3. ตระกูล ศรีน าวนำา ถุม
แห่ ช ม ้า น่า น
จารึก วัด ศรีง ลุ่ม นำพระมหาเถร
ุ
ศรีศรัทธาราชจุฬามณี เกิดใน
นครสรลวงสองแคว ปู่ชอพระยา
ื่
ศรีนาวนำาถุม
ลูกพ่อขุนสรีนา
วนำาถุมคนหนึ่งชื่อพระยาผาเมือง
เป็นขุนในเมืองราดเมืองลุม
พ่อขุนศรีนาวนำาถุม เป็นขุน
เป็นพ่อ เสวยราชย์ในนครสองอัน
คือ นครสุโขทัย และนคร
ศรีสชนาลัย
ั
(ลูกชายพ่อขุนผาเมือง ชือ
่
คำาแหงพระรามครองเมืองสรลวง
สองแคว)
พ่อขุนบางกลางหาวเป็น

4. พ่อ ขุน บาง
กลางหาว
บาง
ยาง
พ่อ ขุน ผา
เมือ งราด
รา
ด
เวีย ง
สา
ศรีส ัช น
าลัย
แผนที่แ สดงแนวการยกทัพ เข้า ยึด
สุโ ขทัย ของ

5. พ่อ ขุน ผาเมือ งมีม เหสีช อ นางสุข รมหา
ื่
เทวี ซึ่ง เป็น ลูก ผีฟ ้า เจ้า เมือ ง ศรีโ สธรปุ
ระ กษัต ริย ์ก ัม พูช า จึง ถือ เป็น เครือ ญาติ
พ่อ ขุน ผาเมือ ง กัน อ ขุน บางกลาง
พ่
เจ้าเมืองราด เมืองลุม
ลุ่มนำ้าน่าน
พระยาคำา แหง
พระราม
หาว
เจ้าเมืองบาง
ยาง(น่าน)หรืออาจเป็น
หลวงพระบาง
พ่อ ขุน บานเมือ ง
(โอรสขุนบางกลางหาว)
(ลูก/น้องชาย พ่อขุนผา
เมือง)
เจ้าเมืองสรลวงสองแคว
พระเจ้า ศรี
พ่อ ขุน
ศรัท ธา
รามคำา แหง
พ่อขุน หลาน (น้องขุ บานเมือง)
(โอรสขุนผาเมือง บางกลางหาวนสถาปนา
เป็นกษัตปู่ ย์สโขทัยพระนามว่า ศรีอ ิน
ริ ุ
ขุน น ทราทิ
ทรบดินาวนำาถุม) พ ย์ แล้วทรงเปลี่ยนมา
เป็นศรีอ ิน ทราทิต ย์

6. (คัน ดิน
ส่ง นำ้ำ )
ศรีส ัช น
ำลัย
สุโ
ขทั
ยชำกัง สอง
รำว
แคว
สร
ลวง
พระบำง
น
น .ป ่ำ ส ัก
.ป ่ำ ส ัก
้ พ
้ ำพ
น .เ จ ำ
น .เ จ
ระยำ
ระยำ
ถนน
พระร่ว ง
น .น่ำ
น .น่ำ
น
น
น .ยม
น .ยม
ฉอ
ด
เมำะตะ
นคร
มะ
ชุม
น .วัง
น .วัง
น .ปิง
น .ปิง
กลุ่ม เมือ งสำำ คัญ บริเ วณ
ที่ร ำบลุ่ม

7. มีพ ฒ นำกำรมำจำก ๒
ั
เมือ ง คือ
a. เมือ งเชลีย ง(ลุม แม่น ำ้ำ
่
ยม) ภำยหลัง พัฒ นำ
เป็น เมือ งศรีส ัช นำลัย
b. เมือ งสุโ ขทัย ระยะแรก
อยูท ว ัด พระพำยหลวง
่ ี่
และวัด ศรีส วำย(มีพ ระ
ปรำงค์ส ำมองค์แ บบ
ลพบุร ี) นับ ถือ พุท ธ

