1. ACTIVIDADES
UD 10 A POBOACIÓN
ESPAÑOLA
UD 10 XEOGRAFÍA 2º BACH

2. VOCABULARIO
Contextualizar cada termo cun exemplo:
 Poboación Activa
 Grupo de población de máis de
16 anos que traballa ou está en
disposición de traballar (ocupada
e desocupada).
 Algunhas das características da
población activa en España son:
o retraso na incorporación dos
xóvenes ao mercado laboral, a
incorporación progresiva da
mujer ao mundo laboral e o
recente retraso na idade de
xubililación a 67 anos.

3. VOCABULARIO
Contextualizar cada termo cun exemplo:
 Esperanza de Vida
 Índice demográfico que expresa os anos
que, por termo medio, se espera que viva a
poboación dun determinado lugar. Existen
diferenzas segundo o sexo (maior en
mulleres que en homes), e segundo o grado
de desenvolvemento do país ou zona.
 Por exemplo, nos países desenvolvidos a
esperanza de vida acostuma a superar os 70
anos (en España segundo o INE no ano2007
a esperanza de vida para os homes ao nacer
era de 77 anos é para as mulleres 84),
namentres que nos países subdesenvolvidos Organización para la
a esperanza de vida é inferior a 50 años (a Cooperación y el
maior parte dos países africanos está por Desarrollo
Económicos (OCDE)

4. VOCABULARIO
Contextualizar cada termo cun exemplo:
 Réxime Demográfico
 Cada etapa pola que pasa a evolución do movemento natural dunha
poboación na que a natalidade, a mortalidade e o crecemento natural
presentan características homoxéneas. España pasou por catro etapas
demográficas: réxime demográfico antigo, inicio da transición, final da
transición e novo réxime demográfico.
 Na actualidade os países desenvolvidos, coma España, posúen un
réxime demográfico novo ou moderno caracterizado pola baixa
natalidade e pola baixa mortalidade, polo que o crecemento natural é
practicamente nulo.

5. VOCABULARIO
Contextualizar cada termo cun exemplo:
 Censo de Poboación
 Fonte demográfica válida
para estudar o número, a
situación demográfica,
cultural, social e económica
da poboación. Inclúe datos
coma o número de
habitantes, idade, sexo,
estado civil ou nivel de
estudios.
 En países desenvolvidos
coma España se realizan
cada 10 anos (nos terminados
en 1). En España se elaboran
dende 1857. Na maioría dos
países do Terceiro Mundo

6. VOCABULARIO
Contextualizar cada termo cun exemplo:
 Saldo Migratorio
 Diferenza entre o número de emigrantes e o de
inmigrantes nun lugar determinado nun período
de tempo determinado. Este cálculo pode ser
negativo no caso de que existan máis emigrantes
que inmigrantes e positivo no caso contrario.
 En España normalmente o saldo é positivo: é
maior o número de inmigrantes que o de
emigrantes. Pero o pasado ano 2011 rexistrouse
por primeira vez un saldo negativo de 50.090
persoas (primeiro ano que sucede dende que
se teñen datos).
http://www.20minutos.es/noticia/1277445/0/saldo-
migratorio/espana-2011/negativo/

7. VOCABULARIO
Contextualizar cada termo cun exemplo:
 Taxa de Fecundidade
 Indica os nenos nacidos nun ano en relación co número
de mulleres en idade fértil (entre 15 e 49 anos).
 A fórmula é a seguinte:
 O índice de fecundidade debe ser superior ao 2,1 para
garantir o relevo dunha xeración. Polo xeral, nos países
desenvolvidos se sitúa en torno al 1,6%0, e nos
subdesenvolvidos, en torno al 3,3%0.
 Por exemplo, España ten unha das taxas máis baixas
do mundo: 1,2%0. Entre as máis altas destacan Níxer
con 7,4%0, e Arabia Saudita, con 6,4%0.

8. VOCABULARIO
Contextualizar cada termo cun exemplo:
 Transición Demográfica
 É unha das fases na evolución da poboación dos
países occidentais. Esta fase de transición entre un
réxime demográfico antigo e un moderno,
caracterizase polo rápido descenso da mortalidade e
o descenso, con posterioridade e de forma moito máis
lenta, da natalidade.
 En España esta fase de transición iniciouse a finais
do século XIX co descenso da mortalidad epidémica
como consecuencia da modernización económica do
país e os conseguintes avances nas condicións de
vida da poboación, as melloras sanitarias e o
desenvolvemento da medicina.

