ΘΕΩΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

1. ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
• ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: Η ανταλλαγή μηνυμάτων
μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων.
• ΓΛΩΣΣΑ: Ένας κώδικας.
• Δύο είδη γλωσσικής επικοινωνίας:
1) Προφορική, 2) Γραπτή
• ΠΟΜΠΟΣ: Αυτός που μιλάει ή γράφει.
• ΔΕΚΤΗΣ: Αυτός που ακούει ή διαβάζει.

2. • ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ: άμεσος, αυθόρμητος.
• Πλάθεται την ίδια στιγμή γι’ αυτό έχει διακοπές,
επαναλήψεις, διορθώσεις.
• Χρησιμοποιούμε εκτός από τις λέξεις κι άλλα
συμπληρωματικά στοιχεία, όπως επιφωνήματα,
χειρονομίες που δεν αποδίδονται γραπτά.
• ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ: Δεν έχουμε μπροστά μας τον
αναγνώστη και διαθέτουμε χρόνο για σχεδιασμό
και διόρθωση.

3. ΠΡΟΤΑΣΗ/ συστατικά
• ΑΠΛΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: Έχει ολοκληρωμένο νόημα και
δεν μπορούμε ν’ αφαιρέσουμε τίποτα απ’ αυτή.
-Οι επιβάτες αποδείχτηκαν τυχεροί
• ΕΠΑΥΞΗΜΕΝΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: Έχει επιπλέον στοιχεία/
λέξεις
- Οι επιβάτες της πτήσης 205 αποδείχτηκαν τυχεροί
• ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: Λείπουν στοιχεία/ λέξεις.
- Αύριο φεύγω ( ενν. εγώ)

4. ΠΡΟΤΑΣΗ/ σημασία
• ΑΠΟΦΑΝΤΙΚΕΣ: Δίνουν μια πληροφορία. Βάζουμε
τελεία (.)
• ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ: Ζητάμε μια πληροφορία. Βάζουμε
ερωτηματικό (;)
• ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΕΣ: Ζητάμε/ Προστάζουμε κάποιον να
κάνει κάτι. Βάζουμε τελεία (.) ή θαυμαστικό (!)
• ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΙΚΕΣ: Εκφράζουν έντονο συναίσθημα.
Βάζουμε θαυμαστικό (!)

5. ΠΕΡΙΟΔΟΣ
• Το τμήμα του λόγου που εκτείνεται από τελεία σε τελεία.
• ΚΥΡΙΑ ή ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: Μία πρόταση που δεν
εξαρτάται από καμία άλλη. π.χ. Ο καιρός σήμερα είναι καλός.
• ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ή ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: Μία πρόταση που
συμπληρώνει το νόημα μιας άλλης και εξαρτάται από αυτήν.
Π.χ. …μήπως αρρωστήσεις.
• ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ: Δύο ή περισσότερες κύριες ή δευτερεύουσες
προτάσεις μπορεί να συνδέονται μεταξύ τους με λέξεις.

6. ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ
• Όταν συνδέονται όμοιες προτάσεις, δηλαδή κύριες με
κύριες ή δευτερεύουσες με δευτερεύουσες.
• Όταν δύο ή περισσότερες προτάσεις συνδέονται με
συνδέσμους, όπως οι : και, ούτε, ή, είτε, αλλά, παρά,
όμως, δηλαδή, όχι μόνο – αλλά και, λοιπόν, ωστόσο,
τότε λέμε ότι συνδέονται ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΑ.
• ΣΤΙΞΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ:
• Δε βάζουμε ΚΟΜΜΑ πριν από το και, ή, είτε, όμως.
• Βάζουμε ΚΟΜΜΑ πριν από το αλλά, αλλά και.
• Με το ωστόσο ξεκινάει συνήθως νέα περίοδος. Έτσι πριν
από αυτό υπάρχει τελεία.

7. ΑΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ
• Όταν λέξεις ή φράσεις βρίσκονται στο λόγο η
μία δίπλα στην άλλη χωρίς κάποια συνδετική
λέξη ανάμεσά τους. Τις λέξεις ή φράσεις
αυτές πάντα τις χωρίζουμε με κόμμα.
Π.χ. Από τη χαρά μου ήθελα να φωνάξω, να
γελάσω, να χορέψω, να σηκώσω στο πόδι όλη
τη γειτονιά.

8. ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ
Όταν μία δευτερεύουσα πρόταση εξαρτάται από μία κύρια πρόταση ή
από άλλη δευτερεύουσα.
• Στην υποτακτική σύνδεση οι προτάσεις είναι ανόμοιες, δηλαδή η
μία είναι κύρια και η άλλη δευτερεύουσα που εξαρτάται από την
κύρια.
π.χ. Θα φύγω, όταν βραδιάσει.
κύρια δευτερεύουσα
• Συχνά μια δευτερεύουσα πρόταση εξαρτάται από άλλη
δευτερεύουσα πρόταση διαφορετικού είδους.
π.χ. Θα φύγω, όταν βραδιάσει, επειδή τότε θα επιστρέψουν οι γονείς
μου.
κύρια δευτερεύουσα (χρονική) δευτερεύουσα (αιτιολογική)

9. • Οι κυριότεροι υποτακτικοί σύνδεσμοι:
•
• Ειδικοί: ότι, πως, που
• Τελικοί: να, για να
• Χρονικοί : όταν, καθώς, αφού, αφότου, ενώ,
πριν, πριν να, προτού, ώσπου, ωσότου, όποτε
• Αιτιολογικοί: γιατί, διότι, επειδή, αφού
• Υποθετικοί: αν, εάν, άμα
• Αποτελεσματικοί: ώστε, ώστε να, που
• Διστακτικοί: μήπως, μη(ν)

10. ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ
• Ενιαίο κείμενο, με αρχή, ανάπτυξη και τέλος.
Έχει αυτονομία αφού αναπτύσσεται μια ιδέα ή η
πλευρά ενός θέματος.
Αποτελείται από τρία μέρη:
• ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: Ο πρόλογος της
παραγράφου. Συνήθως είναι η πρώτη πρόταση.
• ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ: Αναπτύσσεται το κύριο θέμα.
• ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ: Είναι το συμπέρασμα. Συνήθως
είναι η τελευταία πρόταση της παραγράφου.

11. • Η Ματίλντα άργησε λίγο να πάει στο
σχολείο. Τα πιο πολλά παιδιά αρχίζουν το
Δημοτικό σχολείο στα πέντε τους χρόνια ή
ακόμα και λίγο νωρίτερα, αλλά οι γονείς της
Μαντίλα, οι οποίοι δεν ενδιαφέρονταν και
πολύ για τη μόρφωση της κόρης τους, είχαν
ξεχάσει να κάνουν τις απαραίτητες ενέργειες
από πριν. Ήταν πεντέμισι ετών όταν πήγε
σχολείο για πρώτη φορά.

12. • Στην αρχή της παραγράφου γράφουμε το
θέμα κι έπειτα το αναλύουμε.
• Συνδέουμε τις προτάσεις με συνδετικές
λέξεις.
• Μία παράγραφος για να ξεχωρίζει από την
άλλη, αφήνουμε περιθώριο στην αρχή

13. • Η πρόταση – κατακλείδα δεν είναι πάντα
απαραίτητη.
• ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΣ: Η πρόταση που γράφουμε
δίπλα σε κάθε παράγραφο αποδίδοντας
σύντομα το νόημα της.

14. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ
• ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ: Το μέρος της πρότασης που έχει ως
κεντρική λέξη ένα ουσιαστικό.
• ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ: Το μέρος της πρότασης που έχει
κεντρική λέξη το ρήμα.
- Οι επιστήμονες παρουσίασαν την εργασία.
• ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ:
1) ΑΠΛΗ ΜΟΡΦΗ, π.χ. άρθρο + ουσιαστικό
2) ΔΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΜΟΡΦΗ, π.χ. άρθρο + επίθετο + ουσιαστικό

15. ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ –
ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΩΣ:
• Υποκείμενο του ρήματος. Πάντα σε πτώση ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ
• (ποιος, ποια, ποιο;)
- Οι στρατιώτες φάνηκαν γενναίοι
• Κατηγορούμενο (μία ιδιότητα)
• (τι, ως τι;)
. ΣΥΝΔΕΤΙΚΑ ρήματα (είμαι, φαίνομαι, μοιάζω, παραμένω, θεωρούμαι,
διορίζομαι, εκλέγομαι, γεννιέμαι, λέγομαι, μένω, βρίσκομαι, ζω, πεθαίνω,
λογαριάζομαι.
-Το τοπίο του χωριού ήταν καταπράσινο
• Αντικείμενο. Σε ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ή ΓΕΝΙΚΗ
• (τι;)
- Ο δάσκαλος παρέδωσε μαθηματικά

16. • Ύστερα από πρόθεση (προθετικό σύνολο)
-Η μητέρα ήταν κουρασμένη μετά την δουλειά
της.
• Συμπλήρωμα ενός ουσιαστικού σε γενική
- Η στολή των καταδύσεων είναι ακριβή

17. ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
• ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ:
Όταν το επίθετο προσδιορίζει ένα ουσιαστικό
και δίνει μια μόνιμη ιδιότητα. Αυτός ο
προσδιορισμός είναι στο ίδιο γένος, στην ίδια
πτώση και στον ίδιο αριθμό με το ουσιαστικό.
-Οι σημερινοί άνθρωποι καταναλώνουν πολλούς
από τους φυσικούς πόρους.

