Σύντομη αναδρομή στην ιστορία του ναού και ξενάγηση στο μνημείο. Εργασία στα πλαίσια του πολιτιστικού προγράμματος "ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΟΥ (και όχι μόνο...)", που διενεργήθηκε στο Γυμνάσιο Πάρου, το σχολικό έτος 2012-13, με μαθητές της Β' τάξης.
"Αγία Σοφία - Ναός αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού"
Σχέδιο εργασίας στο μάθημα της Ιστορίας από τους μαθητές της Ε΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου Καμπάνη Κιλκίς. Σχ. Έτος 2016-2017.
2. Σχέδιο μαθήματος
• 1. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ:
• η τέχνη που εξυπηρετεί τη
λατρεία της εκκλησίας και
εκφράζει την πίστη και το Δόγμα
της.
• 2. ΜΟΡΦΕΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ:
• Ναοδομία
• Εικονογραφία
• Υμνογραφία-Μουσική
3. ΕΞΕΛΙΞΗ ΝΑΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΤΑ
ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ:
Ευκτήριοι οίκοι
Κατακόμβες
Βασιλική
Περίκεντροι ναοί
Βασιλική με τρούλο
Βυζαντινός ρυθμός
20. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ : ΝΑΟΔΟΜΙΑ
3. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ
ΤΕΧΝΗ
Είναι : η τέχνη που
αναπτύσσεται στους κόλπους
της εκκλησίας.
Εξυπηρετεί: τη Λατρεία της
εκκλησίας
Εκφράζει : την πίστη και τα
δόγματα της εκκλησίας
Επηρεάζεται :
Στην ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
συναντώνται όλα τα ρεύματα της
τέχνης και προκύπτει,
από τη
συγχώνευσή τους, η νέα τέχνη:
Επηρεάζεται :
Aπό τα γεγονότα της
εκκλησιαστικής ιστορίας
Από τα δόγματα της εκκλησίας
Από τον πολιτισμό των λαών
Διαφέρει από εποχή σε εποχή
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ:
Είναι – Εξυπηρετεί- Εκφράζει
5. ΝΑΟΔΟΜΙΑ: εξέλιξη του χώρου λατρείας
a) Λατρεία
σ’ ένα
σπίτι
a) Ευκτήριο οίκο
ή Κυριακό
b) ( 2ο αι., οίκος
αφιερωμένος
στον Κύριο)
6. στα δύσκολα χρόνια
των διωγμών
κατασκευάζουν
ναούς, τάφους για
τους νεκρούς τους
και διακοσμώντας
τους τοίχους
δημιουργούν τέχνη
(χριστιανική) αρχικά με
δάνεια
από την
παλαιότερη
(ελληνορωμαϊκή) τέχνη
των ειδωλολατρών.
Κατακόμβες
( δαιδαλώδεις στοές υπόγειων
κοιμητηρίων)
7. Ρυθμός Βασιλικής
•
• ΚΑΤΟΨΗ
• Ορθογώνιο παραλληλόγραμμο
χωρισμένο εσωτερικά σε κλίτη
με παράλληλες σειρές
• από κίονες
• τρίκλιτες – πεντάκλιτες –
πολύκλιτες
• πλεονεκτήματα
:εξυπηρετούσε τη λατρεία
( ευρύχωρη)
• μειονεκτήματα :
• δεν πρόσφερε ψυχική ανάταση.
•( όνομα και σχέδιο –
Βασιλικές στοές
αρχαίων Ελλήνων )
22. -ΚΑΤΟΨΗ;
Στρογγυλός ναός με θόλο ή
τρούλο(Ροτόντα Θες/νίκης)
Τετράγωνοι ή πολυγωνικοί
( προσαρμογή του τρούλου
σε τετράγωνη βάση )
Αγ. Σεργίου , Βάκχου
Κων/πολη
Πλεονεκτήματα;
πρόσφερε ψυχική ανάταση
στους πιστούς
Μειονεκτήματα ;
δεν εξυπηρετούσε τη λατρεία
Ρυθμός Περίκεντρου
23. Ρυθμός Τρουλαίας Βασιλικής ( 6ος –10ος αι.)
