1. Arteveldehogeschool –Educatieve bacheloropleidingvoorlageronderwijs
Wateengidsen!
1. Plaats - adres
KasteeldomeinvanOoidonk
Ooidonkdreef 9,9800 Deinze
2. Geolocatie / geolokalisatie
Geef de correcte coördinaten!Exact te bepalen via GoogleMaps (instructiefilmpje te bekijken via Canvas).
51°00’10.1”N 3°35’02.6”E
3. Korte omschrijving
De leerlingenkrijgende kansomzelf de gidste spelenophet prachtige kasteeldomeinvanOoidonk.Samen
ontdekkenze de verschillende gebouwen methungeschiedenis functiesopdeze historische site.
4. Doelgroep
3e
graad lageronderwijs (6de
leerjaar)
5. Tijdsduur
50 min.
6. Eindtermen
Wereldoriëntatie –mensenmaatschappij
3.7 De leerlingenkennende grote periodesuitde geschiedenisenze kunnenduidelijkehistorische elementen
inhun omgevingenbelangrijke historischefigurenengebeurtenissenwaarmee ze kennismakensituerenin
de juiste tijdsperiode aande handvan eentijdband.
3.8 De leerlingenkunnenaande handvan eenvoorbeeldillustrerendateenactue
3.9 De leerlingentonenbelangstellingvoorhetverleden,hedenende toekomst,hierenelders.
Nederlands
5.2 De leerlingenkunnenbij de eindtermenluisteren,lezen,sprekenenschrijven de volgendestrategieën
inzetten:hunmaniervanluisteren,lezen,spreken enschrijvenafstemmenophetluister-,lees-,spreek- en
schrijfdoel,envoorsprekenenschrijvenookopde luistereraarof lezer
5.3 De leerlingenkunnenbij de eindtermenluisteren,lezen,sprekenenschrijvende volgendestrategieën
inzetten:tijdens hetluisteren,lezen,sprekenenschrijvenhunaandachtbehoudenvoorhetbereikenvanhet
doel
7. Leerinhoud
- In de vroege middeleeuwenwarenerveel dorpenof ookwel domeinengenoemd.
Deze domeinenonstaanophetplattelandinde buurtvaneenkasteel.
De landheerboodde boerenbeschermingtijdensnatuurrampenof tegenvijanden.
Alswederdienst werken de boeren ophetdomeinenmoetenze eendeel vande oogstafstaan.
Het domein Ooidonk bestaatuithetkasteel,landerijen,weilanden,eenbos… De functie vansommige
gebouwenisveranderd.
2. Arteveldehogeschool –Educatieve bacheloropleidingvoorlageronderwijs
Er warenveel kleine heersersdie vochtentegenelkaar.Daarombouwdenze sterkte burchtenomzichte
verdedigen. Zoishetkasteel vanOoidonk uitgegroeidvaneenhoeve tot eenwaterburcht.Je kanziendatdit
eenversterkkasteelisdoorde ommuring,slotgracht,ophaalbrug,rivier,hoekentorens…Kastelenwerden
latermeeralswoonhuisgebruikt. Momenteel woontinhetkasteel Ooidonkeengraaf metzijnfamilie.
Het kasteel issymmetrischnetalsde kasteeltuin. Ietsis symmetrischalsje ze intwee delenkuntverdelendie
elkaarsspiegelbeeldzijn.Inditgeval ishetene deel vande tuinhetspiegelbeeldvanhetandere deel.
- Eenwapenschild:de figurenopeenwapenschildzijnsymbolisch:
De leeuw=kracht,de kroon = graaf (titel)
Functie vaneenwapenschild: Eenwapen(schild) wordtnunogaltijdgebruiktalsherkenningstekenvanonder
anderfamiliesenorganisaties. Vroegergebruiktende familiesal vaninde middeleeuwenomduidelijkte
makenwelke riddererschuil gingonderdatharnas endus totwelke familie hij behoorde.