9. EVOLUCIÓN DEMOGRÁFICA
Fase de Fase
Fase Fase de
descenso demográfica
demográfica readaptación
gradual da evolucionada
tradicional da natalidade
mortalidade ou moderna
• Taxas de natalidade, • Descende a • Descenso da • Crecemento
mortalidade e mortalidade pero a natalidade natural
sobremortalidade natalidade mantense • Redución do practicamente
moi altas = revolución crecemento natural nulo
• Sociedade agrícola demográfica • Incorporación da • Aumento da
e preindustrial • Desenvolvemento muller ao mundo esperanza de vida
industrial, económico laboral, control dos
e sanitario
• Envellecemento
nacementos,. da poboación
ETAPAS

10. VOCABULARIO
Contextualizar cada termo cun exemplo:
 Padrón Municipal
 Fonte demográfica que recolle os habitantes e
veciños dun termo municipal con expresión
dalgunhas das súas características. Recolle
aspectos demográficos, económicos e sociais.
 Por exemplo: nome e apelidos, domicilio,
sexo, data e lugar de nacemento,
nacionalidade, estado civil, nivel de estudios,
profesión, etc . . .
 En España realizase cada 5 años, dende1981
nos anos acabados en 1 e en 6.

11. PRÁCTICO1. Comentar e comparar pirámides
de poboación  Act. páx. 207
 CLASIFICACIÓN/DEFINICIÓN (Qué é?): Trátase de dúas
representación gráficas….
 LOCALIZACIÓN E CRONOLOXÍA (Onde? Cando?) … reflicten
datos sobre a poboación española e estranxeira nos anos 2000
e 2007
 INFORMACIÓN XERAL Ambas pirámides, estruturada por
sexo e por idade, amosan datos demográficos (crecemento
vexetativo, natalidade, mortalidade, esperanza de vida,…)
sobre a poboación española a través de barras. Dúas liñas con
información sobre a poboación estranxeira complementan as
pirámides.

12.  INFORMACIÓN POR IDADE/SEXO: nova/adulta/envellecida:
 natalidade  CAUSAS E CONSECUENCIAS  Ambas pirámides reflicten
na súa base un retroceso da natalidade. A substitución xeracional non está
asegurada. Isto é debido a unha serie de factores que afectan por igual a
caída da fecundade: cambios nas estruturas familiares, descenso da
nupcialidade, retraso na idade de contraer matrimonio, progresiva
incorporación da muller ao traballo, despenalización do aborto, difusión de
métodos anticonceptivos,..
 poboación activa  CAUSAS E CONSECUENCIAS  O contraste máis
acusado entre ambas pirámides (a de poboación estranxeira e a de
poboación española) atópase na franxa de idade correspondente a
poboación activa (entre os 15 e os 65 anos entre o 2000 e o 2007). Con
respecto ao ano 2000, a partir do ano 2007 podemos concluír: unha lixeira
diminución da poboación activa española, moito máis acusada na franxa
que vai dos 15 aos 25 anos, polo que se deduce unha incorporación tardía
ao mercado laboral; e un acusado aumento do número de emigrantes en
idade de traballar, sendo máis elevada a porcentaxe de homes estranxeiros
ca de mulleres estranxeiras.
 esperanza de vida/ nivel de envellecemento  CAUSAS E
CONSECUENCIAS  No vértice das pirámides de poboación española,
que corresponden á poboación anciá, mantense a tendencia ao
envellecemento da poboación. A porcentaxe de mulleres é superior xa

13.  FORMAS DAS PIRÁMIDES  As dúas pirámides de
poboación española teñen forma de oxiva: a base é máis
estreita que o tronco e o vértice segue sendo ancho. Trátese
pola tanto dunha pirámide regresiva (a baixa natalidade e a
baixa mortalidade poden incorrer nun crecemento vexetativo
negativo) propia de poboacións desenvolvidas e de réximes
demográficos modernos, caracterizadas por:
 Un crecemento natural practicamente nulo
 O aumento da esperanza de vida
 O envellecemento da poboación

