Credit to: Mr. Alex P. Mateo Department Head

1. IKATLONG MARKAHAN
MODYUL 1 ARALIN 2 – MODELO NG PAIKOT NA
DALOY: IKATLO – IKALIMANG SEKTOR
Ikalawang Lingo

2. INAASAHAN
Kamusta na ang iyong pag-aaral kaibigan? Binabati kita dahil napagtagumpayan mo
ang mga gawain sa nakaraang modyul. Sa nagdaang aralin tinalakay ang Unang
dalawang sector ng paikot na daloy, ngayon naman at kukumpletuhin natin ang
modelo ng paikot na daloy sa pamamagitan ng ng pagtatalakay ng Ikatlo hanggang
Ikalimang sector.
Modelo ng Paikot na Daloy: Ikatlo – Ikalimang Sektor
Pinakamahalagang Kasanayan sa Pagkatuto:
Naipaliliwanag ang bahaging ginagampanan ng mga bumubuo sa paikot na daloy ng
ekonomiya.
Pagkatapos ng aralin na ito inaasahang:
1. Natutukoy ang mga bumubuo sa Ikatlo, Ika-apat at Ikalimang sector ng modelo ng paikot na daloy ng
ekonomiya.
2. Naipaliliwanag ang bahaging ginagampanan ng mga bangko, pamahalaan at panlabas na sektor sa
ekonomiya ng bansa.
3. Nabibigyang halaga ang mga bahaging ginagampan ng bawat sektor sa pagkakaroon ng maayos na
daloy ng ekonomiya ng bansa.
Larawan mula sa: https://www.pinclipart.com/maxpin/hohRJ/

3. UNANG PAGSUBOK
Larawan mula sa:
https://www.clipartkey.com/view/hhTohR_test-clipart-multiple-
choice-test-multiple-choice-questions/
Gawain: Bahagi ko punan mo! (Mapanuring Pag – iisip)
Panuto: Isulat sa katapat na bilang ang letra na tumutukoy sa bahaging ginagampanan
ng mga sumusunod na aktor sa paikot na daloy.
Sagot Aktor sa Ekonomiya Bahaging Ginagampanan
1 Sambahayan A. Namamagitan sa mga nangungutang
at nagpapautang
2 Bahay-Kalakal B. Pamilihan ng import at export
3 Bangko C. Taga-konsumo ng tapos na produkto
at nagsusuplay ng mga salik ng
produksyon
4 Pamahalaan D. Gumagawa ng produkto at serbisyo/
gumagamit ng mga salik ng
produksyon
5 Panlabas na Sektor E. Nagpapatupad ng batas sa pamilihan
F. Nangongolekta at gumagastos ng
buwis

4. BALIK - TANAW
Larawan mula sa: https://www.vectorstock.com/royalty-free-vector/box-
question-mark-image-vector-13735934
Ngayong alam mo na ang iyong paunang kaalaman sa modyul na ito, atin naming balikan ang mga napag-
aralan mo sa nakaraan aralin.
Gawain: Fill me in (Mapanuring Pag-iisip)
Panuto: Punan ng wastong salita o konsepto ang mga blangko upang mabuo ng tama ang modelo ng
paikot na daloy.
1. _________2. _________
3. ____________________
4. ____________________
5._______
6. _________

5. MAIKLING PAGPAPAKILALA NG ARALIN
Larawan mula sa: https://www.pngguru.com/free-transparent-background-png-clipart-
mrwef
Nais ng mga ekonomista na gawing simple ngunit malinaw ang pagpapaliwanag ng mga
konsepto, batas, teorya, prinsipyo at mga pangyayari sa ekonomiks. Isa sa mga ginagamit
nila ay ang tinatawag na modelo. Ang modelo ay maaring ipakita sa ibat-ibang anyo tulad ng
mathematical models na gumagamit ng mga equations at meron din naming visual models
tulad ng linya at kurba sa mga graph.
Isang mahalagang modelo sa ekonomiks ang tampok sa araling ito. Gamit ang simpleng
modelo na ito, maipapakita ng malinaw at simple ang pagdaloy ng salapi sa ibat-ibang
aktor at sektor ng ekonomiya. Ang modelong ito ang magpapaliwanag sa iyo kung papaano
gumagalaw o dumadaloy ang kabuuang ekonomiya sa isang simpleng ilustrasyon. Ang
modelong tinutukoy at ang Modelo ng Paikot na Daloy ng Ekonomiya.