18. .
• ΠΑΡΑΘΕΣΗ: Το ουσιαστικό που παραθέτει –
προσθέτει στη λέξη που προσδιορίζει μια
ιδιότητα, δηλ. ένα ιδιαίτερο και γνωστό
γνώρισμα ή απλώς το χαρακτηρίζει, π.χ.
• Ήρθε ο Νικολάου, ο καθηγητής.
• Η λέξη «καθηγητής» είναι παράθεση γιατί
προσθέτει στο ουσιαστικό ο Νικολάου ένα
γνωστό γνώρισμά του.
• ΕΙΔΙΚΟ στο ΓΕΝΙΚΟ, από το ΈΝΑ στα ΠΟΛΛΑ

19. • ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ: Το ουσιαστικό που επεξηγεί /
διευκρινίζει τη λέξη που προσδιορίζει, επειδή η
έννοιά της είναι γενική και αόριστη, π.χ. Ήρθε ο
καθηγητής, ο Νικολάου.
• «Ο Νικολάου» είναι επεξήγηση γιατί επεξηγεί το
ουσιαστικό «ο καθηγητής».
• Χρησιμοποιούμε την επεξήγηση για να γίνουμε
πιο συγκεκριμένοι.
• από το ΓΕΝΙΚΟ στο ΕΙΔΙΚΟ, από τα ΠΟΛΛΑ στο
ΕΝΑ

20. ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ:
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΔΙΠΛΑ ΣΕ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ
(ο προσδιορισμός είναι το δεύτερο ουσιαστικό)
• 1) Σε ΓΕΝΙΚΗ: Κτητική, Ιδιότητας, Χρόνου, Αξίας, Ύλης,
Υποκειμενική, Αντικειμενική, κ.ά.
• -Το ποτήρι του νερού έγινε κομμάτια
• 2)Σε ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ: της Αναφοράς, του Μέτρου ή Ποσού,
Αντικειμενική.
-Το αεροπλάνο είχε τρία μέτρα μήκος. (ως προς το μήκος).

21. ΑΡΘΡΑ
• : Οι λέξεις που κλίνονται μαζί με τα ονόματα,
μπαίνουν μπροστά από αυτά και δηλώνουν αν
αναφερόμαστε σε κάτι (πρόσωπο, πράγμα)
συγκεκριμένο ή όχι.
• ΟΡΙΣΤΙΚΟ άρθρο (ο, η , το): για συγκεκριμένα
πρόσωπα, ζώα ή πράγματα.
• ΑΟΡΙΣΤΟ άρθρο (ένας, μία, ένα): για μη γνωστό και
συγκεκριμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, όταν
αναφερόμαστε γενικά και αόριστα σε κάτι.
• Το άρθρο μια χρησιμοποιείται ως αόριστο άρθρο
συνήθως χωρίς τόνο, ενώ το αριθμητικό μία
χρησιμοποιείται πάντα τονισμένο.

22. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
ΓΕΝΗ ΑΡΙΘΜΟΙ ΠΤΩΣΕΙΣ
αρσενικό Ενικός Ονομαστική
θηλυκό Πληθυντικός Γενική
ουδέτερο Αιτιατική
Κλητική

23. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
Δικατάληκτα
• Όσα ουσιαστικά
έχουν δύο
καταλήξεις στον
ενικό αριθμό και
δύο καταλήξεις
στον πληθυντικό
αριθμό.
• π. χ. η πόλη
Τρικατάληκτα
• Όσα ουσιαστικά
έχουν τρεις
καταλήξεις στον
ενικό αριθμό και
τρεις καταλήξεις
στον πληθυντικό
αριθμό.
• π. χ. ο δρόμος

24. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
Ισοσύλλαβα
• Όσα ουσιαστικά
έχουν τον ίδιο
αριθμό σε όλες τις
πτώσεις του ενικού
και του πληθυντικού
αριθμού.
• π.χ. ο μαθητής, του
μαθητή.
Ανισοσύλλαβα
• Όσα ουσιαστικά δεν
έχουν τον ίδιο
αριθμό σε όλες τις
πτώσεις του ενικού
και του πληθυντικού
αριθμού.
• π.χ. ο παππούς, οι
παππούδες

