Εργασία του μαθητή της Β' τάξης του 3ου Γυμνασίου Περιστερίου Βασίλη Σαριτζόγλου

1. Η σύνθεση Χριστιανισμού
και Ελληνισμού
αποτυπώνεται στην τέχνη

2. Ερωτήσεις
1. Σύγκριση αρχαιοελληνικού και χριστιανικού ναού.
2. Ναός της αγίας Σοφίας (της του Θεού Σοφίας) στην Κωνσταντινούπολη.
3. Τι είναι το ψηφιδωτό; Πού υπάρχουν αξιόλογα ψηφιδωτά;
4. Τι είναι η τοιχογραφία ;
5. Πού βρίσκεται η περιοχή Φαγιούμ;
6. Τι είναι τα πορτρέτα του Φαγιούμ;
7. Εγκαυστική ή κηρόχυτη τεχνική. Ο Χριστός Παντοκράτωρ του 6ου αι. στη Μονή αγίας
Αικατερίνης στο Σινά.
8. Φορητές εικόνες
9. Παρατηρήστε τις δύο εικόνες της Προδοσίας. Επισημάνετε και περιγράψτε τις δια-
φορές στα χρώματα, στο σχέδιο, στις εκφράσεις.

3. 1. Σύγκριση αρχαιοελληνικού και χριστιανικού ναού.
Αρχαιοελληνικός ναός:
• Στο εσωτερικό του έμπαιναν μόνο οι ιερείς και όσοι πρόσφεραν δώρα και αναίμακτες
θυσίες στο άγαλμα του θεού, που βρισκόταν μέσα στο ναό, ενώ το πλήθος των
προσκυνητών έμενε απ’ έξω.
Χριστιανικός ναός:
• Είναι το κτήριο και συνάμα η σύναξη των πιστών, οι οποίοι συμμετέχουν στο
τελούμενο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
• Στον εσωτερικό χώρο δόθηκε η έμφαση της καλλιτεχνικής διαμόρφωσης.

4. 1. Σύγκριση αρχαιοελληνικού και χριστιανικού ναού.
Ν Α Ο Σ Τ Ο Υ Η Φ Α Ι Σ Τ Ο Υ, Α Θ Η Ν Α ( 5 Ο Σ Α Ι . Π . Χ . ) Α Γ Ι Ο Σ Δ Η Μ Η Τ Ρ Ι Ο Σ , Θ Ε Σ Σ Α ΛΟ Ν Ι Κ Η ( 7 Ο Σ Α Ι . Μ . Χ . )

5. 2. Ναός της αγίας Σοφίας (της
του Θεού Σοφίας)στην
Κωνσταντινούπολη.
11/12/2023
5

6. Εσωτερικό του ναού
11/12/2023
6

7. Εσωτερικό του ναού
Μπαίνοντας στην Αγία Σοφία, βλέπουμε να
χύνεται στο κέντρο του ναού τo φως που τα
εκατό περίπου παράθυρά της στέλνουν από
ψηλά. Στρέφοντας το βλέμμα μας προς τα
επάνω αντικρίζουμε τον τρούλο που μοιάζει να
αιωρείται, καθώς το φως διαχέεται από τα
σαράντα παράθυρά του, το ένα δίπλα στο άλλο.
Θαρρείς και αναδύεται ο τρούλος μέσα από το
φως, και, καθώς τον αισθανόμαστε να κρέμεται
ανάλαφρος μέσα στις χρυσές ακτίνες του ήλιου,
είναι αυτό το φως που μετατρέπει τον τρούλο
σε ουρανό.

8. 3. Τι είναι το ψηφιδωτό; Πού υπάρχουν αξιόλογα ψηφιδωτά;
• Ψηφιδωτό καλείται η τεχνική επένδυσης επιφανειών με
μικρές, συνήθως τετράγωνες, ψηφίδες από φυσικά
πετρώματα ή υαλώματά οι οποίες προσκολλώνται σε
κατάλληλα διαμορφωμένο υπόστρωμα από ασβεστοκονίαμα
δημιουργώντας περίτεχνα διακοσμημένες επιφάνειες.
• Οι περιοχές στις οποίες βρίσκονται αξιόλογα ψηφιδωτά
είναι: Η Πέλλα, ο Όλυνθος, η Αμφίπολη, η Πάφος, η Χίος, η
Προύσα και το Δίον.