• . ΠΡΟΤΥΠΟ : Αγ.
Σοφία Κων/πολης
• Αγ. Απόστολοι
Κων/πολης
• Αγ. Μάρκου Βενετία
• πλεονεκτήματα :
ευρύχωρη –
πρόσφερε ψυχική
ανάταση
•Συνδυασμός τρούλου πάνω
στην ορθογώνια βάση της
Βασιλικής
30. Ρυθμός Τρουλαίας Βασιλικής ( 6ος –
10ος αι.)
•Συνδυασμός τρούλου πάνω στην
ορθογώνια βάση της Βασιλικής
πλεονεκτήματα : ευρύχωρη – πρόσφερε
ψυχική ανάταση
Ποιους ρυθμούς συνδυάζει;
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του ρυθμού;
31. Ρυθμός εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο
( Βυζαντινός 9ος αι.- άλωση )
• ΚΑΤΟΨΗ :
• ο τρούλος
στηρίζεται εκεί
που τέμνονται οι
δυο κεραίες του
Σταυρού
• Ο Σταυρός είναι
εγγεγραμμένος
σε τετράγωνο
• Το Ιερό
καταλήγει σε
τρεις κόγχες
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38. • Γνωστοί ναοί :
• Ναός Θεοτόκου
• ( Οσίου Λουκά Βοιωτία)
•
Καπνικαρέα Αθήνα
Ο ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία και
βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας.
΄Εχει οικοδομηθεί στα ερείπια αρχαίου
ναού, αφιερωμένου σε μία γυναικεία
θεότητα, πιθανότατα στην Αθηνά ή τη
Δήμητρα.
Ιδρύθηκε στην αρχή του 11ου αιώνα
(περίπου 1050 μ.Χ.) και μάλλον ονομάστηκε
έτσι από το δωρητή της.
Ο τρούλος της εκκλησίας της
Παναγίας της μονής του Οσίου
Λουκά.
44. Συμβολισμός μερών του ναού:
εγγεγραμμένου σταυροειδή με τρούλο
• Τετράγωνο Συμβολίζει τη
γη ( κτιστό – ανθρώπινο)
μέσα στο οποίο εγγράφεται ο
Σταυρός : Σταυρική θυσία-
Ανάσταση –
• Ιερό Βήμα : συμβολίζει τη
σκάλα του ουρανού και γης .
• Τρούλος : συμβολίζει τον
ουρανό ( Άκτιστο –
Θεικό)
45.
46. Σχέδιο μαθήματος
• 1. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ:
• η τέχνη που εξυπηρετεί τη
λατρεία της εκκλησίας και
εκφράζει την πίστη και το Δόγμα
της.
• 2. ΜΟΡΦΕΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ:
• Ναοδομία
• Εικονογραφία
• Υμνογραφία-Μουσική
3. ΕΞΕΛΙΞΗ ΝΑΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΤΑ
ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ:
Ευκτήριοι οίκοι
Κατακόμβες
Βασιλική
Περίκεντροι ναοί
Βασιλική με τρούλο
Βυζαντινός ρυθμός
20. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ : ΝΑΟΔΟΜΙΑ
47. Η κυρά Σαρακοστή
Όταν ήμουν μικρό παιδί και
έφτανε αυτή η λεγόμενη Καθαρή
Εβδομάδα, στο σχολείο μας
μιλούσαν για μια παράξενη
γυναίκα με 7 πόδια!
Τη γυναίκα αυτή τη λέγαμε Κυρα
-Σαρακοστή!
Μας έβαζαν και τη ζωγραφίζαμε
και κάθε βδομάδα της σβήναμε
από ένα πόδι!
Έτσι περνούσαμε το διάστημα
αυτό με την αναμονή του Πάσχα,
όταν θα σβήναμε και το
τελευταίο πόδι της.
48. Σχέδιο μαθήματος
• 1. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ:
• η τέχνη που εξυπηρετεί τη
λατρεία της εκκλησίας και
εκφράζει την πίστη και το
Δόγμα της.
• 2. ΜΟΡΦΕΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ
ΤΕΧΝΗΣ:
• Ναοδομία
• Εικονογραφία
• Υμνογραφία-Μουσική
3. ΕΞΕΛΙΞΗ ΝΑΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΤΑ
ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ:
Ευκτήριοι οίκοι
Κατακόμβες
Βασιλική
Περίκεντροι ναοί
Βασιλική με τρούλο
Βυζαντινός ρυθμός
20. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ : ΝΑΟΔΟΜΙΑ
49. 20. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ
ΤΕΧΝΗ
Είναι : η τέχνη που
αναπτύσσεται στους κόλπους
της εκκλησίας.
Εξυπηρετεί: τη Λατρεία της
εκκλησίας
Εκφράζει : την πίστη και τα
δόγματα της εκκλησίας
Επηρεάζεται :
Aπό τα γεγονότα της
εκκλησιαστικής ιστορίας
Από τα δόγματα της εκκλησίας
Από τον πολιτισμό των λαών
Διαφέρει από εποχή σε εποχή
Στην ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
συναντώνται όλα τα ρεύματα
της τέχνης και προκύπτει,
από τη συγχώνευσή
τους, η νέα τέχνη:
50. ΝαόςΝαόςΟσίουΟσίουΛουκάΛουκά::ΗΗΣταύρωσηΣταύρωση,,
ΨηφιδωτόΨηφιδωτό
ΝΑΟΔΟΜΙΑ-
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ -
ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ
ΜΟΥΣΙΚΗ.
---ΤΙ είναι η Αγιογραφία;
-τμήμα της ζωγραφικής
--ΤΙ Εκφράζει την κρυφή
Αγιοσύνη
---Πρώτη μορφή Αγιογραφίας
: ο Χριστός – μαντήλι –
αποτύπωση
Απεικονίζουν : συγκεκριμένα
ιερά πρόσωπα και γεγονότα
Εκφράζουν : Πίστη στο
Θεάνθρωπο Ιησού,
Τιμή στην Παναγία και στους
Αγίους
Αποτελούν : Πρότυπα για
τους πιστούς
Τι απεικονίζουν;
Τι εκφράζουν;
51. 1. Εικόνες υπήρχαν από τα πρώτα χρόνια της εκκλησίας
Κατακόμβες : νωπογραφίες με θέματα συμβολικά
( ιχθύς – αμνός – άγκυρα κλπ).
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ
ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ
Ιχθύς, Αμνός,
Άμπελος, Λύρα,
Άγκυρα, Πλοίο, ο
Χριστός ως Καλός
Ποιμένας, σκηνές
από την Π.Δ. κ.α.
52. • Απεικονίζουν :
συγκεκριμένα ιερά
πρόσωπα και
γεγονότα
• Εκφράζουν : Πίστη
στο Θεάνθρωπο
Ιησού, Τιμή στην
Παναγία και στους
Αγίους
• Αποτελούν :
Πρότυπα για τους
πιστούς
ΤΟ 4ο
αι. μ.Χ
Φορητές εικόνες –Τοιχογραφίες- Ψηφιδωτά
Φορητές εικόνες
Τοιχογραφίες
Ψηφιδωτά
53. • Στη ζωγραφική
χρησιμοποιείται η τεχνική
της "νωπογραφίας"
( fresco ), Ξηρογραφίας.
ΕΓΚΑΥΣΤΙΚΗ: Ανάμιξη
χρωστικών ουσιών με
λιωμένο κερί .
?a??p???_ ???t??taFa????µ - S??t?µe?s?.lnk
ΦΑΓΙΟΥΜ (ΚΟΙΛΑΔΑ
ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ)
Κηρόχυτες
προσωπογραφίες
νεκρικά πορτρέτα
•
Ο Μιχαήλ Άγγελος και οι
νωπογραφίες της
«Δημιουργίας», στο θόλο
της Cappella Sixtinα (1508-
1512)
Η τέχνη του ψηφιδωτού
Τα ψηφιδωτά, στην αρχή
με όμορφα κοινά
πετραδάκια
(κυρίως στα
δάπεδα) και αργότερα με
ψηφίδες
από ημιπολύτιμες
ή πολύτιμες πέτρες, χρυσές
ψηφίδες ή
Ο Μιχαήλ Άγγελος και οι
νωπογραφίες της
«Δημιουργίας», στο θόλο
της Cappella Sixtinα (1508-
1512)
54. ΨΗΦΙΔΩΤΑ
Ο Ιουστινιανός και η
ακολουθία του
Ραβέννα, ναός
Αγίου Βιταλίου.
