2. SEBZE TOPRAĞI NASIL OLMALIDIR?
Üzerinde sebze üretimini gerçekleştirdiğimiz
toprak canlı bir varlıktır. Sebze türlerine göre ufak
tefek farklılıklar göstermekle birlikte ideal bir
yetiştiricilik için toprakta bulunması gereken özellikler:
- Sıcak olmalı
- Nemli ve süzek olmalı
- Derin ve gevşek olmalı
- Yumuşak ve humusça zengin olmalı.
- Besin maddelerince zengin olmalı
3. İdeal bir sebze bahçesi toprağı senelerce düzgün
ve düzenli şekilde işlenmiş, gübrelenmiş, münavebe
uygulanmış, kumlu-tınlı ve % 4 kireç ihtiva eden
topraklardır.
Başlangıçta toprak ne kadar iyi hazırlanacak olursa,
sonradan alınacak neticelerde o kadar iyi olur.
Ekilecek tohumların çimlenmesi ve sürmesi,
dikilecek fidelerin tutması, toprağın tezeksiz
ve yumuşak olarak işlenmesine bağlıdır.
4. ERKENCİLİK İÇİN KUMLU TOPRAKLAR
Eğer erkencilik isteniyorsa;
• Hafif bünyeli,
• Kumlu ve milli topraklar tercih edilmelidir.
Böyle topraklar kolay ısınıp havalanır, ilkbaharda
dengeyi kısa sürede sağlar. Ancak bu topraklara kuvvetli
gübreleme yapılmalıdır.
Yüksek verim isteniyorsa;
• Biraz daha ağır bünyeli,
• Tınlı ve killi-tınlı,alüvyonlu topraklar tercih
edilmelidir. Bu toprakların bitkileri besleme gücü fazla
olup, su tutma yeteneği yüksektir. Özellikle yazlık
yetiştiricilikte, su tutma yetenekleri nedeniyle tercih
edilirler.
5. SEBZELERİN TOPRAK TERCİHİ
Taşlı topraklar: Sebze tarımı açısından uygun olmayan
topraklardır. Su tutamazlar ve besin maddelerince
fakirdirler. Fakat içinde % 50 den fazla toprak bulunan
taşlı topraklarda erkenci domates, kabak, hıyar, biber ve
patlıcan tarımı yapılabilir.
Kumlu topraklar: % 60 dan fazla kum içeren topraklardır.
Besin maddelerince fakirdirler ve su tutma kabiliyetleri
azdır. Ancak yanmış sığır gübresi ile gübrelenerek sebze
yetiştiriciliği için uygun hale getirilebilirler. Bu topraklarda
kuşkonmaz, kökleri yenen sebzelerden havuç, turp, pancar,
kereviz ve ayrıca kavun, karpuz ve hıyar yetiştirilebilir.
6. Tınlı topraklar: Sıcak ve hafif topraklardır. İyi su
tutar ve havalanırlar. Sebzecilik açısından en ideal
topraklardır. Bu topraklarda bütün sebzeler özellikle
ıspanak, hıyar ve bezelye iyi yetişir.
Killi topraklar: % 50 den fazla kil bulunur. Su ve besin
maddesi tutma kabiliyetleri yüksektir. Ancak ahır
gübresi kireç ve kum verilerek yapıları daha uygun hale
getirilebilir. Bu topraklarda lahana, pırasa, domates ve
enginar gibi çok su ve azot isteyen bitkiler yetiştirilir.
7. TOPRAK İŞLEME
• Hasat sonrası bitki kalıntılarının toprağa
karıştırılarak çürümesini sağlar
• Toprak canlılığının devamı için gereklidir
• Tohum yatağı hazırlığı ve
• Fide dikimi için toprağın uygun hale getirilmesi
toprak işleme ile mümkündür.
8. Toprak işlemede kombine işleme aletlerinin kullanımı
hem maliyeti azaltır ve hem de iş gücü ve zamandan
tasarruf sağlar.
Ekim veya dikim zamanından çok öncesinde toprak
işlemeden kaçınılmalıdır.
Tarla ıslak ve çamurlu iken asla toprak işleme
yapılmamalıdır.
Genel bir uygulama yerine yetiştirilecek sebze
türüne göre en uygun toprak işleme sistemi belirlenmeli ve
uygulanmalıdır.
9. SEBZECİLİKTE GÜBRELEME
Gübre: Toprağının yapısını düzeltmek ve bitkilerin
gelişmeleri ile verimlerini artırmak amacıyla, bitkilerin
yetiştirildikleri ortamlara verilen maddeye GÜBRE, yapılan
bu işleme ise GÜBRELEME denir.
Tarımsal yetiştiricilikte kullanılan gübreler başlıca 2 gruba
ayrılır.
1-İşletme gübreleri (Organik gübreler veya çiftlik
gübreleri
2-Ticaret gübreleri (Kimyevi gübreler)
10. İŞLETME GÜBRELERİ (ÇİFTLİK GÜBRELERİ)
-Ahır gübresi
-Komposto
-Yeşil gübre
-Şerbet
At, koyun ve kümes hayvanlarının gübreleri kuru
olduğundan sıcak, buna karşın sığır gübreleri fazla sulu
olduğundan soğuk gübreleri oluşturur.
11. GÜBRELEMEDE TOPRAK YAPISI
Ahır gübresi ile yapılacak gübrelemede toprağın
yapısına dikkat edilmelidir. HAFİF, KUMLU topraklara
gübre azar azar ve sık sık, AĞIR KİLLİ topraklara bol
fakat seyrek verilmelidir.
Genel olarak soğuk topraklara sıcak, sıcak
topraklara soğuk gübre verilmelidir.
12. AHIR GÜBRESİ NE FAYDA SAĞLAR?
1- Toprağın işlenmesini kolaylaştırır.
2- Toprağın su tutma kabiliyetini artırır.
3- Toprağın havalanmasını sağlar.
4- Toprakta yaşayan canlılarının faaliyetini artırır.
5- Çok ağır veya çok hafif toprakların yapısını
düzelterek daha elverişli hale getirir.
6- Toprağa besin maddesi sağlar.
13. Ahır gübresinin içindeki besin maddelerinin
kaybolmaması için mümkünse üstü kapalı yerlerde
muhafaza edilmeleri gerekir. Özellikle yağmur ve kar
suları gübrenin içindeki besin maddelerinin yıkanarak
kaybolmasına neden olur.
Kompost: Çeşitli bitki artıkları ve hayvan menşeli
besin artıkları bir araya toplanarak ve çürümeye terk
edilerek elde edilen gübredir. Bu maksat için ağaç
yaprakları, sebze artıkları (kök, yaprak, gövde), bozuk
yemler, mutfak artıkları, mezbaha artıkları
(kan,deri,tırnak,kemik,et) kullanılır. Toprağa besin
maddesi verir ve organik maddece zengin tutar.
14. YEŞİL GÜBRELER AZOT KAYNAĞIDIR
Fiğ, bakla, soya fasulyesi, taş yoncası gibi bitkilerin çiçek
Fiğ
döneminde iken toprağa gömülmesi işlemine yeşil gübreleme
ve bu amaçla kullanılan bitkilere de yeşil gübre denir. Yeşil
gübreler toprağa bol miktarda azot vererek toprağı besin
maddelerince zenginleştirir ve toprağın yapısını düzeltir
daha iyi havalanmasını sağlar.
Çiftlik gübreleri toprak analizine göre ve sonbaharda
hasadı bitmiş olan tarlaya gübreyi serperek ve daha sonra
pulluk ve kültivatör geçirerek toprağa karıştırmak şeklinde
verilir. Bu gübreler mutlaka iyice ayrışmaları ve toprağa
karışmaları gerekir.
15. GÜBRELEMEDEN ÖNCE TOPRAK ANALİZİ ŞART
Sebzeler, diğer birçok kültür bitkisine göre, topraktan
daha fazla besin maddesi kaldırırlar. Bu nedenle düzenli ve bol
ürün alabilmek için mutlaka ihtiyaç duyulan besin maddeleri
toprağa verilmelidir. Gübrelemede en önemli nokta mutlaka
TOPRAK ANALİZİ yapılmasıdır.
Yapılan analiz sonuçlarına göre, bitkilere istedikleri
miktarda besin maddesi verilerek, hem gübre israfından
kaçınılmış hem de insan sağlığını tehdit eden gereksiz
kimyasallar insanlar tarafından tüketilmemiş olur.
16. FAZLA GÜBRELEMEDEN KAÇINMALI
Unutulmamalıdır; fazla gübre her zaman fazla ürün
sağlamaz. Çoğu zaman toprağı çoraklaştırmakta, bitkilerde
birikim yaparak bunları tüketen insanların sağlığını olumsuz
yönde etkilemektedir. Ayrıca içme sularına karışarak
insanlar ve hayvanlar için zehirli etkiler göstermektedir.
17. GÜBRELERİN VERİLME ZAMANI
Gübrelerin Verilme zamanına etki eden faktörler şunlardır.
1- TOPRAK TİPİ: Toprağın yapısı ve geçirgenliği önemlidir.
Kumlu ve hafif, geçirgenliği fazla topraklarda gübre ekim
veya dikimden sonra verilirken; ağır bünyeli, geçirgenliği az
olan topraklarda ekim veya dikimden önce verilmelidir. Hafif
bünyeli topraklarda yıkanma ile besin kaybı hızlı olduğu için
gübreler partiler halinde birkaç seferde verilmeli, ağır bünyeli
toprakların besin maddelerini tutma gücü fazla olduğu için
gübrelerin tamamı bir seferde verilebilir.
18. 2- İKLİM: Yağış ve sıcaklık gübre verilme zamanını etkileyen
bir diğer faktördür. Yağışı fazla ve sık sulama yapılan yerlerde
besin maddeleri çabuk yıkanıp kaybolacağı için gübreler
partiler halinde ekim veya dikimden sonra, yağışın ve
sulamanın az olduğu yerlerde ekim veya dikimden önce
toprağa verilerek karıştırılmalıdır.
3- GÜBRE ÇEŞİDİ:Gübre verilme zamanları gübre çeşitlerine
göre de farklılıklar göstermektedir. Azotlu gübreler 2-3 parti
halinde verilmelidir. İlk parti ekim veya dikimle beraber, 2. ve
3. partiler ise sebze türüne ve gelişme durumuna göre
sonraki dönemlerde verilir. Fosforlu gübreler bir seferde son
toprak işlemesinde pulluk altına, Potaslı gübreler ise; ekim
veya dikimle birlikte bir seferde veya iki seferde verilmelidir.
19. SEBZECİLİKTE SULAMANIN ÖNEMİ
Sebzeler bünyelerinde türlere göre değişmekle beraber
%60-97 arasında su ihtiva ederler. Bu nedenle sulama
sebzecilikte çok önemlidir. Ancak önemli olan suyun bitkilerin
ihtiyaç duyduğu dönemlerde ve ihtiyaçları kadar verilmesidir.
Susuz sebzecilik yapılamaz. Başarılı sebzecilik yıllık yağış
miktarı 700-900 mm olan yerlerde yapılır. Bitkiler, verdiğimiz
besin maddelerinden ancak suda erimiş olarak
faydalanabilirler.
20. HER TÜRLÜ SU SULAMADA KULLANILMAZ
Sulama suyunu kullanabilmek için önce bu suyun
sulamada kullanılıp kullanılmayacağının bilinmesi gerekir.
Sebzelerde kullanılacak suda aranan vasıflar.
1- Sulama suyu soğuk olmamalı
2- Sulama suyu havalanmış olmalı
3- Sulama suyunun içinde bitkilere zarar verecek yabancı
maddeler ve madensel tuzlar bulunmamalı.
21. SU KAYNAKLARIMIZ
Sebze üretiminde kullanılan su kaynaklarını şöyle
sıralayabiliriz:.
1- Yağmur suları
2- Akarsular
3- Kuyu suları
4- Memba suları
5- Durgun sular
Tarımsal açıdan en uygun sular yağmur sularıdır. Saf
oldukları için temiz ve havalanmış olup bileşiminde zararlı
tuzlar bulunmamaktadır. Ülkemizde oldukça fazla miktarda
sulama amacı ile yaralanılan akarsular da sulama açısından
uygun sulardır.
22. KUYU SUYUNU TAHLİL YAPTIRMADAN VE
DİNLENDİRMEDEN KULLANMAMALI
Sulama amacı ile fazla miktarda kullanılan bir diğer su
kaynağı olan kuyu sularının içlerinde bitkilere zarar
verebilecek maddeler bulunabileceğinden kullanılmadan önce
mutlaka tahlillerinin yapılması gerekir. Ayrıca bu sular soğuk
ve havasız olduğu için mutlaka 24 saat dinlendirildikten sonra
kullanılmalıdır. Memba suları da soğuk ve havasızdırlar.
Tahlilleri yapılarak ve dinlendirilerek kullanılmaları gerekir.
Durgun sular ise tarımsal amaçlı sulama suyu olarak
hiçbir zaman kullanılmamalıdır. Bu sular belirli çukurlarda
suların toplanması ile meydana gelirler. İçlerinde birçok
hastalık ve zararlı olabileceği için bitkiler için çok tehlikelidirler.
23. SULAMA ŞEKİLLERİ
Sebzecilikte kullanılan çeşitli sulama şekilleri vardır.
1- Salma (taşırma,tava) sulama
2- Sızdırma (karık,tahta,masura) sulama
3- Yağmurlama sulama
4- Damla sulama
SALMA,TAŞIRMA SULAMA: İklimi sıcak, suyu bol ve toprağı
kumsal olan yerlerde uygulanır. Bu sulama yönteminde sebze
bahçesi tavalara ayrılır. Tavaların genişlikleri 3-5m olmalı ve
tavalar birbirinden 25-30cm yüksekliğinde yapılan setlerle
ayrılmalıdır. Tavadaki suyun yüksekliği bitkinin gelişme
durumuna göre ayarlanmalı,. eğer bitki yeni çimlenmiş ise su
bir uçtan diğer uca ulaşınca kesilmelidir.
24. Şayet bitkiler büyümüş ve boylanmış ise, tavalara 10cm
yüksekliğe ulaşıncaya kadar su ile doldurulmalıdır. Bu sulama
şekli soğan, ıspanak, maydanoz ve dereotu bitkilerinde
uygulanabilmektedir.
SIZDIRMA, KARIK SULAMA: Ülkemizde en çok kullanılan
sulama yöntemidir. Bu yöntem domates, biber, patlıcan gibi
yazlık ve suya gereksinimi fazla olan sebzelerin
yetiştirilmesinde kullanılır. 100-150 cm genişliğindeki tahtaların
arasına 40-60 cm genişliğinde ve 15-30 cm derinliğinde
karıklar açılır. Karıkların uzunluğu 10-20 m olmalıdır. Karık
uzunluğu arttıkça sızma şeklinde meydana gelen su kayıpları
artmaktadır. Karıkların uzunluğuna yetiştirme şekli ve toprak
yapısı etki etmektedir.
25. Ayrıca karıklar meyilli arazilerde meyile dik olacak
şekilde yapılarak düzenli bir sulama ve erozyon kontrolü
sağlanmış olur.
YAĞMURLAMA SULAMA: Bu sistem özellikle suyu bol olan
işletmelerde ve suya hassas olmayan bitkilerde kullanılır.
Yağmurlama sulama yaprağı ve kökü yenen sebzelerin verim
ve kalitesine olumlu etki yapmaktadır. Ancak yağmurlama
sıcakta yapılmamalıdır. Yağmurlama sulama ile topraktaki
potasyum ve azot yıkanarak kaybolduğundan gübrelemede
bu husus göz önünde bulundurulmalıdır.
26. DAMLA SULAMA: Ülkemizde son yıllarda geniş ölçüde
kullanılmaya başlanan en iyi sulama sistemidir. Özellikle
sulama suyunun kısıtlı olduğu ve toprak yüzeyinde fazla
suya hassas olan bitkilerin yetiştirilmesinde idealdir. Bitkilerin
bulunduğu sıraların üzerinden geçirilen çeşitli çaplardaki
borulara açılan küçük deliklerle bitkilerin kök bölgesine
damlalar şeklinde su verilmektedir. Bu yöntemin en büyük
faydası suyu çok tasarruflu kullanması ve hastalıkların
sulama yolu ile yayılmasının önlenmesidir. Bitkinin istediği
miktardan fazla su verilmesi ile ortaya çıkan çeşitli
problemler (çoraklaşma, tuzlanma) engellenmektedir. Ayrıca
bu sistemle kimyevi gübrelerin sulama suyu ile birlikte
verilmesi de mümkündür.
27. TOHUM EKİMİ
Sebzelerin yetiştirilmesinde direkt tarlaya tohum
ekilebildiği gibi, fide ile üretim de mümkündür. Bu tercihte bazı
faktörler etkili olmaktadır. Bu faktörler yetiştirilecek türün
ekolojik istekleri, tohumun pahalı olması, tarlanın uzun süre bir
türe tahsis edilip edilmemesi, çimlenmede problemi olan
türlerin seçilmesi, yoğun bir yetiştiricilik yapılması gibi
faktörlerdir.
Soğuk ve sıcağa hassas olmayan sebzelerin tohumları
ekim zamanı düşünülmeden doğrudan tarlaya ekilerek
yetiştirilebilir. Bu sebzeler havuç, maydanoz, ıspanak ve
bezelyedir. Diğer grupta yer alan sebzeler iklim isteklerine göre
uygun şartlar oluştuğunda ekilirler. Bu sebzeler soğan, salata
ve marul, fasulye, bakla, hıyar, kavun, karpuz ve turptur.
28. HİBRİT ÇEŞİTLERİ FİDEDEN YETİŞTİRMELİ
Ancak günümüzde hibrit çeşitlerinin yaygınlaştığı
domates, biber, patlıcan, hıyar, salata, marul, kavun, karpuz,
ve soğan türlerinde tohumlarının pahalı olması nedeni ile
fide ile üretim zorunludur. Domates ve biberin sanayi için
üretimi düşünüldüğünde, direkt tarlaya tohum ekim yöntemi
uygulanmalıdır.
29. SEBZECİLİKTE BAKIM İŞLERİ
İster tarlaya doğrudan ekilsin, isterse fide olarak
dikilmiş olsun belli bir büyüklüğe erişen sebzelere
birtakım bakım işleri gereklidir. Genel olarak sebzelere
sulama, boğaz doldurma, budama, çapalama ve
mücadele gibi bakım işlemleri uygulanır.
CAN SUYU :Fide olarak dikilen sebzelerde ilk bakım
işlemi can suyu verilmesidir. Daha sonra mevsim çok
kurak geçmedikçe ilk meyveler görülene kadar bir daha
su verilmez.
30. HEREK VERME ve İPE ALMA:Domates, bezelye, fasulye
ve hıyar gibi türlerin sırık çeşitlerine herek vermek gerekir.
Domates bitkileri uzadıkça her 30-35 cm de bir hereğe
bağlamak gerekir. Diğer türler sarılıcı olduklarından böyle
bir uygulamaya gerek kalmaz. Bu türlerde bitkiler tek tek
hereklere sardırılabildiği gibi, belli mesafelerde dikilen
hereklerin arasına gerilen tellere bağlanan iplere de
sardırılabilirler.
31. BUDAMA : Domateste budama, yaprak
diplerinden çıkan ve koltuk adı verilen sürgünlerin
bitkiden koparılması ile yapılır. Örtü altında
yetiştirilen hıyar çeşitlerinde de budama, tepe alma
ve sürgün koparılması şeklinde uygulanır.
32. ÇAPALAMA:
Çapalamanın faydalarını şöyle sıralayabiliriz.
-Sulama ve yağmurdan sonra oluşan kaymak tabakasının
kırılması
-Toprağın gevşetilip havalandırılması
-Topraktaki nemin muhafaza edilmesi
-Yabancı ot kontrolünü sağlaması
BOĞAZ DOLDURMA: Dikimden sonraki ilk çapalama ile
beraber boğaz doldurma işlemi de yapılır. Böylece bitki
köklerinin gelişmesi teşvik edilerek kuvvetli bitki gelişimi
sağlanmış olur.
