2. Ligj. I
HYRJE NË MAKROEKONOMI
Mendimin makroekonomik: shkollat e ndryshme
Konceptet kryesore makroekonomike
Problemet ekonomike: çka, si dhe për kënd të prodhohet?
GDP
GDP dhe mirëqenia ekonomike
3. EKONOMIKSI:
MIKROEKONOMIA & MAKROEKONOMIA
EKONOMIKSI:
- Mikroekonomia
- Makroekonomia
MIKROEKONOMIA - Sjellja e agjentëve individual ekonomikë
MAKROEKONOMIA - Studimi i ekonomisë dhe agregateve në tërësi:
- produkti i përgjithshëm
- punësimi dhe papunësia
- inflacioni
- ciklet e biznesit, etj.
4. MENDIMI MAKROEKONOMIK:
SHKOLLAT E NDRYSHME
KLASIKE: punësimi (punëzënia) e plotë, përdorim i plotë i
resurseve, ekuilibri i tregut.
KEJNSIANE - mospërdorimi i plotë i resurseve ekonomike dhe
ekuilibri ekonomik, papunësia, raporti papunësi - inflacion (trade-
off).
shkollat (mendimet) tjera ekonomike:
- NEOKLASIKE
- SHKOLLA E PRITJEVE RACIONALE
- NEOKEJNSIANISTET
5. HYRJE NË MAKROEKONOMI
Problemet ekonomike:
- cka, si dhe për kënd të prodhohet?
Kompleksiteti i organizimit të ekonomisë
Mundësitë e prodhimit
Kostoja oportune
Rritja e kostos oportune
Përdorimi i plotë i kapaciteteve
Zhvendosja e kurbës nëpër vite
Qarkullimi në ekonomi
Konsumatorët, firmat, qeveria
Roli i qeverisë në ekonomi
6. KONCEPTET KRYESORE
MAKROEKONOMIKE
GDP (Gross Domestic Product): real dhe nominal
Rritja ekonomike (ritmi i rritjes së GDP-së)
Inflacioni (ritmi i rritjes së çmimeve)
Punësimi dhe papunësia
Ciklet e biznesit (inflacioni, rritja ekonomike dhe papunësia)
7. OBJEKTIVAT KRYESORE
MAKROEKONOMIKE DHE MJETET
POLITIKE TË REALIZIMIT TË TYRE
Funksionimi i tregut
Nevoja për ndërhyrjen e shtetit
Objektivat e qeverisë
Punësimi i plotë
Qëndrueshmëria e çmimeve
Ritme të përshtatshme të rritjes afatgjate
Zhvillimi i balancuar rajonal
Bilanci i ekuilibruar i pagesave
8. ARRITJA OBJEKTIVAVE QEVERITARE
Politika Fiskale
Tatimet
Shpenzimet qeveritare
Politika Monetare
Oferta monetare dhe roli i Bankës Qëndrore
Politika e të Ardhurave
Politika mbi pagat, dhe
Politikat mbi çmimet
Politikat e Marrëdhënieve Ekonomike me Jashtë
Politikat tregtare
Politikat valutore
Koordinimi i politikave të brendshme makroekonomike
9. PRODUKTI I PËRGJITHSHËM
Produkti i përgjithshëm si tregues sintetik i
aktivitetit ekonomik
Mjet testues për të parë nëse janë arritur
objektivat e caktuara
Përdoret për të bërë krahasime me vendet
tjera
10. PROBLEMET NË LLOGARITJEN E GDP-së
Problemi i agregimit të produkteve dhe shërbimeve të
ndryshme
Problemi i rritjes së çmimeve që mund të shpie në
konkludimin se është rritur GDP
Pamundësia për të përfshirë përmirësimin e cilësisë dhe
rënjen e çmimit (p.sh. rasti i kompjuterëve)
11. MATJA E PRODUKTIT TË PËRGJITHSHËM
Ekzistojnë mënyra të ndryshme të matjes së Produktit të
Përgjithshëm pra edhe të GDP-së. Mënyrat e matjes së
produktit të përgjithshëm mund të përmbledhen me sa vijon:
Mënyra e Prodhimit
Mënyra e Shpenzimeve
Mënyra e të Ardhurave
12. MATJA E PRODUKTIT TË
PËRGJITHSHËM
1) MËNYRA E PRODHIMIT:
Duke mbledhur vlerën e të gjitha produkteve dhe shërbimeve përfundimtare
Përdoren të gjitha mallrat dhe shërbimet përfundimtare
Ose përdoret koncepti i vlerës së shtuar
Stadet apo fazat e prodhimit
Vlera e transaksionit
(ne € për çdo 100 kg
bukë)
Vlera e shtuar
(ne € për çdo 100
kg bukë)
Fermerët e grurit ia shesin grurin fabrikës
së miellit
1000 1000
Fabrikanti i miellit e përpunon grurin në
miell dhe ia shet atë prodhuesit të bukës
2100 1100
Prodhuesi i bukës ua shet bukën
konsumatorëve
4000 1900
I gjithë procesi i prodhimit 7100 4000
13. MATJA E PRODUKTIT TË
PËRGJITHSHËM
2) MËNYRA E SHPENZIMEVE:
Sipas kësaj mënyre, vlera e produktit të përgjithshëm llogaritet duke
mbledhur të gjitha shpenzimet e subjekteve të ndryshme për blerjen e
mallrave dhe shërbimeve përfundimtare:
E = C + I + G + NX
E Shpenzimet Kombëtare
C Konsumi
I Investimet
G Shpenzimet Qeveritare
N Eksporti Neto
14. MATJA E PRODUKTIT TË
PËRGJITHSHËM
3) MËNYRA E TË ARDHURAVE
Realizohet duke mbledhur të ardhurat e të gjithë zotëruesve të
faktorëve të prodhimit
Kompenzimet e punënjësve (pagat, etj.)
Të ardhurat e firmave jo aksionare
Të ardhurat e individëve nga renta
Të ardhurat korporative (para taksave)
Interesi neto
15. DISA IDENTITETE KRYESORE
MAKROEKONOMIKE
Duke supozuar se ekonomia është e mbyllur (pra nuk kemi sektor të jashtëm: import
dhe export) dhe duke abstrahuar shpenzimet qeveritare atëherë:
Y = C + I (1)
Duke supozuar se Y=YD, atëherë:
Y = C + S (2)
Duke kombinuar këto dy ekuacione kemi:
C + I = Y = C + S (3)
I = S (4)
Kur shtohet sektori qeveritar dhe sektori i jashtëm:
Y = C + I + G + NX (5) dhe
YD = Y + TR – TA (6)
Poashtu dimë se:
YD = C + S (7)
16. DISA IDENTITETE KRYESORE
MAKROEKONOMIKE
Kombinimi i barazimeve (6) dhe (7):
C + S = YD = Y + TR – TA (8)
dhe
C + YD – S = Y + TR – TA – S (9)
Nëse zëvendësojmë C në ekuacionin (5)
Y = C + I + G + NX (Y + TR – TA – S) + I + G + NX
Marrim diferencën në dy anët e barazimit të mësipërm:
(Y + TR – TA – S) + I + G + NX – Y = 0
dhe do të kemi
TR – TA – S + I + G + NX = 0
dhe
S – I = (G + TR – TA) + NX = 0 (10)
Shprehja (G + TR – TA) përfaqëson deficitit buxhetor. Nëse S=I atëherë:
(G + TR – TA) = - NX (11)
Pra deficiti buxhetor është i barabartë me deficitin e tregtisë së jashtme (importin neto).
17. PRODUKTI KOMBËTAR & MIRËQENIA
EKONOMIKE
Mirëqenia ekonomike si objektiv përfundimtar
Si të matet mirëqenia?
