Παρουσίαση των αιτιών των Σταυροφοριών και των γεγονότων της Δ΄ Σταυροφορίας, που κατάληξε στη Α΄ Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204) από τους Λατίνους.

1. Οι Σταυροφορίες
Α. ΟΙ ΑΙΤIΕΣ

2. Γενικά περί των Σταυροφοριών
• Οι Σταυροφορίες ξεκίνησαν ως η ιδέα μίας ιερής εκστρατείας από
μέρους των Δυτικών (Καθολικών)Χριστιανών, με σκοπό την
απελευθέρωση των Αγίων Τόπων (Παλαιστίνη, Ιερουσαλήμ) από τους
Μουσουλμάνους. Θεωρείται ότι ήταν η απάντηση της Δύσης στον Ιερό
Πόλεμο, ή τζιχάντ, που κατά καιρούς κήρυττε το Ισλάμ. Ο σκοπός των
Σταυροφοριών ήταν η κατάκτηση των Αγίων Τόπων και η συντριβή του
Ισλάμ. Αφορμές για τις Σταυροφορίες αποτέλεσαν η κακομεταχείριση
των προσκυνητών που επισκέπτονταν την Ιερουσαλήμ και η έκκληση
του Βυζαντινού Αυτοκράτορα ο οποίος δεχόταν ισχυρή πίεση από τους
Τούρκους. Τα στρατεύματα των σταυροφόρων αποκαλούνταν με τίτλους
όπως ο στρατός «του σταυρού», «του Χριστού», «του Κυρίου» και «της
Πίστης»...

4. • Η ιδέα των Σταυροφοριών γεννήθηκε στη Δυτική Ευρώπη στη
διάρκεια του 11ου αι.

5. Παράγοντες
• Η διαμόρφωση της ιδέας των Σταυροφοριών προήλθε από το
συνδυασμό δύο παραγόντων. Αυτοί ήταν :
 Η αναβίωση της αρχαίας παράδοσης των προσκυνημάτων
στους Αγίους Τόπους στη διάρκεια του 10ου αι.
 Η έντονη φημολογία για ωμότητες σε βάρος των προσκυνητών
από την πλευρά των Αράβων και των Τούρκων.

6. The Journey of the Magi (fragment), ca. 1435

7. • Η φημολογία αυτή αναπτύχθηκε στη Δύση από το τέλος της χιλιετίας.
• Οι Τούρκοι, κύριοι της Βαγδάτης και προστάτες των Χαλιφών ήδη από
το 1055, κατέκτησαν τη Συρία και κυρίευσαν τα Ιεροσόλυμα.
• Οι δυτικοί χρονογράφοι του 12ου αι. αναφέρουν ως κύριο αίτιο των
Σταυροφοριών το φανατισμό των Τούρκων. Όμως η άποψη αυτή δεν
επιβεβαιώνεται από την ιστορική έρευνα.

8. Malik-Shah I, ruler of the Seljuks, seated on his throne.

9. Αίτια
1. Η ιδέα της σταυροφορίας και η πρωτοβουλία προήλθε από τους πάπες, οι
οποίοι :
• είχαν ήδη προσδώσει χαρακτήρα ιερού πολέμου στην επιχείρηση ανάκτησης
(Reconquista) των χριστιανικών εδαφών της Ισπανίας από τους Άραβες.
• οι αγωνιστές της πίστης απαλλάσσονται από τις αμαρτίες και εξασφαλίζουν τη
βασιλεία των ουρανών
• η αγιότητα συνδέεται με τον πόλεμο, κάτι που η Βυζαντινή Εκκλησία δεν
αποδέχτηκε ποτέ· ήταν ξένη στο Βυζάντιο.
• η ιερότητα του κηρυσσομένου πολέμου φαίνεται και από το σύνθημα :
«Ο Θεός το θέλει»

10.  αναζητούσαν την ευκαιρία να
ενισχύσουν τη θέση τους έναντι των
Γερμανών ηγεμόνων και ιδιαίτερα
του Ερρίκου του Δ΄.
 επεδίωκαν την υποστήριξη των
βυζαντινών αυτοκρατόρων, στον
αγώνα τους κατά του Ερρίκου Δ΄.

