδαςκαλία .
τρόπουσ
οργάνωςθσ
κεωρείται
θ
Θεςμοκετοφνται διαδικαςίεσ εμπλοκισ των μακθτϊν ςτθν οργάνωςθ τθσ
τάξθσ και τθν αντιμετϊπιςθ των προβλθμάτων.
Ο εκπαιδευτικόσ ςυναποφαςίηει με τουσ παιδαγωγοφμενουσ, υποςτθρίηει τισ
δραςτθριότθτεσ των μακθτϊν, χρθςιμοποιεί λογικά και ςυνειδθτά ζπαινο και
τιμωρία, αποφεφγει διαταγζσ, επιδιϊκει προςωπικι ςυνομιλία και διάλογο.

21. Στθ δθμιουργία ενόσ υγιοφσ ςχολικοφ περιβάλλοντοσ ςυμβάλλει
αποφαςιςτικά ο τρόποσ αγωγισ που προςφζρεται από τον εκπαιδευτικό. Και
θ αντιαυταρχικι αγωγι αποτελεί τον ιδεϊδθ τρόπο αγωγισ για τθ
δθμιουργία υγιϊν προςωπικοτιτων. Θ αντιαυταρχικι αγωγι απεικονίηει τθν
προςπάκεια του ανκρϊπου να απεμπλακεί από τισ δεςμεφςεισ που του
επιβάλλουν οι κοινωνικζσ νόρμεσ και να ςυμμετζχει ουςιαςτικά και ενεργά
ςε μια βιωματικι κατάκτθςθ τθσ ηωισ. Αυτι θ αγωγι καλείται να του
παρζχειτισ ςχετικζσ δυνατότθτεσ και εφόδια.
Σχολικό περιβάλλον και παιδί
Τα αποτελζςματα ενόσ τζτοιου ςχολικοφ κλίματοσ είναι πολφ ςθμαντικά για
τθν ανάπτυξθ των μακθτϊν:
Στο γνωςτικό τομζα ευνοοφνται οι προςωπικζσ τοποκετιςεισ. Ενιςχφεται θ
γλϊςςα, θ οποία γίνεται πλοφςια, κακϊσ και θ ςκζψθ που γίνεται
δθμιουργικι, παραγωγικι, ςυνκετικι.
Στο ςυναιςκθματικό τομζα κυριαρχεί ςιγουριά, αςφάλεια, ςυναιςκθματικι
ςτακερότθτα, ελπίδα για επιτυχία.
Στο τομζα κοινωνικισ ςυμπεριφοράσ παρατθρείται ανάπτυξθ ατμόςφαιρασ
ςυνεργαςίασ, αλλθλοςτιριξθσ και κριτικισ αντιμετϊπιςθσ των προβλθμάτων.
Το ςθμαντικότερο ρόλο ςτθ δθμιουργία υγιοφσ ςχολικοφ περιβάλλοντοσ
διαδραματίηει ο εκπαιδευτικόσ. Ο επιτυχθμζνοσ εκπαιδευτικόσ διακρίνεται
για τθ νοθμοςφνθ, τθ φιλικότθτα, τθν ευχάριςτθ διάκεςθ, τθ ςυναιςκθματικι
κζρμθ, τθν ιςορροπία, τθν υπομονι, τον αυτοζλεγχο Ζνασ τζτοιοσ
εκπαιδευτικόσ δθμιουργεί ζνα περιβάλλον ευχάριςτο και ζνα ψυχολογικό και
παιδαγωγικό κλίμα υγιζσ .
Θ διδακτικι ικανότθτα του δαςκάλου ςυμβάλλει επίςθσ ουςιαςτικά ςτθ
δθμιουργία υγιοφσ κλίματοσ ςτθν τάξθ, αφοφ οι μακθτζσ μακαίνουν πιο
εφκολα, κατανοοφν καλφτερα όςα ο εκπαιδευτικόσ παραδίδει και
ενκαρρφνονται κατά τθν διδακτικι διαδικαςία. Στοιχεία που βοθκοφν προσ
αυτι τθν κατεφκυνςθ είναι ο ενκουςιαςμόσ του εκπαιδευτικοφ ςτθ δουλειά
του, ο πλουραλιςμόσ ςτισ μεκοδολογίεσ που χρθςιμοποιεί, θ χρθςιμοποίθςθ
ιδεϊν του μακθτι, θ ενκάρρυνςι του, ο περιοριςμόσ υποδείξεων, θ
δυνατότθτα ςτουσ μακθτζσ να εκφράηονται ελεφκερα, να διερευνοφν μόνοι
τα κζματα και να διαμορφϊνουν προςωπικι άποψθ, θ ενκάρρυνςθ όλων να
μιλοφν, να εκφράηονται και να ςυηθτοφν μεταξφ τουσ .