- Sprekenvoorleeftijdsgenoten:
Oogcontact,intonatie,tempo,verstaanbaar,spontaan,vragenstellen envragenbeantwoorden.
De informatie opeengestructureerde maniervertellen. Gelezeninformatie nietaflezenmaarineigen
woordennavertellenmetbehulpvaneenfiche.
8. Lesdoelen
1. Een deel vaneenhistorischesite gidsenmetbehulpvaneenbegeleidende fiche.
2. Het vroegere levenopeen domeinkunnenverwoorden.
3. Een wapenschild waarnemenenonderzoeken.
4. Verwoordenwatze ontdekkentijdensde rondleiding.
5. De functie vangebouwenvroegerennuachterhalen.
9. Materiaal
- Opdrachtfiches,antwoordfiches,instructieblad
- Balpennen,papier,wasco
- Eenplanvan hetdomein
- Camera(filmen)
10.Organisatie
De leerkrachtlegtde opdrachtkortuit.De leerlingenzijnverdeeldingroepjesvan4.Pergroepjeswordteen
tijdbewakeren materiaalmeesterdoorde leerlingenzelfgekozen.
De leerlingenkunnende opdrachtnalezenophetinstructiebladenvolgenhetstappenplan. De leerkracht
looptronden begeleidtde verschillendegroepjes.
11.Werkbladen – instructiebladen – richtlijnen…
Instructieblad
22. Arteveldehogeschool –Educatieve bacheloropleidingvoorlageronderwijs
13.Bronnen
Franse tuin – Frenchformal garden(z.j.). InWikipedia. Geraadpleegdop22 maart 2020 via
https://nl.qwe.wiki/wiki/French_formal_garden
Heraldische kleur(z.j.). InWikipedia. Geraadpleegdop19 maart 2020 via
https://nl.wikipedia.org/wiki/Heraldische_kleur
Inventarisonroerenderfgoed [Website]. (z.j.). Hovenierswoning en oranjerievan hetkasteelvan Ooidonk.
Geraadpleegdop22 maart 2020 via https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/38124
Inventarisonroerenderfgoed [Website]. (z.j.). Kasteelvan Ooidonk. Geraadpleegdop19 maart 2020 via
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/38122
Inventarisonroerenderfgoed [Website]. (z.j.). Kasteeldomein van Ooidonken Leiemeersen. Geraadpleegdop19
maart 2020 via https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/135187
Kasteel (z.j.). InWikipedia. Geraadpleegdop19 maart 2020 via
https://nl.wikipedia.org/wiki/Kasteel#Bouwdelen_van_een_kasteel
Kasteel Ooidonk[Website]. (2019,31 augustus). Nieuw – De tuinen van Ooidonk. Geraadpleegdopé2maart 2020
viahttp://ooidonk.be/nl/news
Kasteel Ooidonk[Website]. (2020,8 augustus). Nieuw – Een nieuw beeld in het park – Tomorrow’sman door
CatherineFrançois- 2009 EA 3/4. Geraadpleegdop22 maart 2020 viahttp://ooidonk.be/nl/news
Kroon(heraldiek) (z.j.). InWikipedia. Geraadpleegdop19 maart 2020 via
https://nl.wikipedia.org/wiki/Kroon_(heraldiek)
Leeuw(heraldiek) (z.j.). InWikipedia. Geraadpleegdop19 maart 2020 via
https://nl.wikipedia.org/wiki/Leeuw_(heraldiek)
23. Arteveldehogeschool –Educatieve bacheloropleidingvoorlageronderwijs
Meander(waterloop) (z.j.). InWikipedia. Geraadpleegdop21 maart 2020 via
https://nl.wikipedia.org/wiki/Meander_(waterloop)
Oranjerie (z.j.). InWikipedia. Geraadpleegdop19 maart 2020 viahttps://nl.wikipedia.org/wiki/Oranjerie
S.a. (2016). Historische woonsteden en tuinen. Geraadpleegdop22 maart 2020 via
http://ooidonk.be/uploads/files/Woonsteden2016-1.pdf
Wapen(heraldiek) (z.j.). InWikipedia. Geraadpleegdop19 maart 2020 via
https://nl.wikipedia.org/wiki/Wapen_(heraldiek)
14.Achtergrondinformatie voor de leerkracht
Achtergrondinformatie
Kasteel Ooidonk
In de middeleeuwenwerdenkastelenopgetrokkenals verdedigbare woning.Ditkoneenversterkte hoeve of huis
