Olon ulsin hariltsaani tuuh lekts

1. “Олон улсын харилцааны түүх - I ” хичээлийн лекцийн агуулга
Лекц 1. Олон улсын харилцааны түүхийн судлах зүйл,
ОУХ- г тодорхойлох нь
Сэдвийн зорилго: ОУХ-ны түүхийн судлах зүйл, зүй тогтол, улс орнуудын гадаад
бодлого үйл ажиллагаа, их гүрнүүдийн хүчин чадавхийн тухай, ОУХ-ны ангилалын
тухай мэдлэг олгохоос гадна дэлхийн улс орнуудын хөгжлийн чиг хандлагын
онцлогын талаар онолын мэдлэгтэй болгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: Олон улсын харилцааг тодорхойлох нь, ОУХ-г хэрхэн
судлах, Олон улсын харилцаан дахь “их гүрэн” хэмээх ойлголт, ОУХ дахь улс
гүрний хүч чадавхийн тухай үзэл номлолыг системтэй судлах
Олон улсын харилцааг тодорхойлох нь
ОУХ гэдэг нь “улс үндэстний түвшин дэх улс төрийн нэгжүүдийн гадаад
бодлого, засгийн газрын агентлагуудын зохион байгуулалт, үйл ажиллагаа
болон бусад хүчин зүйлүүдийн / газар зүй, эдийн засаг/ хоорондын харилцааг
судалдаг улс төрийн шинжлэх ухааны нэгэн салбар ” хэмээн тодорхойлсон
тодорхойлолт байдаг.
Гэтэл уг тодорхойлолтоос үүдэн гарах дараах асуудлууд байна.
- Палестины чөлөөлөх байгууллага, Үндэстэн дамнасан корпорацууд, олон
улсын байгууллагуудыг яах вэ?
- Өнөөгийн ертөнцөд харилцан хамаарал улам бүр нэмэгдэж байхад гадаад
бодлогын шийдвэрийг дотоод бодлогын шийдвэрээс дээрх
тодорхойлолтонд дурдсаны адил, тийм амарханаар тусгаарлан салгаж болох
уу?
- ОУХ-г улс төрийн шинжлэх ухааны нэгэн салбар хэмээн тодорхойлсон
байна. Гэтэл ОУХ гэдэг нь зөвхөн улс төрөөс гадна эдийн засгийн болон
бусад харилцааг судалдаг өргөн цар хүрээтэй зүйл байдаг. Энэ нь ОУХ-ны
хил хязгаар гэж байхгүй гэсэн үг бус харин судалгааны бусад салбарыг
бодвол цар хүрээг нь тодорхойлоход илүү төвөгтэй гэсэн санаа юм.

2. ОУХ-ны хил хязгаарыг тогтоох гэсэн эрдэмтэд, судлаачдын үзэл бодол нь
улс орнууд хил хязгаарын асуудал дээрээ зөрчилтэй байдгийн адилаар олон
жилийн туршид ихээхэн маргаантай байсан.
Дээр дурдсан тодорхойлолтоос арай өөр тодорхойлолт өгье
“ Улс үндэстнүүдийн хил хязгаар давсан, хүмүүсийн хоорондын
харилцан холбоо, үйлдэл, түүнд нь нэөлөөлөх хүчин зүйлүдийг судалдаг ” гэж
тодорхойлж болох юм.
ОУХ- ны төрлүүд
Улс - улс
Улс – улс бус оролцогч
Улс бус оролцогч - улс бус оролцогч
Дахин дурдахад эдгээр гурван төрлийн харилцаа нь ОУХ-г бүрдүүлж
байдаг. Гэсэн хэдий ч энэ гурван харилцаа гурвуул адил хэмжээний үүрэг
гүйцэтгэж, ач холбогдолтой байдаггүй тул тэдгээрийг адил түвшинд авч үзэхгүй
байх явдал байдаг.
Лекц 2. Олон улсын харилцааны талаарх үзэл баримтлал
Сэдвийн зорилго: ОУХ-ны реалист, идеалист, марксист, глобалист үзэл
баримтлалуудын талаарх онолын мэдлэг олгохоос гадна улс орнуудын хөгжлийн
хандлагыг бүсчлэн тодорхойлох чадварыг эзэмүүлэхэд оршино.
Сэдвийн товч агуулга:ОУХ-ны реалист сургууль, түүний үзэл баримтлал, ОУХ-
ны идеалист сургууль, түүний үзэл баримтлал, ОУХ-ны сонгодог системийн үе
/1748-1789 он/, ОУХ-ны талаарх үзэл баримтлалыг орчин үеийн хөгжлийн үйл
явцтай харьцуулах
Идеалист сургууль нь олон улсын харилцааг өнгөрсөн зуунд тодорхойлж
байсан 4 гол сургуулиудын нэг юм. Энэхүү сургууль нь олон улсын эрх зүй,
байгууллагыг, түүнчлэн хүний эрхийг чухалчлан үзэж улс орнуудын хамтын
ажиллагааг нэмэгдүүлэхийг чармайдаг байна.
Олон улсын харилцаа нь голчлон үндэснийхээ аюулгүй байдлын төлөөх
зорилгодоо хөтлөгдөн улс орнуудын хоорондын хүчний тэмцэл хэмээн үздэг
реалист сургуулийнхан оон улсын хамтын ажиллагаанаас гарах үр дагаварын

3. талаар илүүтэй пессимист үзэлтэй байдаг. Реалистууд цэрэг стратеги, үндэсний
хүч чадавхийн элементүүдийг илүүтэй анхаардаг бөгөөд олон улсын эрх зүй,
байгууллага гэхээсээ илүүтэйгээр үндэсний ашиг сонирхлыг тэргүүнд үздэг байна.
Глобалистууд олон улсын харилцаа нь зөвхөн дайн ба энхийн асуудал биш,
эдийн засаг болон бусад асуудлыг хамардаг бөгөөд оролцогчид нь зөвхөн засгын
газрууд биш харин үндэстэн дамнасан корпорацууд болон бусад улс бус
оролцогчид байдаг хэмээн үзэн олон улсын харилцааг илүү нарийн, цогц орчинд
авч үзэхийг чармайдаг.
Марксизм нь олон улсын харилцааг дэлхийн баячууд, ядуучуудын
хоорондын ангийн тэмцэл хэмээн тайлбарладаг.
Лекц 3. Венийн конгресс, ОУХ-ны Венийн систем
Сэдвийн зорилго: ОУХ-ны Венийн системийн үе хэдий үеийг хамардаг ба энэ
системийн онцлог, гэрээний ач холбогдолын талаар онолын мэдлэгтэй болгоход
оршино.
Сэдвийн товч агуулга: 1814 оны парисын энхтайвны гэрээ, Венийн конгресс,
1815 оны Венийн нууц гэрээний агуулга, ач холбогдол, Османы эзэнт гүрэн ба
Хаант Орос улсын тухай асуудлуудыг дэлгэрүүлэн авч судлах
Венийн бага хурал 1814-1815: Наполеоны Францын эсрэг явуулсан дайн
Европын гүрнүүдийн ялалтаар төгсөв. 1815 оны 6 сарын хооронд Европын бүх
улсын удирдагчид Вена хотод цугларч хуралдсан. Уг хуралд Туркээс бусад 126
орны төлөөлөгч ирсэн. Венийн уулзалтын хэлэлцэх гол асуудлууд нь:
- Германы төрийн зохион байгуулалтын асуудал нэн тэргүүнд тавигдсан.
- Европын хаадын титэм ба гадар нутгуудыг дахин хуваарилах
- Хуучин Монарх засаглалыг дахин сэргээн баатгах
- Францын нөлөөг сулруулах
- Европ дахь хувьсгалт хөдөлгөөний эсрэг хүчээ нэгтгэх зэрэг асуудлууд
байсан юм.
Энэ үед хамгийн маргаантай асуудал нь газар нутгийн тухай асуудал байсан
юм. Ялагч орны хувьд Англи, Орос, Австри гурав голлох байр суурьтай байв.
Хуралд оролцогч орнуудын гол зорилго нь:

4. 1. Францыг дахин хүчирхэг болгохгүй байх
2. Дахин дайн хийлгэхгүй байх үндсийг бүрдүүлэх
1815 оны 1 сарын 13-нд Англи, Австри, Прусс гурвын хооронд польш,
Саксоны асуудлаарх Орос, Пруссын төлөвлөгөөг нураах нууц холбоо байгуулсан.
Венийн бага хурал Швейцарыг мөнхийн төвийг сахисан улс болгож
Францын эзлэн авсан хил орчмын газар нутгийг буцааж өгөв. Италийн хойт
баруун хэсэгт Сардины хаант улсыг дахин сэргээж Савой, Ницца-г эргүүлэн өгөв.
Венийн бага хурлын сүүлчийн баримт бичиг нь Наполеоныг ялсан улсууд
Европын болон колониудын газар нутгийг хуваах тухай байв. 1815 оны 6 сарын 9-
нд Венийн бага хурлын сүүлчийн баримт бичигт гарын үсэг зурсан. Үүнд::
“Францын хил дээр бат бөх хаалт барих тухай, мөн Бельги Голландыг Францын
харьяаллаас гаргаад Нидерландын хаант улс болгосон”
Лекц 4. 1815-1900 оны үеийн олон улсын харилцаа
Сэдвийн зорилго: Венийн системийн төгсгөл үеийн улс орнуудын харилцаа,
тэмцэлт хөдөлгөөн, 1815-1900 оны хоорондох олон улсын харилцааны онцлог,
Ариун холбооны үүрэг, ач холбогдолыг зөв тодорхойлон өнөөгийн улс орнуудын
бодит амьдралтай харьцуулан дүгнэлт өгөх чадварыг эзэмшүүлэхээс гадна онолын
системтэй мэдлэг олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: Орос туркийн дайн /1877-1878/, Наполеон Бонапартын
дэглэмийг сэргээх оролдлого, Ариун холбоо байгуулагдсан тухай судлах
Орос Туркийн дайн 1877-1878: Турк бол зүүн өмнөд Европт ноёрхсон Османы
эзэнт гүрний газар нутгийг эзлэн авсан дэлхий дээр хамгийн удаан оршин
тогтносон гзрэн байлаа.
1526 онд Унгарыг Турк угсаатан ялсан. 1683-1699 онд Туркийн их дайн
хэмээх их бослого болсон. Энэ дайныг Турк улс санаачлан гаргасан ч ялагдсан.
XYIII зуун бол Орос улс Австри улстай дайн хийсэн туйлшралын үе
байсан. 1821-1829 оны хооронд Грекийг чөлөөлөх дайн болсон. Үүнийг Англи
Франц дэмжсэн. 1853-1856 онд Крымийн дайн болсон. XIX зууны дунд хүртэл
Орос улсад ашигтай байсан буюу Орос нь Европын орнуудын цагдаагийн үүргийг
гүйцэтгэж байсан. Европын бүх улс Оросын эсрэг дайныг зохион байгуулж байлаа.