9. 11/12/2023
9

10. 3. Τι είναι το ψηφιδωτό; Πού υπάρχουν αξιόλογα ψηφιδωτά;
Οι Βυζαντινοί διακοσμούσαν συνήθως με τοιχογραφίες και ψηφιδωτά
τους τοίχους και τα δάπεδα των εκκλησιών, όχι μόνο για να τις
ομορφύνουν, αλλά και για να μη φαίνονται τα οικοδομικά υλικά της
κατασκευής. Τα περισσότερα ψηφιδωτά έγιναν τους πρώτους αιώνες της
αυτοκρατορίας, και μέχρι τον 10ο αιώνα, τότε που η αυτοκρατορία
βρισκόταν στην ακμή της.
Αργότερα, επειδή κόστιζαν ακριβά, αντικαταστάθηκαν από τις
τοιχογραφίες. Περίφημα είναι τα ψηφιδωτά στις εκκλησίες της Ραβέννας
στην Ιταλία, όπως επίσης και αυτά της Κωνσταντινούπολης, της
Θεσσαλονίκης, της Μονής Δαφνίου στην Αττική, της Νέας Μονής της
Χίου, του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία και αλλού.
Μαρίζα Ντεκάστρο, Βυζαντινή Τέχνη. Οδηγός για παιδιά.

11. Βυζαντινά ψηφιδωτά
H « Δ έ η σ η » σ τ η ν α γ ί α Σ ο φ ί α Κ ω ν / π ο λ η ς Η « ΑΝ ΑΣ ΤΑ Σ Η » σ τ ο Δ α φ ν ί

12. 4. Τι είναι η τοιχογραφία;
• Τοιχογραφία είναι η ζωγραφική που γίνεται πάνω σε τοίχο ή οροφή.
Οι σπηλαιογραφίες αποτελούν τα παλιά δείγματα αυτής της
ζωγραφικής. Η τεχνική της νωπογραφίας είναι η πιο συνηθισμένη
τεχνική που εφαρμόστηκε στις τοιχογραφίες από την αρχαιότητα και
αναπτύχθηκε πολύ κατά την αναγέννηση. Έχουν χρησιμοποιηθεί και
χρησιμοποιούνται όμως και άλλες, όπως η τέμπερα, το λάδι, τα
ακρυλικά κ.ά. Η τοιχογραφία, σε σύγκριση με έναν πίνακα ή μία
εικόνα, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής ενός
κτιρίου ή ναού στον οποίο έχει ζωγραφιστεί.

13. 11/12/2023
Sample Footer Text 13

14. 5. Πού βρίσκεται η περιοχή Φαγιούμ;
Φαγιούμ είναι η ονομασία πόλης της Αιγύπτου, καθώς και της
όασης που βρίσκεται κοντά της. Απέχει 85 χιλιόμετρα
νοτιοδυτικά της πρωτεύουσας της Αιγύπτου, Κάιρο, και
αποτελεί τμήμα της αρχαίας Κροκοδειλόπολης. Ήταν ένα από
τα κορυφαία θρησκευτικά κέντρα της αρχαίας Αιγύπτου, όπου
λατρευόταν ο θεός Σομπέκ. Σήμερα η πόλη υπολογίζεται ότι
έχει περίπου 350.000 κατοίκους

15. Όαση Φαγιούμ

16. 6. Πορτρέτα Φαγιούμ
Σε αντίθεση με τους Ρωμαίους, που είχαν ως έθιμο την καύση των νεκρών, οι
Αιγύπτιοι συνέχισαν να θάβουν τους νεκρούς τους. Στην πόλη Φαγιούμ
ανακαλύφθηκαν τα διάσημα νεκρικά πορτρέτα των ρωμαϊκών χρόνων,
προορισμένα για ταφική χρήση, τα οποία δημιουργήθηκαν είτε με τη χρήση
της εγκαυστικής τεχνικής είτε με την τεχνική της τέμπερας.
Κατά τη φάση της ταρίχευσης, τα τοποθετούσαν στο ύψος του προσώπου της
μούμιας. Τα πορτρέτα του Φαγιούμ καλύπτουν το χρονικό διάστημα των τριών
πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων, είναι μικρών διαστάσεων (περίπου
0,30x0,20 εκ.) και ζωγραφίζονταν πάνω σε ξύλινες επιφάνειες ή σε λινό
ύφασμα.