Si të merret në konsiderim ndotja e ambientit që rezulton
nga prodhimi më i madh i produkteve?
Sipas produktit të përgjithshëm?
Shpërndarja e produktit (kurba e Gini coefficient)
Koha e lirë dhe mirëqenia ekonomike
Problemi i matjes së mirëqenies pasi njerëzit kanë
preferenca të ndryshme
18. Ligj. II
KËRKESA AGREGATE, OFERTA
AGREGATE DHE EKUILIBRI
MAKROEKONOMIK
Në këtë ligjëratë do të njiheni me:
Konceptin e kërkesës & ofertës agregate
Kërkesa & oferta agregate: afatshkurtër, afatgjatë, faktorët
përcaktues, etj.
Ekuilibri makroekonomik
19. KËRKESA AGREGATE, OFERTA
AGREGATE DHE EKUILIBRI
MAKROEKONOMIK
Korniza makroekonomike dhe faktorët që ndikojnë në të
Nevoja për modelim të lidhjeve në mes të faktorëve
makroekonomikë
Modeli kryesor është modeli i kërkesës dhe ofertës
agregate
21. KËRKESA AGREGATE (AD) DHE
FAKTORËT E SAJ
Kuptimi i Kërkesës Agregate (AD)
Komponentët e AD:
AD = C + I + G + NX
Kurba e AD paraqet lidhjen në mes të GDP-së real dhe nivelit të çmimeve
Konsumi komponent kryesor i AD
Kur rritet çmimi, konsumatorët blejnë më pak mallra dhe shërbime
Investimet: ndikimi nga faktorët e jashtëm
Shpenzimet qeveritare: blerjet e mallrave dhe shërbimeve nga qeveria
NX = (Ex – Im)
22. KËRKESA AGREGATE (AD) DHE
FAKTORËT E SAJ
Lëvizjet nëpër kurbën AD dhe zhvendosja e kurbës AD
Faktorët ekzogjen dhe endogjen
Ndryshimi në nivelin e çmimeve dhe pasojat në AD
Efekti i bilanceve reale (PBrAD)
Efekti i normave të interesit (PBrKërkesa për
pararIAD)
Efekti i tregtisë së jashtme (PExImAD)
23. KËRKESA AGREGATE (AD) DHE
FAKTORËT E SAJ
Ekonomistët pajtohen për formën e AD
Mospajtimet kanë të bëjnë në lidhje me faktorët që ndikojnë këtë
Monetaristët supozojnë që AD ndikohet nga oferta monetare
Disa ekonomistë tjerë janë të mendimit se AD ndikohet nga C, I, G dhe NX
AD manipulohet (ndryshohet) duke ndryshuar shpenzimet autonome
AD ndikohet edhe nga faktorë të ndryshëm varësisht prej konjukturës
ekonomike
24. OFERTA AGREGATE (AS) DHE
FAKTORËT E SAJ
Definimi i Ofertës Agregate (AS)
AS në periudha afatshkurtra dhe afatgjate
Këto periudha dallohen bazuar në ndryshimin e pagave dhe
çmimeve
Ndryshimi në
Çmime Paga
Periudha Afatshkurtura PO JO
Periudha Afatëgjata PO PO
25. OFERTA AGREGATE (AS) NË PERIUDHA
AFATSHKURTERA
AS në periudha afatëshkutëra priret pozitivisht
Arsyet:
Çmimet më të larta nxisin firmat të ofrojnë më shumë
Rritja e nivelit të prodhimit, rrit koston dhe kështu çmimet rriten
Produkti potencial (Pp): kapaciteti prodhues i ekonomisë
Sjellja pagë - çmim
Grafiku 14.4 ( është paraqitur në faqen tjetër)
Kur AS < Pp produkti rritet pa u rritur çmimet
AS është horizontale sepse pagat janë fikse dhe kostoja e prodhimit nuk rritet me rritjen e
prodhimit
Klasikët dhe kejnsianët dhe AS
27. OFERTA AGREGATE (AS) NË PERIUDHA
AFATGJATA
AS në periudha afatëgjata priret vertikalisht (grafiku 14.5 - në faqen tjetër)
Në periudha afatgjata, Pp=Pa
Kështu firmat nuk mund të rrisin ofertën por vetëm çmimet
Në periudha afatëgjate, si pagat ashtu edhe çmimet janë fleksibile
Zhvendosja e AS (grafiku 14.6 -në faqen tjetër)
Rritja e pagave
Çmimet e inputeve ndikojnë njëjtë sikur pagat
Rritja e produktivitetit
Goditja e AS (pozitive dhe negative)
Pritjet për inflacionin (inflacioni i lartë rritë papunësinë zhvendos AS
majtas)
29. EKUILIBRI MAKROEKONOMIK
Ekuilibri makroekonomik arrihet kur AD=AS
Definimi i ekuilibrit (Shih figuren 14.7)
Në pikën E: AD=AS
Kur P=P1: Sasia e ofruar (S1) është më e
madhe se sasia e kërkuar (D1), pra ka
tepricë të ofertës (S1 – D1)
Jo medoemos sasia e ofruar është e
barabartë me produktin potencial, prandaj
ekuilibri mund të jetë i qëndrueshëm por jo
i dëshirueshëm
P.sh. papunësi ose inflacion, etj.
30. EKUILIBRI MAKROEKONOMIK
MODELI KLASIK
Grafiku 14.8
Në pikën A: AD=AS
Për ilustrim le të supozojmë se AD atëherë:
AD do të zhvendoset majtas (AD’)
Shpenzimet totale bien nga A në B
Oferta e tepërt ulë çmimin
Pagat bien dhe nxisin firmat të rrisin
prodhimit
Kthimi në ekuilibër në pikën C me
nivel më të ulët të çmimeve
Pp=Pa dhe politikat ekonomike ngrisin vetëm
çmimin
Kritikat: përshtatja e shpejtë pagë-çmim e
pamundur dhe punëzënia nuk është e plotë
31. EKUILIBRI MAKROEKONOMIK
MODELI KEJNSIAN
Grafiku 14.9
Në periudha afatëshkurtra pagat janë
të ngurtësuara
Prandaj AS priret lartë ose është
horizontale për sa kohë që GDP real <
GDP potencial
Kështu nga pika A lëvizet në pikën B
me nivel më të lartë të prodhimi (por
edhe me çmime më të larta)
Konkluzionet:
Ekonomia është në ekuilibër
edhe kur u>0
Politikat ekonomike janë efektive
32. Ligj. III
KONSUMI DHE INVESTIMET
Në këtë ligjëratë do të njiheni me:
Konceptin e konsumit dhe kursimit
Te ardhurat e disponueshme dhe funksioni i konsumit
Faktorët përcaktues të konsumit & investimeve
33. KONSUMI DHE INVESTIMET
Konsumi përbën elementin më me peshë të kërkesës
agregate (AD) kurse investimet elementin më të
ndryshueshëm dhe kështu ndikojnë në mënyrë
përcaktuese si në përmasat ashtu edhe sjelljen e tyre
Edhe njëra edhe tjetra, në përgjithësi, janë në funksion të
ardhurave të disponueshme (YD)
34. RËNDËSIA E KONSUMIT NË
EKONOMI
Konsumi konsiston në mallra që përdoren për të nxjerrë dobi korente
Pesha e konsumit në vendet e industrializuara arrin mbi 65% në GDP dhe si
rrjedhoj mund të thuhet se konsumi është element kryesor i GDP-së
Mos harroni: AD = C + I + G + NX
Konsumi i mallrave afatëgjate
Konsumi për mallra të ndryshme
Shpenzimet për të mira elementare
35. KONSUMI DHE KURSIMI
Të ardhurat e disponueshme (YD) janë faktorë përcaktues të konsumit (C) dhe
kursimit (S)
Të ardhurat e
disponueshme
(YD)
Konsumi
(C)
Kursimi
(S)
250 210 40
200 170 30
150 130 20
100 90 10
50 50 0
0 10 -10
C - Konsumi
S - Kursimi
MPC - Prirja margjinale për konsum
MPS - Prirja margjinale për kursim
36. KONSUMI DHE KURSIMI
Prirja Marxhinale për Konsum (MPC) – Pjerrësia e kurbës së konsumit që shpreh shtesën e konsumit për çdo
njësi monetare shtesë të të ardhurave të disponueshme (YD)
Prirja Marxhinale për Kursim (MPS) – Pjerrësia e kurbës së kursimit që shpreh shtesën e kursimit për çdo njësi
monetare shtesë të të ardhurave të disponueshme (YD)
Prirja Mesatare për Konsum (APC) – Prirja mesatare për konsum e cila del si rezultat apo raport midis konsumit
total dhe të ardhurave të disponueshme (YD).