zijnomintijdenvangevaarnaartoe te vluchten.ZoeenhoevewashetkasteelOoidonkinde 11de
eeuw.Ditkasteel
iseenvoorbeeldvaneenwaterburcht.Eenwaterburchtof waterslotiseentype kasteelwaarbij hetcomplexdirect
omgeven is door een brede gracht of het is gebouwd in een meer, rivier… Het kasteel staat niet op een motte
(aangelegdeaardenheuvel).Hetcomplex isooknietomgevendoorextraverdedigingsmuren.De buitenmurenvan
de gebouwen zelf zijn de belangrijkste verdedigingswerken. De gebouwen zijn meestal gerangschikt rond een
binnenhof. Hoektorenszorgen voor extra verdediging. Aanvankelijk bestond de versterkingslechtsuit hout, later
werdenstenenmurengebruikt.Doorde artillerie (georganiseerde troepen) enhetbuskruitverlorenkastelen hun
militaire betekenis en werden ze vaak omgebouwd tot woonplaatsen. Zo ́n kasteel moest op een geschikte plek
worden gebouwd.Op een heuvel of bij een brede rivier.Dat was om het voor de vijand extra moeilijkte maken.
Maar het was ook heel belangrijk dat er genoeg voedsel en water in de buurt was.
Ooidonkof ‘hoge donk’iseenietshogergelegeninhet
moerassig gebied van een Leiemeander
(Eenmeanderiseenlusinde loopvan eennatuurlijke
waterloop).Telkensde Leieoverstroomde,zochtende
bewonersuitde streekopde donkbeschermingtegen
het stijgende water. De herenboer die eigenaar was
vande donk,lietzichdanbetaleninnatura.De boeren
uit de omgeving moesten in ruil voor de bescherming
een deel van hun oogst afstaan en gratis komen
werkenbij de herenboer.Zijnhoeve groeidestilaanuit
tot een kasteelhoeve. Het is oorspronkelijk ontstaan
in de 12e
eeuw als boerderij. Het hoorde al in de 12de
eeuw bij het Land van Nevele, een leengoed van de
graven van Vlaanderen. Op het einde van de 14de
eeuw koos de heer van Nevele de Ooidonkhoeve uit om er zijn
verblijfplaatsvante maken.Hij lietde hoeve ombouwentoteenwaterburcht.De feodaliteitverplichtte de heren
van Nevele omde kantvan de graaf van Vlaanderente kiezenwaardoorhetkasteel regelmatigverwoestwerd.Er
volgde steedseenherstelof wederopbouw. Hetkasteel Ooidonkiseen waterburcht.De herenvanNevelebezaten
sinds 1383 een waterburcht in Ooidonk: een motte (opgehoogde aarde) met opperhof (de herenwoning) en
neerhof (dienst- en hoevegebouwen), een verdedigingsmuur met vier hoektorens en een vrede wal.
De burcht was voor het graafschap Vlaanderen van belang, de burcht had namelijk een belangrijke strategische
functie tijdens de oorlogen tussen Frankrijk en het graafschap Vlaanderen. Samen met de kastelen van Gavere,
24. Arteveldehogeschool –Educatieve bacheloropleidingvoorlageronderwijs
Laarne en Poeke vormde ze een verdedigingsgordel voor de bescherming van het Gentse Gravensteen. Na
meerdere vernielingen door de Gentenaren (1491 Vlaamse opstand tegen Maximiliaan) en godsdienstoorlogen
kreeghet kasteel inde 16de
eeuweennieuwe start. Inde 16e eeuw woonde FilipsvanMontmorencyer,de graaf
van Horne die in 1568 op last van de
Spaanse heerser onthoofd werd. In 1592
werd de ruïne opgekocht door Maarten
della Faille die het liet herbouwen. Het
kasteel werd omgetoverd van een
middeleeuwse waterburcht naar een
residentieel kasteel inrenaissencestijl.De
defensieve elementen werden afgezwakt
en kregen enkel nog een symbolische
functie. In 1864 werden het kasteel en de
gronden eromheen aangekocht de familie
t’Kint de Roodenbeke.