5. 1853 онд Оросууд Туркэд дайн зарласан бөгөөд ялагч нь тодорхойгүй байв. 1856
онд Парист энх тайвны гэрээ байгуулж, ЗХУ-ын Дунайн мөрний сав газрыг
эзэлсэн. Европ тивд хүчирхэг байсан улс нь Франц байв.
Энэ үед Европын ихэнх орнуудад үймээн самуун бослого хөдөлгөөнүүд
ихээр гарч байсан байна. Энэхүү тэмцлийг дарах зорилгоор улс бүрийн тэргүүнүүд
хамтрах арга замыг илэрхийлж эхэлсэн. Тэгээд Ариун Холбоонд нэгдэх болсон.
Энэ холбооны үндсэн зорилго нь: “Хаант төрийн хэлбэр бүхий засаглалыг
сэргээн тогтооход оршино” 1815 оны 9 сард Австри улсын канцлер Миттернихийн
боловсруулсан энэ гэрээнд хэмжээгүй эрхт хаант гурван улсын хаадууд гарын үсэг
зурсан.
Лекц 5. Дэлхийн I дайны өмнөх үе ба ОУХ (1900-1914 он)
Сэдвийн зорилго: Дэлхийн 1-р дайн гарах болсон шалтгаан, дайны өмнөх үеийн
олон улсын харилцааны тухай онолын мэдлэг олгоход оршино
Сэдвийн товч агуулга: Дэлхийн I дайны өмнөх Алс Дорнодын байдал, Орос-
Японы дайн /1904-1905/, Антантын эвсэл байгуулагдсан түүний ач
холбогдол, үр дүнгийн талаар тодорхойлох, дэлхийн 1-р дайны үеийн улс
орнуудын гадаад харилцааны онцлогыг судлах
Европын ихэнх орнуудад хаант засгийг устгаж хөрөнгөтний хувьсгал
ялснаар аж үйлдвэр эдийн засаг эрчимтэй хөгжиж ирсэн. Энэ байдал нь Европын
их гүрнүүдийг өргөн хэмжээний колонийн бодлого явуулахад хүргэсэн. Эдийн
засаг түүхий эдийн төлөөх өрсөлдөөн олон улсын гэрээ хуулийн зөвшилцлийн
замаар шийдвэрлэхэд нэн бэрх болж дээрх асуудлыг хүчээр шийдэхэд хүргэв.
Дэлхийн нэгдүгээр дайн гарах хэд хэдэн шалтгаантай. Тухайлбал Кубад Испанийн
колоничлогчдын эсрэг бослого дэгдсэнийг АНУ ашиглан Кубаар дамжин Мексик
болон Дани уруу орохыг зорьсон. XYI- XIX зууны үед бүрэлдэн тогтсон ОУХ-ны
нэг нарийн төвөгтэй асуудал бол колоничлол юм.
Колоничлол нь түүхэнд тохиолдсон үзэгдэл болохынхоо хувьд улс
хоорондын эрх тэгш бус харилцаа юм. Капиталист харилцаа үүсч буй орнуудад
үйлдвэрлэлд чухал шаардлагатай түүхий эд материал хэрэгтэй болж, үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүнээ гадагш гаргах сонирхол зүй ёсоор бий болсон. Тиймээс арилжаа

6. наймаа нэмэгдэх ба хөлөг онгоцны аялал өргөжих явдлыг колонийн систем улам
түргэсгэж өгсөн.
Хөгжлийн түвшин эрс ялгаатай болохоор тэдгээрийн хооронд хэний ч
санаа бодлоос үл хамааран эрх тэгш биш харилцаа бий болдог байна. Энэ харилцаа
гүнзгийрэх тусам колоничлогчдын анхаарлыг 1 улс орон төдийгүй бүхэл бүтэн
бүс нутгаараа татаж эзэмшлийн хүрээ тэлж ирсэн. Тухайлбал: Энэтхэг төвтэй
өмнөд азийн улсуудыг багтаасан Их Британийн эзэмшил АНУ дэлхийн I дайны
өмнө Европоос капитал оруулдаг орон байснаа Европт хөрөнгө оруулдаг орон
болсон. Европын улсуудад 6 тэрбум долларын өртэй байснаа 10 тэрбумын
авлагатай болсон.
Лекц 6. Дэлхийн I дайн. Дайны үеийн ОУХ / 1914- 1918/
Сэдвийн зорилго: Дэлхийн 1-р дайны үеийн ОУХ-ны түүхийн судлах зүйл, дайны
явц, үр дүн, ач холбогдолыг тодорхойлох, улс орнуудын гадаад бодлого үйл
ажиллагаа, их гүрнүүдийн хүчний харьцааг судлах, энэ үеийн онцлогын талаар
онолын мэдлэг олгоно.
Сэдвийн товч агуулга: Дэлхийн I дайны эхлэл ба YII сарын хямрал, дайн
өргөжсөн нь, дайны явц, дайны явцад эргэлт гарсан тухай
Дэлхийн нэгдүгээр дайн гарахаас өмнө антант харилцан тохиролцоо хийсэн.
Дэлхийд ноёрхох санааг Герман агуулж байсан. Герман улс аажимдаа цэрэг аж
үйлдвэрийн том гүрэн болж түүний аюул хөрш зэргэлдээ улс гүрнүүднд мэдрэгдэж
эхэлжээ. Ийм нөхцөлд Европын зарим орнууд батлан хамгаалах асуудлаар өөр
хоорондоо гэрээ байгуулж эхэлсэн байна. Тийм гэрээг анх 1881 онд Франц Орос
хоёр улс байгуулж, гуравдагч этгээд довтолбол харилцан туслалцахаар гэрээнд
заасан байна. Мөн Их Британид 1904-1907 онд Орос Францтай хэлэлцээр
байгуулж цэргийн дэмжлэг үзүүлэхээр айлдсан байна.
Герман, Австри, Венгрийн гурвалсан холбоо.
1914 оны байдлаар Орос 5 сая, Франц 4 сая, Англи, Прусс, Бельги тус бүр
300 мянга, Германд 5 сая, Австри 2.5 сая цэрэгтэй болжээ. Гурвын холбоо, Антант
гэсэн хоёр бүлгийн зөрөлдөөний улмаас дэлхийн нэгдүгээр дайны үүсвэр /1914-

7. 1918/ тавигдаж эхэлсэн. Хоёр империалист бүлгийн дэлхийд ноёрхох, дэлхийг
хуваах гэсэн үзлээс үүдсэн.
Гурвын холбоонд Герман, Австри-Унгар, Итали
Антантад Англи, Франц, Орос + 1917 онд АНУ орсон.
Дэлхийн нэгдүгээр дайнд оролцсон улсууд нь тус тусын эрх ашгийг
хамгаалсан эчнээ зорилготой байсан. Үүнд:
- Германы империалистууд юуны өмнө Европ ба Ойрх Дорнодын ихэнх хэсгийг
эзлэх, алсдаа дэлхийд ноёрхох
- Австри Унгар нь Серби, Болгар, Черногорд зэрэгт тусгаар тогтносон улсуудыг
боолчлох Балканы хойг болон эгийн тэнгисийн сав газрыг мэдэлдээ авах
- Турк улс Балканы хойг дахь алдсан газар нутгаа эргүүлэн авах, Оросоос Кавказ
болон Крымийн хойгийг булаан авах зорилго тавьж, Герман, Австри, Туркийн
байгуулсан эвслийг түүхэнд гурвын холбоо гэж нэрлэсэн байна.
Харин нөгөө эсрэг тал нь болох Англи, Франц, Оросын эвслийг Антантын
холбоо гэж нэрлэжээ. Дайнд 38 улс, 1.5 тэрбум хүн хамрагдсан.
Дэлхийн I дайны явц, үр дүнгийн талаар тодорхойлох, Капиталист систем
задарч 2 өөр систем энх тайвнаар зэрэгцэн орших зарчмыг ОУХ-нд бий болгосон.
Лекц 7. Дэлхийн I дайны төгсгөл ба хоёр дайны хоорондох
20 жилийн ОУХ-ны тойм
Сэдвийн зорилго: Дэлхийн 1-р дайны төгсгөл ба Версалын энх тайвны бага
хурлын агуулга, ач холбогдол, дайныг зогсоосон улс орнуудын харилцаа, дайны
дараах их бүтээн байгуулалт, үйл ажиллагааны талаар онолын мэдлэг олгохоос
гадна улс орнуудын хөгжлийн хандлагыг тодорхойлох чадварыг эзэмүүлэхэд
оршино.
Сэдвийн товч агуулга:Версалын энхтайвны бага хурал /1919 он/, 20 жилийн
хямралын үеийн онцлог үйл явдал, ЗХУ байгуулагдсан нь /октябрын их хувьсгал /,
Үндэстнүүдийн холбоо ба В. Вильсоны 14 зүйлт гэрээний утга агуулгын талаар
системтэй судлах
Версалын энх тайвны гэрээ 1919 он: Дэлхийн I дайны дараах байдлыг Версал-
Вашингтоны систем гэдэг. 1918 онд Париж хотноо дайны дуусгавар болгож, энх