8. กรมศิล ปำกร แบ่ง ยุค
สุโ ขทัย เป็น ๓ ยุค
๑.ยุคก่อนสถำปนำกรุงสุโขทัย (ก่อน
B/18)
๒.ยุคสถำปนำรำชธำนีสโขทัย (B/20)
ุ
พ.ศ. 1800-1981 สมัยพ่อขุนศรีอิน
ทรำทิตย์ ถึงพระมหำธรรมรำชำที่4
๓.ยุคภำยใต้อำำนำจของอำณำจั
ยุคก่อนสถำปนำกรุงสุโขทัย กร
อยุธยำ พ.ศ.2017
บริเวณทีรำบลุ่มแม่นำ้ำยมที่จะ
่
พัฒนำมำเป็นรำชธำนี
สุโขทัยนัน อยูภำยใต้อิทธิพลกำร
้
่
ปกครองของขอม (ละโว้ – ลพบุรี )ดัง
ปรำกฏหลักฐำนในจำรึกวัดศรีชุม(หลัก
ที2) ว่ำ แคว้นก่อนสุโขทัย มีพ่อขุนศรีนำ
่
วนำำถุม ปกครอง มีโอรสชื่อ ขุนผำเมือง
ให้ครองเมืองรำดเมืองลุม และได้เป็น

9. เมื่อสินพ่อขุนศรีนำวนำำถุม เกิดจรำ
้
จล ขุนนำงขอมชือขอมสบำด
่
โขลญลำำพง เข้ำยึดอำำนำจ พ่อขุน
บำงกลำงหำวรำชบุตรเขย พ่อขุน
ศรีนำวนำำถม ยกทัพมำตีหลำยครั้ง
แต่ไม่สำำเร็จ พ่อขุนผำเมือง(พี่/น้อง
นำงเสือง ซึ่งเป็นมเหสีพ่อขุนบำง
กลำงหำว) ยกทัพมำตีได้แล้วมอบ
เมืองสุโขทัยให้พ่อขุนบำงกลำง
หำวปกครอง พร้อมทั้งมอบ
พระนำม ศรีอินทรบดิทรำทิตย์ และ
พระขันธ์ไชยศรีให้ (สถำปนำขึ้น
เป็นกษัตริย์) แล้วเสด็จกลับไป
ประทับที่เมืองรำดตำมเดิม
เมืองสรลวงสองแคว เป็น
เมืองลูกหลวงของเมืองรำด มี
อิทธิพลครอบคลุมถึงเมืองเวียงจัน

10. อำณำเขตแคว้นสุโขทัย ระยะแรก
ศรีศักร วัลลิโภดม
ทิศเหนือ: มีเมืองแพร่ อยูปลำยแดนสุด
่
ทิศใต้: สุดเขตทีเมืองพระบำง (นครสวรรค์)
่
ทิศตะวันตก: มีเมืองฉอด (อ.แม่สอด จ.ตำก)
ทิศตะวันออก: ถึงเมืองสะค้ำ ใกล้แม่นำ้ำโขงใน
เขตภำคอีสำนตอนบน
โดยสรุป แคว้นสุโขทัย ประกอบด้วย
ทีรำบลุ่มหล่อเลี้ยงโดยลำำนำ้ำปิง ลำำนำ้ำยม ลำำนำ้ำ
่
น่ำน ซึงไหลจำกเหนือมำใต้
่
-ด้ำนตะวันตก มีเทือกเขำถนนธงชัย-ตะนำวศรี
ขนำบลุ่มนำ้ำปิงออกจำกลุ่มนำ้ำสำละวิน ของพม่ำ
-ด้ำนตะวันออกมีเทือกเขำเพชรบูรณ์ ขนำบลุ่ม
นำ้ำน่ำนออกจำกลุ่มนำ้ำป่ำสัก
(*เมืองฝำง = อ.ท่ำเสำ จ.อุตรดิตถ์)