14.  ENTRANTES E SAINTES MÁIS SIGNIFICATIVOS  Ambas
pirámides de poboación española aparecen compensadas por un
incremento importante de poboación estranxeira activa que
contribúe ao crecemento da poboación e reactiva a economía do
país.
 PROXECCIÓNS DE FUTURO/CONSECUENCIAS/MEDIDAS
PROPOSTAS
 Desaceleración da taxa de crecemento  dificultades para a
substitución xeracional laboral
 Envellecemento da poboación Problemas para o
financiamento das pensións. Se a proporción de anciáns crece
excesivamente o sistema non poderá asumir o pago das
pensións. MOITOS PAÍSES EUROPEOS, ENTRE ELES
ESPAÑA, ACABAN DE APMPLIAR A IDADE DE XUBILACIÓN A
67 ANOS. Maiores gastos sanitarios. O consumo sanitario dos
maiores é moi superior ao da poboación nova (atención médica,
gasto hospitalario, medicamentos,..). Gastos asistenciais

15. Pirámides de poboación
 Pirámides de poboación para analizar a
estrutura demográfica, os factores que explican a
devandita estrutura e as consecuencias que
poidan derivarse

16. PRÁCTICO 2: Gráfica da transición demográfica en
España Doc. 5, páx. 196

17. Gráficos lineais
 Gráficos lineais que representen a evolución da
poboación, do movemento natural e doutros
aspectos demográficos
Gráfica da evolución dos rexímenes demográficos en España

18.  Réxime Demográfico Cada etapa pola que pasa a evolución do
movemento natural dunha poboación na que a natalidade, a mortalidade
e o crecemento natural presentan características homoxéneas. España
pasou por catro etapas demográficas: réxime demográfico antigo, inicio
da transición, final da transición e novo réxime demográfico.
Fase
Fase Fase de demográfic
Fase de readaptació
demográfic a
descenso n da
a evoluciona
gradual da natalidade
tradicional da ou
mortalidade
moderna
• Taxas de • Descende a • Descenso da • Crecemento
natalidade, mortalidade pero natalidade natural
mortalidade e a natalidade • Redución do practicamente
sobremortalidad mantense = crecemento nulo
e moi altas revolución natural • Aumento da
• Sociedade demográfica • Incorporación da esperanza de
agrícola e • Desenvolvemento muller ao mundo vida
preindustrial industrial, laboral, control • Envellecemento
económico e dos da poboación
sanitario nacementos,.

19. Fase demográfica evolucionada ou
moderna
 Caída da fecundidade  caída da natalidade  cambios nas estruturas
familiares, descenso da nupcialidade, retraso na idade de contraer
matrimonio, progresiva incorporación da muller ao traballo,
despenalización do aborto, difusión de métodos anticonceptivos 
cambio de valores e estilo de vida
 Aumento da esperanza de vida  Envellecemento da poboación
Consecuencias:
 Problemas para o financiamento das pensións. Se a proporción de
anciáns crece excesivamente o sistema non poderá asumir o pago das
pensións. MOITOS PAÍSES EUROPEOS, ENTRE ELES ESPAÑA,
ACABAN DE APMPLIAR A IDADE DE XUBILACIÓN A 67 ANOS.
 Maiores gastos sanitarios. O consumo sanitario dos maiores é moi
superior ao da poboación nova (atención médica, gasto hospitalario,
medicamentos,..).
 Gastos asistenciais (residencias, centros de maiores). APROBADA
RECENTEMENTE A LEI DE INDEPENDENCIA.

20. TEMA:
Movementos naturais da
poboación.
 Natalidade, mortalidade e fecundidade no
réxime demográfico actual
 Desequilibrios territoriais no movemento
natural da poboación.

21. MOVEMENTO NATURAL DA
POBOACIÓN
2.2 OUTROS 2.3 CRECEMENTO
2.1 FACTORES OU INDICADORES
INDICADORES DE NATURAL OU
SOCIODEMO- VEXETATIVO
CRECEMENTO GRÁFICOS
• Natalidade • Nupcialidade • Positivo
• Fecundidade
• Mortalidade • Mortalidade infantil • Negativo
• Esperanza de vida
ao nacer • Cero

22. FACTORES DE CRECEMENTO
Natalidade Mortalidade
• Indica os nacementos que se producen • Indica o número de falecementos que se
nunha poboación determinada durante un producen nunha poboación determinada
período concreto de tempo (xeralmente, un durante un período concreto de tempo
ano). (xeralmente, un ano).
• A taxa de natalidade é un indicador • A taxa de mortalidade expresa o número de
demográfico que mide a relación entre o falecidos nun ano en relación á poboación
número de nados nun ano respecto a total dese ano por cada mil habitantes.
poboación total dese ano por cada mil
habitantes.