ψηφιδωτό δάπεδο ναού στη Θεσσαλονίκη
55. • ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ :
• έως 8ο αι.
• Χρησιμοποιεί το ζωγραφικό σύστημα
της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής
• Απουσία βάθους – ανάστροφη
προοπτική- Τέλεια μορφή
( φυσικότητα)
• Βυζαντινή τέχνη : μετά τον 8ο αι.
• Δεν είναι το ζητούμενο η φωτογραφική
ομοιότητα με το πρωτότυπο
(Νατουραλισμός).
• Όμως χρησιμοποιεί και
επαναλαμβάνει ορισμένα βασικά
χαρακτηριστικά όπου μας
παραπέμπουν σε συγκεκριμένα
πρόσωπα και γεγονότα.
• Βυζαντινή εικόνα ---
• -πέρα από τη φύση , υπέρβαση της
φύσης, απεικόνιση της υπέρβασης ,
απόδοση του είναι του εικονιζόμενου .
• Κατάργηση της προοπτικής
( πρόσωπα πιο κοντά ).
56.
57.
58. 1. Η βυζαντινή ορθόδοξη αγιογραφία δεν είναι
απλά μια "τέχνη", είναι ιερή τέχνη.
2. Δεν είναι "ζωγραφική", είναι θεολογία.
3. Δεν είναι "καλλιτεχνική έκφραση", είναι
προσδοκία σωτηρίας.
4. Δεν είναι "στολίδι", είναι συνάντηση με το
θείο.
5. Δεν είναι "φωτογραφία", είναι "εις Χριστόν
παιδαγωγία".
6. Δεν είναι "αντικείμενο", είναι ιερό σκεύος.
7. Δεν είναι "υλική αξία", είναι υπέρβαση.
8. Δεν είναι "συλλεκτικό είδος", είναι
παρηγοριά, παραμυθία και ανάπαυση των
Ορθοδόξων Χριστιανών κοντά στον
Τριαδικό Θεό.
59. Ο Άγιος Πέτρος εικονίζεται μετωπικός
μέχρι τη μέση μπροστά σε τοίχο με
κόγχη.
Στο δεξί του χέρι κρατάει τα κλειδιά του
παραδείσου ενώ στο αριστερό ,
σταυροφόρο ράβδο, ο οποίος
παραπέμπει στο σταυρικό του θάνατο.
Το κεφάλι του περιβάλλει φωτεινή
στέφανος.
Η έκφραση του προσώπου αποπνέει
στοχασμό και θλίψη, ενώ ο υπερβατικός
χαρακτήρας του πορτρέτου τονίζεται με
το απλανές βλέμμα του και τα μεγάλα
εκφραστικά μάτια του.
Η μύτη είναι επιμήκης , το στόμα μικρό, το
πρόσωπο περιβάλλεται από λευκά γένια και
μούσι , δηλωτικά της μεγάλης του ηλικίας.
Πάνω από τη μορφή του αγίου,
υπάρχουν τρια χρυσά μετάλλια.
Το κεντρικό απεικονίζει το Χριστό σε
προτομή μπροστά από το Σταυρό.
Το δεύτερο απεικονίζει την Παναγία,
ενώ στο αριστερό είναι ένας αγένειος
νέος.
60. • Ο χαρακτήρας της
• Η αγιογραφία είναι μια τέχνη με την δική της εικαστική φιλοσοφία και τις δικές της
εικαστικές αξίες που μένουν σταθερές και αναλλοίωτες μέσα στον χρόνο.
• Η τέχνη υπακούει σε ένα εικαστικό σύστημα με συγκεκριμένους νόμους και αρχές
που την διέπουν σε όλες τις περιόδους της μακραίωνης πορείας της.