Vandaag, 150 jaar na hun grootvader, bewonen de zesde graaf en gravin t’Kint de Roodenbeke en hun drie
kinderen het kasteel. Dit historische erfgoed vormt de (dagelijkse) leefomgeving van het gezin. Met veel passie
onderhouden zij het kasteel en het domein.
Het kasteel heefteenvierkante plattegrondmetviertorens
en is een perfect symmetrisch.
Wapenschild
Een wapen(schild) wordt gebruikt als herkenningsteken van personen, families en organisaties al van in de
middeleeuwen(tijdensde feodaliteit). Omduidelijkte makenwelkeridderschuil gingondereen harnasof helm of
aan te geven tot welke partij men behoorde, werden kleuren en symbolen vanaf de vroege middeleeuwen
aangebracht op de schilden. Als regel gold dat een wapen duidelijkvan op afstand herkenbaar moest zijn om de
identiteitvande riddervlugvastte stellen.Alshulpmiddelomwapenste herkennen, steldemenwapenboekenop.
Het herkenningsteken brachtmenookaanop de paardenkleden,de banieren ende helm.Hetvlugherkennenvan
de rangvan de ridderviaeenherkenbaarwapenwasvanbelangomdatmenbij gevangennemingeenhoger losgeld
koneisen.Daarnaastwerdhetwapenookgebruiktvoorhet zegelenvanbrievenendocumenten. Hetwapenschild
vertelt vaak iets over de geschiedenis van een familie of organisatie.
Op zo eenwapenschildstaanmeestaleenwapenspreukof motto.Eenspreukiseensoortuitdrukkingof zegswijze
meteendiepere betekenis.Zo’nspreukbestaatmeestaluiteenkortekernachtigezin.Vaakisde tekstinhetLatijns,
maar het kan ook in de eigen taal zijn.
Ook vond je er een (rang)kroon op terug (verschilt per rang binnen de adel).
Schildhouders: een schild kan worden gedragen door (fabel)dieren of menselijke figuren. Deze staan aan
weerszijden van het schild.
25. Arteveldehogeschool –Educatieve bacheloropleidingvoorlageronderwijs
Opbouw vaneenwapenmetschildenschilddekking:(1) Motto
(2) grond (3) ordeteken(4) schildhouder(5) schild(6) helm(7)
dekkleden (8) wrong (9) rangkroon (10) helmteken
Dit is het wapenschild van de familie t’Kindt de
Roodebeke.
Het motto: Perseverando : volharden, doorzetten,
standhouden - Want dat iswat de familie al 150 jaar doet
in het kasteel Ooidonk.
Een leeuw: kracht en macht
De kroon: Graaf
Rood: moed, opoffering – zilver: trouw – goud: rijkdom,
wijsheid
Toegangspoort
De blauwe poortof ‘portaarboreti’iseenversterkte toegangspoortvanhetkasteel en de enigeresterende vande
zeven poorten en bruggen die het kasteel toen zou gehad hebben.
De jaar jaartallenopde poortverwijzennaar2 personendiebelangrijkwarenvoorhet
kasteel:MaartendellaFailleenHenrit’Kintde Roodenbeke.Dielaatstegaf de opdracht
inde 19de
eeuwvoorde kasteelpoortmettwee ronde torenseneenconciergewoning
in neo-traditionele stijl te bouwen.Hetwapenschildvande famillie dellaFaille boven
de toegangspoort van het kasteel van Ooidonk.