11. 2. Από την πλευρά του ο Αλέξιος Α΄, είχε προσπαθήσει να
στρατολογήσει μισθοφόρους στη Δύση, στα δύσκολα χρόνια του
πολέμου με τους Πατζινάκες και τους Κομάνους:
• Ανέμενε όμως από τον πάπα μισθοφόρους, όχι σταυροφόρους.
• Οι σταυροφόροι εμφανίστηκαν μπροστά στην
Κωνσταντινούπολη, όταν ο Αλέξιος :
είχε απαλλαγεί από τους κινδύνους και ετοιμαζόταν να
εκστρατεύσει στην Ανατολή.
Για το λόγο αυτό έγιναν δεκτοί με δυσπιστία.

15. Άλλα αίτια
(που αναφέρονται στο πρώτο παράθεμα της σελ. 65 του
σχολικού βιβλίου)
• η διάθεση του δημογραφικού πλεονάσματος
• η επίλυση των οικονομικών προβλημάτων της Δ. Ευρώπης
• η αποφυγή (λόγω των παραπάνω) των διενέξεων και των πολέμων
στη Δ. Ευρώπη
• η απελευθέρωση των Αγίων Τόπων και της Ιερουσαλήμ από «το
γένος του Διαβόλου»

16. Ο πάπας κηρύσσει τη Σταυροφορία
• Γενναιότατοι στρατιώτες... Μην αφήνετε να σας κρατήσει στην πατρίδα ούτε η
ιδιοκτησία ούτε η οικογενειακή φροντίδα. Γιατί αυτή η χώρα, που περιβάλλεται
από όλες τις μεριές από θάλασσα και οροσειρές, είναι υπερπλήρης από σας. Δεν
της περισσεύουν τα πλούτη. Μόλις και μεταβίας μπορεί να θρέψει αυτούς που
την καλλιεργούν. Γι' αυτό αλληλοτρώγεστε και σπαράζετε μεταξύ σας. Πάψτε
πια τις εχθρότητες, ας σταματήσουν οι διαφωνίες κι ας πάρουν τέλος οι πόλεμοι
μεταξύ σας αφήστε κάθε μίσος και διχογνωμία να κοιμηθούν. Πάρτε το δρόμο
για τους Αγίους Τόπους, ελευθερώσετε αυτή τη γη από το γένος του Διαβόλου
και υποτάξτε τη σε σας. Η βασιλική πόλη (Ιερουσαλήμ)... είναι τώρα αιχμάλωτη
από τους εχθρούς της και έχει υποφέρει τόσο...ώστε να έχει καταργηθεί η
λατρεία...Γι' αυτό το λόγο αναλάβετε αυτό το ταξίδι για την άφεση των αμαρτιών
σας και εξασφαλίστε την αθάνατη δόξα του Βασιλείου των Ουρανών".
• Από το έργο του ιστορικού Γουλιέλμου από την Τύρο Historia rerum in partibus
transmarinis gestarum, στο: Select Documents of European History, έκδ.
Laffan, Νέα Υόρκη 1929, 55-56.

17. Ο πάπας Ουρβανός Β΄ :
• κήρυξε την Πρώτη Σταυροφορία το Νοέμβριο του 1095.
Σύμφωνα με μεταγενέστερους χρονογράφους, οι οποίοι μας δίνουν
βέβαια τη γενική ιδέα και όχι το ακριβές περιεχόμενο του λόγου, ο
πάπας
• κάλεσε τους πιστούς σε ιερό πόλεμο κατά των Αράβων για την
απελευθέρωση των Αγίων Τόπων
• έκλεισε το λόγο του με το σύνθημα: «Ο Θεός το θέλει.»
Urban II

20. Karl
Friedrich
Lessing:
The Return
of the
Crusader

22. δ. Η Τέταρτη Σταυροφορία
1202 - 1204

23. Η κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη (τέλη 12ου αι.)
• Η πολιτική ατμόσφαιρα στην Κωνσταντινούπολη ήταν βαριά.
c Το Βυζάντιο είχε απειληθεί σοβαρά από τους Νορμανδούς
cΟι σχέσεις με τους Βενετούς ήταν οξυμένες,
cΟ Ερρίκος ΣΤ΄, Γερμανός αυτοκράτορας, επεξεργαζόταν
επεκτατικά σχέδια σε βάρος της Αυτοκρατορίας.
• Η πολιτική, στρατιωτική και οικονομική αδυναμία της
Αυτοκρατορίας ήταν εμφανέστατη.
• Μέσα σ’ αυτό το κλίμα εκδηλώθηκε η Τέταρτη Σταυροφορία
Ερρίκος ΣΤ΄

