In het vernieuwde pensioenstelsel lijkt er meer ruimte voor keuzes voor werknemers. Uit de gedragseconomie weten we dat hoe een keuze wordt aangeboden, grote invloed kan hebben op wat iemand kiest. Zeker voor een onderwerp als pensioen dat veel mensen complex en ver-van-hun-bed vinden, lijkt de keuzearchitectuur veel invloed te kunnen hebben. In een serie van online keuze-experimenten, heeft de Autoriteit Financiële Markten (AFM) samen met wetenschappers onderzoek naar pensioenkeuzes. Vrije keuze door pensioendeelnemer gaat vaak niet vanzelf goed en leidt niet altijd tot de economisch meest optimale uitkomsten. En kleine nudges zoals het bolletje van de digitale keuze (○) al aanvinken (●) hebben radicale impact op de keuzes die mensen voor hun pensioen maken. Pensioenuitvoerders staan voor de uitdaging verantwoord te sturen in hoe ze de keuzes binnen het nieuwe pensioenstelsel gaan aanbieden. Dag van het gedrag (BIN_NL) 24 november 2020

1. Radicale impact van pensioennudges
De grote effecten van ● op financieel gedrag voor
de oude dag
Wilte Zijlstra, Job Krijnen
Team Consumentengedrag
Autoriteit Financiële Markten (AFM)
Wilte.Zijlstra@afm.nl
Twitter: @wilte #Dvhg20

2. Agenda
I. AFM en toezicht op pensioen
II. Voorinvullen en keuze tijdens pensioenopbouw
III. Default als advies?
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges2

3. 24 november 2020Radicale impact van pensioennudges3
Missie
De AFM maakt zich sterk voor
eerlijke & transparante
financiële markten.
Als onafhankelijke
gedragstoezichthouder dragen
wij bij aan duurzaam financieel
welzijn in Nederland.

4. AFM Pensioentoezicht
• Passende pensioenproducten
• Duidelijke verwachtingen
• Keuzebegeleiding
• Doorlopend toezicht
• Beleid
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges4

5. AFM (2015): Keuzes waar het kan,
verplichtingen waar verstandig
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges
https://www.afm.nl/nl-nl/nieuws/2015/jan/position-paper-pensioen
5

6. Keuzevrijheid bij pensioeninleg
(2018)
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges
https://www.afm.nl/nl-nl/professionals/nieuws/2018/sep/keuzevrijheid-pensioendeelnemers
6

7. II. Keuzes tijdens de
pensioenopbouw (2020)
• LISS panel, mei-juni 2018,
Voor experiment N=1.583
• werknemer
• tussen 24 en 66 jaar
• netto huishoudinkomen met >€800/maand
• Koppeling met administratieve data
CBS (vervangingsratio’s)
Onderzoeksvragen
• Hoeveel & wie kiest voor premiesstop of extra inleg?
• Effecten van nudging
• Volgorde
• Vooringevulde keuze
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges7
https://www.netspar.nl/publicatie/keuzes-tijdens-de-
pensioenopbouw-de-effecten-van-nudging-met-volgorde-en-
standaardopties/

8. 24 november 2020Radicale impact van pensioennudges8

9. Vooringevulde keuze
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges9

10. Poll 1
Welke vooringevulde nudge heeft het grootste effect?
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges10
A stop – 0 jaar
B stop – 3 jaar
C extra – 0 jaar
D extra – 3 jaar

11. 24 november 2020Radicale impact van pensioennudges11
Effect volgorde op
keuzes tijdens pensioenopbouw

12. Effecten voorinvullen
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges12

13. Effecten voorinvullen
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges13

14. Effecten voorinvullen
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges14

15. Effecten voorinvullen
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges15

16. Effecten voorinvullen
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges16

17. Effecten voorinvullen
Welke vooringevulde nudge heeft het grootste effect?
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges17
stop – 0 jaar; +13%-punt
stop – 3 jaar; +22%-punt
extra – 0 jaar; +6%-punt
extra – 3 jaar; +22%-punt

18. III. Default als advies?
Waarom/hoe werkt voorinvullen?
• Ease (gemak)
• Endorsement (advies)
• Endowment (status-quo)
Dit onderzoek vooral focus op Ease en Endorsement
Antwoord helpt bij goede invulling keuzeomgeving
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges18