8. тайвны гэрээ хэлэлцээр байгуулах бага хуралд бэлтгэж байлаа. АНУ энэ хуралд
оролцох болов. 1918-02-13 нд АНУ- ын ерөнхийлөгч Францад иржээ. Америкт
Герман таатай байсан бол Германыг эзлэх бодлоготой Англи, Франц гүрний
бодлогод АНУ саадтай байв. Дайны төлбөрийн асуудлаарх Францын хатуу байр
суурийг АНУ, Английн тал анхаарч зохих буулт хийжээ. 1919-06-28нд Германы
төлөөлөгчид оролцон Версалийн гэрээнд гарын үсэг зуржээ.
Орост 1917 оны 2 сарыэ “хөрөнгөтний хувьсгал” , дараа нь Октябрын
хувьсгал гарч дэлхийн 1 дайны хүчний харьцаа, байлдагч талуудын бодлогод
гүнзгий нөлөөлжээ.
Үндэстнүүдийн холбоо ба В. Вильсоны 14 зүйл гэрээ: Дайныг зогсоох, дайны
дараах олон улсын харилцааны болон дэлхий дахиныг товхинуулах үзэл санаанд
1918 оны 1 сарын 8нд конгресст толилуулсан Вильсоны 14 зүйлт санал нэн чухал
баримт бичиг болсон юм. Гэрээнд:
- Нууц дипломатын үйл ажиллагааг халах
- Нууц гэрээ хэлэлцээр байгуулахгүй байх
- Далайд чөлөөтэй зорчих эрхээр хангах
- Олон улсын худалдаанд ялгаварлан гадуурхах явдлыг гаргахгүй байх
- Худалдааны тарифын саадыг өөрчлөх
- Зэвсэглэлийг хураах
- Колони асуудлыг зохицуулах
Лекц 8. ОУХ- ны 20 жилийн хямрал ба шинэ дэглэм үүссэн нь
/ коммунизм, фашизм, нацизм / 1919-1939 он
Сэдвийн зорилго: Дэлхийн 1.2-р дайны хоорондох 20 жилийн их хямралын
шалтгаан, түүнийг даван туулах оролдлого, үр дүн ач холбогдолын тухай, энэ үед
үүссэн шинэ системийн /коммунизм, фашизм, нацизм/ онцлог, зүй тогтолын талаар
онолын мэдлэг олгоно.
Сэдвийн товч агуулга: 1919-1939 оны ОУХ, Зөвлөлт- Германы цэргийн хамтын
ажиллагаа, Вашингтоны бага хурал, Дэлхийн ЭЗ хямрал, шалтгаан, үр дагавар,
Японы милитаризм ба дэлхийн II дайны томоохон голомт Азид, Гитлерийн гадаад
бодлого, нацизмын тухай судлах

9. 1919-1939 оны хямралт байдал: Олон улсын харилцааны 20 жилийн хямрал
нь дэлхийн хоёр дайны хоорондох 20 жилийн хамрах бөгөөд версаль- вашингтоны
системийн үеүдийг хамруулдаг. Энэ үед дэлхийн улс орнууд дайны хор уршигаар
эдийн засгийн болон нийгмийн хямралт байдалд бүрэн автсан он жилүүд байдаг.
Олон улсын харилцаанд Тоталитари дэглэм буюу дарангуйлагч харгис шинжтэй,
засгийн эрх нэг хүний гарт төвлөрсөн дэглэм гарч ирсэн.
Үүний гол шалтгаан нь нийгэмд дайны дараа эмх замбараагүй байдал бий
болж, улмаар ажилгүйдэл, ядуурал дэлхийн улс орон бүрт их болж байсантай
холбоотойгоор гар ирэхэд хүрсэн бөгөөд уг дэглэмийн хэрэгжүүлэх арга зам, улс
төрчид нь харилцан адилгүй үйл ажиллагаа явуулж байсан байна.
Тоталитари буюу хатуу дарангуйлах дэглэм улс орнуудад тогтож эхлэв.
Анхны дарангуйлагч нь Италийн засгийн эрхэнд 1922 онд гарсан Бенито Муссолин
байв.
1933 онд Германд засгийн эрх авсан А. Гитлер Муссолины бодлого, үйл
ажиллагаанаас их зүй суралцжээ.
Сталины засаглалын үеийн Орос аж үйлдвэржсэн гүрэн болж Баруун Европ,
умард Америкийн улсуудтай эн зэрэгцэхийг эрмэлзэж байв. Сталин тариачдыг
хамтын ажиллагаануудад хүчээр нэгтгэж, хөдөө аж ахуйг орчин үеийн түвшинд
хүргэн, үйлдвэрлэлтийг нэмэгдүүлэхийг зорьж байжээ.
Энэ үед мөн Хятадад Чан Кайши ба коммунист хүчний хооронд иргэний
өрнөж байв. XX зууны хориод оны сүүлч гучаад оны эхээр барууны ертөнцийг
хамарсан Их уналт Германд бүр ч хүнд тусчээ. “Урт хутганы шөнө ” буюу 1934
оны 6 сарын 30-нд дайрагч бүлгийн удирдагч нарыг устгах тушаалыг өөртөө үнэнч
үлдсэн нацистуудад өгчээ.
Лекц 9. Дэлхийн II дайн Европт ба Гитлерийн эсрэг
холбоотон гүрнүүдийн эвсэл бүрэлдсэн нь
Сэдвийн зорилго: Баруун европын улс орнуудын дэлхийн 2-р дайнд оролцсон
талаар, Гитлерийн эсрэг холбоотон гүрнүүдийн эсвэл байгуулагдаж, ямар үйл
ажиллагаа явуулж байсныг тодорхойлох, дайны явц, үр дүнгийн талаар онолын
системтэй мэдлэг олгоно.

10. Сэдвийн товч агуулга: Сталин- Гитлерийн хуйвалдааны шинэ үе, Дайны эхлэл,
явц, явцад өөрч лөлт гарсан нь, Тегераны бага хурал /1943 он / ба Их гурвал үүссэн
нь, Ялтын бага хурал 1945 он, дэлхийн 2-р дайн, Гитлерийн эсрэг
холбоотон гүрнүүд эвсэл байгуулах тухай судлах
1933-1-30 нд Фашист намын толгойлогч Гитлер Германы ерөнхий сайдаар
томилогдсон. Тэрээр засгийн эрхэнд гармагц үндэсний явцуу харгис үзлийг төрийн
бодлогын гол шугам болгож санхүүгийн капиталын хамгийн харгис хэсгийн эрх
ашгийг илэрхийлсэн алан хядагч фашист дарангуйллыг тогтоожээ. Гитлерчүүд
засгийн эрхэнд гармагцаа дайнд илэрхий бэлтгэж германы бүх нийтийн байнгын
армийг байгуулсан. Ийнхүү удалгүй дайн эхэлсэн байна. 1939-1 сард Английн ГХС
Германд очиж ЗГ- тай тохиролцож хүлээн хүлээн зөвшөөрсөнөөр дэлхийн II
дайны эх үүсвэр тавигдсан.
1942-10 сард Гитлерийн тушаалаар Германы армийн жанжин штаб
“Барборос”ын төлөвлөгөө гэж нэрлэгдсэн ЗХУ-ыг хагас сарын дотор эзлэх
цахилгаан дайны төлөвлөгөөг боловсруулжээ. 1940 оны 9 сард Берлинд Герман,
Итали, Япон улсуудын хооронд улс төрийн гуравын холбоо гэгчийг байгуулсан
байна. Гитлерчууд эзэлсэн орнууддаа шинэ дэглэм гэдгийг тогтоосон байдаг.
Тэр нь:
- эзэлсэн орнуудынхаа үндэсний тусгаар тогтнолыг бүрэн бататгах
- эдийн засгийн нөөцийг Германы түрэмгийлэлд ашиглах
- албадан хөдөлмөрлөх хатуу журам тогтоох
- фашист дэглэмийг зөвшөөрөөгүй буюу хорих лагерт илүүдэл хүмүүс
гэгчийг хүйс тэмтрэхэд чиглэгдэж байжээ.
1941-6-30нд Сталин тэргүүтэй батлан хамгаалах хороог байгуулсан. 1941-7
сард Москва хотноо ЗХУ, АНУ, Англи 3 их гүрний бага хурал хуралдаж фашизмын
эсрэг эвсэл байгуулагдах үндэс тавигджээ. 1941-6-29нд Германд Орос довтолсноор
дайны 2 үе эхэлдэг.
Зөвлөлт гэнэтийн дайралтанд бэлэн бус байсан учир 1.2 хоногт хойшлуулах бүхий
л дипломат аргыг хэрэглэж байв. Энэ үед Германы цэрэг ЗХУ-д 15 км ойртож
ирээд байв. ЗХУ 1941 онд Японтой харилцан үл довтлолцох гэрээ байгуулсан нь
тустай алхам болсон. 1941-12 сард Москвад их хүйтрэлт болсон нь германы цэрэгт

11. тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж байсан.1942-5-26нд Англи Оростой хамт Гитлерийн
Германы эсрэг дайнд оролцож, туслах холбоотны гэрээнд гарын үсэг зурсан.1942-
6-2 нд АНУ- ЗХУ-ын хооронд германы эсрэг дайнд зэвсгийн тусламж үзүүлэх,
туслах гэрээнд гарын үсэг зурсан.
Дайн өдөөсөн Гитлерийн Германы этгээдүүдийг, цэргийн эрхтэн нарыг
олон улсын шүүхээр шийдэх тухай тунхаг бичиг гаргасан. Ийнхүү дэлхийн II дайн
6 жил гаруй үргэлжилж 60 гаруй орн 1.7 миллярд хүн оролцож 110 сая хүн армид
татагдаж, 50 гаруй сая хүн амь үрэгдэж, олон сая хүн эрэмдэг зэрэмдэг болсон
байна.
Лекц 10. Дэлхийн II дайн Азид
Сэдвийн зорилго: Дэлхийн 2-р дайнд Азийн улс орнууд хэрхэн оролцож, дайны
явц, үр дүн, ач холбогдолыг талаар онолын мэдлэг олгохоос гадна улс орнуудын
харилцааны чиг хандлагыг тодорхойлох чадварыг эзэмүүлэхэд оршино.
Сэдвийн товч агуулга: Номхон дайлайн дайн1942-1945 он, II дайнд Япон
ялагдсан нь, Окиновагийн тулалдаанын тухай системтэй судлах
Дэлхийн II дайны үр дагавар : Дэлхийн II дайнд Герман Японыг ялсан нь
Ази, Африкийн орнуудад ҮЭЧХ өрнөхөд хүчтэй түлхэц болсон. Дайны дараа Ази,
Африкийн 70 гаруй улс тусгаар тогтнолоо олсон байна. Дэлхийн II дайны дараа
чөлөөлгдсөн орнуудыг хянах зорилгоор СЕНТО, СЕАТО маягийн улс төрийн
бүлэглэлд татан оруулах бодлого явуулсан. Мөн дайны дараа 20 гаруй улс орон
капиталист бус хөгжлийн замыг сонгож авсан. Дайны дараа газар эзэмшлийг
устгаж, гадаад дотоодын хувийн үйлдвэрүүдийг улсын болгон, боовсон хүчин
бэлтгэж, азийн зарим улс орон социалист чиг баримжааны замыг сонгон улмаар
социализм байгуулах зорилтыг дэвшүүлсэн. Гэвч энэ нь тодорхой үр дүнд
хүрээгүй.
Тегераны бага хурал ба Их гурвал үүссэн нь 1943 он : 1943 оны 11.12 сард Тегеранд
Англи, АНУ, ЗХУ-ын удирдагчдын уулзалт болж /Рузьвелт, Сталин, Черчилль/
гурван гүрний тунхаглал гаргав. Эл тунхаглалд Германыг бүх мөсөн бут цохих,
зэвсэгт хүчнийг устгах, дайны дараах олон улсын энх тайвны асуудлыг авч
хэлэлцсэн.

12. Германыг үг дуугүй буулган авах болзол гаргах, ялагдсан Германтай
харилцах ба түүнийг удирдах асуудал, Германы эзэгнэлээс чөлөөлөгдсөн Европын
улс түмний цаашдын хувь заяаны тухай, Дэлхийд олон улсын энх тайвны
механизм бий болгох, Азид дайны голомтыг устгах, Азийн улс түмнийг чөлөөлөх
зэрэг асуудлыг авч хэлэлцсэн байна.
Гитлерийн эсрэг эвслийн дараагийн үе хоёрдугаар фронт нээгдсэнээр
эхэлжээ. Европт хоёр фронт бий болжээ. Герман баруун, зүүн хоёр талаасаа
шахагдсан.
Лекц 11. Дэлхийн II дайны төгсгөл, дайны дараах ОУХ
Сэдвийн зорилго: Дэлхийн 2-р дайны төгсгөл, дайны дараах ОУХ-ны асуудал,
түүнд гарсан шинэчлэлтийн тухай, дэлхийн улс орнуудын энх тайван, аюулгүй
байдлыг сахин хамгаалах асуудлын талаар онолын мэдлэг олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: Подстамын бага хурал ба “Их гурвал” тарсан нь, Бреттон
Вүүдсийн систем, Маршаллын төлөвлөгөө1948-1952 он, ЗХУ дайны дараа 1945-
1948 он, Дайны дараах улс орнуудын байдал, шинэ дэг журамын талаар судлах
1945.7.17-нд Берлин хотын дүүрэг Подстамд холбоотон гүрнүүдийн төрийн
тэргүүн нарын бага хурал хуралдаж, дэлхийн хоёрдугаар дайныг зогсоохтой
холбоотой асуудлыг хэлэлцэв. Японтой холбогдуулж Подстамын уриалгыг
гаргав. 1945 оны 7 сарын 26-нд АНУ, Англи, Хятадад уг тунхаг нийтлэгдэв.
Подстамын тунхаг нь 13 зүйлээс бүрддэг.
Гэвч Японы ЗГ Подстамын тунхагыг ард түмэндээ ойлгуулаагүй ба хүлээж
аваагүй учир ихээхэн хохирлыг амсаж дайнд ялагдсан юм.
Бреттон- вүүдсийн систем: Улс хоорондын худалдаа эдийн засгийн харилцаа, улс
төрийн болон дайны дараа хүнд болсон он жилүүд бол 1929-1933 он байлаа. 1944
оны 7 сарын 22-нд АНУ- ын Бреттон Вүүдс хотод болсон олон нийтийн бага
хурлаар олон улсын эдийн засгийн системийн чиглэлийг тодорхойлсон. 934 онд
ЭЗ- ийн асуудлыг шийдэх зохицуулах зорилгоор Валютын төвлөрсөн сан
байгуулав. Бреттон Вүүдсийн систем нь тухайн үедээ үүргээ тодорхой хэмжээгээр
гүйцэтгэсэн бөгөөд 1960 оноос хойш Европын болон олон улсын хэмжээнд, аж
үйлдвэржсэн улсуудын хөгжлийн явцад ашиг сонирхол нь хурц илэрч хөгжингүй

13. улс болон хөгжиж байгаа улсуудын худалдаанд шинэ дэг журам тогтоох
шаардлага гарч ирсэн.
Маршаллын төлөвлөгөө: 1947 оны 6 сарын 5-нд АНУ-ын төрийн нөрийн бичгийн
дарга Ж. Маршалл Европын орнуудын эдийн засгийг сэргээхэд зориулж, АНУ
туслая гэсэн саналаа гаргасан. Маршаллыг төлөвлөгөөг Англи, Франц дуртай
хүлээн авсан. 1947 оны 6 сарын 27-оос 7 сарын 2 ны хооронд Францад ГХЯ-ны
сайд нарын хурлаар Маршаллын төлөвлөгөөг оруулж хэлэлцсэн. Ийнхүү Европын
16 орны 1947-7-12-15 нд Европын орнуудын Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны
талаар Парист дахин хуралдсан. АНУ 17 миллярд доллараар тусалсан. 1948 оны 4
сарын 3нд Маршаллын төлөвлөгөө батлагдсан.
Лекц 12. ОУХ ба азийн бүс нутгийн аюулгүй байдал,
дорно дахины орнуудын хэтийн төлөв
Сэдвийн зорилго: Дэлхийн 2-р дайны дараах ОУХ ба азийн бүс нутгийн аюулгүй
байдал, улс орнуудын гадаад бодлого, дотоод хүчин зүйлүүдийн талаарсудлах,
Дорно дахины улс орнуудын хөгжлийн загвар, түүний ирээдүйн ач холбогдолыг
дүгнэн тодорхойлох, ач холбогдолыг өнөөгийн бодит амьдралтай холбож, онолын
системтэй мэдлэг олгоно.
Сэдвийн товч агуулга: ОУХ ба азийн бүс нутгийн аюулгүй байдал, Дорно дахины
орнуудын хөгжлийн хэтийн төлөв, хөгжлийн загвар, Япон, Энэтхэг, Африкийн
загварын тухай судлах
Дэлхийн хоёрдугаар дайны төгсгөлийн үед эдийн засаг байлдааны хүчин
чадлын хувьд тэргүүлэх гүрэн АНУ-д атомын бөмбөг үйлдвэрлэсэн нь олон улсын
харилцаа дайны үйл явцад зохих нөлөө болсон гэдэг нь эргэлзээгүй юм. Атомын
бөмбөг үйлдвэрлэж түүнийг турших оролдлого хэрэг дээрээ шинэ зүйл байсангүй.
1938 онд Берлиний Кайзер Вильгелмийн Институт ураныг задалсан бол, 1940 онд
Америкийн физикч Эрнст Лоуринс плутоны задралын нууцыг мэдэж авчээ.
Дэлхийн 2-р дайны эхний жилүүдэд ерөнхийлөгч Рузвельтийн
зөвшөөрсөний дагуу атомын бөмбөг хийх тусгай хороо байгуулж АНУ- гийн
нэртэй их сургуулийн эрдэмтэд түүнд оролцох болсон байна. Ураны нөөцтэй
болох асуудал чухлаар тавигджээ.

14. Цөмийн зэвсэг хэрэглэх комисс байгуулагдаж, комиссын даргаар
Стимсоныг томилсон байна. Ингээд 1945 оны 8 сарын 6-нд дэлбэрэлт Хиросима
хотод, 8 сарын 9-нд Нагасаки хотод болжээ.
Японы хөгжлийн загвар
Энэтхэгийн хөгжлийн загвар
Африкийн хөгжлийн загвар
“Олон улсын харилцааны түүх - II ” хичээлийн лекцийн агуулга
Лекц 1. Дэлхийн II дайны дараах асуудлыг
энх тайвнаар сахин хамгаалах - НҮБ байгуулагдсан нь
Сэдвийн зорилго: 1945 онд дууссан дэлхийн 2-р дайны төгсгөл үе, дайны дараах
дэлхийн улс орнуудын харилцаа, гадаад бодлого, үйл ажиллагаа, улс орнуудын энх
тайвнаар зэрэгцэн орших үндэс, түүнийг сахин хамгаалах олон улсын шинжтэй
байгууллагыг байгуулах үндэс суурь, түүний ач холбогдолын талаар системтэй
мэдлэг олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: Дэлхийн II дайны дараах асуудлыг энх тайвнаар
зохицуулах НҮБ байгуулагдсан нь, НҮБ-ын албан ёсны зорилго, бүтэц, зохион
байгуулалт, үйл ажиллагаа, НҮБ ба Монгол улсын хамтарсан үйл ажиллагааны
талаар судлах
Дэлхийн II дайны дараа АНУ, ЗСБНХУ, Англи тэргүүтэй ялсан орнууд
дэлхийн шинэ дэг журмыг бий болгох, нийт хүн төрөлхтөнийг шинэ дайны
аюулаас сэрэмжлэн хамгаалах бүх нийтийн энх тайвныг сахин хамгаалж байх олон
улсын байгууллагыг бий болгох нь зүйтэй гэж үзсэн юм. Энэхүү олон улсын
түгээмэл шинж чанартай байгууллагыг 1945 оны 10 сарын 23-ны өдөр АНУ-ын
Сан-Франциско хотноо Нэгдсэн Үнэдэстний Байгууллага /НҮБ/ нэртэйгээр
байгуулж дүрмийг баталсан. Энэ байгууллагын нэрийг дэлхийн хоёр дайны гал ид