6. Para lubusan mong maunawaan ang paksa tungkol sa Modelo ng Paikot na Daloy,
maaari mong i-access ang mga sumusunod na link kung ikaw ay may
interneconnection
https://www.youtube.com/watch?v=WlgMgppUx_Y&list=RDCMUCUROdo7VBqbz3Ikl
wg5c4Ow&index=10
ARALIN 2 - Modelo ng Paikot na Daloy: Ikatlo – Ikalimang Sektor
Natunghayan mo sa unang modyul ang una at ikalawang sektor ng modelo ng paikot
na daloy. Sa unang modelo ipinakikita ang isang self-sustained economy. Kung saan
ang sambahayan ay gumagananp ding bahay-kalakal. Ibig sabihin ang sambahayan
ang nagpo prodyus ng kanyang mga iko- konsumo. Sa kabilang banda sa Ikalawang
Sektor naman ay nagpapakita ng magkaiba ngunit magkaugnay na relasyon sa
pagitan ng sambahayan at bahay-kalakal.
Aralin
2
PAIKOT NA DALOY NG
Ekonomiya: Ikatlo-Ikalimang
Sektor

7. IKATLONG SEKTOR- PAMPINANSYAL NA SECTOR / BANGKO
Ang bahay-kalakal ay tumatanggap ng kita mula sa sa sambahayan sa
pamamagitan ng pagbebenta ng produkto at serbisyo. Samantalang ang
Sambahayan naman ay kumikita sa pamamagitan ng pagbebenta ng mga salik ng
produksyon sa bahay-kalakal. Hindi lahat ng kinita ng sambahayan ay ginagamit sa
pagkonsumo. May mga kita na itinatabi.
Ito ay tinatawag na ipon o impok. Bakit nga ba nag-iimpok ang
sambahayan? Nag-iimpok ang sambahayan para sa pinaglalaanang gastos sa
hinaharap maaring sa edukasyon, bibili ng mga gamit o nagbabalak magbakasyon
at marami pang iba. Isa pang dahilan ay nagtatabi ng pera para may madudukot
kung sakaling may hindi inaasahang gastusin. Ika nga pag may isinuksok may
madudukot. Saan nga ba napupunta ang impok ng sambahayn, saan nga ba ito
magandang ilagay? Kung ang sagot mo ay sa bangko tama ang iyong sagot! Upang
lalong maintindihan ang daloy ng salapi tunghayan mo ang illustrasyon sa ibaba.

8. Hindi lahat ng kita ng
sambahayan ay napupunta sa
gastos sa pagkonsumo. Bahagi
nito ay iniimpok. Lumalabas
ang salapi sa daloy dahil ang
impok ay napupunta sa
bangko (outflow). Samantalang
ang salaping inutang ng mga
negosyante na ginamit sa
pamumuhunan ay muling
babalik sa daloy (inflow).
Ipinapakita sa ilustrasyon na ang bahagi ng kita na hindi ginagastos o ang impok ay
itinatabi ng sambahayan sa mga bangko. Ang bangko ang nagsisilbing financial
intermediaries sa pagitan ng mga nag-iimpok at nangungutang. Bakit nga ba na sa
bangko ang pinakamagandang ilagak ang impok? May dalawang magandang dahilan,
una, ligtas ang iyong salapi sa bangko kaysa iwan ang impok o pera sa alkansya. Ikalawa,
ang salaping inimpok sa bangko ay kumikita ng interes sa paglipas ng panahon. Ano
naman ang ginagawa ng mga bangko sa salaping inipon ng mga sambahayan.