19. Hypotheses
1. Voorinvullen heeft een effect
2. Effect voorinvullen in richting verandering (Change) is
sterker dan in richting houden (Keep)
3. Voorinvullen zonder advies-component heeft een kleiner
effect
4. Effect van voorinvullen is sterker bij renterisico dan bij
duurzaamheid
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges19

20. 24 november 2020Radicale impact van pensioennudges20
○ Keep
○ Change

21. 24 november 2020Radicale impact van pensioennudges21

22. Poll 2 & 3
• Huidige beleggingsbeleid voortzetten
• Meer duurzaam beleggen
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges22
Wat zou jij kiezen?
• Huidige rentebeleid voortzetten
• Meer renterisico afdekken

23. Resultaten experiment
Actieve keuze, N=1.076:
• Huidige duurzaam 50%
• Meer duurzaam 50%
• Huidige renterisico 55%
• Meer renterisico afdekken 45%
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges23

24. 24 november 2020Radicale impact van pensioennudges24

25. 24 november 2020Radicale impact van pensioennudges25

26. 24 november 2020Radicale impact van pensioennudges26

27. Poll 4
Hypothese 3: Effect van voorinvullen is sterker bij renterisico
dan bij duurzaamheid?
• Ja
• Nee
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges27

28. 24 november 2020Radicale impact van pensioennudges28

29. 24 november 2020Radicale impact van pensioennudges29

30. Voorinvullen zonder advies-component
heeft een kleiner effect (NB: verschil is niet significant)
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges30

31. Nudge & Financiële kennis
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges31

32. III. Hypotheses
1. Voorinvullen heeft een effect
2. Effect voorinvullen in richting verandering (Change) is
sterker dan in richting houden (Keep)
3. Voorinvullen zonder advies-component heeft een kleiner
effect
4. Effect van voorinvullen is sterker bij renterisico dan bij
duurzaamheid
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges32

33. III. Conclusies
1. Voorinvullen heeft een effect
2. Effect voorinvullen in richting verandering (Change) is
sterker dan in richting houden (Keep)
3. Voorinvullen zonder advies-component heeft een kleiner
effect
4. Effect van voorinvullen is sterker bij renterisico dan bij
duurzaamheid
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges33
JA
JA, maar
NEE
NEE

34. Beleidsimplicaties
Input voor evidence-based beleid,
onderstreept belang goede keuzebegeleiding:
• Deze onderzoeken tonen aan dat op het oog kleine
aanpassingen in de keuzeomgeving verregaande gevolgen
kunnen hebben voor de gemaakte pensioenkeuzes
• Het vergt dus adequaat maatwerk om de juiste default aan
de juiste doelgroep aan te bieden
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges34

35. Vragen?
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges35

36. Vragen?
Wat betekent de radicale impact van een kleine nudge
zoals het bolletje van de digitale keuze (○) al aanvinken (●)
voor jou werk?
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges36

37. EXTRA SLIDES
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges37

38. Agenda van AFM pensioentoezicht
Passende
pensioen-
producten
“KNVB”
• Kostenefficiënt
• Nuttig
• Veilig
• Begrijpelijk
Duidelijke
verwachtingen
Duidelijke
verwachtingen
• Correct
• Evenwichtig
• Duidelijk
• Tijdig
• Aansluiten op
behoeften en
kernmerken
• Inzicht in keuze en
gevolgen
Keuze-
begeleiding
Normen
• Ken-uw-klant
(premieovereenkom
sten)
• Advies
• Keuze-architectuur
Doorlopend
toezicht
(In)formele
handhaving
Beleid
Ontwikkeling
• Pensioenstelsel
• Wetgevingsbrief
• Wetsevaluaties
• EIOPA, IORP
Risico op tegenvallende financiële positie na pensionering
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges38

39. Keuzes tijdens pensioenopbouw
Vier op de tien kiest verandering
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges39
5%
5%
6%
stop; 19%
3%
stop; 19%
8%
10%
geen verandering;
58%
geen verandering;
59%
3%
3%
10%
extra; 23%
7%
extra; 22%
10%
11%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Alle respondenten
(N=1583)
Alle respondenten
zonder default experiment
(N=789)
Keuzes tijdens pensioenopbouw
5 jaar stop stop 1 jaar stop geen verandering 1 jaar extra extra 5 jaar extra

40. Keuze: Het gaat niet vanzelf goed
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges40

41. Opzet experiment
24 november 2020Radicale impact van pensioennudges41
®: “Deze vooringevulde keuze is willekeurig bepaald, zonder rekening te
houden met uw kenmerken”