15. дүрэлзэж байсан үе буюу 1942 онд Фашизмыг эсэргүүцэж буйгаа илэрхийлэн
дэлхийн 26 орны гаргасан “Нэгдсэн Үндэстэн ” хэмээх тунхагийн нэрээс авчээ.
НҮБ бол тусгаар тогтносон улсуудаас бүрдсэн байгууллага. Эдгээр улс энх
тайвныг дэмжин сахиулах үйл ажиллагаагаа явуулж, ядуу зүдүү байдал, шударга
бус явдалтай тэмцэхээр нэгдсэн. 1945.10.24-нд 51 улс НҮБ-ын гишүүн болжээ.
Жинхэнэ ба туслах төрөлжсөн байгууллагуудаас бүрддэг. Туслах байгууллагуудыг
дүрмийн дагуу шаардлагатай үед байгуулна. НҮБ-ын систем нь тодорхой чиг
үүргүүд бүхий хөтөлбөрүүд, зөвлөл, комиссуудтай байдаг. Төрөлжсөн
байгууллагаас гадна Атомын энергийн Олон улсын агентлаг бүх дэлхийн жуулчны
байгууллага зэрэг хэд хэдэн бие даасан байгууллагуудыг төлөөлөгчийн газрын
НҮБ-ын тогтолцоонд оруулсан.
НҮБ-ын албан ёсны хэлнь Англи, Франц, Испани, Орос, Хятад юм. + Араб
Лекц 2. Дэлхийн II дайны дараах үеийн зэвсэг хураах асуудал,
хүйтэн дайны үе ба Монгол /1946-1950/
Сэдвийн зорилго:Дэлхийн 2-р дайны дараах улс орнуудын зэвсэг хураах асуудал,
гэрээ хэлэлцээрүүд, түүний ач холбогдол, үр дүнгийн талаар системтэй мэдлэг
олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: Дэлхийн II дайны дараах үеийн зэвсэг хураах асуудал
/1946- 1955/, Цөмийн зэвсгийг хориглох асуудал, Хүйтэн дайны үе, Солонгосын
дайн, Монгол улсын гадаад бодлого /1946- 1950 /, Монголын гадаад бодлогод
гарсан өөрчлөлтүүд, үйл ажиллагааны тухай
Дайны дараах хамгийн гол асуудал нь зэвсэг хураах асуудал байв.
Дайны дараа АНУ, ЗХУ хоёр хагаралд орсон. Шалтгаан нь:
- Дайны явцад АНУ хохирол бага үзсэн төдийгүй эдийн засгийн хувьд
чадвартай болсон учир дэлхийд ноёрхсон их гүрэн болохыг санаархаж
байсан.
- ЗХУ үзэл сурталжсан зөвлөлтийн гэгдэх”ардын ардчилсан” гэгдэх орнуудыг
эгнээндээ нэгтгэж Польш, Чех, Румын, Унгар, Албани социализмын сүр
хүчийг бадруулахыг зорьж байсан.
Дайны дараа зэвсэг хураах асуудал хоёр үе шаттай явагдсан.

16. 1. 1945-1949 онд Зэвсэг хураах асуудлаар хэлэлцээ явагдаж эхэлсэн.
2. 1949-1955 он. 1949 онд ЗХУ анхны бөмбөгөө туршсан
1946.06.19 нд ЗХУ НҮБ-ын цөмийн зэвсгийг үйлдвэрлэхийг болон хүнийг
үй олноор хороох , зэвсгийг устгах тухай конвенц батлуулсан.
НҮБ-ын зэвсэг хураах хорооноос:
- цэргийн хүчний тоог хоргдуулах
- цөмийн ба устөрөгчийн зэрэг хүнийг үй олноор устгахыг хориглох гэсэн 2
тогтоолын төсөл гаргасан.
Дэлхийн 2-р дайны дараа улс орнууд хоёр хэт их гүрний хөгжлийн чиг
хандлагыг даган хоёр туйлт системд шилжих хандлагатай болсон. АНУ-
капиталист, ЗХУ- социалист
Дэлхийн хоёрдугаар дайны АНУ, ЗХУ цөмийн зэвсэглэлээр хөөцөлдөх
болсноор хүйтэн дайны үе эхэлсэн гэж үздэг.
Лекц 3. Колоничлол , колоничлолын систем задарсан нь
Зэвсэг хураах ба цөмийн зэвсгийг хориглох асуудал 1960-
аад он
Сэдвийн зорилго: Колоничлол, колонийн системийн онцлог, түүний задралын
шалтгааныг нарийвчлан судлах, 1960 оны зэвсэг хураах асуудлыг дайны дараах
үетэй харьцууландүгнэлт хийж, энэ талаар системтэй мэдлэг олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: Колоничлол, Колонийн системийн задрал, Колонийн соёл,
Колонийн эдийн засаг, 1960 оны ОУХ ба зэвсэг хураах асуудал, цөмийн зэвсгийг
хориглох тухай
XIX-XX зууны үед дэлхийд колоничлолд өртөөгүй хуурай газар огт байхгүй
байсан байлаа. Колонийн эзэмшлээрээ хоёрдугаарт орох улс нь Франц байв. 1870
онд Алжир, Энэтхэгийн хэсэг, Сенегал, Номхон далайн орнуудыг эзэмшиж байв.
Умард африк колонийн гүрнүүдийн зөрчлийн голомт болж байсан. Колонийн
систем нь дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа колони орнууд Үндэсний эрх
чөлөөнийхөө төлөө тэмцэлд орсон. Этиоп, Камбож, Индонез зэрэг зэрэг орнууд
тусгаар тогтнолоо олж БН улс болж байв.Тухайлбал:

17. 1945 оны 8 сард Индонези БН улс болсон. Дараагаар нь Бирм 1948-1-4нд
тусгаар тогтнолоо олсон. 1947-8-15нд Английн Колони байсан Энэтхэг тусггар
тогтносон улс болсон. Англичууд хуучих колонио хоёр хуваасан. Хинди шашинтай
Энэтхэг, Лал шашинтай Пакистан гэж 2 хуваасан. 1970-аад онд Бангладеш улс бий
болсон. 1948-2 сард Цейлон /одоогийн Шриланк/, 1948-7 сард Филиппин, 1957 -8
сард Малайз, 1951-3 сард Нипал /одоогийн Балба/ тусгууар улс болсон. Вьейтнам
дайны дараа 1948 онд тусгаар улс болсон. 1970 онд Камбож, 1971 онд Лаос тусгаар
тогтносон.
Олон улсын харилцааны гол асуудал нь Зэвсэг хураах асуудал, атомын
зэвсгийг туршихийг хориглох явдал байв. Хоёр их гүрэн зэвсгийн асуудлаар
хөөцөлдөж, сансрын уудмыг дайны зорилгоор ашиглах болов. Женевт ЗХУ, АНУ,
Англи зэвсэг хураах асуудлаар ширээний ард суусан нь анхны зэвсэг хураах
асуудлыг шийдэх алхам болсон. ЗХУ: Цөмийн зэвсгийг агаарт, сансарт, далайн
ёроолд, хуурай газар туршихыг хориглоно гэсэн санааг 1963-7 сард гаргасан. 1963-
7-15 нд Москвад: Цөмийн зэвсэгтэй ЗХУ, Англи АНУ гурав ахин Цөмийн зэвсгийн
туршилт хийхгүй байхаар хэлэлцэж гэрээнд гарын үсэг зурсан. 1963-10-10 нд
“Цөмийн зэвсгийг 3 орчинд /агаар, сансар, далайд/ туршихыг хориглох” тухай
тухай гэрээ байгуулсан нь зэвсэг хураах асуудлаас хойшхи анхны том хэлэлцээ юм.
1963 онд ЗХУ сансарт хүн нисгэсэн. Куршев Кубад цэрэг илгээж дунд тусгалын
пуужин зоож эхлэсэн. Үүнийг АНУ мэдсэн. 1968-6-12нд “цөмийн зэвсгийг
дэлгэрүүлэхгүй байх тухай” гэрээнд Зөвлөлт зэрэг 16 орон гарын үсэг зурсан. 1970
гэхэд 100 гаруй улс болж өргөжсөн.
Лекц 4. Эвсэлд үл нэгдэх хөдөлгөөн
1960-1970-аад оны ОУХ зэвсэг хураах асуудал
Сэдвийн зорилго: Дэлхийн 2-р дайны дараах хоёр туйлт системийн гадна
хоцорсон улс орнууд эвсэлд үл нэгдэх хөдөлгөөнийг байгуулах болсон ба 1970 оны
зэвсэг хураах асуудлыг нарийвчлан судалж, онолын системтэй мэдлэг олгоход
оршино.