17. «Στο βλέμμα των προσώπων που εικονίζονται στα πορτρέτα Φαγιούμ μοιάζει να καίει ένα καντήλι
αιώνιας ζωής» (Αντρέ Μαλρώ)

18. 7. Εγκαυστική ή κηρόχυτη τεχνική.
• Η εγκαυστική ζωγραφική, ονομάζεται
και "ζωγραφική με ζεστό κερί“. Eίναι η
δημιουργία ζωγραφικών έργων με τη
χρήση θερμασμένου κεριού στο οποίο έχει
προστεθεί χρωστική ουσία. Το υλικό αυτό,
στην υγρή ή στην πιο συμπυκνωμένη
μορφή του (πάστα), απλώνεται στη
επιφάνεια, συνήθως ξύλινη αλλά και σε
καμβά ή άλλα υλικά.
Άγιος Πέτρος Σινά,
του 6ου μ.Χ. αιώνα.

19. 7. Ο Χριστός Παντοκράτωρ του 6ου αι. στη Μονή αγίας Αικατερίνης στο Σινά
• Ο Ιησούς Χριστός Παντοκράτωρ παριστάνεται
έως τη μέση, μετωπικός, κρατώντας κλειστό
Ευαγγέλιο με το αριστερό Του χέρι και
ευλογώντας με το δεξί Του. Η στιβαρή μορφή
Του προβάλλει με χρυσό φωτοστέφανο,
εμπρός από αβαθή κόγχη που σχηματίζεται σε
ψηλό τείχος, ενώ γαλάζιος ουρανός σε
κλιμακούμενους τόνους καλύπτει ψηλότερα
τον κάμπο.
• Πρόκειται αναμφίβολα για μια από τις πιο
εντυπωσιακές, τις πιο ασκητικές απεικονίσεις
της εικόνας του Χριστού που φιλοτεχνήθηκε
το α’ μισό του 6ου αιώνα και απεικονίζει τον
Χριστό ως Παντοκράτορα, στη Μονή της
Αικατερίνης του Σινά. Είναι η αρχαιότερη
φορητή εικόνα.

20. 8. Φορητές εικόνες
• Η φορητή εικόνα είναι δημιούργημα της βυζαντινής ζωγραφικής. Η αρχή της
φορητής εικόνας βρίσκεται στην κοιμητηριακή τέχνη, η οποία αρχικά παρουσίαζε
μορφές σε χαρακτήρα γενικό, κατασκευαζόταν σε ανάμνηση των νεκρών πάνω από
τους τάφους. Κατά τον 4ο αιώνα θα καταλήξουν σε εικονιστικές προσωπογραφίες
(πορτρέτα). Οι παραστάσεις αυτές βρήκαν γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη και την
επέκτασή τους, κυρίως στην Ανατολή και στη Μικρά Ασία, όπου τις ευνοούσε η
λατρεία των μαρτύρων. Ιδιαίτερη προτίμηση στις φορητές εικόνες έδειξαν οι
χριστιανοί της Αιγύπτου, όπου εξακολουθούσε να υπάρχει ζωντανή η παλιά
παράδοση των εικονιστικών προσώπων των μουμιών.
• Η τάση να εικονίζονται οι άγιοι, είτε στους τοίχους με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες
είτε στις φορητές εικόνες, φαίνεται ότι πολύ νωρίς ακόμα εμφανίστηκε στη Συρία,
όπου η ψυχοσύνθεση του λαού ζητούσε την προσωπική και συγχρόνως πνευματική
συνάντηση με το τιμώμενο και λατρευόμενο πρόσωπο.

