монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм

С.Довчингийн нэрэмжит, Хөдөлмөрийн Гавъяаны Улаан Тугийн
Одонт Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургууль
Экономикс, Эконометриксийн тэнхим

Боржгон овогт Цолмонгийн Бархас

Монгол улсын мөнгөний бодлогын
шинжилгээ ба шилжих механизм

Мэргэжил: Бизнесийн эдийн засаг
Мэргэжлийн индекс: D310700
Олгох боловсролын зэрэг: Эдийн засгийн баклавр

Удирдагч.....................................................П.Гантөмөр/Ph.D/

Шүүмжлэгч................................................П.Авралт-Од /эдийн засгийн магистр/

Улаанбаатар хот 2011

МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ШИНЖИЛГЭЭ БА ШИЛЖИХ МЕХАНИЗМ

Товч танилцуулга
Сэдвийн нэр: Мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм
Хураангуй:Ер нь аливаа бодлого боловсруулагчид ямар ч бодлого авч хэрэгжүүлсэн
тэр нь эдийн засгийн өсөлт, хөгжлийн төлөө байдаг. Гэвч зарим тохиолдолд хүлээлт үр
дүнгийн хооронд алд дэлэм шиг томоохон зөрүү гарах нь бий. Тодруулбал өсөлт,
хөгжилд хүргэхийн төлөө авч хэрэгжүүлсэн бодлого нь уналт, доройтолд хөтлөх
тохиолдол гардаг. Учир нь тухайн бодлогын эдийн засагт нөлөөлөх нөлөө, хугацааны
хожимдол, хүч зэрэг нь тодорхойгүй байдгаас ийм явдал болдог.
Тиймээс уг ажилд эдийн засагт чухал нөлөөтэй мөнгөний бодлого болоод түүний
шилжих механизмийн талаар авч үзэх болно. Мөн уг ажлын зорилго нь Монгол улсын
мөнгөний бодлогын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөлөл, хугацааны хожимдлыг
тодорхойлох, мөн түүнийг дамжуулагч шилжих механизмийг үнэлэх, Монголд аль
сувгийн хүч их байдгийг тодорхойлох явдал юм.
Шинжилгээний хэсэгт мөнгөний бодлогыг судлахын тулд VAR аргачлалыг ашигласан.
Нээлттэй, жижиг эдийн засагтай хөгжиж буй манайх шиг улсад ажиглагддаг гол гурван
сувагт гол анхаарлаа хандуулан судаллаа.
Судалгааны ажлын үр дүнд мөнгөний нийлүүлэлт М1 –ийн өөрчлөлт бодит гарцын
хэмжээ буюу АҮБ-г аль сувгаар дамжсанаасаа шалтгаалан 2-4 сарын дараа өсгөж
эхэлдэг байна. Харин инфляцийг 3 сарын дараагаас өсгөдөг нь харагдаж байна.

Эдийн засгийн бүтээлийн сэтгүүлийн ангиллын индекс:E5
Түлхүүр үгс: мөнгөний бодлого, мөнгөний шилжих механизм, VAR

Ц.БАРХАС ii


Гарчиг
Товчилсон үг болон нэр томъѐоны жагсаалт ................................................................................. iv
Оршил..................................................................................................................................................2
1. Ном зүйн тойм буюу судлагдсан байдал..........................................................................................3
1.2. Орлого багатай орнууд дахь шилжих механизм ......................................................................6
1.3. Мөнгөний бодлогын талаарх судалгааны хураангуй...............................................................7
1.4. Мөнгөний бодлогын талаарх судалгааны дэлгэрэнгүй ...........................................................8
2. Судалгааны арга, аргачлал ..............................................................................................................18
2.1. Мөнгөний бодлогын хэрэгслүүд ..............................................................................................18
2.2. Мөнгөний бодлогын шилжих механизмууд ...........................................................................21
2.3. Үнэлгээний арга зүйн онолын тайлбар ...................................................................................25
2.3.1. Гранжерийн учир шалтгааны тест ........................................................................................25
2.3.2. VAR загвар ..............................................................................................................................26
2.3.3. Нэгж язгуурын тест ................................................................................................................27
2.3.4. Интегралчлагдах процесс ......................................................................................................28
3. Шинжилгээний хэсэг .......................................................................................................................29
3.1. Өгөгдөл.......................................................................................................................................29
3.2. Өгөгдлийн шинжилгээ ..............................................................................................................32
3.3. Монгол улсын мөнгөний бодлогын сувгууд ..........................................................................33
3.3.1. Ханшийн суваг .......................................................................................................................33
3.3.2. Зээлийн суваг ..........................................................................................................................35
3.3.3. Хүүний суваг ..........................................................................................................................37
Ном зүйн жагсаалт ...............................................................................................................................41
Хавсралт ................................................................................................................................................42

Ц.БАРХАС iii


Товчилсон үг болон нэр томъѐоны жагсаалт
ТБҮЦ Төв Банкны Үнэт Цаас

ЗГҮЦ Засгийн Газрын Үнэт Цаас

АҮБ Аж Үйлдвэрийн Бүтээгдэхүүн

КТБ Кенийн Төв Банк

ДНБ Дотоодын Нийт Бүтээгдэхүүн

ХҮИ Хэрэглээний үнийн индекс

Ц.БАРХАС iv


Оршил
Нээлттэй, жижиг гэсэн тодотголтой манай улстай төстэй эдийн засагтай
орнуудын хувьд шилжих механизм төдий л ажиглагддаггүй байна. Энэ нь тухайн орны
санхүүгийн зах зээлийн хөгжил, бүтэц зэргээс шалтгаалдаг. Тиймээс судалгааны ажлын
эхэнд таамаглалаа дэвшүүлэхдээ мөнгөний бодлогын дамжих сувгууд бүгд Монголд
ажиллахгүй. Харин хөгжиж буй оронд түгээмэл ажиглагддаг гурван ханшийн, зээлийн,
хүүгийн гэсэн гурван суваг ажиллаж болох юм гэсэн таамаглалыг дэвшүүлж байна.
Мөн мөнгөний бодлогын хугацааны хожимдлын хувьд өндөр хөгжилтэй орнуудад 12-
24 сар байдаг бол манай улсын хувьд харцангуй бага байна гэж таамагласан.
Мөнгөний бодлогыг шинжилсэн олон судлаачдын адилаар VARаргад суурилан
шинжилгээгээ хийсэн. Үр дүнгээс товч дурдвал мөнгөний бодлого нь бодит гарцын
хэмжээг 2-4 сарын дараа өсгөдөг байна. Мөн мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлтийн
өөрчлөлт ихэвчлэн 4-5 сарын дараагаар бодит эдийн засагт статистикийн хувьд ач
холбогдолтойгоор нөлөөлж эхэлдэг.
Уг ажил Ном зүйн тойм буюу судлагдсан байдал, Онол арга зүйн хэсэг,
Шинжилгээний хэсэг гэсэн 3 хэсгээс бүрдэнэ.

Ц.БАРХАС 2


§ НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
1.Ном зүйн тойм буюу судлагдсан байдал
1.1. Мөнгөний бодлогын шилжих механизмийн талаарх ерөнхий
судалгааны тойм

“Хэдийгээр маш олон эдийн засагчид энэ
асуултын талаар багахан зүйл л тодорхойгүй
байгаа гэж номлодог боловч, мөнгөний бодлогын
нийт эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийн хэмжээ
болон хүч ямар байх вэ гэдэг асуултын хариулт нь
бүхлээрээ тодорхойгүй байсаар байгаа.”
(Sims, 1992)
Төв банк богино хугацааны зээлийн хүү болон мөнгөний нийлүүлэлтийн
хэмжээг тогтоож мөнгөний зах зээлд нөлөөлдөг.
Төв банкны албан ѐсны зээлийн хүүгийн түвшин нийт эдийн засагт хэд хэдэн
сувгаар нөлөөлөх бөгөөд эдгээрийг нийтэд нь мөнгөний бодлогын шилжих механизм
гэнэ.
Төв банкны мөнгөний бодлого юуны түрүүнд зах зээлийн хүүгийн түвшинд
(хадгаламжийн хүү, ломбардын хүү гэх мэт) нөлөөлнө. Үүнтэй зэрэгцэн бодлогын
сонголт нь эдийн засгийн талаарх ирээдүйн хүлээлт болон хөрөнгийн үнэ, валютын
ханшинд нөлөөлдөг.
Хоѐрдугаарт, эдгээр өөрчлөлтүүд өрх болон пүүсийн хэрэглээ болон
хадгаламжинд нөлөөлнө. Жишээ нь бусад хүчин зүйл тогтмол байхад зээлийн хүүний
түвшин өндөр байх нь хэрэглээнээс илүүтэйгээр хадгаламжийг урамшуулах ба
дотоодын валютын ханш гадаадын валютын зах зээл дээр өндөр байвал гадаадын бараа
дотоодын бараатай харьцангуй хямд болно. Иймээс албан ѐсны хүүгийн түвшин
дотоодын бараа, үйлчилгээний эрэлтэд нөлөөлдөг.
Гуравдугаарт, дотоодын эрэлт нь (хөдөлмөрийн болон бусад) дотоодын
инфляцийн дарамтын гол шалтгаан болдог. Жишээ нь хөдөлмөрийн эрэлт
нийлүүлэлтээсээ давахад цалингийн түвшин өсч, зарим пүүс бүтээгдэхүүнийхээ үнийг
нэмэгдүүлнэ.