9. Batay sa nabangit kanina ang mga bangko ang tulay sa mga nag-iipon at mga
nangungutang. Ipinapautang ng mga bangko ang salaping ipon ng sambahayan. Sino ang
mga nangungutang? Karaniwang nangungutang sa mga bangko ay mga negosyante o mga
bahay-kalakal. Ang salaping inutang ay ilalaan sa mga gastusin sa produksyon o dili kaya ay sa
pagpapalago pa ng negosyo. Atin ngayong suriin kung saan umikot ang salapi. Ang mga kinita
ng sambahayn mula sa kabayaran sa salik ng produksyon ay ginamit sa mga gastusin ngunit
hindi lahat. Ang kanilang impok ay napunta sa bangko imbes na bumalik sa bahay-kalakal
bilang gastos.
Kung ating susuriin lumabas ang impok sa daloy sa pagitan ng sambahayan at bahay
kalakal. Kaya ang impok ay itinuturing na outflow o leakage sa paikot na daloy. Samantalang
ang ang salapi naman na ipinautang ng bangko ay mapupunta sa mga negosyante o bahay-
kalakal na gagamitin sa gastusin sa mga salik ng produksyon. Sa gayon ang salapi ay muling
babalik sa sambahayan. Kaya ang pamumuhunan ay itinuturing na inflow o injection sapagkat
muling bumalik ang salapi sa daloy sa pagitan ng bahay-kalakal at sambahayan.

10. IKAAPAT NA SEKTOR- PAMAHALAAN
Ang ikaapat na modelo ay tampok ang isa pang sektor ng ekonomiya at ito
ang pamahalaan. Ano ba ang ginagampanan ng pamahalaan sa ekonomiya?
Dalawa ang pangunahing gampanin ng pamahalaan. Isa dito ang pangongolekta
ng buwis. Saan ba galing ang buwis? Ang buwis ay bahagi ng kita na ibinabawas ng
pamahalan sa mga kompanya o mga indibidwal. Samakatuwid ang bahagi ng kita
na ito hindi nagagamit sa pagkonsumo at hindi babalik sa daloy sa pagitan ng
sambahayan at bahay-kalakal. Kaya maituturing na outflow o leakage ang buwis
sapagkat direkta itong mapupunta sa pamahalaan. Bakit ba nagongolekta ng buwis
ang pamahalaan?
Ang buwis ang pangunahing pinagkukunan ng pondo ng pamahalaan. Hindi
maisasakatuparan ng pamahalaan ang mga gawain nito kung walang buwis. Ang
mga proyektong pang edukasyon, pangkalusugan, imprastruktura at iba pa ay mula
sa buwis. Sa pagsasakatuparan ng mga proyektong ito gumagastos ang
pamahalaan. Ang salaping ginastos mula sa buwis ay babalik muli sa daloy. Kaya
ang gastos ng pamahalaan ay maituturing na inflow or injection sa paikot na daloy.

11. Ang isa pang bahagi ng
kita na hindi ginagastos ay
ang buwis. Ang buwis ay
lumalabas sa daloy dahil ito
ay napupunta sa pamahalaan
(outflow). Ngunit ang salapi
mula sa buwis ay bumabalik
sa daloy kapag ginastos ito ng
pamahalaan sa mga proyekto
at iba pang gastusin ng
pamahalaan.
Modelo ng Paikot na Daloy: Ikalimang Sektor
Hindi lahat ng ating kinokunsumo sa araw-araw ay gawa sa Pilipinas. May mga
produktong hindi natin kayang gawin o meron namang hindi likas na matatagpuan sa
Pilipinas. Tulad na lamang ng langis at Petrolyo, malalaking makinarya at marami pang
iba. Paano natin natutugunan ang mga produkto na wala sa atin? Maari tayong bumili sa
ibang bansa.