22. Θ ατμόςφαιρα αυτι ςυμβάλλει ςτθ δθμιουργία κινιτρων, ενδιαφερόντων για
ζκφραςθ και επικοινωνία και διευκολφνει τισ διεργαςίεσ μάκθςθσ, τθ
δθμιουργικότθτα και τθν ανάδειξθ κριτικισ ςκζψθσ.
Οι προςωπικζσ ςχζςεισ πζραν από τθν αξία που ζχουν κακαυτζσ ςυμβάλλουν
αποφαςιςτικά και ςτθ μάκθςθ τθσ ςχολικισ φλθσ.
Ζρευνεσ ζδειξαν τθ ςθμαντικι ςυμβολι του ςυναιςκθματικοφ κλίματοσ τθσ
τάξθσ ςτθ μάκθςθ γενικά και τθ νοθτικι ανάπτυξθ ειδικότερα. Άλλωςτε από
τθ ςφγχρονθ ψυχολογία τθσ γνϊςθσ είναι πλιρωσ αποδεκτι θ
αλλθλεπίδραςθ μεταξφ νοθτικισ και ςυναιςκθματικισ ανάπτυξθσ.Θ
καλλιζργεια προςωπικϊν ςχζςεων ικανοποιεί και τθν ζντονθ ανάγκθ του
μακθτι για ςθμαντικότθτα. Ο μακθτισ προςζχει ιδιαίτερα αν ο
εκπαιδευτικόσ με τισ ςτάςεισ, τισ κινιςεισ του και τισ ενζργειζσ του τον
ςζβεται.. Αν αυτζσ ζχουν χαρακτιρα αυταρχικό τότε ο μακθτισ μαηί με τον
εκπαιδευτικό απορρίπτει και τισ γνϊςεισ που αυτόσ προςφζρει .
Μζςα από τισ υγιείσ ςχζςεισ δαςκάλου-μακθτι διαμορφϊνεται θ
αυτοεκτίμθςθ και θ αυτοαντίλθψθ των μακθτϊν, που ςτθ ςυνζχεια
κακορίηουν τθ μακθςιακι και κοινωνικι ςυμπεριφορά τουσ .
Με τθ ςυνεργαςία των ατόμων μζςα ςτθ ςχολικι μονάδα επιτυγχάνεται θ
αυτογνωςία. Μζςα από τθν ανταλλαγι γνωμϊν, ςυνθκίηουν οι μακθτζσ ςτθν
αυτοκυριαρχία, εκτιμοφν τισ απόψεισ των άλλων, αναγκάηονται να ςκεφτοφν
και να τοποκετιςουν τον εαυτό τουσ ςτθν ανάλογθ κζςθ μζςα ςτθν τάξθ. Με
τθ ςυνεργαςία αποδεςμεφεται θ ςκζψθ των ατόμων τόςο με τθν ανταλλαγι
γνωμϊν όςο και με τθν υποχρζωςι τουσ να αντιμετωπίςουν τισ καταςτάςεισ
από τθ ςκοπιά κεϊρθςθσ των άλλων, οπότε θ ςκζψθ τουσ γίνεται πιο
αντικειμενικι. Με τθν αμοιβαιότθτα που ζρχεται ςαν αποτζλεςμα κοινισ
αντιμετϊπιςθσ των διαφόρων καταςτάςεων ςτθν τάξθ θ ςκζψθ γίνεται
ορκολογιςτικι και ολοκλθρωμζνθ.
Θ εικόνα που ςχθματίηει ο μακθτισ για τον εαυτό του (αυτοαντίλθψθ) και θ
αποτίμθςι τθσ ( αυτοεκτίμθςθ ) εξαρτϊνται από το είδοσ των εμπειριϊν που
αποκτά το αναπτυςςόμενο άτομο από τθν επαφι του με τουσ ςυνομθλίκουσ
τουσ και τουσ ενθλίκουσ. Αν οι εμπειρίεσ είναι κετικζσ, ςχθματίηει
κετικιαυτοεκτίμθςθ. Αν οι εμπειρίεσ είναι αρνθτικζσ, ςχθματίηει αρνθτικι

23. αυτοαντίλθψθ. Αξίηει να ποφμε ότι ο βακμόσ αποδοχισ των μακθτϊν από του
δαςκάλουσ και τουσ γονείσ και επομζνωσ και το είδοσ των εμπειριϊν που
ειςπράττουν εξαρτϊνται ςε μεγάλο βακμό από τισ ςχολικζσ επιδόςεισ.

24. Επίλογοσ
Είναι ςαφζσ ότι θ αντί-αυταρχικι αγωγι με τισ άριςτεσ διαπροςωπικζσ
ςχζςεισ δαςκάλου-μακθτϊν, το δθμιουργικό περιβάλλον, το άριςτο
ψυχολογικό κλίμα τθσ τάξθσ κζτει τισ βάςεισ για τθ δθμιουργία υγιϊν,
ιςχυρϊν και ολοκλθρωμζνων προςωπικοτιτων.