Ц.БАРХАС 3


Дөрөвдүгээрт, валютын ханш импортын бараа үйлчилгээний дотоодын үнэд
шууд нөлөөлөх ба импортын бараа бүтээгдэхүүнтэй орлох болон хослох
бүтээгдэхүүний үнэд шууд бусаар нөлөөлнө. Улмаар импортоор орж ирж буй бүх бараа
бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлнө.
Төв банкны бодлогын хэрэгсэл болон нийт эрэлт хоѐрын хоорондын холбоог
эдийн засагчид маш ихээр сонирхдог боловч бага болон дундаж орлоготой улс
орнуудын хувьд шилжих механизм яаж ажилладаг нь “хар хайрцаг” доторх шиг
нууцлаг хэвээрээ байсаар л байна (Prachi Mishra& Peter J.Montiel & Antonio Spilimbergo,
2010).Бодит эдийн засагт үзүүлж байгаа мөнгөний бодлогын нөлөө бол макро эдийн
засаг дахь маргаантай талбаруудын нэг (Bernanke & Gertler, 1995). Тиймээс “хар
хайрцаг” дотроос бидний хайх зүйл бол мөнгөний бодлого нь бодит хувьсагчуудад
нөлөөлөх үү? Хэрэв үгүй бол яагаад? Тийм бол яаж нөлөөлөх вэ? Мөн хэр хүчтэй
нөлөөлөх вэ?Гэдэг асуултууд болж таарлаа.

Зураг №1: Мөнгөний бодлогын дамжих механизм

Эдгээр асуултуудад хариулахаар маш олон эдийн засагчид судалгаа хийсэн
байдгаас заримыг дурдвал: Карлино (Carlino) болон ДэФина (DeFina, 1998, 1999),
Овяанг (Owyang) болон Волл (Wall, 2004) нар АНУ-ын хувьд судалсан, харин
Рамасвами, Слок, Клэмэнт (Ramaswamy& Slok& Clement, 1998) бусад улсын хувьд
судалжээ. Мөн (2001онд) Европын улсуудын хувьд авч үзсэн. Ерөнхийдөө, бодлогын
шок буюу өөрчлөлт нь гарцын хэмжээнд ямар нэгэн хэмжээгээр нөлөөлдөг гэдгийг
тэдний судалгаа нотлон харуулжээ. Европын улсуудын талаар хийсэн бусад
судалгаануудад Евро бүсийн улсуудад гарцын түвшинд үзүүлж буй мөнгөний бодлогын
нөлөө ижил байна гэж дүгнэжээ(Peersman, 2004). Гэрлах (Gerlach) болон Смэт (Smet,
1995), мөн Киелэр (Kieler) болон Сааранхеймо (Saarenheimo, 1998) нар судалгааны
ажилдаа тус тус эдгээр улсуудад мөнгөний шилжих механизм нь хоорондоо асар бага
ялгаатай байгааг онцолжээ.
“Эдийн засгийн өндөр өсөлт болон инфляцийг бага байлгахын хангахын тулд
мөнгөний бодлогыг хэрхэн авч хэрэгжүүлэх вэ гэдэг нь анхаарлын төвд байсаар л

Ц.БАРХАС 4


байна. Сангийн бодлого нь нийт эдийн засгийг тогтворжуулагч гэсэн байр сууриа улам
бүр алдсаар байна. Учир нь тогтворжуулалтын хүссэн үр дүндээ хүрэхэд шаардагдах
хугацаа болон төсвийн алдагдал зэрэг эргэлзээтэй олон асуудлууд нь сангийн бодлогод
итгэх итгэлийг бууруулдаг. Үүний үр дүнд эдийн засагчид болон улс төрчдийн аль аль
нь гарцын хэмжээ, инфляцид нөлөөлж чадах мөнгөний бодлогыг илүүтэй сонирхох
болсон. Үнэхээр ч, сүүлийн жилүүдэд улс орнуудын Төв банк халсан эдийн засгийн
өндөр инфляциас сэргийлэх үүднээс хүүгийн түвшингээ тогтмол өсгөсөөр ирсэн.
Гэхдээ Төв банкууд бодлогын үр нөлөө болоод хугацааны хожимдол зэргийн талаар зөв
мэдээлэлтэй байх шаардлагатай.”1
Масагус М.Ридван, Хенри Л.Ф. дэ Грүүт, Петр Нижкамп болон Пиет Риетвэлд
(Masagus M.Ridhwan& Henri L.F. de Groot& Peter Nijkamp& Piet Rietveld) нарын (2010)
хийсэн “Эдийн засгийн үйл ажиллагаан дахь мөнгөний бодлогын нөлөө – Мета-
Шинжилгээнээс урган гарах нотолгоо” гэсэн судалгааны ажлын дүгнэлтэд: “Мөнгөний
бодлогын гарцад үзүүлэх нөлөө яагаад улс бүрт харилцан адилгүй байдаг учир
шалтгааныг таньж мэдэхийн тулд уг судалгааг бид хийсэн. Мөнгөний бодлогын
нөлөөлөл харилцан адилгүй байдгийноньсогыг тайлах хэдэн сэжүүрийг оллоо.
Нэгдүгээрт, аж үйлдвэржсэн байдал нь мөнгөний бодлогын нөлөөний ялгаатай байдлыг
тайлбарлах нэгэн хүчин зүйл болж байна. Энэ нь мөнгөний бодлогын хүүний
түвшингийн сувагтай холбогдоно. Хоѐрдугаарт, санхүүгийн зах зээлийн хөгжлийн
ялгаатай байдал. Капиталын зах зээл нь сайтар хөгжсөнөөр мөнгөн хөрөнгө
байршуулах олон төрлийн эх сурвалжтай эдийн засаг мөнгөний сөрөг шокын нөлөөг
бууруулж чаддаг байна. Гуравдугаарт, инфляцийн хэлбэлзэл нь мөнгөний бодлогын
гарцад үзүүлэх нөлөөллийн ялгаатай байдлыг тайлбарлагч нэлээдгүй чухал хүчин зүйлд
тооцогдож байна. Эцэст нь эдийн засгийн хэмжээ ямар байх нь ихээхэн чухал хүчин
зүйл гэдэг нь судалгааны явцад харагдлаа. Мөнгөний хумих бодлого явуулахад жижиг
эдийн засгийн гарцад гарсан алдагдал нь том эдийн засгийн алдагдалтай харьцуулахад
их байгаа нь батлагдсан.”
Мөнгөний бодит нөлөөллийн эмпирик тохиолдлуудад ихэнхид нь мөнгөний
хэмжээнд гарсан өөрчлөлт бодит эдийн засагт гарч буй өөрчлөлтөөс өмнө болж байсан.
Мэдээж Милтон Фридман, Анна Шварц (1963) нар бол энэ хамаарлыг судалсан анхдагч
нар байсан. Дараагаар нь Симс (1972) мөнгө болон нэрлэсэн ҮНБ хоѐрын хоорондын

1
Frederic S.Mishkin, “Мөнгөний шилжих сувгууд: Мөнгөний бодлого дахь хичээлүүд”

Ц.БАРХАС 5


хамаарлыг Гранжерийн учир шалтгааны тестээр шалгасан. Лоорэнс Ж.Кристиано болон
Ларс Льюнгквист (Lawrence J. Christiano & Lars Ljungqvist) нар дээрхээс гадна аж
үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүн дэх давхар нөлөөллийг олж харсан байна. Хэрвээ мөнгө
нь ядаж хагас экзоген үзүүлэлт бол өмнө дурдсан үр дүнгүүд нь нэрлэсэн мөнгөнд
гарсан өөрчлөлт нийт бүтээгдэхүүнд бодит нөлөө үзүүлэхийг харуулж байна.
1970-аад оны сүүлээр, эдийн засагчдын анхаарал гарц руу чиглэсэн
“таамаглагдсан” эсвэл “таамаглагдаагүй” мөнгө рүү татагдах болсон. Роберт (Robert J.
Barro, 1977, 1978) таамаглагдаагүй мөнгөний эмпирик баталгааг гаргаж ирсэн. Харин
Роберт Ж.Гордон (Robert J. Gordon, 1982), мөн Фредерик С.Мишкин (Frederic S.
Mishkin, 1982) үүний эсрэг няцаалтуудыг хийсэн. Таамаглагдсан болон таамаглагдаагүй
мөнгөний ялгаа нь системтэй мөнгөний бодлого нь гарцад нөлөөлөх эсэхийг шийдэхэд
ихээхэн чухал үүрэгтэй байлаа.
Симс (Sims, 1980),Литтэрман болон Вайс (Litterman & Weiss, 1985) нар хүүгийн
түвшинд мөнгөний хүчийг таамаглах чадвар байдаг гэж үзжээ.
Мишкин (1996) энэ сэдвийн эхэнд дурдсан хар хайрцган доторхыг гэрэлтүүлж
дотор нь юу байгаа талаар дэлгэрэнгүй авч үзсэн. Өөрөөр хэлбэл, уг судалгааны
ажилдаа мөнгөний бодлогын шилжих механизмыг нэг бүрчлэн тайлбарлахдаа хүүний
түвшингийн уламжлалт сувгаас эхлээд, бусад хөрөнгийн үнийн сувгаар үргэлжлээд,
өрийн сувгаар дуусгажээ. Мөн үүндээ Төв банкууд мөнгөний бодлогоо хэрхэн хамгийн
үр өгөөжтэйгээр удирдах зөвлөмжүүдийг гаргасан.