APC=C/YD
Shënim: APC ndryshon varësisht prej nivelit të konsumit ndërsa MPS është konstante
C + S = YD
MC + MS = MYD
MPC + MPS = 1
APC=C/YD
Shembull:
APC=50/50=1
APC=90/100=0.9
MPC=4/5 pjerrtësia e kurbës së kursimit
Legjenda:
MC - Konsumi Marxhinal
MS – Kursimi Marxhinal
APC – Prirja Marxhinale për Konsum
MYD – Të Ardhurat e Disponueshme Marxhinale
37. FAKTORËT PËRCAKTUES TË
KONSUMIT
Të ardhurat e disponueshme (YD) përcaktues kryesor, por jo i vetmi
Pasuria dhe ndikimi në konsum
Shënim:
Nga analizat teorike por edhe nga vrojtimet empirike është konstatuar se konsumi
varet edhe nga pritjet për të ardhurat, çmimet, taksat, etj.
Shembull: Dy periudha dhe të ardhurat Yt dhe Yt-1
38. FAKTORËT PËRCAKTUES TË
KONSUMIT
Milton Friedman: Teoria e të ardhurave permanente
Cp=kYp, ku k=MPC=APC
Sipas Fridmanit të ardhurat aktuale mund të jenë më të mëdha ose më të vogla se të ardhurat permanente prandaj diferencën ai
e quan të ardhura tranzitore Yt:
Y=Yp+Yt
Shënim: Të ardhurat tranzitore përfaqësojnë ngritjen apo rënien e papritur të të ardhurave (të
pavarur nga të ardhurat permanente)
Për periudha afatgjata:
Y=Yp, dhe Yt=0
Nga ana e konsumit:
C=Cp+Ct
Për periudha afatgjata:
C=Cp, dhe Ct=0
Duke marrë parasysh elementet e
mësipërme atëherë sipas teorisë së të
ardhurave permanente:
Cp=kYp ose
C = kYp
39. INVESTIMET DHE DEFINIMI I TYRE
DEFINIMI - në kuptimin rigoroz ekonomik: atëherë kur krijohet
kapital i ri real, pra kur shtohet stoku i mallrave të prekshme
kapital: makineri dhe pajisje, ndërtesa dhe shtesë inventari
(lëndë e parë, prodhimi në proces, produkt i gatshëm, etj.)
ROLI MAKROEKONOMIK I INVESTIMEVE
Zë me peshë në shpenzimet totale
Investimet influencojnë produktin total (kurba e
mundësive të prodhimit)
40. FAKTORËT PËRCAKTUES TË
INVESTIMEVE
Norma e interesit si përcaktues i investimeve
Analiza mikroekonomike: Investimi është profitabil kur norma e fitimit është më e
madhe se norma e interesit
Kosotja e investimeve dhe vlera e tanishme neto e përfitimeve
Shiko tabelën 15.2 dhe grafikun 15.7 (të paraqitura në faqen tjetër)
Kur i=10%, atëherë: I = 2 + 5 + 8 + 8 + 5 = 28
Kur i=5%, atëherë: I = 2 + 5 + 8 + 8 + 5 + 10 + 15 = 53
Sensitiviteti i investimeve ndaj normës së interesit
I = f(i)
ir = in – norma e inflacionit
42. FAKTORËT PËRCAKTUES TË
INVESTIMEVE
TEORIA E AKSELERATORIT
Niveli i investimeve varet varet nga ndryshimi në nivelin e të
ardhurave
It = v(Yt – Yt-1)
GI = v(Yt – Yt-1) + Rt
Shënim:
Kufizim i “Teorisë së Akseleratorit” është supozimi se nuk
ekzistojnë kapacitete të lira dhe se çdo rritje në kërkesë shpien
në rritje të investimeve
Legjenda:
It - investimet neto në periudhën korrente
Yt – të ardhurat kombëtare në periudhën korrente
Yt-1 – të ardhurat kombëtare në periudhën e mëparshme
V – një konstante që njihet si “akselerator”
GI – investimet bruto
Rt – amortizimi
43. FAKTORËT PËRCAKTUES TË INVESTIMEVE
KUFIZIMET E TEORISË SË AKSELERATORIT:
Roli i pritjeve dhe ndikimi në investime
Pra: I = f(i, Yt – Yt-1, E)
Vonesa në reagim ndaj rritjes së kërkesës
I = f(i, Yt-1 – Yt-2, E)
Ndikimi i taksave në investime
Politika monetare
Politika fiskale (taksat)
Klima e përgjithshme për investime
44. Ligj. IV
SHPENZIMET DHE TË ARDHURAT
Në këtë ligjëratë do të njiheni me:
Konceptin e Shpenzimeve dhe të Ardhurave
Multiplikatorin i Shpenzimeve
Multiplikatorin i Politikës Fiskale
Multiplikatorin i Ekonomisë së Hapur
45. SHPENZIMET AGREAGATE DHE GDP
REAL: INVESTIMET DHE KURSIMI
Në thelb, modelet makroekonomike, klasike dhe kejnsiane (neoklasike &
neokejnsiane) synojn të shpjegojnë kushtet ekuilibrit makroekonomik si dhe
faktorët që përcaktojnë atë.
Modeli Klasik:
GDP aktual përcaktohet, si në periudha afatshkurtra ashtu edhe në periudha
afatgjata nga produkti potencial. Manipulimi nga qeveria me elementet e
shpenzimeve agregate do të ndryshonte (sipas kësaj pikëpamje) jo në nivelin e
produktit aktual por vetëm nivelin e përgjithshëm të çmimeve.
Modeli Kejnsian:
Mundësia e ndikimit në përmasat e produktit aktual të ekuilibrit me anë të
ndikimit në elementet e ndryshëm të shpenzimeve agregate:
Të ardhura - shpenzime (konsum plus investime)
Kursim - investime
46. SHPENZIMET AGREAGATE DHE GDP REAL:
INVESTIMET DHE KURSIMI
Të dy modelet e përmendura bazohen në një varg supozimeve:
1) Pagat dhe çmimet supozohen fikse: prodhuesit do të përgjigjen me sasinë e
prodhuar por jo edhe me ndryshimin e çmimeve
2) Abstrahohet tregu i parave
3) Konsumi (C) dhe kursimet (S) janë të lidhura pozitivisht me të ardhurat dhe për
thjeshtësi këto lidhje supozohen si lineare
4) Investimet (I) dhe shpenzimet qeveritare (G) supozohen të pavarura (nga të
ardhurat)
5) Taksat të pavarura nga variablat ekonomikë
6) Eksportet janë autonome, ndërsa importet të varura nga të ardhurat
7) Abstrahohet rritja ekonomike – pajtohet me faktin se modeli operon vetëm në
periudha afatshkurtra
47. SHPENZIMET AGREAGATE DHE GDP
REAL: INVESTIMET DHE KURSIMI
Sipas modelit të ardhurat - shpenzimet, ekuilibri makroekonomik (E) arrihet kur:
PE = YE = AE
Pra: PE = AE = GDP real
Shënim:
Megjithatë duhet të kihet parasysh se
shpenzimet faktike nuk janë gjithmonë të
barabarta me shpenzimet e planifikuara. Në
ndër arsyet e këtij mosbarazimi është
ndryshimi i inventarit të firmave. Firmat mund
të përfundojnë më shtesa apo pakësimi të
padëshiruar inventari.