18. Сэдвийн товч агуулга: ЭҮНХ- ний тухай, 1960-1980-аад оны дэлхийн улс
орнуудын гадаад, дотоод бодлого, энэ үеийн ОУХ, 1970 оны зэвсэг хураах
асуудлын тухай
Колонийн системээс олон орон гарч ирсэн. Иймд хоёр том гүрэн / АНУ,
ЗХУ/ эдгээр шинэ улсуудыг өөрийнхөө талд оруулах гэснээс улбаалж үзэл
суртлын дайн болсон. Энэтхэг – Ж. Неру, Индонез – Сукорно, Гани,
Гвиней улсын төлөөлөгчид “Цэрэг улс төрийн эвсэлд нэгдэхгүй 3 дахь замаар
явья” гэсэн бодолтой байсан. 1955 Бадда хотноо хурлыг зохион байгуулж эхэлсэн.
Уг хуралд МУ оролцоогүй. 1989 онд Югославын Белградад 1961 онд ЭҮНХ –ийг
анх зохион байгуулсан. Монгол улс 1989 онд уг хөдөлгөөнд нэгпэж орсон. 103
орон ЭҮНХ-ний гишүүн байгаа. Гол зорилго нь:
- Эдийн засгийн эрх тэгш байдлын талаар авч хэлэлцсэн нь уг хөдөлгөөний
гол онцлог байв.
- Аливаа орныг эдийн засгийн эвсэлд нэгдэхийг уриалж байв.
- Хүнийг үй олноор устгах зэвсгийг хураах, усгах
- Арьсны өнгөөр ялгаварлах явдлын талаар хатуу байр суурь баримталж байв.
- Улс хоорондын харилцааг эрхэмлэж байв.
Зэвсэг хураах асуудал дэлхийн улс орнуудын анхаарлыг их татаж олон улс
орон энэхүү үйл хэрэгт оролцож гэрээ хэлэлцээрүүдийг байгуулж байв. 1970 оны
12 сарын 7нд НҮБ-ын Ерөнхий асамблейгаас “Цөмийн зэвсэг болон хүнийг үй
олноор устгах зэвсгийг далайн тэнгисийн ёроолд байрлуулахгүй байх ” тухай
гэрээг /тогтоол/ баталсан нь Цөмийн зэвсэг, зэвсэг хураах асуулын талаарх 3 дахь
том хэлэлцээр боллоо. Анх удаа НАТО 1972-5 сард “Европын Аюулгүй байдал,
Хамтын Ажиллагааны” тухай яриа хэлэлцээнд орох шийдвэрийг гаргасан.
Барууныхан зөвшөөрөхгүй байсаар арга буюу асуудалд нааштай хандах болсон.
Хэрэв хэн нэг нь хүч сул байсан бол дайн гарах байсан гэж тэмдэглэсэн
байдаг. 1972-11-22нд Европын 32 орон, Америк, Канад зэрэг нийт 35 орон
дараах асуудлууд дээр харилцан тохиролцсон. 1977-1978 оны хооронд дээрх
баримт бичгийг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар 3 удаа хэлэлцээ уулзалт явагдсан.

19. Лекц 5. 1980 оны ОУХ ба ЗХУ-ын өөрчлөлт шинэчлэлтийн
бодлого
Сэдвийн зорилго: 1980 оны үеийн улс орнуудын харилцааны онцлог, ЗСБНХУ-ын
өөрчлөлт шинэчлэлтийн бодлого, үйл ажиллагаа, үр дүнгийн талаар өнөөгийн
бодит амьдралтай холбон системтэй судлах, онолын мэдлэг олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: ЗХУ-ын өөрчлөлт шинэчлэлтийн бодлого, Өөрчлөлт
шинэчлэлтийн бодлогын онцлог, ач холбогдол, Хүйтэн дайн намжих үеийн
БНМАУ-ын гадаад бодлого, үйл ажиллагааны тухай /1961-1989 /
Зөвлөлт орны улс төрийн амьдралд гарсан нэг өөрчлөлт бол Оросын
нутагт бүх албан газар намын байгууллагагүй болох тухай В. Ельцений зарлиг
гарсан. үүнд хуучинсаг коммунистууд их цочирдсон. 1991-08-19нд ерөнхийлөгч
М. Горбачев ажил хийж чадахгүй болтлоо өвчилж, дэд ерөнхийлөгч А. Янаев
тэргүүтэй онц байдлын улсын хороо төрийн эрхийг авсан. 8 сарын 21нд Оросын
дээд зөвлөлийн онц чуулган болж, Горбачевийг чөлөөлөх, хуйвалдагчдийг
баривчлах шийдвэр гаргасан. Ийнхүү үймээн дарагдаж, толгойлогчид нь шүүхэд
шилжжээ. Энэхүү үйл явдал нь дэлхий дахины харилцаанд хүчтэй нөлөөлсөн. 8
сарын энэ хуйвалдааныг Ельцин ааглан дарсныг дэлхий дахинаар байрлан хүлээн
авсан. Түүний нэр хүнд өсч, М. Горбачевтэй өрсөлдөх ганц хүн болсон. Горбачев
үүрэг билэгдлийн шинжтэй болж эрх мэдэл Ельцинд аажмаар шилжсэн. 8 сараас
хойш ЗСБНХУ оршин байх нийгэм улс төр, эдийн засгийн нөөцөө алдсан.
Горбачевийн гол бодлого бол ардчиллыг хуучин загвартаа нэвтрүүлэхийг зорьж
байсан бөгөөд энэ нь их цаг хугацаа алдаж, Орос орныг задрахад хүргэсэн. Задралд
орсоноор ардчилал шинэчлэлийн үрээр орон нутгууд бие дааж, нэгдсэн төвийн гар
харахгүй, заавар зөвлөгөөг нь авахгүй оршин тогтнож чадах болсон.
Дэлхий дахиныг төмөр хөшгөөр хуваасан “хүйтэн дайн” зөвлөлтийн ард
түмнийг зэвсэглэлээр хөөцөлдөх хүнд дарамтыг үүрэхээс өөр аргагүй байдалд
оруулсан байлаа. Үүнийг засч залруулахын тулд М. Горбачев ихээхэн
эсэргүүцлийг давж нийгмийн бүхэл давхаргын эрх ашгийг хохироохоос өөр арга
байсангүй. Орос орны түүхэнд зарим шинэчлэл хийх гэсэн оролдлого гарч байсан.
Ингээд 1991 он гэхэд ЗСБНХУ үндсэндээ задралд орж ТУХН-ын улсууд болж
задарсан байна.

20. Лекц 6. Глобалчлал ба ОУХ-ны шинэ дэг журам
АНУ-ын гадаад бодлогын стратеги
Сэдвийн зорилго: 1990 оны үеэс дэлхийн улс орнуудад ардчилсан үйл явц хүчтэй
өрнөж, глобалчлалын эрин үе эхэлсэн ба ОУХ-ны чухал асуудлууд шинээр гарч
ирсэн нь ядуурал, цөлжилт, дулааралт, террорист үйл ажиллагаа, агаарын
бохирдлын тухай асуудлууд байв. Энэ тухай асуудлаар оюутнуудад тодорхой
онолын мэдлэг олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: Глобалчлал гэж юу вэ? түүний зүй тогтол, Олон улсын
харилцааны шинэ дэг журам, Хүйтэн дайны дараах АНУ, тус орны гадаад
бодлогын стратегийг судлах
Олон улсын харилцааны шинэ дэг журам: Экологийн асуудал: XX зууны
чухал асуудлын нэг юм. Цөлжилт, ан амьтан, ашигт малтмал зэрэг нь хүний үйл
ажиллагаатй шууд холбоотой бөгөөд улс орны хэтийн хөгжилтэй хамаатай юм.
Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараагаар дэлхий дахинд хүчний хариьцаа эрс
өөрчлөгдсөн. Европын хөгжилтэй орнуудын нөлөө буурч, АНУ, ЗХУ хэмээх
хүчирхэг улсууд хүйтэн дайныбг бий болгосон. өөрөөр хэлбэл хоёрдугаар дайны
дараа ЗХУ, АНУ-ын харилцаа эрс хурцадсан үеийг Хүйтэн дайн гэнэ.
ЗХУ-ын нөлөөн дор социалист, АНУ-ын тусламж дэмжлэг авдаг капитализмыг
сонгосон орнууд бий болжээ. Хүйтэн дайн 1848-1989 он хүртэл үргэлжилсэн гэж
үздэг. Хүйтэн дайны үед манай дэлхий коммунист – дорнод, хөрөнгөлөг - өрнөд
хэмээн хоёр хэсэгт хуваагдсан. Тусгаар тогтносон орнууд НҮБ-ын гишүүн орон
болцгоож, дэлхий нийтийг хамарсан улс төр, эдийн засгийн олон асуудлыг
шийдвэрлэхэд оролцох болсон. Эдгээр оронд нөлөөгөө ихэсгэхийг АНУ, ЗХУ аль
аль нь эрмэлзэж байлаа.
Герман улс нэгдсэнээс Германы хувь заяа ЕХ-оос цаашид хамаарна гэдгийг
мэдсэн. Германыг тойрсон асуудлыг шийдвэрлэх нь чухал байв.
Горбачев: “Гермаыг нэгтгэхгүйгээр европт энх тайван байдал тогтож
чадахгүй” гэж үзсэн нь алсын харсан бодлого байв. Германыг ЕХ-д НАТО-д
элсүүлсэн. Төв ба зүүн европын улсуудын эдийн засаг нийгмийн хөгжил баруун
европын орнуудаас доор байв. Иймд төв ба зүүн европ болон баруун европын

21. орнуудын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн ялгааг арилгах явдал маш чухал
асуудал болж байлаа. Эхний үед зэвсэгт мөргөлдөөн гараагүй. Барууны орнуудын
хөгжил, зах зээлийн эдийн засгаас сонгож авах боломжтой болсон. Европын
аюулгүй байдлын зөвлөгөөн нь европын АБХА байгууллага болж өргөжсөн. 1990
оныг хүртэл ЕАБА-ний зөвлөгөөн нь Европын орнуудын засгийн газруудын
хооронд явагдаж байсан.
Лекц 7. ТУХН-ын ОУХ-нд эзлэх байр суурь
Сэдвийн зорилго: ЗСБНХУ задарч, тусгаар улсуудын хамтын нийгэмлэг
байгуулагдсан бөгөөд эдгээр бие даасан улс орнуудын ОУХ, гадаад бодлого, үйл
ажиллагааны талаар системтэй онолын мэдлэг олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: ЗХУ задарсан нь, Олон улсын харилцаанд ТУХН
орнуудын эзлэх байр суурь, ТУХН- ийн орнуудын гадаад бодлого, үйл
ажиллагааны тухай
Зөвлөлт оронд бий болсон ийм эгзэгтэй үед Слав туургатан гурван улсын
удирдагч ЗСБНХУ-ыг бүр мөсөн задарсаныг бататгаж тамга дарсан бөгөөдэЭнэ
бол 1991-12-8ний түүхт өдөр юм. Б. Ельцин, Л. Кравчук, Шушкевич нар Минск
Брестэд цугларч бие даасан улсуудын хамтын нөхөрлөл байгуулсанаар шинэ
нөхцөлд хамтдаа аж төрж болох цорын ганц боломжийг томьёолжээ. Ингээд гурван
удирдагч ЗСБНХУ нь олон улсын хуулийн субъектийн хувьд ч геополикийн хувьд
ч оршин байх үндэсгүй болсон. Оронд нь бие даасан улсуудын хамтын нөхөрлөл
/ТУХН/ гэгч олон улсын шинэ маягийн нэгдмэл холбоо байгуулна гэдгээ
илэрхийлжээ.
ЗСБНХУ- ын төр засгийн бүх бүтэцийг татан буулгаж үүргийг нь Оросын
удирдлагад шилжүүлсэн 1991-12-25 ны өдөр байсан. Энэ өдрөөр ЗСБНХУ ын түүх
төгсгөл болсон байна.
Ийнхүү гурван хүний хувилдаанаар үндэстний энэ том гүрэн эцэс болсон.
ТУХН байгуулах хэлэлцээр түүнд оролцогчдыг үндэсний эрх ашигтай
зөрчилдөж байлаа. Асуудлыг шийдэхээр ТУХН-ын төр засгийн тэргүү нар шинэ
оны босгон дээр Минскт цугларсан. Тэд өргөн хүрээтэй асуудал хэлэлцэж,
стратегийн зэвсэг, зэвсэгт хүчин, хилийн цэрэг зэрэг асуудлаар 15 баримт бичигт