12. Ang tawag dito ay import o angkat. Kapag ang bansa ay umangkat ng
produkto ang kabayaran o salapi mula sa daloy ay lalabas patungo sa pandaigdigang
pamilihan. Kaya ang import ay maituturing na outflow o leakage sa paikot na daloy.
Halimbawa kung bibili tayo ng langis ang salapi ay mapupunta sa Saudi Arabia, kung
mga makinarya naman ay maaring sa Japan, Amerika o Germany. Ang salaping
ipinambibili sa pandaigdigang pampamilihan ay ang mga international currency tulad
ng US dollar o kaya ay EURO. Hindi tatangapin ang ating Piso, kaya mahalagang may
reserbang dolyar o euro. Maari bang ang lumabas na dolyar sa Pilipinas ay bumalik
muli? Kung oo ang sagot mo tama ka.
Pumapasok ang dolyar sa pamamgitan ng pagbebenta ng mga produkto sa
ibang bansa. Ang tawag dito ay export, tulad na lamang ng mga produktong
agrikultural, mga microchips at iba pa. Ang pinakamalaki ng pinagmumulan ng
pumapasok na dolyar sa bansa ay ang mga kita na ipinadadala (remittances) ng mga
OFW sa kanilang pamilya sa Pilipinas. Ang pagpasok muli ng dolyar mula sa benta ng
export ay inflow o injection sa paikot na daloy.

13. Ang mga salaping
ipinambili ng import ay
lumalabas sa paikot na
daloy, kaya ito ay outlow o
leakage sa daloy.
Samantalang ang mga
dolyar na kinita mula sa
export ay inflow o injection
sa paikot na daloy.

14. IKALIMANG MODELO – PANLABAS NA SEKTOR
Tampok sa Paikot na Daloy mula Ikatlo hanggang Ikalimang modelo ang mga inflow
at outlow ng salapi sa daloy. Tunghayan ang ilustrasyon at talaan sa ibaba upang
lubos na maintindihan ang daloy.
TANDAAN:
OUTFLOW = INFLOW
S + T + M = I + G + X
OUTFLOW Sektor/ Intermediaries INFLOW
Impok /
Savings (S) Bangko
Pamumuhunan
(Investment)
Buwis /
Taxes (T) Pamahalaan
Gastos ng
Pamahalaan
Government
Expenditure (G)
Angkat
Import (M) Pandaigdig na
Pamilihan
Luwas
Export (X)

15. MGA GAWAIN
Gawain 1.1: Inflow o Outflow (Mapanuring Pag – iisip)
Layunin: Nakabubuo ng Modelo ng Paikot na Daloy sa pamamagitan ng pag-punan ng wastong inflow at
outflow sa daloy ng kabuuang ekonomiya.
Kagamitan: Modyul, lapis, papel
Panuto: Punan ng wastong inflow o outflow ang bawat bilang upang mabuo ng tama ang Modelo ng
Paikot na Daloy.

16. Gawain 1.2: Triple Match (Mapanuring Pag – iisip)
Layunin: Matukoy at mailahad ang mga bahaging ginagampanan ng mga bumubuo sa paikot na daloy ng
ekonomiya.
Kagamitan: Module, lapis, papel
Panuto: Kumpletuhin ang talahanayan sa pamamagitan ng paglalagay ng mga wastong aktor at bahaging
ginagampanan nito sa ekonomiya na tugma sa simbolo ng bawat bilang.
Blg. SIMBOLO AKTOR BAHAGING
GINAGAMPANAN SA
EKONOMIYA
1.
2.

17. Blg. SIMBOLO AKTOR BAHAGING
GINAGAMPANAN SA
EKONOMIYA
3.
4.
5.

18. Gawain 1.3: Infographics (Mapanuring Pag – iisip, Pakikipagtulungan)
Layunin: Nakapagsuri ng mga infographics sa pamamagitan ng pagsagot ng mga
gabay na tanong.
Kagamitan: Moyul, Infographics, ballpen at papel
Panuto: Suriin ang infographics at sagutan ang mga gabay na tanong. Humingi ng
tulong sa magulang o nakatatandang kapatid sa pagsagot nito.

