Ян Чачот

1. Знакамітыя
людзі
Карэліччыны

2. Ян Чачот
(1796-1847)

3. Нарадзіўся, Ян Чачот,
7 ліпеня 1796 года ў вёсцы
Малюшычы Наваградскага
павета (цяпер Карэліцкі
раён).
У сям’і беззямельнага шляхціца
Тадэвуша Чачота і Клары з
Гасіцкіх.

4. Быў ахрышчаны ў
Варанчанскім касцёле,
прычым двойчы —
спачатку ўніяцкім, а потым
каталіцкім святаром, які
даў яму другое імя Антоні.
Касцёл Cвятой Ганны
ў Варончы

5. З Малюшычаў Чачоты, праз нейкі час
перабраліся пад Баранавічы ў фальварак
Рэпіхава Навамыскай парафіі (цяпер Ляхавіцкі
раён), дзе яго бацька ўладкаваўся аканомам да
памешчыка Тызенгаўза.
Маёнтак Чачотаў у Задзьвеі

6. У 1809 годзе, Ян Чачот пераехаў у
павятовы горад Наваградак, дзе ў 1809—
1815 гадах вучыўся ў дамініканскай школе.
Тут ён пасябраваў са сваім аднакласнікам
Адамам Міцкевічам.
Кляштар дамініканаў і павятовая школа,
дзе навучаўся Ян Чачот

7. У 1815 г. паступіў на
аддзяленне маральных і
палітычных навук
Віленскага ўніверсітэта.
Але не маючы сродкаў на
плату за навучанне праз
год пакінуў вучобу і
ўладкаваўся ў Віленскае
бюро па ўпарадкаванні
архіваў князёў Радзівілаў.
Дзядзінец Віленскага
ўнівэрсытэту і Касцёл
Святога Яна.

8. 16 красавіка 1818
па рэкамендацыі Адама
Міцкевіча залічаецца ў
Таварыства філаматаў.
Карыстаўся вялікаю
павагаю сяброў за
вясёлыя песні і вершы,
якія пісаў “на народнай
гаворцы” да ўсіх сходак і
вечарынак Таварыства.
Філаматы

9. Тут ён вельмі актыўна ўзяўся за
выхаванне літаратурнай моладзі, з
вялікай патрабавальнасцю ставячыся
да яе творчасці, за што маладыя
літаратары жартам празвалі яго
Ментарам.
На паэтычным турніры 21 снежня 1818
Ян Чачот быў прызнаны трэцім паэтам пасля
Адама Міцкевіча і Тамаша Зана.
З утварэннем Таварыства філарэтаў быў
абраны кіраўніком Блакітнага аддзела (саюза)
— літаратурнага.

10. Адам Міцкевіч лічыў гэтае
лібрэта творчай удачай сябра,
даваў высокую ацэнку музычнасці
верша ў пачатковых арыях.
У 1819 годзе паводле хронікі
Марціна Бельскага і Яна Длугаша, Чачот
напісаў лібрэта оперы “Малгажата з
Зэмбаціна”.

11. Гэтымі творамі ён праславіўся
як паэт-фалькларыст і ўвайшоў у
гісторыю беларускай літаратуры.
У 1819 ён напісаў некалькі
беларускамоўных імянных вітанняў і
драматычных сцэнак, заснаваных на
беларускім фальклоры, у тым ліку "Да
пакіньце ж горла драць", "Едзеш, міленькі
Адам".
Рамантычныя балады "Свіцязь-
возера", "Мышанка", "Навагрудскі замак",
"Калдычэўскі шчупак". У аснове яго балад
былі паданні, якія паэт чуў у дзяцінстве на
Навагрудчыне.

12. «Так, добра, што сёння жывая
Фантазія барда з-пад Нёмна
Забегла туды, дзе гайдае
Шыр водную Свіцязь няўтомна,
І там свіцязянак сустрэла,
І звіць тры вянкі ім здалела.»
Урывак з балады
«Свіцязь-возера»

13. У 1820 годзе Чачот пачаў
вывучаць нямецкую мову, што,
скончылася перакладам некалькіх
нямецкіх вершаў. Выступаў у якасці
рэдактара і карэктара першага
паэтычнага зборніка Адама Міцкевіча,
калі той знаходзіўся ў Коўне.
Клапаціўся пра яго выданне ў Вільні.

14. У 1823 арганізаваў
паэтычны клуб “Касталія”, куды
ўваходзілі будучы збіральнік і
перакладчык літоўскіх песняў
Эмерык Станевіч, паэт і
перакладчык Юліян Корсак і
іншыя.

15. Па справе віленскіх згуртаванняў моладзі
Чачот быў арыштаваны 10 кастрычніка 1823 і
зняволены ў колішнім касцёле місіянераў, дзе яго
пратрымалі да 22 кастрычніка 1824.
Касцёл Божага Ўшэсця ў Вільні

16. У часе арышту ўжо сабраў
значную колькасць народных
песняў, якія ўвайшлі ў яго
рукапісны зборнік “Песенькі і
іншыя творы”, складзены ў турме
паміж допытамі і перададзены на
захаванне Зосі Малеўскай, сястры
філамата Францішка Малеўскага.