22. гарын үсэг зурсан юм. Эдгээрээс зэвсэгт хүчний асуудал хамгийн төвөгтэй нь
байсан.
ТУХН байгуулагдсанаар олон улсын харилцаанд нэлээд өөрчлөлт гарч,
дэлхий нийтийн болон бүс нутгийн асуудлууд хувьсан өөрчлөгдөж байв. Хамтын
сөргөлдөөнөөс үүсэх мөргөлдөөн хямралаас сэргийлэхээс өөр аргагүйд хүрсэн.
Дахиад цэргийн зардал урсгах, олон сая цэрэг тэжээж бэлэн байдалд байж байх
шаардлагатай тулгарсан.
Лекц 8. АНУ- ын гадаад бодлого, АНУ- ын асуудал …
Сэдвийн зорилго: АНУ-ын төрийн гадаад бодлого, үйл ажиллагааг түүхэн үйл
явцтай нь холбон тайлбарлах ба дэлхийд эзлэх байр суурийг тодорхойлон,
1970.1980.1990 оны улс төрийн гадаад бодлого, ОУХ-ны тухай асуудлыг одоогийн
АНУ-ын үйл ажиллагааны онцлогтой уялдуулан онолын мэдлэг олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: Хүний эрхийн тунхаглал , түүний агуулга, ач холбогдол,
1970 он Никсон Форд нарын засаглал, 1980 он Рейган Бушийн засаглал, 1990 он
Билл Клинтоны засаглал, АНУ-ын гадаад бодлого, ОУХ-ны тухай асуудлуудыг
судлах
1970 он Никсон Форд нарын засаглал: 1974 оны8 сарын 9-нөөс ерөнхийлөгч
Жералд Форд албан тушаалдаа оржээ. Форд Мичиганаас конгресст төлөөлөгчийн
танхимд 13 удаа сонгогдож байв. Тэрээр консерватив үзэлтэй, улс төрийн бусад
томоохон зүтгэлтнүүдийг бодвол зөрчилд бага орсон, энгийн нийтэч нэгэн байв.
Мөн хууль тогтоох байгууллагын ажлыг мэддэг туршлагатай хүн байв. 1913
онд Небраска муж улсын омаха сууринд төрөөд Мичиган, Иэлийн их сургуулиадад
суралцаж хуульч болж улмаар АНУ-ын дээд шүүхэд алба хашиж байв. 1973 онд
дэд ерөнхийлөгч болоод ганцхан жилийн дараа ерөнхийлөгчийн сонгуульд
оролцоогүйгээр цагаан ордонд эзэн суух болсон. Тэрээр 2 жил гаран
ерөнхийлөгчийн албыг хашихдаа төсвийн зардлыг хэмнэх үүднээс олон хуульд
хориг тавьж зг-н төсвөөс + 10 тэрбум доллар хэмнэсэн. Түүнийг америкийн
судлаачид уян хатан бус, бүгд найрамдахчуудын уламжлалт эдийн засгийн
бодлого, хувийн үйлдвэрлэлийг дэмждэг хатуу бодлого барьдаг зүтгэлтэн гэжээ.

23. 1980 он Рейган Бушийн засаглал: 1980 оны сонгуульд БН намыг төлөөлж Р.
Ргейганы нэрийг дэвшүүлсэн. Тэрээр Картерийн гадаад дотоод бодлогыг
шүүмжилд, Консерватив байр суурийг илэрхийлж юуны өмнө засгийн газрыг
цомхон ажиллуулах зардал хэмнэх хэрэгтэй гэж үзсэн байна. 1980 оны 11-4 нд
Иран дах Америкийн элчин сайдын яамны барьцааны хүмүүсийг сулаж Рейганы
нэр хүнд сонголтонд сайн нөлөөлсөн. Рейган сонгогчдоос 489 санал, олон нийтийн
саналын 51 хувийг авч АНУ-ын 40 дэх ерөнхийлөгч болов.
Түүний засаглалын ихээхэн үед АНУ-ын ажилгүйдэл, мөнгөний ханш уналт
төсвийн алдагдал зэрэг ноцтой асуудлуудтай тулгарчээ. Конгресст татварыг 3
жилийн дотор 25 хувь хүртэл бууруулж бизнесийн зохицуулалтыг шинэчлэхээр
төлөвлөжээ. 1981 оны түүний санаачилсан төсөв түүний зохицуулалтын тухай
хууль нь нийгмийн хангамжийн бодлогын гол тулгуур болсон.
1990 он Билл Клинтоны засаглал: Хүйтэн дайны төгсгөл, дэлхий дахинд
гарсан их өөрчлөлтийн үед 1992 онд АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль боллоо.
Клинтон АНУ-ын 42 дахь ерөнхийлөгч боллоо. 1964 онд Жорд Тауны их
сургуулийн улс төр судлалын ангид орж, 1968 онд дүүргээд Оксфордын их
сургуулийн Ротсын цалингийн төлөө өрсөлдөж тэргүүний 32 оюутны тоонд багтаж,
улмаар 1970 онд Йелийн их сургуулийн хууль зүйн ангид суралцсан байна. 1992
оны ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөхдөө хүн төвтэй нийгмийг хөгжүүлэх
“хамгийн гол нь хүн ” гэсэн уриагаар сонгогчидыг өөртөө татсан. Эдийн засгаа өөд
нь татаж, эрчимтэй хөгжүүлж, хүмүүсийг идэвхижүүлж, тэднийг боловсролоо
дээшлүүлэх, үр бүтээлтэй ажиллуулах, амьдрал эрүүл мэндийг хамгаалж, ажлын
байр бий болгож чадвал олон улсын харилцааанд АНУ ын эзлэх байр суурийг улам
бэхжүүлж болно гэж үзжээ.
Лекц 9. ОУХ ба шинэ орчин
Монгол АНУын харилцаа, хамтын ажиллагаа
Сэдвийн зорилго: Монгол, АНУ-ын хоорондын дипломат харилцаа
байгуулагдсан, хамтын ажиллагаа, гадаад бодлогын тухай, Шинэ зууны Монголын
гадаад, дотоод бодлого дэлхийн улс орнуудын хөгжлийн чиг хандлагатай хэрхэн
нийцэж байгаа талаар онолын мэдлэг олгоно.

24. Сэдвийн товч агуулга: БНМАУ-ыг Америк хүлээн зөвшөөрсөн нь, Монгол
Америкийн хоордондын дипломат харилцаа байгуулагдсан нь, Монгол
Америкийн хамтын ажиллагааны өнөөгийн төрх байдал, Даяарчлалын эрин дэх
Монгол улсын гадаад бодлогын тухай
БНМАУ, АНУ ын хооронд дипломат харилцаа явуулах асуудал угтаа 1945
оны Ялтын бага хурлаар Англи, америкийн тал Монголын тусгаар тогтнолыг анх
хүлээн зөвшөөрсөний дараа ээлжит зорилт болон тавигдсан. Гэвч дайны дараах
Олон улсын байдал нь кап, соц 2 системийн хоорондын хүйтэн дайны бодлого,
зэвсэглэлээр хөөцөлдөх явдал болов. АНУ-ын нөлөө бүхий улс төрийн зарим
зүтгэлтэн БНМАУ-ыг хүлээн зөвшөөрөхийг ЗГ-аасаа шаардаж байсан байна.
1980 оны дундаас ЗХУ-д өөрчлөн байгуулалт эхэлж, дэлхий дахины улс
төрийн байдал, олон улсын харилцаанд шинэ уур амьсгал бий болсон нь Монгол
Америкийн хооронд дипломат харилцаа тогтооход хоёр талыг нааштай хандуулж
амжилтанд хүргэх нөхцөл бүрдэв.
Ийнхүү Монгол америкийн хооронд 1987 оны 01 сарын 27 нд дипломат
харилцаа байгуулагдсан. Хоёр орны хооронд өрнөсөн улс төр, худалдаа, эдийн
засаг, буцалтгүй тусламж, хөрөнгө оруулалт, боловсрол, шинжлэх ухаан, эрүүл
мэнд, батлах хамгаалах салбарын харилцаа хамтын ажиллагааны бодит байдал
үүнийг батлан харуулж байна.
Америкийн тал байнгын элчин сайдын яамаа 1988-4 сард Улаанбаатарт,
манай улс байнгын элчин сайдын яамаа Вашингтонд 1989 оны 3 сард тус тус нээсэн
байна.
Лекц 10 1990 оноос хойших ОУХ
Сэдвийн зорилго: Дэлхийн улс орнуудын ОУХ-ны чиг хандлага, улс төрийн
гадаад бодлого үйл ажиллагаа 1990 оны үед хэрхэн өөрчлөгдөж, ямар шинэ
хандлагатай болж байгааг өмнөх үеүдтэй харьцуулан дүгнэлт өгөх, онолын
системтэй мэдлэг олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга:
1998 онд монголын нийгэм эдийн засгийн тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөр
гэгчийг баталжээ. Үүнд: ядуурлыг бууруулах, аж үйлдвэрийг сэргээх, хөгжүүлэх,