19. 1. Ano-anu ang mga impormasyon na nakuha mo mula
sa infographics?
2. Nakarinig ka na ba ng mga balita na kaugnay sa
infographics na ito?
3. Meron ka bang bagong impormasyon at kaalaman na
natutunan mula sa infographics?
4. Sa iyong palagay isa bang suliranin ang pagkakaroon
mas malaking import kaysa sa export?
5. Ano ang naging palaisipan sa iyo sa ipinakita ng
infographics?
Source: PSA_infographics/foreign Trade

20. • Ang Paikot na daloy ay isang modelo sa ekonomiks na nagpapakita kung papaano
gumagalaw o dumadaloy ang salapi ekonomiya at ang pagkakakaugnay-ugnay ng mga
aktor nito.
• Tampok sa Ikatlong Sektor ang pinansyal na sektor o mga bangko, tinuturing silang mga
financial intermediaries o tagapamagitan sa mga nag-iipon at mga nagungutang.
• Ang pangongolekta ng buwis at ang paggastos nito para sa mga proyekto at iba pang
gawain ay ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan sa ekonomiya.
• Nauugnay ang ekonomiya ng ating bansa sa pandaigdigang ekonomiya sa pamamagitan ng
pandaigdigang kalakalan: ang angkat/import at luwas/export
• Ang mga lumalabas na salapi sa paikot na daloy ay tinatawag na outflow o leakage ito ay
ang: impok, buwis at angkat o import
• Ang mga pumapasok na salapi sa paikot na daloy ay tinatawag na inflow or injection ang
mga ito ay: pamumuhunan, gastos ng pamahalaan at luwas o export.
TANDAAN

21. Gawain : Ako at ang Ekonomiya (Pagbuo ng Pagkatao at Mapanuring Pag-iisip)
Panuto: Punan ang mga kahon ng mga dahilan o mga paliwanag na naglalaman kung papaano ka nauugnay sa ekonomiya sa
pamamagitan ng mga ibat-ibang sektor nito.
PAG-ALAM SA NATUTUHAN
PANLABAS NA
SEKTOR
KAUGNAYAN:
PAMAHALAAN:
Kaugnayan
BANGKO:
Kaugnayan
BAHAY-
KALAKAL
Kaugnayan:
SAMBAHAYAN
Kaugnayan:
AKO at ang
Ekonomiya

22. PANGWAKAS NA
PAGSUSULIT
Panuto: Basahin at unawain ang mga katanungan, isulat sa sagutang papel ang titik ng
tamang sagot sa bawat bilang.
1. Ano ang inilalarawan ng paikot na daloy ng ekonomiya?
A. kita at gastusin ng pamahalaan
B. kalakalan sa loob at labas ng bansa
C. transaksyon ng mga institusyong pampinansyal
D. ugnayan ng bawat sektor ng ekonomiya at ang daloy ng salapi dito
2. Sa paikot na daloy ng ekonomiya, papaano nagkaugnay ang sambahayan at
bahay-kalakal?
A. Sa sambahayan nagmumula ang mga salik ng produksyon na sumasailalim
ng pagpoproseso ng bahay-kalakal
B. Ang salapi ay ginagamit ng sambahayan upang ipautang na Kapital sa mga
bahay-kalakal
C. Ginagamit ng sambahayan ang nakokolektang buwis upang makabuo ng
produkto na gagamitin ng mga bahay-kalakal
D. Nagbubukas ng bagong planta ang sambahayan upang magkaroon ng
karagdagang trabaho para sa mga bahay-kalakal

23. 3. Ito ay ang sektor na namamagitan sa mga nag-iimpok at mga namumuhunan
A. Pamahalaan C. Panloob na sektor
B. Panlabas na sektor D. Pampinansyal na sector
4. Ang sambahayan, kompanya, pamahalaan at panlabas na sektor ay may
mahalagang ginagampanan sa ekonomiya. Ang paikot na daloy ng produkto at
serbisyo ay ginagamit upang maipakita ang
A. Salaping tinatanggap ng pamahalaan
B. Gawain ng panlabas na sektor sa kalakalan
C. Ugnayan ng limang na sektor sa payak na paraan
D. Ugnayan ng konsyumer at supplier sa isang pamilihan
5. Alin sa mga sumusunod ang HINDI kabilang sa “injections” o inflow sa paikot na
daloy ng kalakal at serbisyo?
A. pamumuhunan B. luwas/export C. buwis D. gastos ng pamahalaan
6. Alin sa mga sumusunod ang HINDI outflow sa paikot na daloy?
A. impok B. angkat/import C. buwis D. pamumuhunan
7. Alin sa mga sumusunod na uri ng pamilihan ang nagsisilbing pamilihan ng mga
angkat (import) at luwas (export).
A. Product Market C. Factor Market
B. Financial Market D. World Market