24. Σχεδιασμός και οργάνωση 4ης Σταυροφορίας
• Η ιδέα :
n ανήκε στο φιλόδοξο και δυναμικό πάπα Ιννοκέντιο Γ΄
n προπαγανδίστηκε στις χώρες της Δ. Ευρώπης
• Ο σκοπός :
n ήταν ασαφής και απροσδιόριστος
n Ένα διάχυτο πνεύμα θρησκευτικότητας,
ανάμεικτο με το ιπποτικό αίσθημα, τον πλαισίωναν.

25. • Αρχηγός : των φεουδαρχών ορίστηκε ο Βονιφάτιος ο
Μομφερρατικός.
• Τόπος συγκέντρωσης του στρατού : Η Βενετία.
Σύμφωνα με τη σύμβαση που υπογράφηκε στη Βενετία
τον Απρίλιο του 1201, η Γαληνότατη Δημοκρατία
ανέλαβε, έναντι αμοιβής,
n να μεταφέρει τα στρατεύματα με το στόλο της στην Ανατολή και
n να τα εφοδιάζει με τρόφιμα επί ένα έτος.
• Προορισμός : η Αίγυπτος ή η Συρία.

26. Ερρίκος Δάνδολος
Δόγης της Βενετίας

27. Εκτέλεση του σχεδίου :
• Τον Ιανουάριο του 1203 οι σταυροφόροι αποδέχθηκαν την πρόταση
του έκπτωτου βυζαντινού αυτοκράτορα Ισαακίου Β΄ Αγγέλου για
την αποκατάστασή του στο θρόνο.
• Η απόφαση της επίθεσης κατά της Κωνσταντινούπολης
οριστικοποιήθηκε στην Κέρκυρα, ενδιάμεσο σταθμό της
εκστρατείας.
• Οι σταυροφόροι έφθασαν μπροστά στα τείχη
της Βασιλεύουσας τον Ιούνιο του 1203.

28. ΑΛΕΞΙΟΣ Δ΄ ΑΓΓΕΛΟΣ
ΙΣΑΑΚΙΟΣ Β΄ ΑΓΓΕΛΟΣ
ΑΛΕΞΙΟΣ Γ΄ ΑΓΓΕΛΟΣ
ΑΛΕΞΙΟΣ Ε΄
Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ

30. Μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης
• (Οι σταυροφόροι) δεν μπορούσαν καθόλου να σκεφτούν πώς μπορεί να
υπάρχει σ' όλον τον κόσμο μια τόσο πλούσια πόλη, όταν είδαν τα ψηλά
τείχη και τους πλούσιους πύργους και τα πλούσια παλάτια και τις ψηλές
εκκλησίες της, που ήταν τόσες πολλές που κανείς δεν θα το πίστευε, αν
δεν το έβλεπε με τα μάτια του, κι ακόμα το μήκος και το πλάτος της
πόλης που κυβερνούσε όλες τις υπόλοιπες. Και μάθετε πως δεν υπήρξε
άνθρωπος τόσο ασυγκίνητος που να μην ανατριχιάσει.
• Γοδοφρείδος Βιλλεαρδουίνος, Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, 128,
μετ. Γ. Αντύπας, Αθήνα 1985.

31. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης
από τους Σταυροφόρους (1204)
• Γενική ήταν η εντύπωση
• ότι η παραμονή των σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη θα ήταν
προσωρινή
• και ότι θα αναχωρούσαν με προορισμό τους Αγίους Τόπους, μετά
την αποκατάσταση του Ισαακίου Β΄ Αγγέλου.

32. Οι Λατίνοι
• κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη στις
17 Ιουλίου του 1203
• αποκατέστησαν τον Ισαάκιο.
• παρέμειναν όμως εκεί για να
διαχειμάσουν.
• Η αντιπαράθεση με τον πληθυσμό της
πρωτεύουσας οξύνθηκε εξαιτίας
n της αλαζονικής
συμπεριφοράς των Λατίνων,
n οι οποίοι επέβαλαν και
βαρύτατη φορολογία.

