1. Όνειρο και Διαδίκτυο-Πέρα από την αρχή του ονείρου
Μέρος Δεύτερο
Πέραν της αρχής του ονείρου: η «ηρεμιστική» λειτουργία των εικονικών παιγνιδιών
στο διαδίκτυο; - Μέρος Δεύτερο
Αμαλία Ατσαλάκη
Για την ψυχανάλυση, το όνειρο είναι, σύμφωνα με τη γνωστή φροϋδική διατύπωση ,
«ο φύλακας του ύπνου». Με την επεξεργασία των «καταλοίπων» της προηγούμενης
μέρας και τη σύνδεσή τους με απωθημένες επιθυμίες και αναπαραστάσεις, μέσω
κυρίως των μηχανισμών της συμπύκνωσης και της μετάθεσης, το όνειρο επιτυγχάνει
να κρατήσει τον ονειρευόμενο στην αναγκαία για την ανάπαυσή του κατάσταση του
ύπνου, όπου ο καρδιαναπνευστικός ρυθμός επιβραδύνεται, ο μυϊκός τόνος
«χαλαρώνει» και η λογοκρισία που ασκείται από τη συνείδηση γίνεται ελαστικότερη
καθώς η άρση της κινητικότητας θέτει έναν ισχυρό φραγμό ως προς την ικανοποίηση
απαγορευμένων παρορμήσεων. Έτσι, επιθετικές και σεξουαλικές ενορμήσεις
μπορούν εν μέρει να βρουν ικανοποίηση, έστω και με ψευδαισθησιακό τρόπο, κάτι
που έχει οδηγήσει στο να χαρακτηριστεί το όνειρο, που συχνά μας ξαφνιάζει, ενίοτε
και μας «ξενίζει» με το αλλόκοτο περιεχόμενό του, ως μια μορφή «φυσιολογικού»
παραληρήματος. Οι ασθενείς που ποσέρχονται σε Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας
εξειδικευμένες στην κλινική και τη θεραπεία των εξαρτήσεων παραπονιούνται πολύ
συχνά για αϋπνίες, ιδίως όταν καλούνται να «αποχωριστούν» το αντικείμενο της
εξάρτησής τους. Οι χρήστες τοξικών ουσιών ζητούν φάρμακα που θα μπορούσαν
κάπως να υποκαταστήσουν την ανεπαρκή παραγωγή ενδορφινών μετά την
αποτοξίνωση, ώστε να μπορέσουν επιτέλους να κοιμηθούν. Οι βουλιμικές
περιγράφουν τις καταναγκαστικές σκέψεις που τις ωθούν να αναζητήσουν στο ψυγείο
και στα ντουλάπια κυρίως μαλακές ή γλυκές τροφές, σκέψεις που πυκνώνουν όσο
πλησιάζει το βράδυ – και πράγματι, τα περισσότερα βουλιμικά επεισόδια
καταγράφονται μετά τις οκτώ, ακόμα και κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αντίστοιχα, οι
παίκτες εικονικών παιχνιδιών που από το 1995 και μετά έχουν και επισήμως οριστεί
ως «εθισμένοι στο διαδίκτυο», αναφέρουν ως έναν από τους βασικούς λόγους της
αδυναμίας τους να ανταποκριθούν στις κοινωνικές τους υποχρεώσεις και
ν’ακολουθήσουν μια καθημερινή ρουτίνα, το γεγονός ότι το βιολογικό τους ρολόι
έχει απορρυθμιστεί πλήρως: έχουν κάνει τη νύχτα μέρα και τη μέρα νύχτα...