Het domein
Het domein van Ooidonk rijkt veel verder dan het kasteeldomein zelf. Zo zijn er nog de omgevende weilanden,
historische hoevesites en gebouwen/aanhorigheden die behoren onder domein.
26. Arteveldehogeschool –Educatieve bacheloropleidingvoorlageronderwijs
Ooidonkbos
Het kasteeldomeinvan45ha grootis omgevendooreenbosdatdientalsjachtterrein.Hetbosvan Ooidonkvormt
nog een mooi geheel van verschillende bostypes: zuur eiken- en essenbronbosop de donk, beukenbossen met
ondergroei van hulst en taxus. Het bos maakt deel uit van het Europees beschermd habitatrichtlijngebied. In de
oude bossenvanOoidonkkanje nogmiddelhoutbestanden(combinatievanhakhoutlaagenopgaande bomen,vrij
zelfdzaam in België) met eeuwenoude eiken terugvinden. Het bos heeft een grote natuur-en landschapswaarde
ondanks zijn kleine oppervlak. Een deel van de natuur en het bos is privaat.
De kasteeltuin
Achterhet kasteel kanje de prachtige Franse tuinenontdekkendie nognietlanggeledenheraangelegdzijn.Inde
tuin kan je verschillende beeldhouwwerken uit verschillende periodes en met uiteenlopende thema’s. De vier
hoeken van de waterpartij van het centrale terras worden omzoomd door ‘de 4 seizoenen’. In de tuinen vind je
verschillendewerkenvanBelgischekunstenaarsterug.Bij hetverlatenvande Franse tuin,gaje richtingserre waar
je verschillende kruiden en groenten kan terugvinden en eens een kijkje kan nemen.
Tip: Je kan de weerspiegeling van het kasteel bewonderen in de
omwalling.
De Franse tuin , ookwel de jardinàlafrançaise,iseenstijl vande tuin op
basisvan symmetrie. Weergevenvande orde vande mensop de natuur
(rechte lijnen, perfect onderhouden, ordelijk, symmetricht).
Typisch voor zo een tuin zijn leuren, bloemen, bomen,
beelhouwwerken…
Beeld uit de tuin:
In de tuin kan je verschillende beelden terugvinden van uitsluitend Belgische kunstenaars.
Tijdens een wandeling op het domein kom je “Tomorrow’s Man” van kunstenares Catherine François tegen.
Voorovergebogenover het water van de kasteelgracht, met de blik gericht op het renaissancekasteel, toont deze
man zijn nederigheid ten aanzienvan dit grootse kasteel. Tegenover wat dit kasteel heeft doorstaan en nog niets
van zijn vroegere pracht en praal verloren heeft. De boodschap die Catherine François wil meegeven is “Alles is
voortdurend en oneindig in beweging, wanneer de energieën in balans zijn - zoals het leven”. Met haar
« Tomorrow’sMan » laatde beeldhouwsterzienhoe hetevenwichttussende mensende natuurverlorengaat,en
het leven op aarde vergankelijk en broos wordt - vooral voor de mens”.
Sinds 2009 toen haar werk in Knokke voor het eerst aan het grote publiek werd tentoongesteld(misschien
hebben sommigen dit daar al gezien), komt deze boodschap steeds terug in haar werk. Het beeld staat nederig
voorovergebogen methet gezicht naar de zee en de rug naar de mensheid gericht, met gatendoorboord en zich
overgevend aan het krachtige geweld van de golven.
Hoe lang kan hij de golven weerstaan?
27. Arteveldehogeschool –Educatieve bacheloropleidingvoorlageronderwijs
Ze hoopt dat deze broze man meer verantwoordelijkheidszin en milieubewustzijn bij de mens zal oproepen.