33. • Ο Αλέξιος Ε΄ Δούκας Μούρτζουφλος
n εκμεταλλεύτηκε την έκρυθμη κατάσταση
n και κατέλαβε πραξικοπηματικά το θρόνο.

34. • Στα τέλη Μαρτίου του 1204 οι Σταυροφόροι συνυπέγραψαν
τη συμφωνία διανομής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
(Διανομή της Ρωμανίας).

35. Η άλωση πραγματοποιήθηκε στις 13 Απριλίου 1204
• Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Ε΄ προηγουμένως είχε τραπεί σε φυγή
εγκαταλείποντας την Κωνσταντινούπολη στις άγριες διαθέσεις των
σταυροφόρων.
• Οι Σταυροφόροι, Κύριοι της Βασιλεύουσας, επέβαλαν τώρα το δίκαιο του
κατακτητή.
n Οι σφαγές και οι λεηλασίες ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο.
n Πολύτιμα έργα τέχνης διοχετεύτηκαν στη Δύση,
για να κοσμήσουν τους καθεδρικούς ναούς και τους πύργους
των ευγενών.

41. Τα ερείσματα του Ελληνισμού
«Το 1204 θεωρείται συμβατική αφετηρία του Νέου Ελληνισμού. Η πτώση
της Πόλεως προκάλεσε αφενός την ανάγκη ανανέωσης αποδεικνύοντας
την αποτυχία της αυτοκρατορικής πολιτικής, αφετέρου ταπείνωση που
μετατράπηκε σε μίσος κατά των λατίνων κατακτητών. Ο λαός είχε
συνειδητοποιήσει ότι έχασε την ανεξαρτησία του, αλλά αγωνιζόταν για τη
διατήρηση της ταυτότητάς του, ενώ η εχθρότητα Ανατολής-Δύσης κυρίως
λόγω των δογματικών διαφορών και το αντιπαπικό ρεύμα διατηρήθηκε
εκφράζοντας το λαϊκό αίσθημα. Η γλώσσα και η πίστη ήταν τα μοναδικά
ερείσματα που αποτέλεσαν μοχλούς ενότητας και εθνικής κινητοποίησης.
Μετά το 1204 άρχισε σταδιακά να χρησιμοποιείταιστις πηγές ο όρος
«Ελλάς» και «Έλλην» χωρίς να περιέχει την απαξιωτική σημασία του
ειδωλολάτρη. Για την απόδοση της άλλοτε βυζαντινής αυτοκρατορίας
χρησιμοποιείται στις δυτικές πηγές ο όρος «Romania» .
Μαρία Ντούρου-Ηλιοπούλου, «Οι Βυζαντινοί στο Φραγκικό Προγκηπάτο της
Αχαΐας»,
Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 2000, σ.13

42. Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους
• αρχίζει η μακρά περίοδος της Φραγκοκρατίας στον ελλαδικό
χώρο,
• η οποία διαρκεί σε ορισμένες περιοχές μέχρι το 17ο αιώνα.

43. Από την Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού
[Συνέπειες της Άλωσης του 1204]
•
Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης τον Απρίλιο του 1204, η Βυζαντινή
Αυτοκρατορία κατέρρευσε. Στην επικράτειά της δημιουργήθηκαν ορισμένα
λατινικά και ελληνικά κράτη. Οι δυνάμεις του Βυζαντίου απωθήθηκαν στην
περιφέρεια και έπρεπε να περάσουν έξι δεκαετίες για την ανακατάληψη της
Κωνσταντινούπολης από τους Βυζαντινούς και για την παλινόρθωση της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1261. Από την άλλη πλευρά, η κατάκτηση της
Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους απομάκρυνε για πάντα τη
χριστιανική Ανατολή από τη χριστιανική Δύση. Όλες οι προσπάθειες
πραγματικής προσέγγισης των δύο αυτών κόσμων δεν μπορούσαν πλέον να
έχουν μέλλον. Εν ολίγοις, οι Βυζαντινοί ποτέ δε συγχώρεσαν τους Δυτικούς για
αυτήν την ανήκουστη επιχείρηση και για όλα τα επακόλουθά της.