21. Οι φορητές εικόνες βρίσκονταν παντού: στις εκκλησίες, στους τάφους, στα σπίτια. Στα
πρωτοχριστιανικά χρόνια οι εικόνες ήταν οι προσωπογραφίες των αγίων, οι οποίες τοπο
θετούνταν πάνω στον τάφο τους, ώστε οι πιστοί να τους βλέπουν. Αργότερα αυτές οι ει
κόνες έγιναν αντικείμενο λατρείας.
Π Α Ν Α Γ Ι Α Β Ρ Ε Φ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ Α ( Λ Ε Π Τ Ο Μ Ε Ρ Ε Ι Α ,
Ι . Μ . Β Α Τ Ο Π Α Ι Δ Ι Ο Υ , 1 4 Ο Σ Α Ι . )
A Γ Ι Ο Σ Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Σ ( Ι . Μ . Β Α Τ Ο Π Α Ι Δ Ι Ο Υ , 1 4 Ο Σ Α Ι . )

22. 11. Παρατηρήστε τις δύο εικόνες της Προδοσίας.
Επισημάνετε και περιγράψτε τις διαφορές στα χρώματα, στο σχέδιο,
στις εκφράσεις.
Η Π Ρ Ο Δ Ο Σ Ι Α ( Λ Ε Π Τ Ο Μ Ε Ρ Ε Ι Α ,
Ι . Μ . Β Α Τ Ο Π Α Ι Δ Ι Ο Υ , 1 4 Ο Σ Α Ι . )
Η Π Ρ Ο Δ Ο Σ Ι Α ( Λ Ε Π Τ Ο Μ Ε Ρ Ε Ι Α , Θ Ε Ο Φ Α Ν Η Σ Ο
Κ Ρ Η Σ , Ι . Μ . Ι Β Η Ρ Ω Ν , 1 6 Ο Σ Α Ι . )

23. 11. Παρατηρήστε τις δύο εικόνες της Προδοσίας.
Επισημάνετε και περιγράψτε τις διαφορές στα χρώματα, στο σχέδιο, στις
εκφράσεις.
• Στην πρώτη εικόνα τις προδοσίας ( αυτή του 14ου αιώνα), υπάρχουν
λιγότερα άτομα, το χρώμα από πίσω τους είναι το μαύρο και τα πρόσωπά
τους φαίνονται στενοχωρημένα και μελαγχολικά. Κανένας στην εικόνα δεν
κρατάει κάποιο αντικείμενο.
• Στην δεύτερη εικόνα (αυτή του 16ου αιώνα), Υπάρχουν πιο πολλά άτομα,
τα οποία είναι ανέκφραστα στο πρόσωπο. Το χρώμα από πίσω τους είναι
το κίτρινο και οι περισσότεροι από αυτούς κρατάνε στα χέρια τους από
ένα όπλο και φαίνονται να παλεύουν ο ένας με τον άλλο.

24. Βιβλιογραφία
• https://apostolikidiakonia.gr/GR_MAIN/catehism/theologia_zoi/themata.asp?contents=art/content
s.asp&main=Mystirio&file=5.htm
• https://www.archaiologia.gr/blog/2013/11/11/%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%B7%CF%84%CE%A
D%CF%82-%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CE%B5%CF%82-
%CF%83%CF%84%CE%B7-
%CE%B8%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%B1-
%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%84%CE%AD%CF%87%CE%BD/
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%B3%CE%BA%CE%B1%CF%85%CF%83%CF%84%CE%
B9%CE%BA%CE%AE
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%8D%CE%BC
• https://www.agiografieskollia.gr/toixografies.html
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%BF%CE%B9%CF%87%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%
B1%CF%86%CE%AF%CE%B1
• https://eleftherostypos.gr/politismos/769333-entyposiazei-i-apeikonisi-toy-theroys-se-arxaio-
psifidoto-eikones
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A8%CE%B7%CF%86%CE%B9%CE%B4%CF%89%CF%84%CF%
8C

25. Βασίλης Σαριτζόγλου
Τμήμα Β΄1
2022-23
Η τοιχογραφία με τους
επτά σοφούς στη Μονή
Φιλανθρωπηνών, στο
νησάκι των Ιωαννίνων.