‘Ενας από αυτούς ήταν κι ο Ιάκωβος, τον οποίο συνάντησα στη Μονάδα Εφήβων –
Νέων του ΟΚΑΝΑ ενώ βρισκόταν στο τέλος της εφηβείας του. Ο Ιάκωβος έκανε
χρήση χασίς από τα δεκαπέντε του, χρήση που πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις για
να χαρακτηριστεί ως «παθιασμένη». Στο ιστορικό του γινόταν λόγος για σοβαρές
κρίσεις άσθματος από την πρώτη παιδική ηλικία, οι οποίες πανικόβαλλαν τη μητέρα
του σε σημείο που να μην του επιτρέπει να συμμετέχει σε οποιοδήποτε παιχνίδι με
άλλα παιδιά συμπεριλάμβανε έντονη φυσική δραστηριότητα. Σιγά – σιγά ο Ιάκωβος

2. που δεν επιτρεπόταν να τρέξει, να ιδρώσει, να λαχανιάσει, έγινε ένα παιδί
αποσυρμένο και σιωπηλό, που καθόταν στη γωνία του κι έφτιαχνε δικούς του
κόσμους με το μυαλό του. Σ’αυτό το παράλληλο σύμπαν την υπέρτατη εξουσία είχε
ένας δικό του θεός, ένα Όν που λατρευόταν με ιδιότυπες τελετουργίες και
επικοινωνούσε τη βούλησή του με μια ιδιαίτερη γραφή. Ο Ιάκωβος δεν άργησε να
διαγνωστεί ως πάσχων από μαθησιακή διαταραχή, εφόσον ποτέ δε μπορούσε να
συγκεντρωθεί ώστε να ολοκληρώσει μια σχολική εργασία. Οποιαδήποτε πιο
συγκεκριμένη ψυχοπαθολογική διάγνωση δεν τέθηκε ποτέ, καθώς δεν είχε
εμπιστευθεί σε κανέναν οτιδήποτε αφορούσε το μυστικό κόσμο στον οποίο
κατέφευγε το μεγαλύτερο διάστημα της μέρας. Ώσπου κάποια στιγμη ο Ιάκωβος
ανακάλυψε το παιχνίδι packman κι έκτοτε άρχισε να παίζει packman μανιωδώς. Ήταν
σαφώς μια ασχολία πολύ πιο αποδεκτή από τον περίγυρό του απο το να κάθεται με
τις ώρες μοναχικός και αφηρημένος χωρίς να γνωρίζουν τι σκέφτεται . Όμως αυτή η
περίοδος της νηνεμίας διακόπηκε με τη μύηση του Ιάκωβου στο χασίς και την
αντικατάσταση της προηγούμενης εμμονής του με την καινούργια, την κατανάλωση
μεγάλων ποσοτήτων ινδικής κάνναβης που εντεινόταν κατά τις νυχτερινές ώρες. Ο
Ιάκωβος, παρότι είχε ορισμένες φορές φτάσει στο σημείο να καταληφθεί από
παροξυσμικό άγχος μετά από έντονη χρήση χασίς, ενώ κάποια φορά είχε βιώσει μια
εμπειρία που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως βραχύ επεισόδιο αποπροσωποποίησης σε
γενικές γραμμές περιέγραφε την επίδραση της ουσίας ως καταπραϋντική : οι
αισθητήριες εντυπώσεις ιδίως της όρασης και της ακοής, αλλά και της αφής
αποκτούσαν πρωτόγνωρη διαύγεια κι επιτείνονταν. Το παράδοξο αποτέλεσμα
ωστόσο αυτής της διέγερσης ήταν μια κατάσταση ηρεμίας. Όταν μετά από καποιες
εβδομάδες τακτικών συναντήσεών μας δυο με τρεις φορες την εβδομάδα ο Ιάκωβος
αποφάσισε να δοκιμάσει να εγκαταλείψει έστω πρόσκαιρα την ηρεμιστική
στρατηγική του, αναλογιζόμενος κυρίως τις ποινικές συνέπειες που θα μπορούσε να
έχει η συνέχιση της καθημερινής χρήσης, είχε να αντιμετωπίσει πολυήμερες
συνεχόμενες αγρύπνιες που επέμεναν και άργησαν πολύ να υποχωρήσουν με τη
βοήθεια και της σχετικής φαρμακευτικής αγωγής. Η αποχή του Ιακώβου από το χασίς
μου φαινόταν εξαιρετικά εύθραυστη καθώς μάλιστα γινόταν ολοένα και πιο νευρικός
και δυσφορούσε εμφανώς, μιλώντας γιατο κενό των ωρών που κυλούσαν μέσα στην
απόλυτη απραξία. Δεν είχε διάθεση για τίποτα, τίποτα δεν τον «γέμιζε». Ωστόσο, το