Мөнгөний бодлогыг илүү үр дүнтэй болгохын тулд бодлогын эдийн засагт
үзүүлж буй нөлөөлөл болон хугацааны хожимдол зэргийн талаар бодлого
боловсруулагчид зөв мэдээлэлтэй байх шаардлагатай. Үүнийг мэдэхэд VAR аргачлал
бидэнд тусалдаг. Мөнгөний бодлогын судалгаануудад, мөнгөний агрегатад орсон
шокуудад эндоген хувьсагчид ямар хариу үйлдэл үзүүлж байгааг харуулдаг Impulse
Response Function–д ихээхэн ач холбогдол өгч судалсан байдаг. Энэ IRF – нь Wold –ийн
“Задралын онол”-оос гарч ирсэн (Wold, 1938)
1.2. Орлого багатай орнууд дахь шилжих механизм
Дээр өгүүлсэн мөнгөний бодлогын шилжих механизмын судалгаануудыг
ихэвчлэн өндөр хөгжилтэй орны хувьд хийсэн учир гарсан дүгнэлт нь бага, дунд
орлоготой орнуудад мөн адил үйлчлэх эсэх нь эргэлзээтэй. Тиймээс одоо Монгол
улстай хөгжлийн хувьд төстэй болон шилжилтийн эдийн засагтай орнуудад шилжих

Ц.БАРХАС 6


механизм хэрхэн ажилладаг талаар тодорхой судалгааны ажлуудад дээр тулгуурлан авч
үзье.
Мөнгөний бодлого, түүний шилжих механизм төв банкны эдийн засагчдад
ихээхэн чухал асуудлуудын нэг байдаг. Мөнгөний бодлогын шинжилгээний хамгийн
анхны санааг Тейлор (1993, 1995) онд гаргасан байна. Тэрээр мөнгөний бодлогын
механизмийг шинжилсэн бөгөөд хэд хэдэн бодлогын дүгнэлтийг гаргасан. Мөнгөний
бодлогын дүрмүүд олон судлаачдын анхаарлыг татдаг халуухан сэдвүүдийн нэг байдаг.
Тиймээс ч маш олон судалгааны ажлууд энэ талбарт хийгдэж байна. Эдгээрээс дийлэнх
нь АНУ-ын шилжих механизмын талаар байдаг(Poddar & Sab & Khatrachyan,
2006).Гэхдээ сүүлийн үед бусад улсын судлаачид өөрсдийн орны мөнгөний бодлогыг
судлах нь ихэссэн. Жишээ нь: Морсинк (Morsink), Баюоуми (Bayoumi, 2001) нар Японы
хувьд, Дистяатат, Вонгсинсирикул (Disyatat & Vongsinsirikul, 2003) нар Тайланд дахь
шилжих механизм, Ле Виет Хунг (Le Viet Hung) Ветьнам улсын шилжих механизм гэх
мэтчилэн асар олон судалгааны ажлууд хийж байжээ.
Мөнгөний бодлого нь эдийн засагт нөлөө үзүүлдэг хүчирхэг хэрэгслүүдийн нэг
байдаг. Тиймээс ч мөнгөний бодлогыг шинжлэх болон ямар сувгаар яаж бодит эдийн
засагт нөлөө үзүүлдэгийг нь мэддэг байх нь маш чухал.
1.3. Мөнгөний бодлогын талаарх судалгааны хураангуй
Морсинк болон Баюоуми (2001) нар Японы мөнгөний бодлогын шилжих
механизмын талаар судалгаа хийсэн бөгөөд уг судалгааны ажилдаа 1980 оны 1-р
улирлаас 1998 оны 3-р улирлын хоорондох улирлаар засварласан өгөгдлийг ашигласан.
Мөн эдийн засаг дахь мөнгөний шокын нөлөөг 2 хожимдолтой VAR аргаар шинжилгээ
хийж судалж үзжээ. Тэдний олж тогтоосноор хүүгийн түвшин болон мөнгөний
нийлүүлэлт аль аль нь гарцын түвшинд багагүй хэмжээгээр нөлөөлдөг байна.
Өргөтгөсөн VAR –аар мөнгөний шилжих механизмын өөр өөр сувгуудыг судлахад гарц
дахь шокод мөнгөний бодлого болон банкны балансын тэнцэл чухал нөлөөтэй гэж
дүгнэжээ. Мөн эдийн засгийн үйл ажиллагаан дахь шокод банкууд чухал үүрэг
гүйцэтгэдгээс гадна бизнесийн хөрөнгө оруулалт мөнгөний шокод маш мэдрэмтгий
байгааг тогтоожээ.
Дистяатат болон Вонгсинсирикул (2003) Тайландын мөнгөний бодлогыг
VAR аргачлалаар судалжээ. Өгөгдлийн хувьд 1993 оны 1-р улирлаас 2001 оны 4-р
улирал хүртэл урттай улирлаар засварлагдсан өгөгдлийг ашиглажээ. Тэдний загвар
БДНБ, үнийн түвшин, 14 хоногийн ахин худаалагдах үнэт цаасны хүүгийн түвшин
зэргийг ашиглажээ. Тэдний олж тогтоосноор мөнгөний хумих бодлого нь ойролцоогоор

Ц.БАРХАС 7


4-5 улирлын дараа гарцыг бууруулдаг бөгөөд 11 улирлын дараагаас шок нь үзэгдэх
төдий байдаг байна. Харин үнийн ерөнхий түвшин мөнгөний бодлогын шокод эхэндээ
төдий л их хариу үйлдэл үзүүлдэггүй. Гэвч ойролцоогоор жилийн дараанаас аажим
буурч эхэлдэг байна. ДНБ дэх хөрөнгө оруулалтын хэсэг мөнгөний шокод хамгийн
мэдрэмтгий ханддаг үзүүлэлт байлаа. Эдгээр судлаачдын олж тогтоосон зүйл нь
мөнгөний онол болоод, бусад улсууд дахь үр дүнгүүдтэй тохирч байлаа.
Харин Иордан(Jordan) улсын хувьд үр дүн өөр байлаа. Поддар, Саб,
Хатрачиан (Poddar& Sab& Khatrachyan, 2006) нар мөнгөний бодлого бодит үйлдвэрлэлд
нөлөөлдөг гэсэн ямар ч баримт олоогүй байна. Гэхдээ Иордан улсын мөнгөний бодлого
боловсруулагчдын гаргасан шийдвэр гадаад нөөцөд чухал нөлөө үзүүлдэг ажээ.
Хөрөнгийн үнийн болон ханшийн түвшингийн сувгууд тийм ч их ач холбогдолтой биш
байна. Мөн мөнгөний бодлого хөрөнгийн зах зээлд төдий л нөлөөлдөггүй ажээ.
Хвий (Hwee, 2004) Сингапурын мөнгөний бодлогын шилжих
механизмыг үнэлж үзжээ. Түүний олж тогтоосноор мөнгөний бодлогын шокод бодит
үйлчилж буй ханшийн түвшин (REER), ДНБ хоѐр хурдтай хариу үйлдэл үзүүлдэг
байна. Мөн Сингапур улсын хувьд хүүгийн сувгаас илүүтэй ханшийн түвшний суваг
илүү үр нөлөөтэй байдаг гэдгийг тогтоосон байна.
1.4. Мөнгөний бодлогын талаарх судалгааны дэлгэрэнгүй

1.4.1 Монгол улсын мөнгөний бодлогын шилжих механизмын талаарх
судалгааны ажлууд

I. Монголбанкны эдийн засагч Г.Бумчимэг-ийн “Мөнгөний бодлогын
зорилтын сонголт, үр дүнг үнэлэх, хэрэгслүүдийг сонгох, бодлогыг хэрэгжүүлэх
онол практикийн асуудлууд”нэртэй судалгааны ажилд Монгол улсын мөнгөний
бодлогын дамжих механизм болоод мөнгөний бодлогын оновчтой хэлбэрийг
тодорхойлсон. Энэхүү ажлыг Пуле-гийн 1970 оны ажилд суурилан Пулегийн
шинжилгээг ашиглан хийжээ. Судалгааны ажлын дүгнэлт хэсэгт дурдсанаар Монгол
улсын хувьд мөнгөний бодлого нь зээлийн сувгаар дамжин нөлөөлдөгөөс гадна
бодлогын хэрэгслүүдээс нөөц мөнгөний нийлүүлэлт нь илүү оновчтой хэлбэр гэжээ.
Мөн ТБҮЦ-ны хүүгийн нэг функтын бууралт нь ДНБ-ий өсөлтийг 0.001 хувиар
нэмэгдүүлдэг байна гэсэн дүгнэлтэд хүрчээ.

II. Дараагийн судалгааны ажил нь Монголбанкны судалгааны ажлын товхимолд
багтсан “Мөнгөний бодлогын инфляцид нөлөөлөх нөлөөллийн цаг хугацааны
хоцрогдлын хэмжээг тодорхойлох” нэртэй. Энэ нь Төв банкны бодлого ямар

Ц.БАРХАС 8


хугацааны дараагаар бодит эдийн засагт очиж нөлөөлдөг талаар судалгааны ажил юм.
Уг судалгааны ажилд дурдсанаар өндөр хөгжилтэй орнуудын хувьд мөнгөний
бодлогын инфляцид нөлөөлөх нөлөөллийн цаг хугацааны хоцрогдол 12-24 сар байдаг
гэжээ. Судалгааны арга зүйн хувьд бүтцийн вектор авторегресс (SVAR) –г ашигласан.
Ажлын дүгнэлтэд: “...Ханшийн суваг хэрэглээний бараа үнийн барааны индекст 3
сарын дараа нөлөөлж эхлэн 5-6 сарын дараа нөлөө нь хамгийн их түвшинд хүрч байна.
Харин Төв банкны үнэт цаасны хүүний өсөлт инфляцийг 4 сарын дараагаас бууруулах
хандлагатай боловч статистикийн хувьд ач холбогдолгүй байна. Инфляцид 7 сарын
дараа нийт мөнгө нөлөөлж эхэлж байна. Энэ үр дүн нь хувьсагчийн дарааллаас
хамаарахгүй” гэжээ.

III. Монголбанкны эдийн засагчӨ.Баттулгын “Мөнгөний бодлогын оновчтой
хэлбэр” нэртэй судалгааны ажилд Тейлорын дүрэм, инфляцид чиглэсэн болон нэрлэсэн
үйлдвэрлэлд чиглэсэн гэсэн мөнгөний бодлогын хувилбаруудаас аль нь Монголын
нөхцөлд таарахыг авч үзсэн. Уг судалгааны ажлын дүнд Монгол улсын мөнгөний
бодлогыг явуулахад мөнгөний нийлүүлэлтээр дамжуулан явуулсан бодлого нь зээлийн
хүүгийн бодлогоос илүү үр ашигтай гэж гарчээ. Энэ нь дээр дурдсан Монголбанкны
эдийн засагч Г.Бумчимэгийн ажлын үр дүнтэй тохирч байна.