25. экспортын үйлдвэрлэлийг дэмжих зэрэг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэн ажиллаж
эхэлсэн. 1990 оноос зах зээлийн эдийн засгийн тогтвортой хөгжих замаар замнаж
байна.Дэлхийн II дайны дараа Япон улс хүн хүч, эд материал сэтгэл санааны хувьд
ихээхэн хохирол амсаж, аж үйлдвэрийн үйлдвэрлэлийн хэмжээ эрс буурчээ.
Хятадын эдийн засгийн шинэчлэл нь зөвхөн XX зууны сүүлийн хагаст биш,
XXI зууны дунд үе хүртэл хийхээр төлөвлөсөн урт хугацааны цогцолбор үйлс
бөгөөд 3 үндсэн үе шаттай юм.
- 1978-1990 он: эдийн засгийн эрэл хайгуул, сорил туршилтыг үргэлжлүүлж
хүн амын хүнс, орон сууцны асуудлыг шийдвэрлэх гол зорилт тавьсан
байна.
- 1990-2020 он: үндэсний нийт бүтээгдэхүүнийг үлэмж дээшлүүлж ард
түмний амьжиргааны түвшинг дундаас дээш зэрэглэлд хүргэх явдал гэж
тодорхойлсон.
- 2020-2050 он: 100 жил социализмын замаар хөгжиж дэлхийн өндөр
хөгжилтэй орнуудын түвшинд хүрэх зорилготой гэж төлөвлөсөн байна.
Латин Америкийн хамгийн том орнууд нь Бразил, Мексик, Аргентин юм.
Бразил улс эдийн засгийн хүчин чадлаараа Америк тивдээ АНУ-ын дараа II байрт,
дэлхийд YIII байрт ордог. Африкийн өмнөд хэсэг байгалийн баялаг ихтэй, ялангуяа
алт, алмазаар дэлхийд тэргүүлэх байр эзэлдэг. Энэ баялаг дээр тулгуурлан ӨАБНУ-
д уул уурхай, машин металлург, хими, усан онгоцны үйлдвэрлэл сайн хөгжсөн.
Гэвч хүн амыг хүнсээр хангах, зах зээлийн эдийн засгийн үндэс суурийг тавихад
хөгжсөөр сул дорой Африкийн орнууд өөрсдийн хэмжээнд шийдвэрлэж чадахгүй
асуудалтай ихээхэн тулгарч байна.
Лекц 11. Өөрчлөлт шинэчлэлтийн үеийн Монгол улсын
гадаад бодлого, үйл ажиллагаа
Сэдвийн зорилго: 1990 оноос Монголын гадаад бодлого, үйл ажиллагаанд
өөрчлөлт шинэчлэлт, үр дүн, ач холбогдолыг одоогийн бодит нийгмийн амьдралтай
холбон тайлбарлаж шинжлэх ухааны онолын мэдлэг олгох зорилготой.

26. Сэдвийн товч агуулга: 1990-2005 оны Монгол улсын гадаад бодлого, хамтын
ажиллагаа, Өөрчлөлт шинэчлэлтийн үеийн Монголын олон улсын харилцаа /1990
оноос хойш/
Монгол улс 2000 оноос хойшхи хугацаанд төр засгийн удирдлагын
хэмжээнд гадаадын 42 оронд айлчилж, олон улсын дээд, өндөр хэмжээний
уулзалтанд оролцсоны зэрэгцээ гадаадын 20 орон, олон улсын байгууллагын
удирдлага Монгол улсад айлчлав. Эдгээр арга хэмжээний үеэр Монгол улс хоёр
талын шугамаар нийт 84 гэрээ, хэлэлцээр байгуулж олон талт 35 конвенцид
нэгдсэн нь Монгол улсаас олон улсын хэмжээнд явуулж байгаа гадаад харилцааг
өргөжүүлж, хамтын ажиллагааны эрх зүйн таатай орчинд бүрдүүлэхэд ач
холбогдолтой боллоо. Дээрх хугацаанд Монгол улс олон улсын эрүүгийн шүүх,
олон улсын далайн тээврийн байгууллага зэрэг засгийн газар хоорондын олон
улсын байгууллагад элссэн.
Монгол улс 2001-2004 оны үйл ажиллагааныхаа стратегийн чиглэлийг
боловсруулж, улс орны аюулгүй байдлын болон үндэсний хөгжлийн гадаад таатай
орчинг бүрдүүлэх, тодорхой улс орон, бүс нутгийн хийгээд олон улсын
байгууллагуудтай харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх, иргэдийн
эрх ашгийг хилийн чанадад хамгаалахад чиглэсэн чиглэл, зорилтыг тодорхойлж,
эдүгээ мөрдөн хэрэгжүүлж байна. ОХУ-ын ерөнхийлөгч В. Путин Монгол улсад
албан ёсоор айлчилсан бөгөөд энэ нь ОХУ-ын төрийн тэргүүний манай улсад 26
жилийн дараа хийсэн айлчлал болсноороо, мөн хоёр улсын харилцаа олон улсын
нийтлэг жишгийн дагуу, эрх тэгш, бие биеийн эрх ашгийг харилцан хүндэтгэсэн
шинж чанартай болж зүгширснийг нотолсноороо онцгой ач холбогдолтой болсон.
Айлчлалын үеэр Монгол, Оросын төрийн тэргүүн нар хоёр орны харилцааны өргөн
хүрээтэй асуудал, олон улсын харилцааны харилцан сонирхсон асуудлаар санал
солилцож, цаашдын чиглэл, зорилтыг тодорхойлсон “Улаанбаатарын тунхаглал”-д
гарын үсэг зурсан.
Монгол улсын Ерөнхий сайд 2001 онд АНУ-д албан ёсны айлчлал хийх үеэр АНУ-
ын ерөнхийлөгч манай улсын Ерөнхий сайдыг анх удаа хүлээн авч уулзсан нь хоёр
орны харилцааны түүхэнд онцлог үйл явдал боллоо. Уулзалтын үеэр ерөнхий сайд
“монгол улс АНУ-ыг стратегийн түншээ гэж үздэг”-ээ илэрхийлсэн бөгөөд

27. айлчлалын дүнд хоёр талын ойлголцол итгэлцэл нэмэгдэж, АНУ-ын гадаад
бодлогод манай улсын эзлэх орон зай тэлэв.
Шинэ үндсэн хуульд “монгол улс олон улсын хууль зүйн хэм хэмжээ, зарчимд
захирагдаж, энх тайванч гадаад бодлого явуулна” гэж энхийг эрхэмлэсэн гадаад
бодлого явуулахаа хуульчлан баталсан. МУГБ-ын зорилтыг: “Хүн төрөлхтөний
хөгжлийн жамыг даган, бүх улс оронтой найрсан харилцаатай байж, олон улсын
хамтын нийгэмлэгт байр сууриа бэхжүүлэх явдал мөн” гэж тодорхойлов.
Лекц 12. Европын улс орнуудын харилцаа ба
Дорно дахины улс орнуудын харилцаа
Сэдвийн зорилго: Европын улс орнууд, Дорно дахины улс орнуудын хөгжлийн
загварын онцлог, гадаад бодлогын чиг хандлага, үйл ажиллагааг харьцуулан
дүгнэлт гаргаж, онолын мэдлэг олгоход оршино.
Сэдвийн товч агуулга: Европын хамтын нийгэмлэг, Улс орнуудын харилцаа,
хамтын ажиллагаа, /Ойрхи дорнод, Африк, Араб, Латин америкийн орнууд, зүүн
өмнөд азийн улс орнуудын олон улсын харилцаа/
Дэлхийн II дайн дууссанаар Ази, ойрхи дорнодод колонийн систем нуран
унаж, үүний үр дүнд олон үндэстэн тусгаар тогтнолоо олж авсан.
БНМАУ анх 1946 оны 6 сард НҮБ-д гишүүнээр элсэх өргөдөл гаргасан
билээ. 15 жилийн дараа буюу 1961 оны 10 сард албан ёсоор гишүүн улс болсон.
Учир нь тэр үед бага буурайулс үндэстний эрхийг дутуу үнэлэх явдал гарч байжээ.
Социалист систем задарсаны үр дүнд БНМАУ-ын гадаад болон дотоод зарчимд
өөрчлөлт гарчээ. 1989 оны 12 сард Монголд ардчилсан холбоо байгуулагдсан. 1990
оноос монголд олон намын систем тогтож, өрдчилсан өөрчлөлт шинэчлэлтийн
замаар замнах шатандаа оров. Монгол гадааддаа 160 гаруй оронтой дипломат
харилцаа тогтоосон.
Дэлхийн эдийн засагт гол нөлөөлж байсан өндөр хөгжилтэй орнуудтай
өрсөлдөж, 1970 оны эцэс 1980 оны эхээр хөгжил нь ихээхэн түргэссэн Ази, Номхон
далайн бүсийн 8 орныг шинээр үйлдвэржсэн буюу Азийн барууд гэх болсон.
Эдгээр нь БНСУ, Сингапур, Хонгконг, Тайванийг I дөрвөл, Малайз, Тайланд,
Индонез, Филиппинийг АСЕАН –ы гишүүн орнууд, II дөрвөл. Мөн баруун азийн

28. Турк улсыг бар гэж тооцдог байна. Эдгээр орнуудын хөгжлийн онцлог нь 1950- иад
оны үед колоничлолоос чөлөөлөгдсөн, Японы ноёрхолд байсан учраас урьдын эзэн
орныхоо туршлагыг үндэслэсэн, 1960 оны үеэс үйлдвэржиж эхэлсэн зэрэг болно.
Мөн эдгээр орнуудын нийтлэг тал нь эрдэс түүхий эдийн баялгаар хомс, далайд
ойр, өөр хоорондоо тодорхой хэмжээнд харилцаж ирсэн зэрэгт оршино.