συναίσθημα της θλίψης δε μπορούσε να ανιχνευθεί στα λόγια και στους συνειρμούς
του. Συνεπώς, μετά την παρέλευση ενός μήνα μετά τη διακοπή της χρήσης, η
φαινομενολογία των συμπτωμάτων του, θύμιζε περισσότερο την κλινική εικόνα της
«σιωπηλής» ανηδονικής συνθήκης που οι θεωρητικοί της Ψυχοσωματικής Σχολής
του Παρισιού ονομάζουν «θεμελιώδη κατάθλιψη» και λιγότερο αυτήν ενός
«ηχηρού» μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου . Τότε ήταν που θυμήθηκαν το παιδικό
άσθμα του Ιάκωβου. Τότε ήταν που κι εκείνος άρχισε να παίζει ένα δημοφιλές
διαδικτυακό παιχνίδι...
Ξαφνικά, οι συνεδρίες μας απέκτησαν άλλη ζωντάνια. Ο Ιάκωβος δε σταματούσε να
μου μιλά για το avatar του , τον «Απαθή». Ο ίδιος, ερχόταν ατημέλητος πολλές φορές
έχοντας ξεχάσει ακόμα και να φάει από την προηγούμενη μέρα, μου διηγούνταν

3. ωστόσο ακατάπαυστα, πυρετωδώς για την έγνοιά του να εξοπλίσει τον ήρωά του με
όσο το δυνατόν πιο αναβαθμισμένα όπλα, ώστε να σκοτώσει όσο το δυνατόν
περισσότερους αντιπάλους και και ν’ανέβει επίπεδο. Με δεδομένο ότι έπαιζε
ασταμάτητα καθ’όλη τη διάρκεια της νύχτας και κοιμόταν το ξημέρωμα, οι συνεδρίες
μας έπρεπε να είναι κατά προτίμηση σχετικά αργά το απόγευμα, σε καμία περίπτωση
όμως να συμπίπτουν με τις ώρες που στο διαδικτυακό παιχνίδι διεξάγονταν
σημαντικές μάχες ή γίνονταν συλλογή μαγικών βοτάνων ή μανιταριών για την
παρασκευή φίλτρων που θα προσέδιδαν στους πολεμιστές δυνάμεις πέραν αυτών που
δικαιολογούσε ο «ρόλος» και ο «χαρακτήρας» τους.
Όσο ο Ιάκωβος βυθιζόταν ολοένα και περισσότερο στην εικονική του
πραγματικότητα, η σχέση του με την εκτός παιχνιδιού πραγματικότητα
συρρικνωνόταν. Γρήγορα απομακρύνθηκε από τις ομαδικές διαδικασίες του Κέντρου
Ημέρας καθώς η αποκλειστική αναφορά του στις ομάδες λόγου όχι σε θέματα που
είχαν συμβεί ή συνέβαιναν στη ζωή του αλλά σε προβλήματα, όνειρα και στόχους
που σχετίζονταν με το παιχνίδι εξάντλησε τα όρια ανοχής όχι μόνο των
συνθεραπευόμενών του αλλά και των θεραπευτών ομάδας που αδυνατούσαν να τον
εντάξουν στον κοινωνικό δεσμό του πλαισίου. Στις συνεδρίες εξακολουθούσε να
έρχεται με συνέπεια, αποδίδοντάς μου το ρόλο του μοναδικού ανθρώπου με τον οποίο
συζητούσε δια ζώσης για το παιχνίδι ενώ συγχρόνως χρειαζόταν να μου εξηγεί
διαρκώς εφόσοω εγώ δε συμμετείχα, δεν «έπαιζα». Κάποιες από τις συνεδρίες,
μάλιστα είχαν ένα ασυνήθιστο «υβριδικό» περιεχόμενο, καθώς σε αυτές αναφερόταν
σε όνειρά του, τα οποία λάμβαναν χώρα στον εικονικό χώρο του παιχνιδιού, σε μια
ονειρική virtual reality. Όσον αφορά τη διάκριση μεταξύ πραγματικού (real) και
δυνητικού (virtual), o Gilles Deleuze υπενθυμίζει ότι : «το δυνητικό δεν αντιτίθεται
στο πραγματικό αλλά μόνο στο επί του παρόντος πραγματοποιημένο (actual). Το
δυνητικό διαθέτει μια πραγματικότητα πλήρη ως δυνητικό...Το δυνητικό πρέπει έως
και να οριστεί αυστηρά ως μέρος του πραγματικού αντικειμένου – σαν το αντικείμενο
να έχει μια πλευρά του εντός του δυνητικού και να εισχωρεί σ’αυτό σαν σε μια
αντικειμενική πραγματικότητα».
