Σημειώσεις για το μάθημα ιστορίας της β' γυμνασίου

1. Οι έριδες για το ζήτημα
των εικόνων
Σημειώσεις για το μάθημα της β' γυμνασίουΣημειώσεις για το μάθημα της β' γυμνασίου
kioufeistoriologia.blogspot.gr/kioufeistoriologia.blogspot.gr/

2. Εικονομαχία
Συγκλόνισε το Βυζάντιο από τις αρχές του
8ου έως τα μέσα του 9ου αι.
Είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις τηςΕίναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της
Ορθοδοξίας η λατρεία των εικόνων ή όχι;Ορθοδοξίας η λατρεία των εικόνων ή όχι;
Πρωτεργάτες της εικονομαχικής κίνησης υπήρξαν οΠρωτεργάτες της εικονομαχικής κίνησης υπήρξαν ο
Λέων Γ’ και ο γιος του Κωνσταντίνος Ε’ οι οποίοι,Λέων Γ’ και ο γιος του Κωνσταντίνος Ε’ οι οποίοι,
επηρεασμένοι από τις ανεικονικές αντιλήψεις τηςεπηρεασμένοι από τις ανεικονικές αντιλήψεις της
Ιουδαϊκής και Ισλαμικής θρησκείας, θεωρούσαν τηΙουδαϊκής και Ισλαμικής θρησκείας, θεωρούσαν τη
λατρεία των εικόνων ειδωλολατρική εκδήλωσηλατρεία των εικόνων ειδωλολατρική εκδήλωση

3. Επιχειρήματα των εικονομάχωνΕπιχειρήματα των εικονομάχων
Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα αυτοίΟι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα αυτοί
που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες [...]. Όμωςπου τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες [...]. Όμως
δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα τωνδεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των
ανθρώπινων χεριών και κάθε είδους ομοίωμα [...].ανθρώπινων χεριών και κάθε είδους ομοίωμα [...].
Πληροφόρησέ με ποιος μας κληροδότησε αυτή τηνΠληροφόρησέ με ποιος μας κληροδότησε αυτή την
παράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και ναπαράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και να
προσκυνούμε κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεόςπροσκυνούμε κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεός
απαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θααπαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θα
συμφωνήσω ότι αυτό είναι νόμος του Θεού.συμφωνήσω ότι αυτό είναι νόμος του Θεού.
——Από επιστολή του Λέοντος Γ’ στον πάπα Γρηγόριο Β’,Από επιστολή του Λέοντος Γ’ στον πάπα Γρηγόριο Β’,
Travaux et mémoires 3 (1968) 279Travaux et mémoires 3 (1968) 279

4. Επιχειρήματα των εικονολατρώνΕπιχειρήματα των εικονολατρών
Εφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη, τονΕφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη, τον
κάλαμο και τον σπόγγο, με τα οποία οι θεοκτόνοι Ιουδαίοικάλαμο και τον σπόγγο, με τα οποία οι θεοκτόνοι Ιουδαίοι
προσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί όλα αυτάπροσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί όλα αυτά
στάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας των ανθρώπων, πώςστάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας των ανθρώπων, πώς
να μην προσκυνήσω και τις εικόνες που κατασκευάζουν οινα μην προσκυνήσω και τις εικόνες που κατασκευάζουν οι
πιστοί με αγαθή προαίρεση και με σκοπό τη δοξολογία και τηνπιστοί με αγαθή προαίρεση και με σκοπό τη δοξολογία και την
ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού; Και εφόσον προσκυνώανάμνηση των παθημάτων του Χριστού; Και εφόσον προσκυνώ
την εικόνα του σταυρού που κατασκευάζεται από οποιοδήποτετην εικόνα του σταυρού που κατασκευάζεται από οποιοδήποτε
υλικό, πώς να μην προσκυνήσω την εικόνα του Χριστού πουυλικό, πώς να μην προσκυνήσω την εικόνα του Χριστού που
κατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν προσκυνώ την ύληκατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν προσκυνώ την ύλη
είναι φανερό, διότι, αν καταστραφεί το εκτύπωμα ενός σταυρούείναι φανερό, διότι, αν καταστραφεί το εκτύπωμα ενός σταυρού
που είναι κατασκευασμένος από ξύλο, παραδίδω το ξύλο στηπου είναι κατασκευασμένος από ξύλο, παραδίδω το ξύλο στη
φωτιά. Το ίδιο συμβαίνει και με το ξύλο των εικονισμάτων, ότανφωτιά. Το ίδιο συμβαίνει και με το ξύλο των εικονισμάτων, όταν
αυτά καταστραφούν.αυτά καταστραφούν.
——Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων, Λόγος δεύτερος κεφ. 19, Migne,Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων, Λόγος δεύτερος κεφ. 19, Migne,
Patrologia Graeca, τ. 94, στήλη 1305Patrologia Graeca, τ. 94, στήλη 1305