1.4.2 Бусад улсын мөнгөний бодлогын шилжих механизмын талаарх
дэлгэрэнгүй

I. Мала Рагаван, Жеорж Атанасополос, Парам Силвапулле (Mala Raghavan
& George Athanasopoulos & Param Silvapulle, 2009) нарын “МАЛАЙЗЫН
МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ШИНЖИЛГЭЭ” нэртэй судалгааны ажлаас:
Гадаад мөнгөний шоконд үзүүлэх дотоод хувьсагчийн хариу үйлдэл
Холбооны нөөцийн хүү өсөхөд Азийн хямралаас өмнөх Малайзад дотоодын хүү
ч мөн адил өсдөг байна. Уг хүүний өсөлт цаашлаад M1-ийг бууруулна. Энэ нь эцэстээ
Малайзын мөнгөн тэмдэгт рингитийг аядуухан сулруулаад зогсдог байна. Харин
хямралын дараах Малайзад АНУ-ын мөнгөний бодлогын шокод үзүүлэх RM, M1, IP,
CPI-үүдийн хариу үйлдлүүд хэвээрээ байсан бол рингитийн ханшинд үл ялиг чангаралт
ажиглагдаж байлаа.
A.Дотоод мөнгөний шокод үзүүлэх хариу үйлдлүүд
RMөөрчлөлтийг мөнгөний бодлогын өөрчлөлт гэж ойлгож болно. Мөнгөний
бодлогын өсөлт өөртөө нэг жил хадгалагддаг бөгөөд хямралын өмнөх үед энэ нь М1-г
бууруулж ханшийг чангаруулдаг. Харин хямралын дараагаар М1 болон ханшийн

Ц.БАРХАС 9


түвшингийн хариу үйлдлүүд маш бага байсан бол ханшийн түвшин зах зээлээс бага
хамааралтай байсан.
Б. Ханшийн шокод үзүүлэх хариу үйлдэл
Бодлогын хүү буурахад М1 өсдөг. Энэ нь таамаглаагүй вальютын чангаралтыг
бий болгоно. Ханшийн чангаралт нь хоѐр янзын нөлөөг аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнд
үзүүлнэ. Нэг талаас энэ нь цэвэр экспортыг бууруулна. Нөгөө талаас, импортын түүхий
эдийг хямд үнээр авах боломжийг үйлдвэрлэгчдэд олгоно. Тиймээс үйлдвэрлэлийн
зардал буурах учиртай.
В. “МАЛАЙЗЫН МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ШИНЖИЛГЭЭ” судалгааны
ажлын дүгнэлт
Малайз улс дахь эдийн засаг санхүүгийн системийн өөрчлөлт болон 1997 оноос
хойш валютын ханшаа өөр валюттай уясанзэрэг нь мөнгөний бодлого, бодит
үзүүлэлтүүдийн хоорондын хамааралд хүчтэй нөлөөлжээ. Хямралаас өмнөх үед гадаад,
дотоод мөнгөний шок гарц, үнэ, хүү, ханшид хүчтэй нөлөө үзүүлж байлаа. Харин
хямралын дараагаас дээрх шокууд нь дотоод эдийн засгийн хувьсагчдад багахан л
нөлөөлөх болсон. Хямралын дараах үед таамаглагдаагүй рингитийн чангаралтын эсрэг
нийт гарц хүчтэй хариу үйлдэл үзүүлдэг байсан. Харин хямралаас өмнөх үед үнэ илүү
хүчтэй хариу үйлдэл үзүүлдэг байсан. Хямралын өмнөх болон дараах үеүдэд Малайзын
мөнгөний бодлогын нөлөө өөр хоорондоо ялгаатай байна. Тиймээс эдийн засгийн
хувьсал хэрхэн явагддаг, эдийн засгийн нээлттэй байдал интегралчлал мөнгөний
бодлогын шилжих механизмд хэрхэн нөлөөлдөгийг бодлого боловсруулагчид зайлшгүй
ойлгох шаардлагатай.
II. Kevin C.Cheng (2006) –ийн “A VAR Analysis of Kenya’s Monetary Policy
Transmission Mechanism: How Does the Central Bank’s REPO Rate Affect the
Economy?”судалгааны ажлаас:
Уг судалгааны ажил нь Кениа улс дахь мөнгөний бодлогын шилжилтийн механизмыг
VAR аргачлалын тусламжтайгаар шинжилсэн. Kevin C.Cheng нь судалгааны ажлаараа
дараах 2 асуултад хариулт авахыг зорьсон:
- Мөнгөний шок2 нь нийт гарцын, үнийн түвшин болон ханшид яаж нөлөөлдөг вэ?

2
Кениа улсын төв банкнаас тогтоодог REPO хүүгийн түвшин мөнгөний шокыг үүсгэдэг
гэж үзжээ.

Ц.БАРХАС 10


- Богино хугацааны хүүгийн өөрчлөлт нь нийт гарц, үнэ, ханшийг ямар
хэмжээтэйгээр хэлбэлзүүлдэг вэ?
Түүврийн хэмжээ 1997-2005 оны хоорондох сараар өгөгдсөн өгөгдөл байсан.
- Кенийн Төв банкны РЕПО хүүгээс үүдэлтэй мөнгөний эерэг шок нь үнийг
бууруулж, нэрлэсэн ханшийг чангаруулдаг. Тус шок нь эдийн засагт 9-12 сарын
турш хадгалагддаг. Харин гарцад үзүүлж буй нөлөө нь үл ялиг, маш бага
хэмжээтэй.
- Богино хугацааны хүүгийн өөрчлөлт нь үнийн хэлбэлзлийн гуравны нэгийг,
харин нэрлэсэн ханш дахь хэлбэлзлийн талыг нь, гарц дахь хэлбэлзлийн 10
хувийг тус тус тайлбарладаг.
Эмпирик судалгааны ажлуудад бичсэнээр хөгжиж буй орнуудын хувьд
мөнгөний бодлогын шилжих механизм харьцангуй сул байдаг. Учир нь эдгээр
орнуудын санхүүгийн зах зээлийн бүтцийн асуудалтай, санхүүгийн зах зээлийн дэд
бүтэц тохиромжгүй, мөн институц нь муу байдаг. Гэхдээ нөгөө талаар мөнгөний
бодлого болон нэрлэсэн хувьсагчдын хооронд хүчтэй хамаарал байдаг. Ажиглагдсан
хамгийн хүчтэй шилжих механизм бол: хүүгийн түвшин өсөнгүүт мөнгө хумигддаг.
Улмаар дотоод зах зээлийг гадаадтай харьцуулахад харьцангуй өгөөж өндөртэй болох
учраас капиталын дотогш чиглэсэн урсгал явагддаг. Энэ нь ханшийн чангаралтыг бий
болгож импортыг хямдхан болгож, цэвэр экспортыг бууруулан эцэстээ инфляцийг
бууруулдаг.
А. Кениа дахь Мөнгөний Бодлогын Ерөнхий Бүдүүвч
Мөнгөний бодлогын зорилго
Кенийн Төв Банкны (КТБ) тухай хуулинд “Төв банкны үндсэн зорилго бол
мөнгөний бодлогыг томъѐолж хэрэгжүүлэх замаар үнийн ерөнхий түвшнийг
тогтвортой байлгах юм” гэж заасан байдаг
Мөнгөний хэрэгслүүд
КТБ мөнгөний бодлогоо авч хэрэгжүүлэхэд ашигладаг гол хэрэгслүүдийг доор
үзүүллээ:
- Нээлттэй Зах Зээлийн Үйл Ажиллагаа:Энэ нь КТБ хөрвөх чадварыг
зохицуулахдаа хамгийн гол арга хэрэгсэл юм. Нээлттэй Зах Зээлийн Үйл
Ажиллагаа гэдэг нь Төв Банк ахин худалдаалах зөвшилцлийг ашиглан (REPO
ханш) арилжааны банкуудтай Засгийн Газрын үнэт цаасыг худалдаж авах,
худалдах үйл ажиллагааг хэлдэг. Дуудлага худалдаанд арилжааны банкууд
өөрсдийн худалдаж авах үнийг хэлэх бөгөөд тэдний хэлсэн ханшийг Төв банк