Legjenda:
PE – Shpenzimet e planifikuara
YE – Të ardhurat e planifikuara
AE – Shpenzimet faktike
48. SHPENZIMET AGREAGATE DHE GDP
REAL: INVESTIMET DHE KURSIMI
AD jepet si:
AD = C + I + G + X - Im
AS ose të ardhurat totale:
Y = C + S + TA
Në ekuilibër:
AD = Y
C + I + G + X-Im = C + S + TA
dhe
I + G + X = S + TA + Im (1)
(HYRJET) = (DALJET)
49. SHPENZIMET AGREAGATE DHE GDP
REAL: INVESTIMET DHE KURSIMI
Nëse lëmë mënjanë G, X, Im, dhe TA
Nën kushtet e tilla barazimi (1) do të merr formën:
I = S Ekuilibri (2)
50. MULTIPLIKATORI I SHPENZIMEVE
Përkufizimi:
Një ndryshim fillestar në shpenzimet autonome të planifikuara shkakton
një varg ndryshimeve, të shumëzuar tek produkti i përgjithshëm i
ekuilibrit. Numri që luan rolin e shumëzuesit të efektit fillestar quhet
multiplikator (s).
Multiplikatori mund të llogaritet si raport i ndryshimit në GDP real me
ndryshimin e shpenzimeve të pavarura:
Ndryshimi në GDP real
MULTIPLIKATORI = ----------------------------------------------------
Ndryshimi në shpenzimet e pavarura
51. MULTIPLIKATORI I SHPENZIMEVE:
SHEMBULL PËR DISKUTIM
Të supozojmë se firmat rrisin shpenzimet e tyre për investime për 1milion €
Gjithashtu supozojmë se MPC=2/3
Çka do të ndodh?:
Investimet rrisin GDP për 1 milion € dhe këto janë të hyra për prodhuesit e makinave, të cilët i
konsumojnë sipas MPC...
_____________________________________________________
1 x 1 milion € = 1.00 milion €
2/3 x 1 milion € = 0.66 milion €
(2/3)2 x 1 milion € = 0.44 milion €
(2/3)3 x 1 milion € = 0.29 milion €
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .
_____________________________________________________
1/(1-2/3) x 1 milion € = 3 milion €
________________________________________________________________________________________________________
Multiplikatori 1/(1-MPC)
52. MULTIPLIKATORI I POLITIKËS FISKALE
Politika fiskale (që konsiston në shpenzimet qeveritare për mallra dhe
shërbime): G, TA, TR
G=>GDP, por TA=>GDP
Shembull: PE = C + I + G
Sg=1/(1-MPC)
Legjenda:
Sg - Multiplikatori i shpenzimeve qeveritare
TA – Taksat
TR – Pagesat transferuese
PE – Shpenzimet e planifikuara
54. MULTIPLIKATORI TAKSAVE -
SHPENZIMEVE
(DISA KRAHASIME)
Multiplikatori i taksave ndryshon në dy pikëpamje nga
multiplikatori i shpenzimeve:
1) Multiplikatori i taksave shpreh lidhje negative në mes të ndryshimit të taksave
dhe ndryshimit në GNP përderisa multiplikatori i shpenzimeve shpreh lidhje
pozitive
2) Multiplikatori i taksave është më i vogël se multiplikatori i shpenzimeve. Shkaku
qëndron tek efekti fillestar i ndryshimit të taksave në shpenzimet për konsum pra
edhe në GDP përderisa efekti fillestar i ndryshimit të shpenzimeve të pavarura
reflektohej në masë të plotë si ndryshim i GDP
Efektet sekondare: nuk ka ndryshime të theksuara dhe në
përgjithësi mund të flasim për efekte të njëjta sekondare si në
rastin e multiplikatorit të taksave dhe atë të shpenzimeve
55. MULTIPLIKATORI I EKONOMISË SË
HAPUR
Shpenzimet e përgjithshme të planifikuara:
TPE = C + I + G + NX
Në të majtë të E: X>Im (ekonomia në zgjërim)
Në të djathtë të E: X<Im (ekonomia në ngushtim)
So = 1/{1-MPC)+MPM} = 1/MPS+MPM
56. Ligjërata V
CIKLET E BIZNESIT DHE RRITJA
EKONOMIKE
Në këtë ligjëratë do të njiheni me:
Konceptin e cikleve të biznesit
Fazat e cikleve të biznesit
Teoritë e cikleve të biznesit
Rritja ekonomike: funksioni i prodhimit
57. CIKLET E BIZNESIT
Historia: ekonomia nuk rritet e zhvillohet pa probleme
Ekonomia karakterizohet me një prirje pozitive të rritjes
Vitet e ekspansionit dhe mirëqeniës ekonomike ia lënë vendin viteve të
recesionit ose të panikut ekonomik
Luhatjet të ekonomisë: produktit total, inflacionit, normës së interesit,
punësimit krijojnë cikle të biznesit
Prandaj, lëvizjet herë drejtë rënies dhe herë drejtë ngritjes të treguesve
ekonomik (produkti total, inflacioni, norma e interesit, punësimi, etj)
kundrejt një prirjeje të përgjithshme në rritjen ekonomike formojnë ato
lëvizje që quhen CIKLET E BIZNESIT
58. CIKLET E BIZNESIT
Momenti kyç, për të identifikuar një cikël të biznesit, është përcaktimi i fazës
së recesionit pra përcaktimi i periudhës kur aktiviteti ekonomik është në
rënie
Gjatë rënies ekonomike, firmat dhe konsumatorët i ulin shpenzimet e tyre
(shembuj për ilustrim mund të shërbejnë vitet: 1929 - 1933, 1948 - 1949,
1973 – 1974, 1981 - 1982)
Shënim: çdo rënie/ngritje ekonomike nuk paraqet cikël biznesit, p.sh: rëniet
shumë afatshkurtra nuk mund të karakterizohen si recesion.
Rritja ekonomike nuk arrihet asnjëherë me koeficient rritës konstant por ajo
karakterizohet nga shmangie lartë poshtë prirjes së përgjithshme të rritjes.
Si të identifikohet një cikël biznesi? Vetëm atëherë kur GDP bie gjatë dy
tremujorve (6 muaj) të një pasnjëshëm.
Nuk ka recesione (rënie) apo ekspansione (ngritje) të ngjashme, por e
përbashkët (në përgjithësi) janë disa faza të njëllojta.
59. FAZAT E CIKLIT TË BIZNESIT
Ekonomistët dallojnë katër faza të cikleve të biznesit:
Pika më e lartë e ciklit
Faza e reçesionit (rënies ekonomike)
Pika më e ulët e ciklit
Faza e ekspansionit (ngritjes ekonomike)
60. FAZAT E CIKLIT TË BIZNESIT
RECESIONI
Moment kyç për të dalluar një cikël
Gjatë rënies ekonomike (recesioni), firmat dhe konsumatorët i ulin
shpenzimet e tyre
Firmat reduktojnë prodhimin – punojnë me kapacitete jo të plota
Firmat largojnë punëtorë nga puna
Shumë firma dalin nga loja e tregut (biznesi) – falimentojnë
Të ardhurat reale bien dhe reduktohen fitimet
Vështirë gjendet punë
Recesioni mbaron me arritjen e pikës më të ulët. Në këtë pikë
papunësia arrin nivelin më të lartë
61. FAZAT E CIKLIT TË BIZNESIT
FAZA E EKSPANSIONIT
Kur përfundon faza e rënies ekonomike, fillon faza e rritjes
ekonomike ose ekspansioni ekonomik:
Ekonomia fillon të marrë veten: GDP, punësimi, etj.