25. Κλίση- Παρατηρήσεις
• http://e-didaskalia.blogspot.gr/2013/10/blog-
post_6443.html

26. ΡΗΜΑ

27. ΠΡΟΣΩΠΑ και ΑΡΙΘΜΟΙ

28. ΧΡΟΝΟΙ

29. ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ

30. ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

31. ΣΥΖΥΓΙΕΣ

32. ΦΩΝΕΣ

33. ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ

35. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΕΞΕΩΝ
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
• 1ΟΣ ΤΡΟΠΟΣ: Βάζοντας σε μια
λέξη μια διαφορετική
κατάληξη που λέγεται
ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΤΑΛΗΞΗ ή
ΕΠΙΘΗΜΑ
• Π.χ. παιδί -> παιδ- άκι, η
κατάληξη – άκι ονομάζεται
• 2ΟΣ ΤΡΟΠΟΣ: Βάζοντας στην
αρχή μιας λέξης ένα
ΠΡΟΘΗΜΑ, όπως μια
πρόθεση ή ένα α- στερητικό
• Π.χ. τροφή -> δια- τροφή
ΕΠΙΘΕΤΑ
• Μπορεί να παράγονται
• από ρήματα,
• επιρρήματα,
• ουσιαστικά ή
• άλλα επίθετα.
π.χ. αγαπώ> αγαπητός, -ή, -ό

36. Περιγραφή
• Η αναπαράσταση μέσα από το λόγο
χώρων, προσώπων, αντικειμένων,
φαινομένων, κτλ.
• Μια περιγραφή πρέπει να είναι
σαφής, ακριβής, ζωντανή και
παραστατική

38. ΑΦΗΓΗΣΗ

43. .

44. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ
• ΠΟΥ ΤΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ
• ΣΕ ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
• ΣΕ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ
• ΓΙΑ ΠΟΙΟ ΣΚΟΠΟ
• ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΥΜΕ ΤΙΣ
ΘΕΣΕΙΣ ΜΑΣ
• ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΤΙΚΡΟΥΣΟΥΜΕ ΤΙΣ
ΘΕΣΕΙΣ ΑΛΛΩΝ
• ΣΕ ΤΙ ΜΑΣ ΒΟΗΘΟΥΝ
• ΠΕΙΘΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΘΟΤΗΤΑ ΤΩΝ
ΘΕΣΕΩΝ ΜΑΣ

45. ΠΕΡΙΛΗΨΗ

48. • Δε γράφουμε δικές μας απόψεις, κρίσεις,
ιδέες, ακόμη και αν διαφωνούμε με το
συγγραφέα του κειμένου.
• Αφού τελειώσουμε την περίληψη, τη
διαβάζουμε όσες φορές χρειάζεται, ώστε να
διορθώσουμε εκφραστικά, συντακτικά,
ορθογραφικά λάθη.

49. ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
• Το κείμενο που συνδυάζει εικόνα και λόγο.
• Η ΕΙΚΟΝΑ:
• 1) συμπληρώνει το νόημα των λέξεων.
• 2) ενισχύει το μήνυμα που επιδιώκει να
μεταφέρει το κείμενο.
• 3) κάνει πιο ελκυστικό το κείμενο.

50. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ
• λέξεις και οι φράσεις συνδυάζονται μέσα στην πρόταση
με βάση τους κανόνες της γλώσσας πάνω σε έναν
οριζόντιο άξονα από τα αριστερά προς τα δεξιά.
• Η οριζόντια μετακίνηση λέξεων σε μια πρόταση
αποκαλύπτει πού θέλει ο συγγραφέας να δώσει έμφαση.
• π.χ. Η κοπέλα στάθηκε μπροστά σε ένα ανθοπωλείο.
• Στάθηκε η κοπέλα μπροστά σε ένα ανθοπωλείο.
• Μπροστά σε ένα ανθοπωλείο στάθηκε η κοπέλα.
• Στάθηκε μπροστά σε ένα ανθοπωλείο η κοπέλα.
• Μπροστά σε ένα ανθοπωλείο η κοπέλα στάθηκε.

51. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ
• Μπορούμε να αλλάξουμε ορισμένες λέξεις ή
φράσεις σε μια πρόταση με άλλες που
παίζουν τον ίδιο ρόλο στην πρόταση. Αυτό δε
γίνεται οριζόντια αλλά κάθετα με την αλλαγή
κάθε φορά των λέξεων.
• π.χ. Η Αργυρώ σκούπισε τα χείλη της.
-> Η Αργυρώ καθάρισε τα χείλη της.