25. Ένα ποίημα ποσ μας άρεσε πολύ και με αστό θελήσαμε να κλείσοσμε την
εργασία μας….
Δάσκαλε
Σπγγξαθέαο είζαη δάζθαιε, αθνύξαζηνο, αθαηάπαπζηνο.
Λεπθέο ζειίδεο ζνπ, νη καζεηέο.
Μα ηη είλαη απηό πνπ γξάθεηο,
ην έξγν ζνπ ηη είλαη;
Σαλ ην δηαβάδνπλ νη αλζξώπνη
βιέπνπλ ζηνλ ύπλν ηνπο
ρξσκαηηζηά ινπινύδηα, θάκπνπο θαη βνπλά,
ή κέλνπλ μάγξππλνη από ηνπο εθηάιηεο;
ή κέλνπλ μάγξππλνη από ηνπο εθηάιηεο;
Γιύπηεο είζαη δάζθαιε, ζπάληνο θαη πξνηθηζκέλνο.
Ππιόο ζηα ρέξηα ζνπ, νη καζεηέο,
ε ζηάζε δσήο πνπ ζα θξαηήζνπλ.
Τα αγαικαηάθηα ζνπ άξαγε, έρνπλ πλνή;
Κηλνύληαη ζαξξεηά κε όξεμε γηα ηε δσή;
Ή κέλνπλε ζθπθηά δεηιά θαη απαζή;
Αέξαο είζαη δάζθαιε, πνιύ δπλαηόο.
Κνηηάδεηο ηα όλεηξα ηνπο λα θνπζθώλεηο,
ή θόληξα ζην δηάβα ηνπο θπζάο;
Ζσγξάθνο είζαη ηειηθά, κεγάινο μαθνπζηόο.
Κακβάο, ηα πξόζσπα ηνπο.
Τη είδνπο πίλαθεο ζ’ αξέζνπλ;
Φξνληίδεηο ην ρακόγειν πόηε λα κελ ηνπο ζβήζεη,
ήιηνο ιακπξόο, πεγή δσήο,
ην κνλνπάηη ζηε δσή λα ηνπο θσηίδεη;
Γηα πξνηηκάο ηα ζύλλεθα ηα καύξα,
ηηο ηξηθπκίεο θαη ηνπο θεξαπλνύο,
ηηο ζύγρξνλέο Γθνπέξληθεο θαη ηνπο αθαληζκνύο;
Δάζθαιε, πνηέ ζνπ κε μερλάο,
δελ ηνπο δηδάζθεηο κνλαρά πιάη ζην καπξνπίλαθα.
Δηδάζθεηο,
κ’ όζα πξάηηεηο θη όζα όρη,
κ’ όηη αληηπαιεύεηο θαη κ’ όηη ζηγνληάξεηο,
κ’ απηά πνπ αθήλεηο δίπια ζνπ θαη κ’ όζα απσζείο.
Σην ρέξη ζνπ είλαη δάζθαιε.
Θα είζαη παξάδεηγκα πξνο κίκεζε, ή πξνο απνθπγή;
Θα γίλεηο ε ιύζε ή ζα είζαη ην πξόβιεκα;
Δ. Ψαλλίδας, Νοέμβρης – Δεκέμβρης 2012

26. Βιβλιογραφία
Βώρου, Φ.Κ: Δοκίμια για την παιδεία, Αθήνα, 1977, ςελ. 205
Κογκούλη Ι., ειςαγωγή ςτην παιδαγωγική
Ματςαγγούρασ Η. Η ςχολική τάξη, εκδ. Γρηγόρη Αθήνα 2004
www.users.sch.gr
Google- βικιπαιδεια
dspace.lib.uom.gr
lerakis.blogspot.gr
symvoulos.mysch.gr
angitan.blogspot.gr

27. Κ΢ΙΤΙΚΘ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚ΢ΙΤΙΚΘ ΑΡΟΤΙΜΘΣΘ
Και τα τζςςερα μζλθ τθσ ομάδασ ςυμφωνοφν πωσ θ ομάδα μασ
λειτοφργθςε πολφ καλά. Παρ’ όλεσ τισ διαφορζσ και τισ διαφωνίεσ που
αναπόφευκτα υπάρχουν ςτθν αρχι κάποιασ ςυνεργαςίασ βρικαμε
γριγορα τουσ ρυκμοφσ μασ και καταφζραμε να δουλζψουμε μαηί
αρμονικά. Όλα τα μζλθ τθσ ομάδασ ιταν πρόκυμα να υποχωριςουν και να
ςυμβιβαςτοφν ϊςτε να βρεκεί λφςθ ςε ο, τι μασ ηθτθκεί. Η κάκε μια
ςυνζβαλε με το δικό τθσ ξεχωριςτό τρόπο ςτθν ζρευνα και ςτθ ςφνκεςθ
τθσ εργαςίασ οπότε κανζνα μζλοσ τθσ ομάδασ δεν αναγκάςτθκε να
δουλζψει παραπάνω.