Ц.БАРХАС 11


зөвшөөрвөл худалдаа явагадна. Харин татгалзвал ямар нэгэн арилжаа
хийгдэхгүй. Энэ процес өдөр болгон явагдана.
- Заавал байлгах нөөц:Арилжааны банкууд өдөр болгон өөрсдийн хөрөнгө өрийн
зохистой харьцааг баримталж байх ѐстой. Одоогийн байдлаар Кенийн
банкуудын заавал байлгах нөөцийн хэмжээ 6 хувьтай байгаа. Энэ нь тийм ч
идэвхтэй мөнгөний бодлогын хэрэгсэлд ордоггүй.
- Бусад хэрэгслүүд.
Б. Kevin C.Cheng –ийн судалгаан ажлын үр дүн
Тэдний үр дүнгээс харахад КТБ-аас хэрэгжүүлж байгаа мөнгөний бодлого
Кенийн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний гарцад багахан нөлөөлдөг нь тогтоогджээ.
Учир нь Кениа улсын ХАА Төв Банкны бодлогоос гэхээсээ илүүтэй, хүн удирдах
боломжгүй гадаад хүчин зүйлсээс шалтгаалдаг аж. Жишээ нь: цаг агаар. Мөн тэдний
дурдсанаар ХАА бус бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд мөнгөний бодлогын нөлөө хэр
байгааг шинжилж үзэхэд ДНБ-ний адилаар төдий л их нөлөө ажиглагдахгүй байна
гэжээ.
Дээрх эмпирик үр дүнгүүдээс харахад Кенийн нэрлэсэн ханшийн түвшин
мөнгөний бодлогод их мэдрэмтгий байгаа нь ажиглагдаж байна. Жишээ нь: богино
хугацаат хүүгийн түвшин өсөхөд ханш чангарч байсан бөгөөд үүний улмаас гаднаас
дотогш чиглэсэн капиталын урсгал нэмэгдэж байна. Мөнгөний хатуу бодлогоос
үүдэлтэй ханшийн чангаралт импортын бүтээгдэхүүнүүдийг хямд болгож ерөнхий
үнийн түвшин, инфляцийг бууруулж байна.
Гэвч мөнгөний бодлого нь бодит гарцад багахан нөлөөлж байна. Энэ нь
санхүүгийн секторын бүтэц султай улсын хувьд тийм ч гайхмаар үр дүн биш юм.
Санхүүгийн бүтэц сул байна гэдэг нь мөнгөний бодлогын шилжих механизмыг
сааруулдаг.
В. Kevin C.Cheng –ийн ажлаас урган гарсан дүгнэлт
Уг судалгааны ажил нь Vector Autoregression аргад суурилан мөнгөний бодлогын
шилжих механизмыг судалсан байна. Үр дүнгүүдээс дурдвал урьдчилж мэдэгдээгүй
мөнгөний гэнэтийн шок нь (КТБ-ны бодлогын хүү РЕПО өсөх) нэрлэсэн ханшийг
чангаруулж үнийг бууруулсан ч бодит үйлдвэрлэлд төдий л их нөлөө үзүүлж чадахгүй
байна.
Тиймээс гарцыг нэмэгдүүлж, инфляцийг бага түвшинд барих гэсэн хоѐр
зорилгод нэгэн зэрэг хүрч чадахгүй тул ойрын ирээдүйд мөнгөний бодлогыг зөвхөн
инфляцийг бага байлгах тал дээр л ашиглана. Кенийн бодлого боловсруулагчид

Ц.БАРХАС 12


санхүүгийн секторт чиглэсэн бүтцийн шинэчлэлийг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай.
Мөн КТБ-ны ажиллах хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах шаардлагатай.
Гэхдээ дээрх үр дүнг шууд хүлээн зөвшөөрөхөөс өмнө хоѐр зүйлийг санаж байх
хэрэгтэй. Нэгдүгээрт, түүврийн хэмжээ харьцангуй бага байсан. Хоѐрдугаарт, бүрэн
итгэж болохуйц сайн өгөгдөл байгаагүй. Ялангуяа Кениа улс маш том албан бус
салбартай учир мөнгөний бодлогын нөлөөлдөг зарим үйл ажиллагаа тооцоонд
багтаагүй байх магадлалтай.
III. Le Viet Hung –ийн “A VAR Analysis of the Monetary Transmission
Mechanism in Vietnam”ажлаас:
А. Вьетнамийн Төв Банк ба мөнгөний бодлогын бүдүүвч
Вьетнамын Төв Банкны үйл ажиллагаа нь “Вьетнамын Төв Банкны тухай хууль”
болон бусад хууль эрх зүйн актаар зохицуулагдана. Тус хуулийн дагуу Төв Банк нь
засгийн газрын нэг агентлаг юм. Тус агентлагын үйл ажиллагаа нь валютын ханшны
тогтвортой байдлыг хангах, банкуудын үйл ажиллагааг аюулгүй найдвартай байлгах
мөн социалист эдийн засгийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах гэж томъѐологдсон байдаг.
“Вьетнамын Төв Банкны тухай хууль” –ийн дагуу тус улсын мөнгөний бодлого
нь Үндэсний Чуулга (National Assembly), Засгийн газар (Government), Үндэсний
Мөнгөний Бодлогын Зөвлөлийн (the National Monetary Policy Advisory Board), Төв
Банк (the State Bank) гэсэн дарааллаар батлагддаг. Үндэсний Мөнгөний бодлогын
Зөвлөл нь ерөнхий сайдын төлөөлөгч, Төв Банкны захирлуудаас, сангийн сайд, болон
бусад экспертүүдээс бүрддэг. Мөнгөний бодлого нь олон шат дамжлагын дараа
батлагддаг учраас хугацааны хоцрогдол маш ихтэй байх магадлалтай.
Төв Банк жил болгон өмнөх оны гүйцэтгэлийн тайлан болон дараа оны ажлын
төлөвлөгөөг гаргадаг. Дараа жилийн мөнгөний бодлогын төлөвлөгөөг Засгийн газраар
оруулан хэлэлцүүлж батлуулдаг. Харин үүний дараагаар Үндэсний Мөнгөний
Бодлогын Зөвлөлийн хуралдаанаар оруулж, эцэст нь Үндэсний Чуулгаар батлуулдаг.
Дээрх процессоос харахад Төв Банкинд мөнгөний бодлогыг удирдах, авч
хэрэгжүүлэх эрх бага байдгийг харж болно. Мөнгөний бодлогын хамгийн чухал
хариуцлага Үндэсний Чуулганд ноогддог. Учир нь энэ л байгууллагаас дараа жилийн
хүлээгдэж буй инфляцийн түвшин, зээл, мөнгөний өсөлт зэргийг ямар байхыг
шийдвэрлэн гаргадаг.
Б. Вьетнам дахь мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх хэрэгслүүд
Нээлттэй Зах Зээлийн үйл ажиллагаа

Ц.БАРХАС 13


2000 оны 7 сараас Төв Банк нээлттэй зах зээлийн үйл ажиллагааг эхлүүлсэн. Жил
ирэх бүр энэ төрлийн үйл ажиллагааны ач холбогдол нэмэгдсээр одоо бол хөрвөх
чадварыг удирдах хамгийн чухал хэрэгсэл болж хувирсан. Нээлттэй зах зээлийн үйл
ажиллагаа нь дахин худалдаалагдах зөвшилцөл эсвэл үнэт цаасыг худалдаж авах
болон худалдаалахыг хэлдэг. Үнэт цаасны арилжаа нь нийт хэмжээгээр, эсвэл хүүгийн
түвшнээр дуудлага худалдаа хийж болдог. Нээлттэй зах зээл дээр засгийн газрын үнэт
цаас, Төв Банкны үнэт цаас, болон Төв Банкны сонгосон үнэт цаасууд
арилжаалагддаг. Нээлттэй зах зээлийн арилжаанд зөвхөн богино хугацаат үнэт
цааснууд ашиглагддаг. Гэхдээ 2003 онд “Вьетнамын Төв Банкны тухай хууль”-нд
өөрчлөлт оруулсны дараагаар нэг жил гаруйгийн хугацаатай үнэт цааснууд
арилжаалагдах бололцоотой болсон. Дуудлага худалдаа нь долоо хоногт гурван удаа
болдог. Төв Банк нь вэб-д суурилсан дуудлага худалдааг явуулдаг.
Заавал Байлгах Нөөц
Вьетнамын Төв Банк 1990 оноос хойш заавал байлгах нөөцийн олон
хэлбэрүүдийг ашиглаж туршиж ирсэн. Өнгөрсөн хугацаанд заавал байлгах нөөцийн
хувь хэмжээг тогтоох нь мөнгөний бодлогын чухал хэрэгслүүдийн нэг гэж үздэг
байсан.
Одоогийн байдлаар, заавал байлгах нөөцийг хадгаламжийн хугацаа болон
тухайн банкны голчлон анхаардаг сектороос шалтгаалан хэмжээг нь тогтоодог. Нэг
жилээс бага хугацаатай хадгаламжийн заавал байлгах нөөцийн хэмжээ нь нэг жилээс
илүү хугацаатай хадгаламжийхаас илүү байдаг. Төв Банк Вьетнам валютаар
(Vietnamese dong) хийсэн заавал байлгах нөөцөд 1.2%-ийн хүү төлдөг. Гэхдээ илүү
гарсан нөөц болон доллараар хийсэн заавал байлгах нөөцөд ямар ч хүү төлдөггүй.
Харин заасан хэмжээнээс хэтэрсэн доллараар байршуулсан нөөцөд 1%-ийн хүү
төлдөг.
Сүүлийн жилүүдэд мөнгөний хумих бодлого явуулах үүднээс заавал байлгах
нөөцийн хэмжээг хэд хэдэн удаа өсгөсөн. 2004 оны 6-р сард богино хугацаат заавал
байлгах нөөцийн хэмжээг 2-оос 5 хувиар, гадаад валютын хадгаламжийн заавал
байлгах нөөцийг 4-өөс 8 хувиар тус тус өсгөсөн. 2007 оны 6-р сард Төв Банк
инфляцийн дарамтыг бууруулах үүднээс заавал байлгах нөөцийн хэмжээг хоѐр дахин
өсгөж 10% болгосон.
В. Le Viet Hung –ийн судалгааны үр дүнгүүд
Мөнгөний онол ѐсоор мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт нь гарц болон үнийн
түвшнийг өсгөдөг. Уг судалгааны ажлын үр дүнд гарц мөнгөний нийлүүлэлт дэх эерэг

Ц.БАРХАС 14


шокын хариуд 1-ээс 3-р улирал хүртэл гарц өсдөг гэдэг нь импульсийн хариу
үйлдлийн функцээс харагдаж байна. Цаашлаад 3-р улирлаас 9 дэх улирлын хооронд
мөнгөний эерэг шокын нөлөөгөөр үнэ өсдөг байна. Гэхдээ энэ нь тийм ч их өндөр ач
холбогдолтой гараагүй. Энэ нь үнэ “уян хатан бус” гэдэг макро эдийн засгийн
ойлголтыг баталж байна.
Уг судалгааны ажилд (m2) нь нийт гарцын Гранжерийн учир шалтгаан болдог
гэжээ. Харин мөнгө ч, гарц ч ХҮИ-ийн Гранжерийн учир шалтгаан болоогүй байна.
Энэ нь мөнгөний онолын зарим ойлголттой зөрчилдөж байна. Үүнийг тайлбарлахдаа
аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн ДНБ-ний утгыг төгс төлөөлж чадахгүй учраас үр дүн
ингэж гарч байж болно гэжээ. Цаашлаад, ХҮИ нь өөр бусад олон хүчин зүйлээс
хамаарч хувьсана. Жишээ нь: импортын бүтээгдэхүүн, нэрлэсэн ханшийн хэлбэлзэл гэх
мэтчилэн. Гэвч аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн ХҮИ-д төдийлөн их нөлөөлдөггүй гэдэг нь
харагдаж байна. Вьетнам улсын мөнгөний бодлого дамжих гурван сувгийг харуулбал:
Хүүний түвшний суваг
Хүүний түвшний сувгийн нөлөөг харахын тулд бодит зээлийн хүүгийн утгыг
ашигласан. Уг хувьсагч нь банкуудын зээлийн хүү болон инфляцийн зөрүүгээр
тодорхойлогдоно. Var загварыг үнэлэхдээ output, cpi, irate, m2–г эндоген хувьсагчаар,
oil, rice, ffr–г экзоген хувьсагчаар тус тус оруулсан. Загварын үр дүнг харахад мөнгөний
нийлүүлэлтэнд гарсан эерэг шок бодит хүүгийн түвшинг өсгөх бөгөөд хүүгийн түвшин
хөрөнгө оруулалтыг танаснаар гарцыг бууруулж байна.