23. Taxa de natalidade Taxa de mortalidade
Alta > 35 ‰ Alta > 35 ‰
Moderada 15 – 35 ‰ Moderada 15 – 35 ‰
Baixa < 15 ‰ Baixa < 15 ‰
Gráfica: Evolución das Taxas de Natalidade nos Países Gráfica: España siglo XX: Evolución de la natalidad y la

24. 1900-1955 1929-1940 1955-1974 1974-19980 1980-1996 1996- actualidade
Descenso Bruscos Aumento Descenso Descenso Ascenso
lento e descensos (baby boom) suave brusco moderado
continuado
1900-1955 1918-1923 1923-1936 1960 - 1996 1996-
1936-1945 1945-1960 actualidade
Rápido Gran Aumento Rápido Taxas moi baixas Lixeira tendencia
descenso (carácter catastrófico) descenso estabililizadas a alza

25. OUTROS INDICADORES
SOCIODEMOGRÁFICOS
NUPCIALIDADE FECUNDIDADE MORTALIDADE A ESPERANZA DE
INFANTIL VIDA AO NACER
Mide o nº de Indica a media de Indica o nº de Número medio de
matrimonios fillos que ten unha nenos menores anos de vida que
celebrados nun ano. muller nun dun ano falecidos unha persoa pode
Indicador que perdeu determinado ao longo dun ano. esperar vivir no
parte do seu valor territorio. momento do seu
debido ao aumento nacemento.
das parellas que se
establecen sen casar.
TAXAS Matrimonios nun ano/ Nados nun ano/ Nenos falecidos
Poboación total nº de mulleres antes do ano /
x 1000 (15-49) Total de nenos
x 1000 nacidos nun ano
x1000
ESPAÑ Descenso Drástico descenso Das taxas máis
A 1976  7,23 baixas de Europa 1900  35 anos
1980  5,88 1970  3 1950  50 2007  H 77,7 / M
2006 4,6 2011  1,47 2007  3,7 88,4 anos

26. CRECEMENTO NATURAL OU
VEXETATIVO
 CRECEMENTO NATURAL OU VEXETATIVO: diferenza
entre o número de nacementos e o número de
falecementos nunha poboación determinada.
TCN = TN - TM
Taxa de crecimiento natural= Taxa de natalidade - Taxa de
mortalidade
Alta: > 2%
Moderada: 1% - 2%
Baixa: < 1%

27.  Réxime Demográfico Cada etapa pola que pasa a evolución do
movemento natural dunha poboación na que a natalidade, a mortalidade
e o crecemento natural presentan características homoxéneas. España
pasou por catro etapas demográficas: réxime demográfico antigo, inicio
da transición, final da transición e novo réxime demográfico.
Fase
Fase Fase de demográfic
Fase de readaptació
demográfic a
descenso n da
a evoluciona
gradual da natalidade
tradicional da ou
mortalidade
moderna
• Taxas de • Descende a • Descenso da • Crecemento
natalidade, mortalidade pero natalidade natural
mortalidade e a natalidade • Redución do practicamente
sobremortalidad mantense = crecemento nulo
e moi altas revolución natural • Aumento da
• Sociedade demográfica • Incorporación da esperanza de
agrícola e • Desenvolvemento muller ao mundo vida
preindustrial industrial, laboral, control • Envellecemento
económico e dos da poboación
sanitario nacementos,.

28. O movemento natural da poboación en España dende
o inicio do século XX ata a actualidade.
EVOLUCIÓN DA NATALIDADE (ETAPAS E CAUSAS)
Transición demográfica 1900‐1975. A natalidade descende de forma suave e descontinua
relacionada cos acontecementos históricos:
 Década de 1920 recuperación do descenso grazas á recuperación económica.
 Entre 1930 e década dos 50 continuou o descenso (crise económica de 1929,
inestabilidade política da 2ª República, Guerra Civil que ocasionou subnatalidade, a
posguerra e co exilio de milleiro de persoas).
 Finais da década dos 50 y primeira metade dos 60, recuperación e baby boom
(desenvolvemento económico, fin da autarquía, política pronatalistas)
 1965‐75 diminución do tamaño da familia polo modo de vida industrial e urbano
(problemas da vivenda e valor económico dos fillos)
A partir de 1975 a natalidade descendeu:
 1975‐1998 brusco descenso: cambios económicos (crise económica atrasou a
idade do matrimonio, precariedade laboral, prolongación da formación e o ensino
obrigatorio), cambios socioculturais (diminución da influencia relixiosa, difusión dos
anticonceptivos, legalización do aborto, incorporación das mulleres ao mundo do traballo,
problemas para conciliar a situación laboral e familiar, os fillos como gasto, aparición de
familias menos prolíficas).
 Desde 1998 a emigración eleva á natalidade de forma transitoria, chegada a idade fértil
das mulleres nacidas no baby boom.