Με αφορμή τα όσα προαναφέρθηκαν από τον Gilles Deleuze για τη δυνητικότητα ως
διάσταση του πραγματικού θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι τα όνειρα του
Ιάκωβου όπου το παιχνίδι διαδραματιζόταν όχι πλέον με τους όρους της εγρήγορσης,
αλλά εν είδει εσωτερικών εικόνων, καθώς η αναπαραστασιμότητα (Darstellbarkeit)
είναι η μείζων ποιότητα της ονειρικής λειτουργίας αποτελούσαν μια πρώτη απόπειρα
συγκρότησης ενός «μεταβατικού χώρου». Σύμφωνα με τον Donald Winnicott, ως
μεταβατικοί χώροι μπορούν να οριστούν κάποιες μεταιχμιακές ζωνες εμπειρίας, όπου
η εξωτερική και η εξωτερική πραγματικότητα τέμνονται. Στις περιοχές αυτές είναι
που συγκροτούνται τα μεταβατικά αντικείμενα, τα οποία συνιστούν την πρώτη «μη-
εγώ» κατάκτηση ενός βρέφους σύμφωνα πάντοτε με τον ίδιο συγγραφέα. Τα
αντικείμενα αυτά θα μπορούσαμε να πούμε πως διαθέτουν «μιγαδική φύση»: η μια
όψη του έχει ως έρεισμα την αισθητηριακή αποτύπωση, ενώ η άλλη συνδέεται με την
εγχάραξη των πρώτων μνημονικών ιχνών. Συνεπώς, τα μεταβατικά αντικείμενα στον

4. κόσμο του βρέφους, συνήθως ένα αρκουδάκι ή μια κουβερτούλα που παραπέμπουν
στη μητέρα, έχοντας μια συνάφεια με το μητρικό σώμα ως προς την αφή ή τη
μυρωδιά, επιτρέπουν να γίνει η μετάβαση,το πέρασμα από την αντιληπτική
παράσταση στην ανάμνηση. Θα λέγαμε ότι τα όνειρα στα οποία ο Ιάκωβος συνέχιζε
να παίζει τα εικονικά του παιχνίδια θα μπορούσαν να ειδωθούν υπ’αυτό το πρίσμα
σαν πρωτόλεια σχεδιάσματα μιας «παράλλαγής» στο «θέμα» μιας ψυχικής
λειτουργίας η οποία μέχρι τότε φαινόταν να κυριαρχείται ασφυκτικά από τον
καταναγκασμό της επανάληψης, είτε ρυθμιζόταν από τις εξάρσεις και υφέσεις του
ψυχοσωματικού συμπτώματος είτε από την τεχνητή συναισθηματική ομοιόσταση που
επέφερε το χασίς, είτε από τη διαρκή επαναφορά των γνώριμων μοτίβων του
παιχνιδιού: προετοιμασία για πόλεμο, αναμέτρηση, επικράτηση ή αφανισμός. Το
όνειρο θα μπορούσε δυνάμει να παράσχει μια ευκαιρία υπέρβασης των κανόνων του
παιχνιδιού, εφόσον το παιχνίδι, στο πλαίσιό του «έβγαινε από το παιχνίδι», όπως