Зураг №2а: Хүүний шокод үзүүлэх Зураг №2б: М2-ийн шокод үзүүлэх
гарцын хариу үйлдэл хүүний хариу үйлдэл

Импульс хариу үйлдлийн функц(Зураг №2а) -ийг нь харахад зээлийн бодит хүүд
гарсан эерэг шок нь 1-ээс 3-р улиралд гарцыг бууруулж байна. Харин мөнгөний тэлэх

Ц.БАРХАС 15


бодлого нь зээлийн бодит хүүг бууруулж байна(Зураг №2б). Энэ нь мөнгөний онолоор
батлагдаж байна. Мөнгөний эерэг шок хүүг бууруулж хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж
улмаар нийт эрэлт болон гарцыг урамшуулна. Гэвч зээлийн хүүгийн болон гарцын
түвшний хариу үйлдэл үзүүлж байгаа хугацаанууд нь өөр байна.
Ханшийн суваг

Зураг №3а: REER-ийн Зураг №3б: М2-ийн шокод Зураг №3в: М2-ийн шокод
шокод гарцын үзүүлэх үзүүлэх гарцын хариу үзүүлэх REER-ийн хариу
хариу үйлдэл үйлдэл үйлдэл

Ханшийн сувгийг үнэлэхийн тулд бодит үр ашигт хүү болох reer –ашигласан.
VAR загварт эндоген, экзоген хувьсагчдыг ялгаатайгаар авч үздэг. Уг судалгааны
ажилд VAR загварын эндоген хувьсагчдын эрэмбийг дараах байдлаар сонгосон байна:
output, cpi, reer, m2эдгээр нь эндоген хувьсагчид бөгөөд экзоген хувьсагчдаар oil, rice,
ffr –г авчээ. Таамаглал ѐсоор мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт нь дотоодын валютыг
сулруулдаг бөгөөд энэ нь цаашлаад цэвэр экспортыг өсгөж нийт эрэлтийг урамшуулна.
Гэвч Вьетнам улсад капиталын шилжилт хөдөлгөөнийг зохицуулдаг буюу валютын
ханшийн тогтмол системтэй учир ханшийн суваг төдий л ач холбогдолтой гараагүй.
Импульс хариу үйлдлийн функц (Зураг №3а) -ийг нь харахад бодит үйлчилж буй
ханшийн түвшинд орсон эерэг шокын хариуд гарц 1-ээс 4 дэх улирлын хооронд
буурдаг нь ажиглагдаж байна. Харин мөнгөний нийлүүлэлтийн эерэг шок(Зураг №3б)
нь 1-ээс 3 дахь улирлын хооронд гарцыг өсгөдөг гэдэг нь харагдаж байна. Энэ нь
онолын ойлголттой тохирч байна. Гэвч мөнгөний нийлүүлэлтийн эерэг шок (Зураг
№3в)нь reer -ийг эхний 2 улирал чангаруулаад 3, 4 дэх улирлаас эргээд сулруулж байна.

Зээлийн суваг

Ц.БАРХАС 16


Уг судалгааны ажилд зээлийн сувгийг үнэлэхийн тулд дотоод зээлийн хэмжээг
VAR загварт нэмж оруулсан. VAR загварын эрэмбэ дараах байдалтай байна: output, cpi,
credit, m2. Энэ нь мөнгөний нийлүүлэлт зээлийн хэмжээг өсгөх бөгөөд улмаар энэ нь
нийт эрэлт болон гарцыг өсгөдөг гэсэн таамаглалд үндэслэсэн болно. Мөн VAR загвар
нь oil, rice, ffrгэсэн гадаад вектор хувьсагчдыг багтаасан.
Импульс хариу үйлдлийн функцээс нь харахад дотоод зээлийн хэмжээг өсгөсөн
эерэг шок эхний 3 улиралд гарцыг өсгөж байна. Энэ тохиолдолд ч гэсэн гарц мөнгөний
нийлүүлэлтийн эерэг шокод эерэгээр хариу үзүүлсээр байна. Мөн мөнгөний
нийлүүлэлтийн эерэг шок эхний 3 улирал зээлийг өсгөж байна.
Зураг №4а:Зээлийн шокод Зураг №4б: М2-ийн шокод Зураг №4в: М2-ийн шокод
үзүүлэх гарцын хариу үйлдэл үзүүлэх гарцын хариу үйлдэл үзүүлэх зээлийн хариу
үйлдэл

Г. Le Viet Hung –ийн судалгааны ажлаас урган гарсан дүгнэлт
Уг судалгааны ажлын үр дүнгээс харахад мөнгөний бодлого гарц болон үнийн
түвшинд аль алинд нь тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж байна. Мөнгөний бодлогын үр
нөлөө 4 улирлын дараа хамгийн хүчтэй байдаг.Мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт(Зураг
4б) нэгээс гуравдугаар улиралд бодит гарцыг өсгөдөг гэдгийг харуулж байна. Бодит
хүүний сувгийг шинжлэх үүднээс хүүгийн түвшнийг загварт нэмж оруулахад мөнгөний
нийлүүлэлт гарц болон хүүгийн түвшинд нөлөөлсөөр байна. Хүүгийн бодит түвшин
бодит гарцад нөлөөлдөг. Гэвч нөлөө нь тийм ч их ач холбогдолтой бус байна. Харин
ханшийн сувгийн хувьд бодит үйлчилж буй ханшийн түвшин гарцад нөлөөлдөг боловч
ханшид мөнгөний нийлүүлэлт нөлөө үзүүлдэггүй.

Ц.БАРХАС 17


§ ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
2. Судалгааны арга, аргачлал
2.1. Мөнгөний бодлогын хэрэгслүүд
Мөнгөний бодлого нь хэрхэн эдийн засагт нөлөөлдөг болохыг шинжлэхийн тулд
мөнгөний бодлогын ямар хэрэгслүүд байдаг мөн бодлого боловсруулагчид алийг нь
сонгодог талаар товч өгүүлье.
Мөнгөний бодлого боловсруулагчид мөнгөний нийлүүлэлт, инфляцийн
түвшнийг шууд удирдаж чаддаггүй. Харин нөөц мөнгө болон богино хугацааны Төв
банкны үнэт цаасыг шууд удирдах боломжтой. Олон Төв банкууд богино хугацааны
зээлийн хүүг бодлогынхоо хэрэгсэл болгодог. Мөнгөний бодлого нь инфляци болон
бодит эдийн засагт шууд нөлөөлж чадахгүй ч хэрэгслийнхээ тусламжтайгаар хэсэг
хугацааны дараа нөлөөлдөг. Банк хоорондын зах нь /БХЗ/ Төв банкний мөнгөний
бодлогыг хэрэгжүүлэх гол талбар юм. Товчхондоо энэ зах дээр санхүүгийн
байгууллагууд богино хугацаанд илүүдэл нөөцөө зохистой байршуулах, мөн нөөцийн
дутагдлаа нөхөх зорилгоор арилжаа хийдэг. Тиймээс БХЗ нь мөнгөний бодлогыг
хэрэгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой. Төв банк нь банкны салбарын нөөцөд нөлөөлөн
улмаар эдийн засаг дахь нийт мөнгөний хэмжээг удирддаг. БХЗ дээр банкууд нөөцөө
удирдах чадвар сайтай байх нь Төв банк мөнгөний бодлогоо илүү нарийн явуулж
байгааг илэрхийлнэ.
Банк хоорондын захын арилжааны жигнэсэн дундаж хүү нь санхүүгийн
хэрэгслүүдийг хүүгээр хангадаг.
БХЗ дээр төгрөгийн болон валютын зээл, Төв банкний үнэт цаас /ТБҮЦ/,
Засгийн газрын үнэт цаас /ЗГҮЦ/, репо, овернайт зээлийн арилжаанууд хийгддэг. Дээрх
захын хэлцлүүд нь бүгд богино хугацааны арилжаанууд байдаг. Монголбанкнаас БХЗ-д
нөлөөлөх бодлогын хэрэгслийг нэрлэвэл:
Заавал байлгах нөөц
ТБҮЦ-ны арилжаа
Монголбанкнаас банкинд олгох санхүүжилт (репо, овернайт,
хямдруулалтын санхүүжилт)
Валютын арилжаа зэрэг болно.
Эдгээрийн нөлөөллийг дэлгэрэнгүй авч үзвэл:

Ц.БАРХАС 18


2.1.1. Заавал байлгах нөөц
Зураг №5: БХЗ-ын болон ТБҮЦ-ны хүүний түвшингүүд3

Заавал байлгах нөөцийн хэмжээг сар бүрийн 15-ны өдөр болон эцсийн өдөр сард
2 удаа тогтоодог. Банкуудын Төв банк дахь харилцахын дүн нь өссөн дүнгээрээ ЗБН-
ийн шаардлагаас бага байвал мөнгөн торгууль ногдуулдаг. Монголбанкнаас ЗБН-ийг
хангаагүйд ноогдуулах торгуулийн дээд хязгаар нь тухайн үед Монголбанкнаас
банкинд олгох хамгийн өндөр хүү 4 тэй зээлийн хүү дээр 5 нэгж хувийг нэмснээс
илүүгүй байна.
2.1.2. Төв банкны үнэт цаас
ТБҮЦ нь 1993 оноос эхлэн мөнгөний зах зээлийн гол хэрэгсэл болсоор ирсэн.
ТБҮЦ мөнгөний бодлогын хэрэгжилтэд чухал ач холбогдолтойгоос гадна банкуудын
илүүдэл нөөцөө байршуулах, ТБҮЦ-ны хоѐрдогч захын арилжаа нь БХЗ-ын гол
хэрэгсэл болдог.
Монголбанк нөөц мөнгөний хэмжээг завсрын гол зорилтоо болгодог. Нөөц
мөнгөний хэмжээг ТБҮЦ-аар дамжуулан удирдахдаа түүний зарласан хүүг, хэмжээг
өөрчилж банкуудын нөөцөд нөлөөлдөг.
Зураг №5 –аас харахад БХЗ-ын жигнэсэн дундаж хүү нь ТБҮЦ-ны жигнэсэн
дундаж хүүтэй бараг ижил байна.

3
Г.Бумчмэг, “Банк хоорондын захын идэвхжил”
4
Банкинд олгох зээлийн хамгийн өндөр хүү нь овернайт зээлийн хүү бөгөөд овернайт зээлийн
хүүг ТБҮЦ-ны хамгийн өндөр хүү дээр 5 нэгж хувийг нэмэн тогтоодог.

Ц.БАРХАС 19


Зураг №6: БХЗ дээрх арилжаанд төрөл бүрийн хүүний эзлэх хувь5

БХЗ-ын арилжааны бүтцээс харахад (Зураг №6)2002 оны 11 дүгээр сараас 2004
оны 8 дугаар сар хүртэлх нийт арилжааны 87.3 хувийг ТБҮЦ-ны хоѐрдогч захын
арилжаа, репо хэлцэл эзэлж байна.
Монголбанк эцсийн зээлдүүлэгчийн хувьд банкуудад дараах төрлийн
санхүүжилт олгодог: хямдруулалтын санхүүжилт, репо санхүүжилт, овернайт зээл
Хямдруулалтын санхүүжилт гэдэг нь банкинд богино хугацааны нөөцийн
дутагдал, санхүү, төлбөрийн чадварын доголдол гарч, БХЗ-аас эх үүсвэр олоогүй
тохиолдолд Монголбанкнаас банкны эзэмшиж буй ТБҮЦ, ЗГҮЦ, Монголбанкнаас
зөвшөөрсөн бусад активийг хямдруулан худалдан авч тухайн банкыг санхүүжүүлэхийг
хэлнэ.
Репо санхүүжилт гэдэг нь тохиролцсон хугацааны эцэст зээлдэгч банк өмнө нь
худалдсан байсан өөрийн эзэмшлийн активаа урьдчилан тохиролцсон үнээр буцаан
худалдаж авах, Монголбанк нь буцаан худалдах хэлбэрээр хийгдэнэ. Монголбанкнаас
мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэхэд ашиглах илүү уян хатан хэрэгсэл болох репор
арилжааг 2002 оны 7 дугаар сараас эхлэн банк хоорондын зах дээр албан ѐсоор
нэвтрүүлсэн. Ингэж буцаан худалдан авах ерөнхий гэрээг банкуудтай байгуулсны
үндсэн дээр Монголбанкны зүгээс нөөц мөнгөний хэмжээг уян хатан зохицуулах,
банкуудын хувьд илүүдэл нөөцийг үр ашигтай хэлбэрт байршуулах, эсвэл түр зуурын
эх үүсвэрийн дутагдлаа нөхөх зорилготой арилжаануудыг шуурхай хийх болсон.

5
Г.Бумчимэг, “Банк хоорондын захын идэвхжил”

Ц.БАРХАС 20


Овернайт зээл гэдэг нь банк хоорондын клирингийн гүйлгээ хаахаас дараагийн
ажлын өдрийн клирингийн гүйлгээ нээх хүртэл хугацаанд Монголбанкнаас банкинд
зээл олгохыг хэлнэ.
2.2. Мөнгөний бодлогын шилжих механизмууд

2.2.1. Уламжлалт хүүний суваг

Уламжлалт хүүний сувгийг Кейнсийн ямар ч сурах бичгээс олж болно.
Кейнсийн онолы дагуу мөнгөний бодлогын шилжих механизмыг хөрөнгө оруулалтын
зардлын тухай бизнесийн үйл хөдлөлөөр голчлон тайлбарладаг. Мишкин (1995)
судалгааны ажилдаа уламжлалт хүүний сувгийг дараах байдлаар томѐолжээ:

Тейлор (1995) уламжлалт хүүний сувгийн талаар гайхалтай судалгааг хийсэн
бөгөөд хэрэглээ болон хөрөнгө оруулалтад хүүний түвшин нөлөөлдөг гэдгийг хүчтэй
эмпирик хамаарлаар батлан харуулжээ. Тиймээс ч тэрээр хүүний суваг нэлээд хүчтэй
шилжих механизм юм байна гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн байна. Гэвч түүний энэ байр суурь
нь багагүй маргааныг араасаа дагуулсан юм.
Гэвч зарим судлаачид гарцад нөлөөлж байгаа бодит хүчин зүйл нь урт
хугацааны хүүгийн түвшин байх ѐстой гэж үздэг. Fuhrer болон Moore (1995) нар VAR
загвар ашиглан шинжилгээгээ хийсэн бөгөөд үр дүнд нь урт болон богино хугацааны
хүүнүүд гарцад ижил хэмжээтэй нөлөөлдөг болохыг тогтоожээ. Үнэндээ, үнийн уян
хатан бус байдал нь уг асуултын хариулт болдог байна.

2.2.2. Бусад хөрөнгийн үнийн суваг

Мөнгөний бодлогын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөг шинжилдэг IS-LM загварыг
монетаристууд ихээхэн шүүмжилдэг. Уг эсэргүүцлийн гол шалтгаан нь дээрх загвар
зөвхөн зээлийн хүүгийн нөлөөллийг авч үздэгт байлаа.6Монетаристууд хөрөнгийн үнэ
болон бодит баялаг нь мөнгөний нөлөөг эдийн засагт дамжуулдаг гэж үздэг. Бондын
үнээс валютын ханш болон үнэт цаас нь мөнгөний бодлогын нилээд хүчтэй нөлөөтэй
суваг гэж тэд үздэг.

2.2.3. Ханшийн суваг

Өдөр ирэх тусам глобальчлагдаж хавтгайрч байгаа дэлхий болоод хөвөгч
ханшийн систем зэргээс шалтгаалан мөнгөний бодлогын ханшаар дамжих суваг эдийн

6
Meltzer (1995)

Ц.БАРХАС 21


засагчдын анхаарлыг ихээр татах болсон. Түүнээс гадна энэ суваг нь мөн л зээлийн
хүүгийн нөлөөг агуулсан байдаг. Мөнгөний нийлүүлэлт дэх шокийн улмаас
дотоодын зээлийн хүү буурахад дотоодын мөнгөн тэмдэгтийн хадгаламж
гадаадын мөнгөн тэмдэгтээр хадгалуулснаас илүү ашиггүй болдог. Үүний үр дүнд
тухайн орны мөнгөн тэмдэгтийн ханш буурна . Дотоодын мөнгөний ханш унаснаас
дотоодын бараа гадаадын бараанаас илүү хямд болж, цэвэр экспортыг өсгөх
шалтгаан болох ба улмаар цэвэр экспорт өссөнөөр нийт үйлдвэрлэл өснө .

Мөнгөний бодлого дотоодын эдийн засагт нөлөөлөхөд ханшийн суваг ямар
үүрэг гүйцэтгэж байгаа талаар Bryant, Hooper болон Mann(1993), мөн Taylor (1993) тус
тус судалсан байдаг. Мөн John B. Taylor “Мөнгөний шилжих механизм ба Эмпирик
үндэслэгээ” ажилдаа “Дэлхий ертөнц улам бүр глобальчлагдаж байна. Тиймээс
ханшийн түвшин нь мөнгөний шилжих механизмын гол суваг болсоор байна.”

2.2.4. Хөрөнгийн үнийн суваг

Кейнсийн талын эдийн засагчид мөнгөний нөлөөг шинжлэхдээ хүүгийн түвшин
юм уу, ханшийн сувгууд дээр голчлон анхаарч судалгаагаа хийдэг. Харин
монетаристууд шилжих механизмуудын аль нэгийг нь онцлоход төдий л дуртай биш
байдаг. Учир нь тэднийхээр бол ялгаатай бизнесийн мөчлөгүүдэд ялгаатай
механизмууд ажилладаг ажээ. Хөрөнгийн үнийн суваг нь “хөрөнгө оруулалтын Тобины
q” болон “хэрэглээн дэх баялгийн нөлөө”гэж хуваагддаг.