Firmat zgjërojnë prodhimin - punojnë me kapacitete të plota
Konsumatorët rrisin shpenzimet dhe konsumin
Investimet e firmave rriten dhe fitimet gjithashtu
Pika më e lartë arrihet atëherë kur ekonomia është në “boom”
62. CIKLET E BIZNESIT – MODELI
KEJNSIAN
Ciklet e biznesit dhe kërkesa
agregate
Ekuilibri afatshkurtër
(pika B – Figura: 17.2 )
Reçesion ekonomik: AD zhvendoset
majtas (Pika C – Figura: 17.2)
Ekspansion ekonomik: AD
zhvendoset djathas
LIGJI I OKUNIT:
Për çdo 2% rënje të GDP nën nivelin potencial, papunësia rritet me 1%. P.sh.
nëse GDP aktual bie nga 100% në 98% të nivelit të GDP potencial, papunësia
rritet me 1%
63. CIKLET E BIZNESIT – MODELI KLASIK
Ekuilibri (pika A – Figura 17.3)
Reçesion ekonomik: AS
zhvendoset majtas (pika B)
Ekspansion ekonomik: AS
zhvendoset djathas
Pra ciklet e biznesit spjegohen
me lëvizjen në AS
Teoria e cikleve reale të biznesit:
lëvizjet në AD nuk ndikojnë në
GDP, por vetëm lëvizjet në AS
64. TEORITË E CIKLEVE TË BIZNESIT
Ekzistojnë teori të shumta që i spjegojnë ciklet e biznesit. Dallimet vijnë nga
qasje se kush i shkakton ciklet e biznesit:
Teoria monetariste: ciklet e biznesit vijnë nga lëvizjet në ofertën monetare
dhe kreditit
Teoria teknologjike: ciklet e biznesit vijnë nga inovacionet e rëndësishme
teknologjike
Teoria psikologjike: ciklet e biznesit spjegohen me optimizmin dhe
pesimizmin e agjentëve ekonomik
Teoria e konsumit të pamjaftueshëm: gjithçka shpjegon me prirjen për
kursim, e cila sjell, si pasojë që kursimet të jenë më të mëdha se investimet
65. TEORITË E CIKLEVE TË BIZNESIT
Në përgjithësi të gjitha teoritë që i spjegojnë ciklet e biznesit ndahen në dy grupe:
TEORI EKSTERNALE
TEORI INTERNALE
Teoritë eksternale: ciklet e biznesit spjegohen nga faktorë nga jashtë sistemit
ekonomik: ndryshimi i klimës, luftrat, zgjedhjet elektorale, zbulimet e ndryshme,
zbatimet e teknologjisë, etj.
Teoritë internale: ciklet e biznesit spjegohen nga faktorë nga brenda sistemit
ekonomik: ekonomia vetëvetiu luhatet dhe rrjedhat përcaktohen nga brenda sistemit
Teoria (eksternale) e cikleve politike të biznesit:
politika makroekonomike pëcaktohet nga zyrtarët e zgjedhur
Zyrtarët tentojnë të rizgjedhen
Ata e përdorin ndikimin e tyre në politikat makroekonomike
Cikli i zgjedhjeve përputhet me ciklin e biznesit
66. RRITJA EKONOMIKE FUNKSIONI I
PRODHIMIT
Tendenca e përgjithshme: rritja e ekonomisë/ekspansion në GDP
Në periudha afatshkurta – karakterizohet me njërën nga 4 fazat e ciklit të biznesit
Në periudha afatgjata – karakterizohet me tendencën drejtë rritjes ekonomike
Rritja ekonomike: objektivë qendrore stabilizuese makroekonomike për të gjitha nivelet e
vendimmarrjes
Rritja ekonomike reale: rritja e vërtetë e prodhimit për kokë/frymë banori e jo totali i
prodhimit (arsyeja: raporti rritje e popullsisë me rritjen e prodhimit mund të jetë e
ndryshueshme)
Adam Smith: puna merret parasysh, kurse toka është e mjaftueshme dhe e lirë. Çmimi
përcaktohet arrihet nga niveli i punës së angazhuar.
Dobësia: nuk mirret parasysh se popullsia rritet në vazhdimësi kurse toka mbetet e njëjtë
Tomas Maltus: rritja e pabalacuar - rritja e popullsisë si progresion gjeometrik kurse rritja
e prodhimit, ardhurave si progresion aritmetik.
Dobësia: nuk mirret parasysh progresi teknologjik ku si rezultat prodhimi tejkalon rritjen
e popullsisë
68. Ligjërata VI
INFLACIONI
Në këtë ligjëratë do të njiheni me:
Kuptimin e inflacionit
Mënyrat e matjes së inflacionit
Llojet e inflacionit
Kostot e inflacioni
69. KUPTIMI I INFLACIONIT
Norma e Inflacionit (t) =
Niveli i çmimeve (t) - Niveli i çmimeve (t-1)
X 100
Niveli i çmimeve (t-1)
INFLACIONI: ngritje e vazhdueshme në nivelin e përgjithshëm të çmimeve
DEFLACIONI: rënie në nivelin e përgjithshëm të çmimeve apo ndryshe mund të
përcaktohet si inflacion negativ
Nganjëher inflacioni (i lartë) quhet edhe si “sëmundje e rëndë makroekonomike”
Inflacioni bashkë me papunësinë si dy probleme kryesore ekonomike
Problem shqetësues për ndërmarrjet dhe konsumatorët
Formula e inflacionit:
Legjenda:
t – periudha e tanishme
t-1 – periudha e paraardhëse
70. MATJA E INFLACIONIT
INDEKSI I ÇMIMEVE TË KONSUMATORIT (CPI)
Mat koston e një shporte mallrash dhe shërbimesh që konsumon një familje
tipike për një periudhtë caktuar kohe
Maten peshat specifike të secilit mall
INDEKSI I ÇMIMEVE TË PRODHUESIT (PPI)
Mat nivelin e çmimeve të shitjes me shumicë
Tregues më i mirë se CPI
Merren në konsiderim shumë më tepër mallra
DEFLATORI I GNP
I aplikueshëm vetëm për rritje të vogël të çmimeve
Më i përshtatshëm se CPI dhe PPI pasi merr në konsiderim të gjitha mallrat dhe
shërbimet
Deflatori i GNP =
GNP nominal
X 100
GNP real
71. MATJA E INFLACIONIT:
SHEMBULLNë vitin 2004 konsumi i një familje ishte:
Ushqim 20%
Strehim 50%
Kujdes mjekësor 30%
Nëse viti 2004 merret si vit bazë atëherë:
CPI2004 = (0.2*100) + (0.5*100) + (0.3*100) = 100
Në vitin 2005, çmimet rriten me sa vijon:
Ushqim 2%
Strehim 6%
Kujdes mjekësor 10%
Atëherë:
CPI2005 = (0.2*102) + (0.5*106) + (0.3*110) = 106.4
i2005 = (CPI2005 – CPI2004) / CPI2004
atëherë
i2005 = (106.4 – 100) / 100 = 6.4%
72. INFLACIONI: DISA SQARIME
A i bën inflacioni mallrat dhe shërbimet më të shtrenjta?
JO. Inflacion do të thotë që niveli mesatar i çmimeve ngrihet. Shtrenjtësia e
mallrave lidhet me çmimet relative të tyre, të cilat jo medoemos ndryshojnë.