5. Οι λόγοι που οδήγησαν στις ανεικονικές
(εικονομαχικές) αντιλήψεις
Οι ανεικονικές αντιλήψεις ήταν διαδεδομένες στους
κατοίκους της Μ. Ασίας που συνόρευαν με το Ισλάμ.
Οι Ίσαυροι ευνοούσαν του πληθυσμούς αυτούς
Εκείνα τα χρόνια εκδηλώνονταν δεισιδαιμονίες και
υπερβολές γύρω από τη λατρεία των εικόνων
Οι Ίσαυροι επιθυμούσαν να μειώσουν την επιρροή
των μοναχών (και τη δύναμη των μοναστηριών), που
ήταν φανατικοί οπαδοί των εικόνων
Επικρατούσε η ιδέα ότι οι επιτυχίες των εχθρών
(κυρίως Αράβων) οφείλονταν στην οργή του Θεού για
όσα συνέβαιναν στο χώρο της λατρείας

6. Εικονομάχοι καλύπτουνΕικονομάχοι καλύπτουν
την εικόνα του Χριστού μετην εικόνα του Χριστού με
ασβέστηασβέστη
Ψαλτήρι ΧλουντόφΨαλτήρι Χλουντόφ
830 μ.Χ., Μόσχα830 μ.Χ., Μόσχα

7. Α’ φάση Εικονομαχίας (726-787)
• Άρχισε με την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού από
την Χαλκή Πύλη της Πόλης.
• Οι εικονόφιλοι τιμωρήθηκαν με εξορίες, φυλακίσεις και
δημεύσεις περιουσιών
• Τις εικόνες υπερασπίστηκε ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο
μεγαλύτερος θεολόγος της εποχής που έζησε στο Αραβικό
Χαλιφάτο (Δαμασκός της Συρίας)
• Η Α’ φάση τερματίστηκε με την Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο
(787) που συγκλήθηκε με πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας
Ειρήνης της Αθηναίας και αποκατέστησε πανηγυρικά τις
εικόνες διευκρινίζοντας ότι στις εικόνες αποδίδεται μόνο
τιμητική προσκύνηση

8. Κατά τη Α' φάση της εικονομαχίας (726-787), οι μοναχοί είναι οιΚατά τη Α' φάση της εικονομαχίας (726-787), οι μοναχοί είναι οι
πρώτοι που δέχονται τις συνέπειες της διαμάχης. Στην εικόνα,πρώτοι που δέχονται τις συνέπειες της διαμάχης. Στην εικόνα,
διωγμοί μοναχών, λεπτομέρεια από το Χρονικό του Ιωάννηδιωγμοί μοναχών, λεπτομέρεια από το Χρονικό του Ιωάννη
Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα.Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα.
Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 28vb.Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 28vb.

9. Ιωάννης ο ΔαμασκηνόςΙωάννης ο Δαμασκηνός

10. Η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία.Η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία.
Τμήμα από το Pala d’ Oro πουΤμήμα από το Pala d’ Oro που
βρίσκεται στη Βενετία. 10ος αι.βρίσκεται στη Βενετία. 10ος αι.

11. Η Ζ’ ΟικουμενικήΗ Ζ’ Οικουμενική
ΣύνοδοςΣύνοδος
Μόσχα, 17ος αι.Μόσχα, 17ος αι.

12. ““Να έχουμε και τις σεβαστές και άγιες εικόνες παντού [...] και ναΝα έχουμε και τις σεβαστές και άγιες εικόνες παντού [...] και να
τις φυλάμε και να τις προσκυνάμε τιμητικά, όχι όμως και να τιςτις φυλάμε και να τις προσκυνάμε τιμητικά, όχι όμως και να τις
λατρεύουμε αληθινά [γιατί η λατρεία], σύμφωνα με την πίστη μας,λατρεύουμε αληθινά [γιατί η λατρεία], σύμφωνα με την πίστη μας,
ταιριάζει μόνο στη θεϊκή φύση [...] γιατί η τιμή πηγαίνει στοταιριάζει μόνο στη θεϊκή φύση [...] γιατί η τιμή πηγαίνει στο
πρόσωπο της εικόνας και εκείνος που προσκυνά την εικόνα,πρόσωπο της εικόνας και εκείνος που προσκυνά την εικόνα,
προσκυνά όποιον είναι ζωγραφισμένος σ’ αυτή.”προσκυνά όποιον είναι ζωγραφισμένος σ’ αυτή.”
Πρακτικά της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου (απόσπασμα), 787Πρακτικά της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου (απόσπασμα), 787