17. Каб адвесці пагрозу ад арыштаваных
таварышаў, браў на допытах віну на сябе, за што
разам з Тамашом Занам і Адамам Сузіным панёс
самае суровае пакаранне — дзесяцігадовае
выгнанне ў Расію.
Спачатку адбываў пакаранне ў крэпасці Кізіл,
перакладаў Вашынгтона Ірвінга (пераклад выйшаў у
Вільні, 1830). Адсюль яго ў 1825 перавялі ва Уфу. У
1827 паступіў на дзяржаўную службу
канцылярыстам у бюро мясцовага губернатара.

18. У 1830 годзе змог пераехаць у
Маскву. З 1831 па 1833 працаваў у Цверы і
Таржку. У Цверы захапіўся збіраннем
мясцовых этнаграфічных і фальклорных
матэрыялаў, якія дасылаў свайму сябру-
філамату, Юзафу Кавалеўскаму ў Казань,
куды той быў высланы. Гэтыя матэрыялы
загінулі ў часе паўстання 1863 году ў
варшаўскай кватэры Кавалеўскага.

19. У 1833 Чачоту дазволілі вярнуцца ў Беларусь,
у мястэчка Лепель, дзе ён уладкоўваецца
канцылярыстам у дырэкцыю Бярэзінскага канала. За
добрую службу атрымлівае чын губернскага
сакратара. У Лепелі Ян Чачот заняўся зборам
народных песняў, якія потым увайшлі ў яго зборнікі.
Старажытны Лепель

20. Толькі ў 1839 адпускаюць Яна Чачота дамоў,
на Наваградчыну, і знімаюць з яго паліцэйскі нагляд.
Па вяртанні Чачот пераязджае ў Шчорсы, дзе
ўладкоўваецца на пасаду бібліятэкара да апекуна
філаматаў і філарэтаў графа Адама Храптовіча. Тут
ён займаецца збіраннем і публікацыяй беларускага
фальклору. Пасля смерці гаспадара Шчорсаў (1844),
жыў у сваіх сяброў на Наваградчыне — спачатку ў
Вяржбоўскіх у Далматаўшчыне, потым у Рафала
Слізня у Вольнай і Бортніках, займаўся выданнем у
Вільні сабраных ім твораў беларускага фальклору.

21. На працягу 1837- 46 гг.
паэт сабраў і выдаў у Вільні 6
фальклорных зборнікаў
"Сялянскія песні", куды ўвайшло
каля 1000 песень у перакладзе на
польскую мову і ў арыгіналале
ўласна беларускія вершы, а
таксама - прыказкі і прымаўкі.
У вёсцы Бортнікі на
Навагрудчыне ён запісаў і склаў
цэлы зборнік беларускіх
народных песень (не захаваўся).

22. Чачот перакладаў на
польскую мову творы з
англійскай, французскай
паэзіі. Ён - аўтар кніг
"Аповесці для маладых
дзяўчат" (Вільня; 1845) і
"Некаторыя заўвагі, якія
асабліва датычацца стылю
трэцяй песні "Анафеляс",
«Песьні дзедзіча».
«Песьні дзедзіча»
Яна Чачота, 1846, Вільня

23. Аднак, Ян Чачот не
лічыў літаратурную творчасць
галоўнай справай свайго
жыцця. Ён крытычна ставіўся
да свайго пісьменніцкага
таленту, нават недаацэньваў
яго. Галоўнай жа справай
свайго жыцця Ян Чачот лічыў
збіранне фальклору, зварот да
народных традыцый.
«Сялянскія песенькі з-над
Нёмана і Дзьвіны…»,
Вільня, 1846 г.

24. Значным з'яўляецца ўклад
Яна Чачота ў галіну
мовазнаўства. Так, ён лічыў
неабходным рабіць крокі на
шляху да ўнармавання мовы.
Таму самастойна пачынае
ствараць слоўнік беларускай
мовы (200 слоў), якую ён
называе "крывіцкай".

25. У надзеі паправіць
здароўе ўвесну 1847 выехаў у
Друскенікі “на воды”, дзе ў
жніўні з ім здарыўся параліч.
Лекаванне не дало чаканага
выніку, і 23 жніўня 1847 Ян
Чачот памёр у суседняй з
Друскенікамі вёсцы Ротніца,
дзе быў пахаваны паблізу
касцёла.

26. У гарадскім пасёлку
Карэлічы стаіць помнік
знакамітаму паэту-
рамантыку, філамату,
фалькларысту, этнографу і
драматургу - Яну Чачоту.
Помнік Я.Чачоту, 1996 г.

27. Дзякуй за ўвагу !