A na bën inflacioni më të varfër?
JO PATJETËR. Të ardhurat tona nominale tentojnë të rriten gjatë periudhës së
inflacionit ndërkohë që të ardhurat tona reale mundet edhe të rriten sikurse
mund të mos ndryshojnë apo ulen po gjatë kësaj periudhe.
A bëhen firmat më të pasura dhe punëtorët më të varfër gjatë periudhës së
inflacionit?
JO PATJETËR. Efekti i inflacionit në shpërndarjen e të ardhurave varet nga lloji
i inflacionit.
Sqarimet në faqet vijuese: LLOJET E INFLACIONIT
73. LLOJET E INFLACIONIT
Në përgjithësi në teorinë ekonomike inflacioni mund të
klasifikohet në tri (3) kategori kryesore:
INFLACIONI I MODERUAR
INFLACIONI GALOPAN
HIPERINFLACIONI
74. LLOJET E INFLACIONIT
INFLACIONI I MODERUAR
Çmimet rriten ngadalë
Norma e inflacionit shprehet me anën e një numri
njëshifror
Njerëzit ende kanë besim në para
Njerëzit janë në gjendje të hyjnë në marrëdhënie
kontraktuale (nënshkruajnë kontrata të reja)
Sistemi monetar fuknsionon mjaftë mirë
75. LLOJET E INFLACIONIT
INFLACIONI GALOPAN
Bie besimi tek paraja
Rritje dyshifrore e çmimeve
Njerëzit i ikin mbajtjes së parave mbi një limit të domosdoshëm
Përdoren valutat e huaja për indeksim
Norma reale e interesit është negative
Njerëzit priren të grumbullojnë mallra ose blejnë patundshmëri
Huadhënësit nuk japin kredi me normë të ulët të interesit
Tregu financiar nuk funksionon
76. LLOJET E INFLACIONIT
HIPERINFLACIONI
Mund të identifikohet edhe si një “virus vdekjeprurës për ekonomi”
Çmimet rriten shumë herë brenda një muaji
Shpejtësia e qarkullimit të parasë rritet
Çmimet relative (përfshirë edhe pagën) bëhen të paqëndrueshme
Paraqitet në raste të rralla (psh. periudha të luftrave)
Disa shembuj të hiperinflacionit:
- Gjermani: 1922-1923 (indeksi i çmimeve u rritë nga 1 në 10.000.000.000%)
- Bolivi: 1985 (indeksi i çmimeve u rritë nga 1 në 12.000%)
- Ish Jugosllavia: 1993, etj.
77. KOSTOT E INFLACIONIT
Gjatë periudhës së inflacionit paraqiten humbësit dhe fituesit
Humbësit dhe fituesit e një situate inflacioniste nuk mund të
identifikohen lehtë
Jo të gjitha çmimet rriten njësoj
Efektet/kostot e inflacionit:
- Rishpërndarja e pasurisë (në mes klasave/shtresave të popullsisë)
- Alokimi joefiçient i resurseve dhe burimeve të prodhimit
Megjithatë kostot varen nga karekteri i inflacionit:
- Inflacioni i parashikuar (nuk ka humbës – norma e inflacionit mund të
parashikohet
- Inflacioni i paparashikuar (ka humbës – norma e inflacionit nuk mund të
parashikohet
78. KOSTOT E INFLACIONIT
RISHPËRNDARJA E TË ARDHURAVE PËR SHKAK TË INFLACIONIT
Shembull për diskutim:
Konsumatori merr kredi 5000 € me kamatë 10% vjetore
Pas një viti ai paguan 5500 €
Nëse norma e inflacionit=10% në vitë, atëherë banka nuk fiton asgjë
Konsumatori (marrësi i kredisë) fiton
Nëse inflacioni është i parashikuar atëherë nuk ka humbës
Arsyeja: normës së interesit i shtohet norma e inflacionit
Nëse inflacioni nuk llogaritet vie deri te rishpërndarja e të ardhurave
79. KOSTOT E INFLACIONIT
Inflacioni i Balancuar Inflacioni i Pabalancuar
Inflacion i pritshëm Nuk ka kosto Humbje në efiçiencë
Inflacion jo i pritshëm Të ardhurat dhe pasuria
rishpërndahen
Humbje në efiçiencë dhe
rishpërndarje
Shënim:
Inflacioni quhet i balancuar kur rritja e çmimeve është me të njëjtën përqindje për të gjitha
mallrat dhe shërbimet. Përndryshe inflacioni konsiderohet i pabalancuar
ALOKIMI JOEFIÇIENT I RESURSEVE PËR SHKAK TË INFLACIONIT
Çmimet shtrembërohen dhe nuk japin informata të sakta për prodhuesit
Informatat shtrembërohen alokimi i resurseve në mënyrë të gabuar
Kur inflacioni është i parashikueshëm efekti është më i vogël, por efektet e
inflacionit nuk mund të shmangen plotësisht
Përdorimi i indeksimit: mbrojtja e interesave të grupeve të caktuara
Përmbledhje e kostos së inflacionit (tabela 18.1):
80. Ligj. VII
PAPUNËSIA
Në këtë ligjëratë do të njiheni me:
Kostot e papunësisë
Matjën e papunësisë
Llojet e papunësisë
Shkaqet e papunësisë
Normën Natyrore të Papunësisë (NNP)
Papunësinë gjatë tranzicionit
Tregun e punës dhe papunësinë në Kosovë
81. PAPUNËSIA: HYRJE
Papunësia njihet edhe si “sëmundje e rëndë” makroekonomike
Shpeshherë: rritja e treguesve të papunësisë konsiderohet një
simptomë e fazës së recesionit ekonomik
Është barrë e rëndë financiare për qeverinë
Papunësia shkakton zhvlerësimin e kapitalit human
Të papunët përveç se janë barrë financiare për qeverinë ata
mund të jepen pas dukurive negative shoqërore (p.sh. rritja e
kriminalitetit në shkallë vendi)
82. KOSTOT E PAPUNËSISË
KOSTOT EKONOMIKE
Humbjet nga papunësia nuk mund të kompensohen
Këto humbje janë më të mëdha se sa humbjet nga joefiçienca apo
monopolet
Kostoja ekonomike shprehet me hendekun e prodhimit
Sa më e madhe të jetë papunësia aq më i madh hendeku i GDP aktual dhe
GDP potencial
Të papunët bëhen barrë për shoqërinë
Papunësia shkakton zvogëlimin e buxhetit
Kur rritet papunësia, bie GDP (pasi më pak persona punojnë)
Lidhja midis papunësisë dhe GDP shprehet përmes Ligjit të Okunit
“Për çdo 2% rënie të GDP aktual ndaj GDP potencial, norma e papunësisë
rritet me 1%”
Shembull:
Nëse GDP potencial = 100%
GDP aktual = GDP potencial = 100%
u = 6%
Nëse: GDP aktual bie në nivelin prej 96% të GDP potencial,
atëherë: u rritet nga 6% në 8%
83. KOSTOT E PAPUNËSISË
KOSTOT SOCIALE TË PAPUNËSISË
Zhvlerësimi i kapitalit njerëzor
Sa më gjatë që një person është i papunë bie probabiliteti që ai të gjejë punë
Rritja e dukurive negative si kriminaliteti, vjedhja, etj.
Keqësimi i shëndetit të të papunëve (mental dhe fizik)
Personat mund të bëhen asocial
84. MATJA E PAPUNËSISË
Burimet e të dhënave: vrojtimet statistikore, regjistrat e zyrave të punës, etj.
Vende të ndryshme mbështeten në burime të ndryshme – kjo në një shkallë e
vështirëson krahasimin e treguesve përkatës të tyre.