13. Δεν είχε ούτε τη διάρκεια ούτε την ένταση της
Α’ φάσης
Εγκαινιάστηκε από το Λέοντα Ε’
Και αυτή τερματίστηκε από μια αυτοκράτειρα,
τη Θεοδώρα, μητέρα του ανήλικου Μιχαήλ Γ’
Η Σύνοδος του 843 προχώρησε στην οριστική
αποκατάσταση και αναστήλωση των εικόνων
Β’ φάση Εικονομαχίας (815-843)

14. Στα πλαίσια της εικονομαχικής κρίσης ο Πατριάρχης Νικηφόρος, στέλνειΣτα πλαίσια της εικονομαχικής κρίσης ο Πατριάρχης Νικηφόρος, στέλνει
επιστολή στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β' (820-829) υπέρ της αναστήλωσηςεπιστολή στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β' (820-829) υπέρ της αναστήλωσης
των εικόνων.των εικόνων. Λεπτομέρεια από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-Λεπτομέρεια από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-
αρχές 13ου αιώνα.αρχές 13ου αιώνα.

15. Σημασία της ήττας των εικονοκλαστών
Θεωρείται νίκη της ελληνικής παράδοσης απέναντι
στην ανεικονική ασιατική παράδοση
Τερματίστηκαν οι θρησκευτικές διαμάχες
Ξεκίνησε περίοδος γόνιμης συνεργασίας κράτους –
εκκλησίας (ιεραποστολικό έργο)
Τα μοναστήρια άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να
πλουτίζουν
Περιορίστηκαν οι υπερβολές στη λατρεία των εικόνων

16. Οι συνέπειες της εικονομαχίας
Δίχασε το Βυζαντινό λαόΔίχασε το Βυζαντινό λαό
Η εκκλησία της Ρώμης δυσαρεστημένη από τουςΗ εκκλησία της Ρώμης δυσαρεστημένη από τους
εικονομάχους αυτοκράτορες ζήτησε στήριξη στουςεικονομάχους αυτοκράτορες ζήτησε στήριξη στους
Φράγκους ηγεμόνεςΦράγκους ηγεμόνες
Απαγορεύτηκε η παράσταση Θείων προσώπων και ηΑπαγορεύτηκε η παράσταση Θείων προσώπων και η
ανάρτηση εικόνων και διατάχθηκε η καταστροφή τους.ανάρτηση εικόνων και διατάχθηκε η καταστροφή τους.
Πολλά έργα τέχνης καταστράφηκαν και οι εκκλησίεςΠολλά έργα τέχνης καταστράφηκαν και οι εκκλησίες
διακοσμήθηκαν με ζώα, φυτά και διακοσμητικά μοτίβαδιακοσμήθηκαν με ζώα, φυτά και διακοσμητικά μοτίβα
Μετά τη νίκη των εικονολατρών καταστράφηκαν πολλάΜετά τη νίκη των εικονολατρών καταστράφηκαν πολλά
σημαντικά κείμενα εικονομάχωνσημαντικά κείμενα εικονομάχων

18. Εικόνα από το εσωτερικόΕικόνα από το εσωτερικό
του Ναού της Αγίας Ειρήνηςτου Ναού της Αγίας Ειρήνης
στην Κων/πολη. Στην κόγχηστην Κων/πολη. Στην κόγχη
του Ιερού δεν εικονίζεται,του Ιερού δεν εικονίζεται,
όπως συνήθως, η Παναγίαόπως συνήθως, η Παναγία
αλλά ένας σταυρός από τηναλλά ένας σταυρός από την
εποχή της εικονομαχίαςεποχή της εικονομαχίας

20. Εργασία ανάγνωσης πηγών:Εργασία ανάγνωσης πηγών:
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8203http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8203

21. •http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/contacts_bobrihttp://www.myriobiblos.gr/texts/greek/contacts_bobri
nskoy_querelle.htmlnskoy_querelle.html
•Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Β΄ ΓυμνασίουΜεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Β΄ Γυμνασίου
•Λίγη ακόμη ιστορία ... - Εθνικό και ΚαποδιστριακόΛίγη ακόμη ιστορία ... - Εθνικό και Καποδιστριακό
Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΠανεπιστήμιο Αθηνών
•Από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.)Από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.)
ως τις αρχές του 18ου αιώνα - Εθνικό καιως τις αρχές του 18ου αιώνα - Εθνικό και
Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΚαποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
•Wikipedia: Εικονομαχία – Ιωάννης ΔαμασκηνόςWikipedia: Εικονομαχία – Ιωάννης Δαμασκηνός