αυτό ελεγχόταν διαδικτυακά στην οθόνη του υπολογιστή. Δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν
έγινε ποτέ. Στα ονειρικά computer games του Ιάκωβου επανερχόταν πιστά αντίγραφα
της δράσης της προηγούμενης μέρας που συνεχιζόταν ή ανατρεπόταν, χωρίς σύνδεση
με λανθάνουσες σκέψεις. Οι διαδρομές, όσο κι αν προσπαθήσαμε μαζί ακολουθώντας
το νήμα της αφήγησής του, δε μας έδιναν πρόσβαση σε κάποιον άλλο ψυχικό χώρο,
δε μας επεφύλασσαν συναντήσεις με ασυνείδητο ψυχικό υλικό αλλά, όπως και στην
περίπτωση των ονείρων των ψυχοσωματικών ασθενών τις περισσότερες φορές,
περιστρεφόταν γύρω από την αυτούσια να αναπαραγωγή του «γεγονότος» (factum)
της «ρεαλιστικής πραγματικότητας» ή αλλιώς του στερεότυπου, του προβλέψιμου,
έστω κι αν εδώ επρόκειτο για «εικονικό ρεαλισμό» και «εικονικά στερεότυπα». Λίγο
καιρό αργότερα, ο Ιάκωβος σταμάτησε να έρχεται στις συνεδρίες. Το τελευταίο
διάστημα πριν τη διακοπή της θεραπείας του έιχε ξαναγίνει ευερέθιστος. Είχε φτιάξει
ένα δεύτερο avatar το οποίο είχε εγκαταστήσει στο αντίπαλο στρατόπεδο απ’αυτό
στο οποίο ανήκε ο «Απαθής». Δήλωνε πως δεν έπαιρνε πια την ίδια ευχαρίστηση από
το παιχνίδι, όπως παλιά, θυμίζοντάς σ’αυτό τους τοξικομανείς όταν περάσει η π΄ρωτη
ειδυλλιακή περίοδος συγχώνευσης με την ουσία. Μας κατηγορούσε ότι τον είχαμε
«υπνωτίσει» ώστε να παίζει «ντοπαρισμένος» όλη μέρα και ανα μην αντιδρά.
Βρισκόταν σε μια έκδηλη, επώδυνη πάλη που διεξαγόταν μεταξύ των δυο πλευρών
του εαυτού του. Με δεδομένο όμως ότι η ψυχική δομη του Ιάκωβου δεν του άφηνε το
περιθώριο να βιώσει αυτή τη σύγκρουση με όρους νευρωτικής αμφιθυμίας, δεν
άργησε να επέλθει σχάση μεταξύ των δυο αντικρουόμενων μερών. Άλλωστε, ο
Ιάκωβος κάποιο καιρό πριν ήδη μας προειδοποιούσε για τη ρήξη, λέγοντας πως «όταν
ο αληθινός Ιάκωβος ξυπνήσει , θα διεκδικήσει την ελευθερία του»..
Η θεραπεία του Ιάκωβου που διήρκεσε περίπου εννέα μήνες και διακόπηκε πρόωρα,
με οδήγησε σε σκέψεις που δεν έχω ακόμα «τακτοποιήσει» όσο γίνεται ώστε να
πάρουν τη μορφή μιας έστω υποτυπώδους θεωρητικής κατασκευής κι έτσι θα σας τις
παρουσιάσω πιο πολύ σαν ελεύθερους συνειρμούς.