De kunstenaresvraagtzichaf of hetnietbeterishaar gedachtenenhaar werkwijze onuitgesprokente latenende
mensenzelf,ophuneigenmanier,opontdekkingte latengaan. "Misschienisdie boodschapdie achtermijnwerk
schuilt,minderbelangrijkdanwatandereninmijnwerkzien?Tenslotte reistiedereeninzijn eigen verbeelding”.
Oranjerie en hovenierswoning
Nu huurhuizen
Vroeger
De oranjerie en hovernierswoning zijn vermoedelijk aangelegd in de 19 de eeuw.
Een oranjerie, orangerie of wintertuin ( komtvanhet Franse oranger:sinaasappelboom) iseengebouw waarmen
's winters de kuipplanten bewaart (zoals citrusplanten), de planten kunnen in de zomer buiten staan. Het werd
gebouwd om te kunnen pronken met de dure en exotische bomen die uit verre landen en kolonies werden
overgebracht. Vanwege het klimaat is het in Noord-Europa niet mogelijk buitenshuis tropische of subtropische
plantenenbomente houden.Dezewordendaarominkuipengeplant,zodatze inde winterperiode binnenkunnen
wordengezet.Hiervoorwerdenspeciale gebouwen gebouwd.Deze gebouwendaterendoorgaansuitde 17e, 18e
en19e eeuw. De tweegebouwenzijnonderlingverbondendooreenmuurmetcentraal bakstenenkortboogportaal
met wapenschild en leuze: "Moderata durant".
Praktisch:Druivenserre bevindtzichtegende verbindingsmuurvanbeide gebouwen.De muurisineengestortvoor
een deel de kinderen kunnen beter binnenkijken.
Koetshuis
Nubrasserie
28. Arteveldehogeschool –Educatieve bacheloropleidingvoorlageronderwijs
VroegerPaardenstallenenkoetshuis
Het gebouwisgerestaureerdinoorspronkelijke toestand.Ineenkoetshuiswerdenkoetsen(comfortabel zitten,
geslotentegenwind) gestald. Dichtbij hetje de paardenstallen.Ze wordengekenmerkddoorhunhoge
inrijdeuren.Erzijnverschillendesoortenkoetsenzoalseenjachtwagen(voorjacht),reiskoets,postkoets…
Het kasteeldomein (uitzicht)
Het kasteeldomein Ooidonk is gelegen binnen een grote meanderende Leiebocht met aan de oostzijde een
uitgestrekt meersengebied. Vanuit het domein zijn er verschillende zichten op de Leiemeersenaangelegd. Een
meandervande Leie,Otegemsham,slingertzichhierdoorde weilanden.Inde meersenvindje hierendaarkleine
boerderijtjes terug die wegens hun historische samenhang en architecturale waarden eveneens binnen het
erfgoedlandschap ‘Kasteel van Ooidonken Leiemeersen’ zijn opgenomen.Het kasteeldomeinmet de omliggende
hoevetjes en landerijen vormen op zich een belangrijk cultureel geheel binnen het landschappelijk waardevolle
Leiemeersengebied.
Onder andere door de uniekelinde strategische ligging in het meersengebied binnen de grote Leiebocht is het
domein (kasteel, omgrachting,boederijen, landerijen, kasteelbos…) geheel gebleven. In 1567 is de Ooidonkdreef
aangelegd.Hetiseenuniekelindendreef die hetkasteeldomeindoorheende weilandenverbindtmetde dorpskern.
Meersen: moeras, drassig land, ‘weide aan het water’
MeerseninVlaanderenzijnmeestal verlandmoerassiggebieddatmaar af en toe nog onder waterkomt te staan.
Meers kunnen we in verschillende plaatsnamen terugvinden (Baarmeersen, Ossemeersen, Leiemeersen…).
Meander: een lus in de loop van een natuurlijke waterloop.
Dergelijkelussenontstaanbij rivierenof bekendoordatindebuitenbocht,waarhetwaterhetsnelststroomt,grond
weggespoeld. Aan de ene kant wordt de grond weggespoeld. (stootoever) De grond komt aan de andere oever
terecht. (glijoever)