11. ผังเมืองสุโขทัยสมัยแรก (วัดพระ
พายหลวง)
-ขนาดเมือง 600 ×600 เมตร
-มีปราสาทอยู่ตรงกลาง มีคูนำ้าล้อมรอบ
เมืองรอบๆปราสาทเป็นกุฏพระสงฆ์ คุ้ม
ิ
เจ้าเมืองหรือเจ้านาย เหย้าเรือนขุนนาง
ข้าราชการคนสำาคัญและเป็นโรงเรือน
ชั่วคราวของไพร่พลทีมหน้าทีพทักษ์
่ ี
่ ิ
รักษาเมือง
ภายนอกรอบๆคูนำ้า เป็นทีอยูอาศัย
่ ่
ของพ่อค้าประชาชน ซึ่งหนาแน่นทาง
ด้านเหนือและด้านตะวันออก เพราะเป็น
ทีราบลุ่มแม่นำ้าแม่ลำาพัน(ไหลลงสู่แม่นำ้า
่
ยมทางตะวันออกของเมือง ห่างประมาณ
12 กิโลเมตร)
คูนำ้าล้อมรอบเมืองหรือ คูเมืองนัน
้
ภายหลังชาวบ้านเรียกว่า ห้วยแม่โจน
มาจนทุกวันนี้ ตรงคูเมืองด้านเหนือติด

12. นอกเมืองทางตะวันออก มีแนว
คันดิน สี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนาด 1200
×800 เมตร ติดลำานำ้าแม่ลำาพันมา
ทางใต้เป็น นาหลวง ใกล้ๆกันมีสระ
นำ้าชาวบ้านเรียกว่า ตระพังช้างเผือก
(ในเขมรเรียก “บาราย” Barai)
ทางทิศใต้มีศาสนสถาน 2 แห่ง
คือ ศาลตาผาแดง, วัดศรีสวาย
สันนิษฐานว่าเป็นศาสนสถานของ
ศาสนาพราหมณ์
ผังเมืองสุโขทัยสมัยที่ 2
(พ่อขุนรามคำาแหง) ขนาดเมือง
1810 × 1400 เมตร
มีคูเมือง 3 ชันเรียกว่า ตรีบร (สาม
้
ู
พันสีร้อยวา)
่
ผังเมืองใหม่นอกจากจะใหญ่

13. วัด มหาธาตุ
เป็นกลุ่มโบราณสถานขนาด
ใหญ่ มีวัดที่สำาคัญและมี
ขนาดใหญ่ที่สุด ตังอยูกลาง
้
่
เมืองสุโขทัย ภายในมีเจดีย์
รายแบบต่าง ๆ ซุ้มคูหา วิหาร
โบสถ์ สระนำ้า และกำาแพงแก้ว
เป็นวัดคูบ้านคู่เมืองเช่นเดียว
่
กับ วัดพระศรีสรรเพชญดา
ราม สมัยกรุงศรีอยุธยา หรือ
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม สมัย
กรุงรัตนโกสินทร์ ตามศิลา
จารึก หลักที่ 1 กล่าวไว้วา
่
"กลางเมืองสุโขทัยนี้มพิหาร มี
ี
พระพุทธรูปทอง มีพระ

14. เจดีย ์ม หาธาตุ มีลักษณะเป็น
เจดียทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ หรือเจดีย์
์
รูปดอกบัวตูม และเป็นเจดีย์
ประธานของวัด รอบเจดียมี
์
ปรางค์ก่อด้วยศิลาแลง 4 ทิศ
และเจดียแบบศรีวิชัยผสมลังกา
์
ตรงมุมอีก 4 องค์ ฐานชั้นล่างมี
รูปพระสาวกปูนปัน เดินพนมมือ
้
ประทักษิณ ด้านหน้ามีวิหารสูง
ทิศตะวันออกมีวิหารใหญ่เสาเป็น
ศิลาแลงแท่งกลม แบ่งเป็นเสา 5
ห้อง 6 แถว 4 ห้อง 4 แถว และ
2 ห้อง 1 แถว ลดหลั่นกัน วิหาร
ใหญ่นี้เคยเป็นที่ประดิษฐาน
พระพุทธรูปหล่อสำาริด คือ พระ
ศรีศ ากยมุน ี ซึ่งสร้างในสมัย