Κατ’αρχήν θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο Ιάκωβος δεν αποτελεί τον τυπικό
«εθισμένο» στα εικονικά παιχνίδια του διαδικτύου. Στην περίπτωσή του υπάρχουν

5. δείγματα μιας απόκλισης από τη «νόρμα» στη σκέψη και τη συμπεριφορά πριν ο
ψυχισμός του «καλωδιωθεί» σε μια αλυσίδα αντικειμένων εξάρτησης που το ένα
διαδεχόταν το άλλο. Κάτι τέτοιο δε συνιστά κανόνα, ούτε είναι πάντοτε εμφανές σε
τέτοιο βαθμό, ακόμα κι όταν ισχύει σε κάθε «προβληματική χρήση» του διαδικτύου.
Επίσης, παρότι η αλληλοεπικάλυψη είναι αρκετά συχνή, δε συναντάμε σε όλους τους
«εξαρτημένους» από το διαδίκτυο παράλληλη εξάρτηση από τοξικές ουσίες. Η
τοξικοεξάρτηση, προγενέστερη ούσα, παραμένει μια πιο ριζική, πιο «ακραία» εκδοχή
της εξάρτησης, καθώς εμπλέκει το πραγματικό του σώματος του υποκειμένου και όχι
μόνο τις εικονοφαντασιακές προσομοιώσεις του. Ορισμένοι μάλιστα ερευνητές έχουν
υποστηρίξει την ετερογένεια των δυο φαινομένων, αμφισβητώντας το κατά πόσο
μπορούμε να μιλάμε για εξάρτηση στην περίπτωση του διαδικτύου. Ωστόσο, με
δεδομένο το ότι τελικά αυτό που καθορίζει τον εξαρτητικό χαρακτήρα μιας σχέσης ή
το εθιστικό δυναμικό μιας συμπεριφοράς δεν είναι τα αντικείμενα εξάρτησης και οι
συμπεριφορές, αλλά το υποκείμενο που τα εντάσσει στην ψυχική του οικονομία με
τον ένα ή τον άλλο τρόπο, θα ήταν προτιμότερο να μην καταφεύγουμε σε
γενικεύσεις, μολονότι η κλινική εμπειρία συνηγορεί ότι η χρήση του τοξικού παράγει
μεγάλης εμβέλειας δραστικά αποτελέσματα. Ίσως γι’αυτό ο Ιάκωβος αφού εξάντλησε
την περιορισμένη ψυχότροπο επίδραση της εικονικής πραγματικότητας, επέλεξε αφού
«βγήκε από το λήθαργο», να γυρίσει πίσω στην «αληθινή» ουσία του.
Αν μπορούσαμε πάντως να επιχειρήουμε μια συσχέτιση μεταξύ των δυο φαινομένων,
της εξάρτησης από ουσίες και της εξάρτησης από το διαδίκτυο, αυτή θα γινόταν κατά
την άποψή μας όχι με κριτήριο τη φύση του αντικειμένου αλλά τη λειτουργία του.
Τόσο οι τοξικές ουσίες όσο και οι εικονικές πραγματικότητες μπορεί να
χρησιμοποιηθούν από ένα υποκείμενο με την προσδοκία της «απελευθέρωσής» του
από τα δεσμά της «πραγματικότητας» και της κατάκτησης μιας συνθήκης
υποκειμενικής ευδαιμονίας. Το γεγονός όμως ότι δεν πρόκειταο για αυθεντικά
«μεταβατικά» υποκείμενα αλλά για αντικείμενα που αποβλέπουν στη μεταβατικότητα
χωρίς να την επιτυγχάνουν σύμφωνα με τη διάκριση της Joyce Mc Dougall, εφόσον
στερούνται της ψυχικής συνιστώσας δε θα επέτρεπε τη «μεταστοιχείωση» της πρώτης
ύλης τους σε αυτόνομες ψυχικές αναπαράστασεις, οδηγεί το όλο εγχείρημα σε
αδιέξοδο. Αντί για την αρχή της ευχαρίστησης , το υποκείμενο καταλήγει να συναντά
την αρχή της Νιρβάνα που επέρχχεται με την εξάλειψη των διεγέρσεων. Εξ’ου και η
«ηρεμιστική» τελικά λειτουργία τους που ωστόσο δε συνδέεται με το ότι υπάρχει
κατευνασμός της ανάγκης, αλλά με το ότι η επαναληπτικότητα των διεγέρσεων
συντηρεί μια κατάσταση όπου δεν υπάρχει θέση για να παρεισφρύσει κάτι της τάξεως
της επιθυμίας μέσα από μια ρωγμή στο «κλειστό σύστημα» με αποτέλεσμα τη
φθίνουσα ένταση των ίδιων των διεγέρσεων. Παραστατικές σκιαγραφήσεις των
παραπάνω αποτελούν τόσο ο τοξικομανής που από κάποια στιγμή και μετά συνεχίζει
τη χρήση «για να μην έχει στερητικά» όσο και ο τηλεθεατής που σε στιγμές
οξυδέρκειας παραπονιέται ότι «έχει αποβλακωθεί από το χαζοκούτι», για να
αντλήσουμε τα παραδείγματά μας από δυο πολύ διαφορετικές περιοχές του φάσματος
των εξαρτήσεων. Σε μια μονογραφία του για τις «Φαντασιώσεις» ο Michel Fain αφού
υπενθυμίσει τον ορισμό της εντροπίας ανακηρύσσει την εξασφάλιση ενός ορισμένου

6. βαθμού απροσδιοριστίας για ένα σύστημα προκειμένου να συνεχίσει να λειτουργεί.
Διαφορετικά, υπάρχει βέβαια η εγγύηση της προβλεψιμότητας, χάνεται όμως κάθε
στοιχείο αυθορμητισμού και η πραγματικότητα γίνεται ελέγξιμη μεν, αλλά μονότονη
και μηχανιστική. Ο Fain κατέφυγε ατην επίκληση της θερμοδυναμικής και της
θεωρίας των συστημάτων για να περιγράψει τα συνήθη πρότυπα ψυχικής λειτουργίας
των ψυχοσωματικών ασθενών. Με αφορμή το παράδειγμα του νανουρίσματος που
«καθησυχάζει διεγείροντας», υποστήριξε ότι μια ορισμένη μορφή επαναληπτικής
ψυχοκινητικής δραστηριότητας είτε προέρχεται από ερεθισμούς του περιβάλλοντος
είτε ενδογενής επιτρέπει με «ομοιοπαθητικό» τρόπο τη διαχείριση των διεγέρσεων
και την έλευση μιας κατάστασης γαλήνης. Τις απόψεις που πάντοτε στο πεδίο της
ψυχοσωματικής προεξέτεινε ο Claude Smadja, μιλώντας για «αυτοηρεμιστικές
στρατηγικές του Εγώ». Για τους δυο ψυχαναλυτές όπως και για άλλους θεωρητικούς
της ψυχοσωματικής, το τίμημα μιας τέτοιας ψυχικής λειτουργίας είναι η συρρίκνωση
τςη φαντασιωσικής ζωής, που θυσιάζεται για να μη διασαλευθούν «ησυχία, τάξη και
ασφάλεια». Δεν είναι πια το όνειρο ο φύλακας του ύπνου. Ας σημειωθεί εδώ, ότι τα
αντικαταθλιπτικά και κυρίως τα υπναγωγά ηρεμιστικά φάρμακα, συνδέονται με
καταστολή της ονειρικής δραστηριότητας. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι
όπως έχει προταθεί η επέκταση του μοντέλου των «αυτο- ηρεμιστικών στρατηγικών
του Εγώ» του Smadja απο το πεδίο της ψυχοσωματικής στην προβληματική της
χρήσης ουσιών, θα μπορούσε να επεκταθεί περαιτέρω η αξιοποίησή του στην κλινική
του εθισμού στα εικονικά παιχνίδια του διαδικτύου. Όχι βέβαια χωρίς ενδεχόμενο μια
εύλογη αντίρρηση: πώς μπορεί να μιλήσει κάποιος για συρρίκνωση της
φαντασιωσικής ζωής, όταν ο χρήστης καθημερινά εμπλέκεται εμπρόθετα σ’έναν
καταιγισμό αναπαραστάσεων που τον κατακλύζουν;
Μια απάντηση σε αυτή την αντίρρηση θα μπορούσε να είναι ότι δεν πρόκειται για
ανα-παραστάσεις αλλά για παραστάσεις. Όπως επισημαίνει ο Remi Potier «οι
εμπειρίες στο διαδίκτυο δε θα πρέπει να υποβαθμίζονται καθώς προτείνουν μια άλλη
εμπειρία του πραγματικού. Η κοινώς αντιληπτή πραγματικότητα μοιάζει να
επερωτάται εκεί και η εμπειρία ως τέτοια ασφαλώς και είναι πραγματική. Οι
εμπειρίες είναι εκ των προτέρων συγκρίσιμες με τις «αληθινές» αισθητηριακές
εμπειρίες. Αυτές οι τεχνικές εμπλέκουν το σώμα στο περιβάλλον της προσομοίωσης
επιτρέποντάς του να «ενσωματώσει» τις εικόνες. Πρόκειται συνεπώς για τη λεπτή
αυτή διάκριση μεταξύ ενσωμάτωσης και εσωτερίκευσης που κατά τους Nicolas
Abraham και Maria Torck θα καθορίσει την τύχη του διακυβεύματος σε κάθε
περίπτωση. Στην περίπτωση των εικονικών πραγματικοτήτων του διαδικτύου, οι
εικόνες είναι ψηφιακές έχουν φτιαχτεί εκ του μηδενός με βάση συγκεκριμένα λογικο-
μαθηματικά μοντέλα.Ως τέτοιες διαφέρουν από τις αναλογικές ανα-παραστάσεις μιας
πραγματικότητας που υπάρχει ήδη. Συνιστούν εξ’αρχής νεο- παραστάσεις, «έτοιμες
προς χρήση», τις οποίες καλείται να ενσωματώσει ή στις οποίες καλείται να
ενσωματωθεί ο χρήστης. Με όλες τις παραπάνω σκέψεις, στόχος μας δεν ήταν σε
καμία περίπτωση να «καταγγείλουμε» τις νεο-πραγματικότητες του διαδικτύου, όπως
και στην περίπτωση της χρήσης ουσιών πεποίθησή μας είναι πως οι εκστρατείες που
βασίζονται στην υπογράμμιση των ολέθριων συνεπειών της ουσίας, αποβαίνουν

7. μακροπρόθεσμα αναποτελεσματικές. Αν η υπόθεσή μας, για ένα συγκεκριμένο τρόπο
ψυχικής λειτουργίας που χαρακτηρίζεται απο εξασθένηση της φαντασιωσικής ζωής
της οποίας μήτρα αποτελεί το όνειρο, έχει κάποια εγκυρότητα και θα μπορούσε να
αποτελέσει ένα κριτήριο εκτίμησης για την προβληματική όχι όσων παίζουν παιχνίδια
στο διαδίκτυο αλλά αυτών που έχουν κυριολεκτικά «μετοικήσει» σ’αυτά, αξίζει να
αναρωτηθούμε σε τι μπορεί να τους χρησιμεύσει μια τέτοια λειτουργία πριν
προσπαθήσουμε να τους «απαγκιστρώσουμε» από τις οθόνες των υπολογιστών τους.
Εν τέλει, μπροστά στην ένδεια και την ερήμωση μιας φαντασιωσικής ζωής «άδειας»,
χωρίς αναπαραστάσεις και χωρίς σενάρια, είναι προτιμότερη μια φαντασιωσική ζωή
με δάνειες εικόνες και δοτούς δυνητικούς χώρους. Το όνειρο, άλλωστε, έστω και ως
δυνατότητα δεν είναι αυτό που διαφοροποιεί τον Ύπνο από το δίδυμο αδερφό του, το
Θάνατο;