• Για την Ορθόδοξη Εκκλησία η εικόνα είναι η εικαστική γλώσσα που εκφράζει τα
δόγματά της, τόσο καλά όσο και ο λόγος. Στην ορθόδοξη εικονογραφία δεν υπάρχει
χώρος για προσωπικές εμπνεύσεις ή αυτοσχεδιασμούς. Ο αγιογράφος όταν
αγιογραφεί παραμερίζει τελείως τα συναισθήματά του και τις ιδέες του.
• . Η αγιογραφία αντλεί τα θέματά της από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, τους
βίους των αγίων και ονομάζεται έτσι γιατί παριστά άγια πρόσωπα και άγιες
υποθέσεις.
• Η βυζαντινή εικονογραφία είναι κυρίως προσωπογραφική, με κυρίαρχη τη μορφή
του Χριστού, ο οποίος είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας. Η αγιογράφηση των ναών
δεν έχει χαρακτήρα διακοσμητικό. Οι φορητές εικόνες, τα ψηφιδωτά, οι τοιχογραφίες,
αποτελούν για τους πιστούς ένα ευανάγνωστο βιβλίο, μέσω του οποίου ο πιστός
αγιάζεται και αποκτά άμεση σχέση με την χάρη και την υπόσταση των εικονιζόμενων
αγίων. Ο σκοπός της ιερής αυτής τέχνης δεν είναι η αναπαράσταση, ούτε η
εξιστόρηση γεγονότων, έτσι ώστε αυτά να έρθουν στην μνήμη των πιστών. Η εικόνα
είναι άφωνη, αλλά μιλά. Ο πιστός έρχεται σε άμεση επαφή με τον εικονιζόμενο, τον
βλέπει, τον ασπάζεται με τα χείλη, με τα μάτια, με τη ψυχή. Η εικονογραφία λοιπόν
δεν είναι απλά ένα είδος ζωγραφικής. Είναι μια τέχνη ιερή και λειτουργική. Μέσω των
αγίων εικόνων γίνονται ορατά στα μάτια των πιστών τα γεγονότα της θείας
οικονομίας, τα οποία συνέβαλαν στην σωτηρία του ανθρώπου. Η έκθεση αυτών των
εικονογραφικών θεμάτων γίνεται στο εσωτερικό των ορθόδοξων ναών.
ÄÏÃÌÁÔÉÊÇ ÅÉÊÏÍÏÃÑÁÖÉÁ (Èåïëïãßá ôùí Éåñþí Åéêüíùí) - Óõíôüìåõóç.lnk
ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ
65. Εικονογραφικός κύκλος
•
• Εικόνες του Ναού Εικονογραφικές ομάδες -κύκλους
•
• Εξαρτάται
•
Σημασία θέση θέμα
1.Δογματικός κύκλος Μας διδάσκει αλήθειες
της χριστιανικής πίστης
2. Λειτουργικός κύκλος
3. Ιστορικό ή εορταστικό κύκλο
68. Λειτουργικός
κύκλος
• Εικόνες Ιερού
Βήματος
• ( κάτω από την
Πλατυτέρα η Κοινωνία
Αποστόλων)
• Πιο κάτω Ιεράρχες και
Διάκονοι
•Πρόθεση :
(αριστερό μέρος
του Ιερού , όπου
προετοιμάζονται
τα Τίμια Δώρα για
τη Θεία
Ευχαριστία)
(Χριστός Πάσχων
(σύμβολα
Σταυρού –
Λόγχης)
•Διακονικό:
(δεξιό μέρος
Ιερού)
Άγγελοι-
Προφήτες
δηλαδή πάνω σε νωπό επίχρισμα (σοβάντισμα) του τοίχου ο καλλιτέχνης, αφού χαράξει το σχέδιό του, περνά τα υδατοδιαλυτά χρώματα, τα οποία στεγνώνουν μαζί με το κονίαμα του επιχρίσματος από το οποίο απορροφούνται και παραμένουν αναλλοίωτα στο χρόνο.
Η τεχνική απαιτεί μεγάλη ταχύτητα εργασίας του καλλιτέχνη.