29. EVOLUCIÓN DA MORTALIDADE (ETAPAS E CAUSAS).
Transición demográfica 1900‐1975
A mortalidade descende de forma acusada e continua agás a mortalidade
catastrófica da gripe de 1918 e a Guerra Civil. As causas foron:
 o Incremento do nivel de vida
 o Avances hixiénicos e médicos
 o Mellora do nivel educativo que axudou a previr
 o Descenso da mortalidade infantil causada polas infeccións e
desnutrición.
 o Aumento da esperanza de vida.
A partir de 1975 a mortalidade xeral mantense en cifras baixas aínda
que ascende lixeiramente desde 1982 . Causas:
 o debido ao envellecemento
 o aumentan as tres C (cardiovasculares, cancro e accidentes de
circulación),
 o aumentan as enfermidades sociais relacionadas co tabaquismo,
alcoholismo e drogadición.

30. TRAZOS DO RÉXIME DEMOGRÁFICO ACTUAL
 No novo réxime demográfico as taxas de
natalidade e mortalidade permanecen moi baixas
polo que o crecemento natural é practicamente
nulo.
 Os avances na medicina seguen aumentando a
esperanza de vida, isto xera un envellecemento
da poboación que supón problemas de índole
social e económica.
 A chegada da poboación nova inmigrante está
axudando a recuperar lixeiramente a natalidade
nos últimos anos, ao que tamén trata de contribuír
o Estado mediante a aplicación de certa medidas
para incrementar o número de nacementos.

31. Fase demográfica evolucionada ou
moderna
 Caída da fecundidade  caída da natalidade  cambios nas
estruturas familiares, descenso da nupcialidade, retraso na idade de
contraer matrimonio, progresiva incorporación da muller ao traballo,
despenalización do aborto, difusión de métodos anticonceptivos 
cambio de valores e estilo de vida
 Aumento da esperanza de vida  envellecemento da poboación
Consecuencias:
 Problemas para o financiamento das pensións. Se a proporción de
anciáns crece excesivamente o sistema non poderá asumir o pago das
pensións. MOITOS PAÍSES EUROPEOS, ENTRE ELES ESPAÑA,
ACABAN DE APMPLIAR A IDADE DE XUBILACIÓN A 67 ANOS.
 Maiores gastos sanitarios. O consumo sanitario dos maiores é moi
superior ao da poboación nova (atención médica, gasto hospitalario,
medicamentos,..).
 Gastos asistenciais (residencias, centros de maiores). APROBADA
RECENTEMENTE A LEI DE INDEPENDENCIA.

34. Evolución da Taxa de Crecemento Vexetativo
en España 1975-2000
12.00
10.00
8.00
6.00
4.00
2.00
0.00
1975 1980 1985 1990 1995 2000

35. Desequilibrios territoriais no
movemento natural da
poboación.
O crecemento natural é desigual no espazo (segundo municipios, provincias e
comunidades autónomas): hai áreas con crecementos elevados, mentres que outras
teñen valores negativos.
 Os pequenos municipios rurais, sobre todo na metade norte, teñen unha poboación moi
envellecida por efecto da emigración, e presentan un crecemento natural negativo, xa
que a mortalidade é elevada e a natalidade moi baixa.
 Os municipios rurais de maior tamaño, situados predominantemente na metade sur,
presentan unha dinámica natural lixeiramente positiva, xa que foron capaces de reter
unha maior cantidade de poboación nova.
 Os municipios urbanos e turísticos teñen dinámicas positivas, xa que contan cunha
poboación máis nova, debido aos recentes procesos de inmigración.
 Os crecementos máis altos danse nos municipios que rodean as grandes cidades, onde
se asenta poboación moi nova, polo que o número de nacementos é alto en relación coa
poboación total.
Por iso, as comunidades autónomas con maiores taxas de crecemento natural son as
que contan cunha poboación máis nova, ben porque tradicionalmente tiveron maiores
taxas de natalidade, ou ben porque a súa actividade económica atraeu a poboación nova
inmigrante: Murcia, Madrid, Andalucía, cataluña, as dúas comunidades insulares, a
Comunidade Valenciana, Navarra e as Cidades de Ceuta e Melilla. Pola contra, as
comunidades autónomas con crecemento natural negativo son aquelas que teñen unha