Definimi i fuqisë punëtore
Popullsia në moshë pune
16 - 65 vjeç
Ata që nuk janë
aktiv
Të punësuar
Ata që janë aktiv
(forcat e punës)
Të papunë
85. MATJA E PAPUNËSISË
I zënë me punë (i punësuar) - konsiderohet ai person që kryen një punë
të pagueshme, qoftë edhe kur mungon përkohësisht në punë për shkak
se është i sëmurë, është në pushime ose në grevë
Të papunë - konsiderohen ata persona që nuk janë në punë por
kërkojnë punë në mënyrë aktive, ose që presin të rikthehen në punë. Në
një përkufizim më të plotë, një person është i papunë në qoftë se nuk
punon dhe:
a) ka bërë përpjekje specifike për të gjetur punë gjatë katër (4) javëve të fundit
b) është pushuar nga puna dhe pret që të thirret përsëri në këtë punë
c) është duke pritur të njoftohet për një punë të re në muajin e ardhshëm
TË PUNËSUARIT + TË PAPUNËT = FORCA PUNËTORE
Të gjithë të tjerët që janë në moshë punë por nuk janë të zënë me punë,
nuk përfshihen në forcën punëtore ose të papunët, ata konsiderohen
thjeshtë jashtë forcës punëtore: pensionistët, studentët, nxënësit në
moshë pune, ata që largohen nga tregu i punës për të rritur fëmijët, etj.
86. LLOGARITJA E NORMËS SË
PAPUNËSISË
Norma e papunësisë (%) =
Të papunë
X 100
Forca punëtore
Të papunët e dëshpëruar (të dekurajuar) - shpeshherë treguesit e
papunësisë përjashtojnë ata individ që janë të papunë por kanë humbur
shpresën për të gjetur punë dhe për këtë arsye kanë hequr dorë nga kërkimi
aktiv për një vend pune
87. DINAMIKA E TREGUESVE TË
TREGUT TË PUNËS
Të punësuar Të papunë
Jashtë forcës
punëtore
1
2
3
4 5
67
Humbjet e vendeve të punës = 1 + 2 + 7
Krijimi i vendeve të punës = 1 + 3 + 6
Ndryshimi në papunësi = (2 + 5) - (3 + 4)
Nëse: (2 + 5) > (3 + 4) => papunësia rritet
Nëse: (2 + 5) < (3 + 4) => papunësia zvogëlohet
89. LLOJET E PAPUNËSISË
PAPUNËSIA E FËRKIMIT (FRIKSIONALE)
rezulton nga lëvizja e njerëzve prej një punë në tjetrën, prej një regjioni në
tjetrin, etj.
PAPUNËSIA STRUKTURORE
paraqitet kur oferta dhe kërkesa për punë nuk përputhen
Imobiliteti profesional (mungesa e gatishmërisë dhe vështërsitë për të
braktisur profesionet e vjetra dhe përvetësimin e profesioneve të reja)
Imobiliteti gjeografik (mungesa e gatishmërisë dhe vështërsitë lidhur me
largimin nga rajonet depresive për arsye sociale, ekonomike, etj.)
PAPUNËSIA CIKLIKE
rezulton kur në përgjithësi kërkesa për punë është e ulët
PAPUNËSIA SEZONALE
lidhet me karakterin stinor të prodhimit/shërbimeve: industria e ndërtimit,
turizmit, shërbimet e ndryshme, etj.
90. SHKAQET E PAPUNËSISË
Ekzistojnë mospajtime në mes të ekonomistëve rreth shkaqeve të papunësisë
Oferta për punë është relativisht jofleksibile (inxhinierë, infermierë, etj.)
Çmimi i punës (paga) është më pak fleksibile se çmimet tjera
Ngurtësia e pagave: papunësia e detyruar
Pagat fleksibile: papunësia vullnetare
91. NORMA NATYRORE E
PAPUNËSISË
Norma Natyrore e Papunësisë (NNP) – është një ndër konceptet kryesore të teorisë se tregut të
punës
Definicioni: Norma Natyrore e Papunësisë (NNP) është ajo normë papunësie në të cilën tregjet e
punës dhe të mirave janë të balancuara. Pra, NNP është ajo normë e papunësisë, në të cilën forcat
influencuese të çmimeve, pagave, inflacionit janë të balancuara.
NNP nuk është kurrë zero – edhe kur ekonomia funksionon në punëzënje të lartë, një numër i
caktuar individësh në moshë pune do të jenë të papunë
NNP është e lidhur ngushtë me inflacionin – shoqëria do të preferonte në papunësi të ulët por jo
aq të ulët sa të rrezikonte përshpejtimin e inflacionit.
Masat e mundshme që mund të merren për të reduktuar NNP:
Përmirësimi i shërbimit të tregut të punës, e në veçanti të informacionit
Krijimi i vendeve të reja të punës nëpërmjet rritjes së shpenzimeve qeveritare
Programet e ndryshme qeveritare (sigurimet e papunësisë, caktimi i pagës
minimum) të hartohen në atë mënyrë që punëtorët të nxiten për të gjetur punë, etj.
92. TREGU I PUNËS DHE
PAPUNËSIA GJATË
TRANZICIONIT
Ndryshimet kryesore në tregun e punës gjatë tranzicionit janë:
Ndryshimi i ofertës për punë
Rialokimi i forcave të punës në mes të sektorëve
Rritje e papritur e papunësisë në nivele dyshifrore
Njohuritë për punë bëhen të papërdorshme
Të ardhurat nga një vit më shumë përvojë bien gjatë tranzicionit
93. POLITIKAT E TREGUT TË
PUNËS GJATË TRANZICIONIT
Qeveria duhet të gjejë një balancë në mes të:
reduktimit të intervenimit të shtetit në ekonomi të trashëguar nga sistemi
i mëparshëm dhe lejimit të veprimit të lirë të tregut
sigurimit të një politike sociale që do të siguronte përkrahje për procesin e
tranzicionit
Masat kundër papunësisë:
Politikat pasive të tregut të punës (beneficionet për të papunët)
Politikat aktive të tregut të punës (trajnimet, subvencionet, etj.)
94. Ligj. VIII
RAPORTI:
PAPUNËSI – INFLACION
Në këtë kapitull do të njiheni me:
Arsyet pse papunësia bashkë me inflacionin paraqesin dy
problemet kryesore makroekonomike
Burimet e inflacionit (inflacioni: inercial, nga kërkesa dhe
nga kostoja)
Ndërlidhjen në mes të inflacionit dhe papunësisë
Kurbën e Philipsit (në periudha afatshkurta dhe periudha
afatgjata)
95. BURIMET E INFLACIONIT
Punëzënia e plotë dhe stabiliteti i çmimeve janë dy nga
objektivat qendrore makroekonomike të secilës qeveri
Ekzistojnë mendime të ndryshime lidhur me shkaqet /burimet
e inflacionit
Për diskutim veçojmë:
INFLACIONI INERCIAL
INFLACIONI NGA KËRKESA
INFLACIONI NGA KOSTOJA
96. INFLACIONI INERCIAL
Inflacioni inercial ndryshe quhet inflacioni i parashikueshëm ose i
pritshëm përderisa norma e inflacionit është e qëndrueshme
(inerciale) dhe se në ekonomi nuk ndodhin ndryshime të
rëndësishme në anën e kërkesës apo ofertës
Norma e inflacionit është e pritshme dhe e qëndrueshme
Natyra inerciale me inflacionin lidhet me pritjet e agjentëve
ekonomik (Teoria e Pritjeve Racionale/Theory of Rational
Expectations – Robert Lukas dhe të tjerët)
Pagat në të ardhmen përshtaten ndaj ritmit të rritjes së çmimeve
në periudhën e tanishme
97. INFLACIONI NGA KËRKESA
Inflacioni nga kërkesa rezulton nga një rritje e
kërkesës agregate (AD), në kushtet kur oferta
agregate (AS) nuk ka ndryshuar.