2.2.5. “Тобины q” онол

Тобин (1969) мөнгөний бодлого нь хөрөнгийн үнэлгээгээр дамжин эдийн засагт
нөлөөлдөг гэж үзсэн. Тобины q нь пүүсүүдийн зах зээлийн үнэлгээг капитал
орлуулалтын зардалд хуваасныг илэрхийлнэ. Хэрвээ q өндөр бол капитал орлуулалтын
зардалтай харьцуулахад пүүсийн үнэ цэнэ өндөр байх ба капиталын хөрөнгө оруулалт
нь пүүсийн зах зээлийн өртгөөс бага байх учраас хөрөнгө оруулалт өснө гэж
тайлбарласан.

q=Пүүсүүдийн зах зээлийн үнэ цэнэ/капиталын орлуулалтын зардал
q их үед пүүсийн үнэ цэнэ тоног төхөөрөмжинд гаргах зардалтайгаа
харьцуулахад их болно. Энэ үед пүүс зах зээл дээр дахин хувьцаа гаргаж нэмэлт
хөрөнгө оруулалтаар тоног төхөөрөмж худалдаж авах боломжтой болно. Харин q бага
үед пүүс хөрөнгө оруулах боломжгүй болно гэсэн үг. Тодруулж хэлбэл мөнгөний тэлэх
Ц.БАРХАС 22


бодлогын үед хүмүүс хүсч байснаасаа их хэмжээний мөнгөтэй болдгоос үүдээд зардлаа
нэмэгдүүлдэг. Нийт зардал өсөхөд үнэт цаас худалдан авах зардал ч мөн өсдөг. Үнэт
цаасны эрэлт өссөнөөр үнэт цаасны үнэ өсдөг, ингэснээр q-г өсгөн улмаар хөрөнгө
оруулалтын зардлыг өсгөдөг. Энэ үйл явцыг Мишкин (1995) дараах байдлаар нэгтгэж
дүгнэсэн:

“Тобины q” онол нь байр орон сууц болон газрын зах зээлийн хувьд ч бас биелэх
боломжтой юм. Жишээлбэл мөнгөний тэлэх бодлого явуулахад бараа бүтээгдэхүүний
үнэ өсөх ба байр орон сууцны үнэ ч бас өснө. Ингэснээр хэрэглэгчид байрны үнэтэй
харьцуулахад байрны засварын үнэ харьцангуй бага санагдсанаас болж хэрэглэгч
зардлаа өсгөн улмаар нийт эрэлт өснө.7

2.2.6. Баялгийн нөлөө.

Хөрөнгийн үнээр дамжиж явагддаг шилжих механизмын бас нэгэн суваг бол
хэрэглээн дэх санхүүгийн баялгийн нөлөөлөл юм. Franco Modigliani (1971) хэрэглээ нь
тухайн хүний эзэмшиж байгаа хүмүүн капитал, бодит капитал болон санхүүгийн
баялагаар тодорхойлогддог гэж үзжээ. Энгийн хувьцаа нь санхүүгийн баялагийн гол
хэрэгсэл болдог. Тиймээс мөнгөний тэлэх бодлогын үед үнэт цаасны үнэ өсөхөд өрхийн
эзэмшиж буй санхүүгийн баялаг өсөх ба ингэснээр тэд хэрэглээгээ нэмэгдүүлдэг.Уг
сувгийг схемчилбэл:

“Тобины q” онол нь пүүсийн хөрөнгө оруулалт дээр төвлөрдөг бол баялагийн
суваг нь өрх гэрийн хэрэглээн дээр илүүтэй анхаарлаа хандуулдаг. Гэхдээ аль аль нь
хувьцааны үнээр дамжиж байга тул “ХУВЬЦААНЫ ҮНИЙН СУВГУУД” гэж нэрлэж
болно.8

2.2.7. Зээлийн суваг

Bernanke, Gertler (1995) нар хүүний сувгийн нөлөөг хүлээн зөвшөөрдөггүй.
Тэднийхээр бол капиталын зардал гэхээсээ илүүтэй неоклассик биш хүчин зүйлүүд

7
Г.Бумчимэг, “Мөнгөний бодлогын зорилтын сонголт, үр дүнг үнэлэх, хэрэгслүүдийг сонгох,
бодлогыг хэрэгжүүлэх онол практикийн асуудлууд” 2004 он
8
Yan Liu, “Time series analysis of monetary policy facts in China”, October 2003

Ц.БАРХАС 23


буюу борлуулалт, мөнгөн урсгал зэрэг үзүүлэлтүүд зарцуулгад хамгийн их нөлөөтэй
байдаг.
Мөнгөний бодлого нь богино-хугацааны хүүний түвшинд илүү хүчтэй, харин
урт-хугацааны хүүний түвшинд илүү сул нөлөө үзүүлж байх ѐстой. Гэтэл мөнгөний
бодлого нь урт-хугацааны хүүний түвшинд мэдрэмтгий, удаан эдэлгээтэй хөрөнгүүдэд
хүчтэй нөлөөлдөг. Энэ шалтгаанаас болоод Bernanke, Gertler (1995) нар зээлийн суваг
нь мөнгөний бодлогын шилжих механизмыг тайлбарлах өөр нэгэн суваг байж болох юм
гэдэг дүгнэлтийг хийсэн. Мөн зээлийн сувгийн талаар эдгээр судлаачдаас гадна
Cecchetti (1995), Hubbard (1995) нар тус тус судалж байжээ.
Мөнгөний бодлогын зээлийн суваг доорх байдлаар 2 хуваагддаг:
1. Банкны зээлдүүлгийн суваг
2. Балансийн буюу төлбөрийн тэнцлийн суваг

2.2.8. Банкны зээлдүүлгийн суваг

Мөнгөний тэлэх бодлого нь банкны нөөц болон хадгаламжийг нэмэгдүүлдэг ба
ингэснээр банкны зээлийн боломжийг нэмэгдүүлдэг. Олон зээлдэгчдийн хөрөнгө
оруулалт нь банкны зээлээс хамаардаг учраас зээлийн өсөлт нь хөрөнгө оруулалтыг
өсгөх шалтгаан болдог. Мөнгөний шилжих механизмыг нь схемчилбэл:

2.2.9. Балансийн суваг

Балансийн суваг нь зээлийн зах зээл дэх асимметрик мэдээллийн асуудалтай
холбоотой юм. Пүүсийн цэвэр өртөг их байх тусам пүүсүүдэд зээл олгоход буруу
сонголт болон морал хазардын асуудал бага байдаг. Асимметрик мэдээллийн асуудал
буурахад хөрөнгө оруулалтыг санхүүжүүлэх зээл өсдөг. Пүүсийн цэвэр өртөг бага
байхад пүүсийн эзэд илүү эрсдэлтэй зүйлд хөрөнгө оруулдаг ингэснээр зээлээ буцаан
төлөх магадлал нь бага байдгаас банкны зээл бууран улмаар хөрөнгө оруулалтын
зардал буурдаг. Үүнийг схемчлэн харуулбал:

2.2.10. Мөнгөн урсгалын суваг

Нэрлэсэн зээлийн хүүг бууруулах зорилгоор мөнгөний тэлэх бодлого явуулахад
мөнгөн урсгалыг нэмэгдүүлж улмаар пүүсийн балансыг сайжруулдаг. Учир нь мөнгөн
урсгал нэмэгдсэнээр пүүсийн хөрвөх чадварыг нэмэгдүүлж улмаар зээлдэгчдэд пүүс

Ц.БАРХАС 24


зээлээ төлж чадах боломжтой эсэхийг мэдэхэд хялбар болгон буруу сонголт, морал
хазардыг бууруулдаг. Үүнийг дараах схемээр тайлбарлаж болох юм:

2.2.11. Хүлээгдээгүй үнийн түвшний суваг

Аж үйлдвэржсэн улс орнуудад өрийн буцаан төлөлт нь нэрлэсэн дүнгээр
хийгддэг учраас хүлээгдээгүй үнийн түвшний өсөлт нь пүүсийн өрийг бодит дүнгээр нь
бууруулдаг ч пүүсийн бодит хөрөнгийг харин бууруулдаггүй. Мөнгөний тэлэх
бодлогын үед хүлээгдээгүй үнийн түвшний өсөлт бий болох ба энэ нь пүүсийн цэвэр
өртгийг өсгөн буруу сонголт, морал хазардыг бууруулна. Үүнийг схемээр харуулбал:

2.2.12. Өрх гэрийн төлбөрийн чадварт үзүүлэх нөлөө

Хэрэглэгч санхүүгийн хүндрэлд орох магадлал өндөр байвал орон сууц болон
удаан эдэлгээтэй хөрөнгөнд зарцуулах зардлаа багасган харин хөрвөх чадвар сайтай
санхүүгийн хөрөнгийг худалдан авдаг. Мөнгөний тэлэх бодлогын үед үнэт цаасны үнэ
өсдөг болохыг дээр дурдсан. Үнэт цаасны үнэ өсөхөд хэрэглэгчийн санхүүгийн хөрөнгө
өсөх ба энэ нь хэрэглэгчийн санхүүгийн хүндрэлд орох магадлалыг бууруулан удаан
эдэлгээтэй барааг худалдан авах зардлыг нь өсгөдөг. Энэ сувгаар эдийн засагт
мөнгөний бодлого дараах байдлаар шилждэг:

2.3. Үнэлгээний арга зүйн онолын тайлбар
2.3.1. Гранжерийн учир шалтгааны тест
Аливаа хувьсагчдын хоорондын хамаарал буюу учир шалтгааныг
тодорхойлохдоо Гранжерийн тестийг ашигладаг. Хэрвээ {yt} нь {zt} –ийн урьдчилан
таамаглал хийхэд хэрэглэгдэхгүй байвал {yt} нь {zt} –ний Гранжерийн учир шалтгаан
болж чадахгүй. Нэг үзэгдэл нөгөө үзэгдлийнхээ шалтгаан болж байгаа эсэхийг
тодорхойлохдоо тайлбарлагч хувьсагчийн одоогийн утга болон өмнөх үеийн
хожимдлуудаас хамааруулан регресс хийдэг. Тэгшитгэл нь дараах хэлбэрээр
илэрхийлэгддэг:

{yt} нь {zt} –ийн Гранжерийн учир шалтгаан мөн эсэхийг тодорхойлохдоо F-
тестийг ашигладаг:
Ц.БАРХАС 25

монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм

монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм

Similar to монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм (20)

монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм