1. ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ
 จัดเป็นความสัมพันธ์ทางชีวภาพ ได้แก่ พืช สัตว์
และจุลินทรีย์ต่างๆ ที่เป็นสิ่งมีชีวิต โดยแต่ละชนิดก็จะ
มีความสัมพันธ์ต่อกัน
 ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ แบ่ง
ออกเป็น 2 ลักษณะคือ
1. ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกัน
2. ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตต่างชนิดกัน
 เพื่อให้ง่ายต่อความเข้าใจ จึงมีการใช้เครื่องหมาย
ต่อไปนี้แสดง ความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มสิ่งมีชีวิตที่
อาศัยรวมกัน
+ หมายถึง การได้ประโยชน์จากอีกฝ่ายหนึ่ง
- หมายถึง การเสียประโยชน์ให้อีกฝ่ายหนึ่ง
0 หมายถึง การไม่ได้ประโยชน์ แต่ก็ไม่เสียประโยชน์
 ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศแบ่งได้
เป็น 3 ประเภทใหญ่ๆ คือ

2. การได้รับประโยชน์ร่วมกัน
 การได้รับประโยชน์ร่วมกัน (Mutualism) เป็นการอยู่ร่วมกันของ
สิ่งมีชีวิต 2 ชนิดที่ได้ประโยชน์ด้วยกันทั้งสองชนิด ใช้สัญลักษณ์ +, + เช่น

3. แมลงดูดน้้าหวานจากดอกไม้เป็นอาหาร และดอกไม้ก็มีแมลงช่วยผสมเกสร
แมลงกับดอกไม้

4. นกเอี้ยงได้กินแมลงต่าง ๆ จากหลังควาย และควายก็ได้นกเอี้ยงช่วยก้าจัด
แมลงที่มาก่อความร้าคาญ
นกเอี้ยงกับควาย

5. เพลี้ยได้รับประโยชน์ในการที่มดด้าพาไปดูดน้้าเลี้ยงที่ต้นไม้ และมดด้าก็จะ
ได้รับน้้าหวาน
มดดากับเพลี้ย

6. ปูเสฉวนอาศัยดอกไม้ทะเลพรางตัวจากศัตรูและยังอาศัยเข็มพิษจาก
ดอกไม้ทะเล ป้องกันศัตรู ส่วนดอกไม้ทะเลก็ได้รับอาหารจากปูเสฉวนที่
ก้าลังกินอาหารด้วย
ปูเสฉวนกับดอกไม้ทะเล (Sea anemore)

7. ไลเคน (Lichen)
คือ การด้ารงชีวิตร่วมกัน
ของรากับสาหร่าย ซึ่งเป็น
การอยู่แบบที่สิ่งมีชีวิตทั้ง 2
ชนิดต่างก็ได้รับประโยชน์
สาหร่ายมีสีเขียวสร้าง
อาหารเองได้โดย
กระบวนการสังเคราะห์
ด้วยแสงแต่ต้อง อาศัย
ความชื้นจากรา ส่วนรา
ได้รับธาตุอาหารจาก
สาหร่าย ได้แก่ ไนโตรเจน
จากการตรึง
ไนโตรเจน นอกจากนั้นรา
บางชนิดอาจสร้างสาร
พิษ ซึ่งป้องกันไม่ให้สัตว์
อื่นกินไลเคนเป็น
อาหาร และรายังสร้าง
กรดช่วยใน การละลายหิน
และเปลือกไม้ ช่วยในการ
ละลายหินและเปลือก
ไม้ ท้าให้ไลเคนดูด ซับ
ธาตุอาหารได้ดี

8. ตรึงไนโตรเจนจากอากาศให้แก่รากถั่ว ในขณะเดียวกันแบคทีเรียก็ได้รับ
ก๊าซ คาร์บอนไดออกไซด์และแร่ธาตุจากต้นถั่ว
แบคทีเรียไรโซเบียม (Rhizobium) ในปมรากพืชวงศ์ถั่ว

9. ปลวกไม่มีน้้าย่อยส้าหรับย่อยเซลลูโลสในเนื้อไม้ โปรโตซัวช่วยในการย่อย
จนท้าให้ปลวกสามารถกินไม้ได้ และโปรโตรซัวก็ได้รับสารอาหารจากการ
ย่อยสลายเซลลูโลสด้วย
โปรโตซัวในลาไส้ปลวก

10. แบคทีเรียได้รับอาหารและที่อยู่อาศัยจากล้าไส้ของคน ส่วนคนจะได้รับ
วิตามินบี 12 จากแบคทีเรีย
แบคทีเรียที่อาศัยอยู่ในสาไส้ใหญ่ของคน

11. ภาวะอิงอาศัยหรือภาวะเกื้อกูล
 ภาวะอิงอาศัยหรือภาวะ
เกื้อกูล (commensalism) เป็นการอยู่ร่วมกันของสิ่ง
มีชีวิตโดยที่ฝ่ายหนึ่งได้ประโยชน์ ส่วนอีกฝ่ายหนึ่งไม่ได้
ประโยชน์แต่ก็ไม่เสียประโยชน์ (+,0) เช่น

12. เหาฉลามอาศัยอยู่ใกล้ตัวปลาฉลามและกินเศษอาหารจากปลาฉลาม ซึ่ง
ปลาฉลามจะไม่ได้ประโยชน์ แต่ก็ไม่เสียประโยชน์
ปลาฉลามกับเหาฉลาม

13. พลูด่างอาศัยร่มเงาและความชื้นจากต้นไม้โดยต้นไม้ไม่ได้ประโยชน์แต่ขณะ
เดียว กันก็ไม่เสียประโยชน์อะไร
พลูด่างกับต้นไม้ใหญ่

14. กล้วยไม้ยึดเกาะที่ล้าต้นหรือกิ่งของต้นไม้ซึ่งได้รับความชื้นและแร่ธาตุจาก
ต้นไม้ โดยที่ต้นไม้ไม่ได้รับประโยชน์ แต่ก็ไม่เสียประโยชน์อะไร
กล้วยไม้กับต้นไม้ใหญ่

15. วาฬไม่ได้ประโยชน์ แต่ก็ไม่เสียประโยชน์
เพรียงที่อาศัยเกาะบนผิวหนังของวาฬเพื่อหาอาหาร

16. ฝ่ายหนึ่งได้ประโยชน์และอีกฝ่ายหนึ่งเสียประโยชน์
 ฝ่ายหนึ่งได้ประโยชน์และอีกฝ่ายหนึ่งเสียประโยชน์ ใช้สัญลักษณ์ +, - ซึ่ง
แบ่งเป็น 2 แบบ คือ
ก. การล่าเหยื่อ (Predation) เป็นความสัมพันธ์โดยมี
ฝ่าย หนึ่งเป็นผู้ล่า (Predator) และอีกฝ่ายหนึ่งเป็น
เหยื่อ (Prey) หรือเป็น อาหารของอีกฝ่าย เช่น

17. งูกับกบ

18.  ข. ภาวะปรสิต (parasitism) เป็นความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตที่มีฝ่าย
หนึ่ง เป็นผู้เบียดเบียน เรียกว่า ปรสิต (parasite) และอีกฝ่ายหนึ่งเป็น
เจ้าของบ้าน (host) เช่น
ฝ่ายหนึ่งได้ประโยชน์และอีกฝ่ายหนึ่งเสียประโยชน์

19. ฝอยทองที่ขึ้นอยู่บนต้นไม้ใหญ่ จะดูดน้้าและอาหารจากต้นไม้ใหญ่
ต้นกาฝาก

20. ที่อาศัยอยู่กับร่างกายคนและสัตว์
หมัด เห็บ ไร พยาธิต่างๆ

21. ที่ท้าให้เกิดโรคกับคนและสัตว์
เชื้อโรคต่างๆ

22. ความสัมพันธ์แบบภาวะมีการย่อยสลาย
ความสัมพันธ์แบบภาวะมีการย่อยสลาย (Saprophytism) ใช้
สัญลักษณ์ +, 0 เป็นการด้ารงชีพของกลุ่มผู้ย่อยสลายสารอินทรีย์ เช่น เห็ด
รา แบคทีเรีย และจุลินทรีย์

23. รูปจุลินทรีย์

24. รูปแบคทีเรีย

25. รูปเห็ด

26. รูปรา

27. ภาวะแข่งขัน
เป็นความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิต ๒ ชีวิต ซึ่งอาจเป็นชนิดเดียวกันหรือต่างชนิด
กัน ที่มีความต้องการที่อยู่อาศัยหรืออาหารอย่างเดียวกันในการด้ารงชีวิต
และปัจจัยดังกล่าวนั้นมีจ้ากัด จึงเกิดการแข่งขันเพื่อครอบครองที่อยู่อาศัย
หรือแย่งชิงอาหารนั้น เช่น

28. การแย่งอาหารของปลา
การแย่งอาหาร

29. ภาวะเป็นกลาง
ภาวะเป็นกลาง (Neutralism) คือ ภาวะที่มีสิ่งมีชีวิตชนิดต่างๆ อาศัย
อยู่ในบริเวณเดียวกัน สิ่งมีชีวิตแต่ละชนิดต่างด้ารงชีวิตกันอย่างไม่เกี่ยวข้อง
กัน เช่น บริเวณต้นไม้ต้นเดียวกันแต่ไม่มีความสัมพันธ์กัน

30. รูปแสดงต้นไม้

31. ภาวะการกีดกัน
 ภาวะการกีดกัน เป็นภาวะที่การด้ารงอยู่ของสิ่งมีชีวิต ไปมีผลต่อการอยู่รอด
ของสิ่งมีชีวิตอีกชนิดหนึ่ง เช่น ต้นไม้ใหญ่บังแสงไม่ให้ส่องถึงไม้เล็กที่อยู่
ข้างล่าง ท้าให้ไม้เล็กไม่อาจเติบโตได้

32. จัดทำโดย ด.ช.ศรัณย์ ศรีมี
ม.3/1 เลขที่ 5