24. 8. Alin sa mga sumusunod ang nagpapakita ang wastong inflow at outflow sa
paikot na daloy gamit ang (three) 3 Sector Model?
A. import = export
B. impok = buwis
C. impok = pamumuhunan
D. impok + buwis = pamumuhunan + gastos sa produksyon
9. Bakit mahalaga ang papel ng pamahalaan sa paikot na daloy ng ekonomiya?
A. Ang pamahalaan ang nagpapatupad ng mga batas para sa ekonomiya
B. Ang pamahalaan ang nagsisilbing tagapag bantay ng mga gawaing pang-ekonomiya
C. Ang pamahalaan ay may malaking bahagi sa regulasyon ng mga gawaing
pang ekonomiya na may kinalaman sa takbo at daloy ng ekonomiya
D. Ang pamahalaan ay nagsisilbing isa sa mga daluyan ng salapi sa ekonomiya
sa pamamagitan ng pangongolekta ng buwis na naibabalik sa daloy sa
pamamagitan ng paggastos dito.

25. 10. Ipinakikita sa ikalimang sektor ng paikot na daloy ang export bilang inflow
ng salapi o dolyar mula sa ibang bansa. Ang pangunahing pinagmumulan
ng pumapasok na dolyar sa bansa ay ang mga OFW. Bakit itinuturing na
mga bagong bayani ang mga OFW?
A. ang mga pinapadala nilang dolyar ay nakatutulong sa pagbuti ng buhay
ng kanilang mga pamilya
B. naglalaan ng dugo at pawis ang mga OFW para lamang may maipadalang
pera sa mga kamag-anak sa Pilipinas
C. ang lakas ng loob sa pangingibang bansa upang magtrabaho ay
nagpapakita ng kabayanihan ng mga OFW
D. ang mga dolyar na ipinapadala ng mga OFW ay nakatutulong sa paglaki
ng reserba ng dolyar ng bansa at nakatutulong ito sa pagtatag ng piso
kontra sa dolyar.

26. REFLECTIVE LEARNING SHEET
ARALING PANLIPUNAN 9
Pangalan: ____________________________ Baitang at Seksyon: _____________
Paaralan: _________________ Petsa:____________ Guro sa AP: ________________ Kwarter Blg:
_______ Modyul Blg.:___________ Linggo Blg.: _______
Pinakamahalagang Kasanayan sa Pagkatuto:
Layunin: Naipaliwanag ang bahaging ginagampanan ng mga bumubuo sa paikot na daloy
ng ekonomiya
Paksa: ARALIN 2 - Modelo ng Paikot na Daloy (Ikatlo-Ikalimang Sektor)
Gawain: e-Daloy
Panuto: Bumuo ng isang malikhaing pagsasalarawan ng Modelo ng Paikot na Daloy. Maari
itong iguhit, gumamit ng mga larawan mula sa lumang magazine o maari rin namang,
gumawa gamit ang computer o tablet. Siguraduhing kumpleto ang mga bahagi nito
sa Ikalimang Sektor. Isama din sa ang mga mahahalagang gampanin ng bawat aktor nito.
Matapos mo gawin kunan ito ng larawan o kaya ay ipadala file nito sa inyong guro online.
Gamitin ang Rubric sa ibaba upang maging gabay sa pagsasagawa ng iyong malikhaing
presentasyon ng Modelo ng Paikot na Daloy.

27. RUBRICS SA PAGMAMARKA NG MODELO NG PAIKOT NA DALOY
PAMANTAYAN DESKRIPSYON PUNTOS NAKUHANG
PUNTOS
Nilalaman Nailahad nang maayos
ang mahalagang
papel na
ginagampanan ng
bawat sektor o aktor
ng ekonomiya
10
Organisasyon/
Pagkakaayos
Maayos ang
ng mga sector/aktor at
malinaw na masusundan
ang daloy
10
Estilo Naipakita ang nagawang
modelo sa isang
malikhaing pamamaraan
10
30 /30