Ndër faktorët që shpiejnë në rritjen AD janë:
Rritja në ofertën e parasë
Rritja e shpenzimeve qeveritare (G) për të blerë
mallra dhe shërbime
98. INFLACIONI NGA KËRKESA
Fig 20.1: Inflacioni nga kërkesa
Paraqitja grafike: Modeli i ekuilibrit makroekonomik AD=AS
Kur AD , kurba e AD zhvendoset djathtas - lartë nga poziconi fillestar
AS mbetet e pandryshuar
Në S-T kemi të AS dhe çmimeve kurse në L-T kemi vetëm të çmimeve,
Kjo shpie në e pagave duke i dhënë impuls të ri së mëtejme të çmimeve:
99. INFLACIONI NGA KËRKESA
Spiralja Çmim – Pagë - Inflacion:
Pasi kjo rritje e çmimeve ka ardhur si rezultat i rritjes së AD, inflacioni si burim ka rritjen e kërkesës
Kur u është nën nivelin natyror => kemi mungesë të punës => pagat rriten => AS zhvendoset lartë -
majtas ndaj pozicionit të saj fillestar.
Nëse nuk ka ndryshim në AD, ekuilibri i ri është aty ku pritet SAS1 me AD1
Analizojmë: Fig 20.2: Rritja e shkallëzuar e inflacionit & Fig 20.3: inflacioni i vazhdueshëm nga kërkesa
100. INFLACIONI NGA KOSTOJA
Shfaqet kur rriten çmimet si pasojë e rritjes së kostos (shpenzimeve -
çmimeve të lëndëve të para)
Inflacioni nga kostoja, gjithashtu, ndodh si rezultat i këtyre faktorëve:
Një rritje më e madhe në pagë se sa në produktivitetin e punës
Një rritje në kursin e këmbimit të monedhës (zhvlerësim i monedhës)
duke rritur kështu çmimin e materialeve të importuara
Një rritje në çmimin e materialeve të importuar për shkaqe të faktorëve
të jashtëm (OPEC 1973)
Rritjes së taksave indirekte
101. INFLACIONI NGA KOSTOJA
Analizojmë - Fig. 20.4: Inflacioni nga kostoja
Kurba AS zhvendoset lartë - majtas nga pozicioni fillestar
Kjo ndodhë edhe atëherë kur GDP aktual < GDP potencial
Kur GDP aktual < GDP potencial dhe kemi inflacion nga kostoja atëherë kemi rritje edhe
të papunësisë.
Gjendja ekonomike me papunësi të lartë dhe inflacion quhet stagflacion
102. RAPORTI PAPUNËSI –
INFLACION: KURBA E
PHILIPSIT
Kurba e Philipsit paraqet modelin teorik për analizimin
e këtij raporti
Qeveria duhet të luftojë si papunësinë ashtu edhe
inflacionin
Cili është raporti papunësisë – inflacioni, apo thënë
ndryshe ç’ndodh me inflacionin kur qeveria lufton
papunësinë ose anasjelltas?
Ekonomisti Arthur Philips ka mbledhur të dhëna për
vitet 1861-1957 për të parë se kush e përcakton pagën
dhe inflacionin
Arthur Philips gjeti një lidhje negative në mes të
papunësisë dhe inflacionit
Kjo lidhje negative ka tërhequr vëmendjen e hartuesve
të politikave makroekonomike,
Dilema është shfaqur në lidhje me atë kush të luftohet
më parë: inflacioni apo papunësia?
Figura 20.5: Kurba e Philipsit
103. KURBA E PHILIPSIT:
NË PERIUDHA AFATSHKURTA
Në periudha afatshkurtra (S-T), Kurba e Philipsit paraqet lidhjen inflacion - papunësi
atëherë kur kemi normë konstante të inflacionit të pritshëm dhe normë konstante
natyrore të papunësisë
Kur inflacioni inercial ndryshon, atëherë kemi zhvendosje të Kurbës së Philipsit
104. KURBA E PHILIPSIT:
NË PERIUDHA AFATGJATA
Kurba e Philipsit në periudha afatgjata (L-T) paraqet lidhjen
inflacion-papunësi atëherë kur inflacioni aktual është i
barabartë me normën e pritshme të inflacioni,
Kurba e Philipsit në L-T është inelastike (vertikale)
Kurba e Philipsit në L - T përbëhet nga shumë kurba të S-T
Periudha 1: Ekonomia gjendet në pikën A, nuk kemi shok.
Periudha 2: Ekspansion ekonomik => u => pagat =>
çmimet => inflacioni => ekonomia lëviz në pikën B. Inflacioni i
pritshëm nuk ndryshon.
Periudha 3: Me rritjen e inflacionit, firmat dhe punëtorët
fillojnë t’i ndryshojnë pritjet e tyre duke parashikuar inflacion
më të lartë. Kurba e Philipsit zhvnedoset lartë, kur për çdo u
kemi një normë më të lartë të inflacioni (Pikat B dhe C kanë u
të njëjtë, por për pikën C inflacioni është më i lartë).
Periudha 4: Për shkak të politikave makroekonomike dhe
përshtatjeve të firmave dhe punëtorëve ndaj një normë më të
lartë të inflacioni, ekonomia lëviz në pikën D.
Fig. 20.7: Kurba e Philipsit në periudha afatgjata
105. KURBA E PHILIPSIT:
NË PERIUDHA AFATGJATA
Konkluzioni: Krahaso pikat A dhe D:
Në pikën A: u është në nivelin natyror të saj dhe inflacioni është i ulët
Në pikën D: u është e njëjtë si në pikën A por inflacioni i pritshëm është më i lartë
Në të dy pikat GDP real është i njëjtë.
Kur u është nën normën natyrore të saj => çmimet dhe pagat tentojnë të rriten. Kjo
quhet hipoteza e normës natyrore të papunësisë.
Spiralja nuk ndalet për sa kohë që u norma natyrore e papunësisë,
Dy përfundime të rëndësishme nga teoria e normës natyrore të papunësisë:
Qeveria nuk mund ta çojë u nën normën natyrore pa shkaktuar inflacion
Kurba e Philipsit tregon se qeveria duhet të zgjedh në mes të inflacionit dhe
papunësisë dmth ka trade-off në mes të inflacionit dhe papunësisë
106. Ligj.IX
PARAJA
DHE SISTEMI BANKAR
Në këtë kapitull do të njiheni me:
Konceptin e parasë
Funksionet e parasë
Komponentet e ofertes monetare
Ofertën dhe kërkesën për para
Lidhja në mes të ofertës monetare dhe normës së interesit
Bankat, llojet dhe procesi i krijimit të parasë
107. KONCEPTI I PARASË: HYRJE
DEFINIMI:
Çdo objekt standard dhe përgjithësisht të pranuar që përdoret si mjet
këmbimi ose pagese
ZANAFILLA E PARASË:
Evoluimi i ekonomisë
Rritja e volumit të mallrave të prodhuara
Këmbimi mall – mall (tramba)
Koincidenca e dyfishtë - shpreh përputhjen e plotë për llojin dhe sasinë
e mallrave që duan të këmbejnë dy prodhues
Problemet rreth gjetjes së vlerës së njëjtë
Kalimi në përdorimin e një malli të caktuar për të këmbyer të gjitha
mallrat tjera
Rolin e parasë e kanë luajtur: bagëtia, bakri deri tek ari e argjendi
108. KONCEPTI I PARASË: HYRJE
KARAKTERISTIKAT E PARASË
Që një mall i caktuar të përdoret si para ai duhet ti gëzoj disa veti:
Të jetë i transportueshëm
Të jetë i ruajtshëm
Të jetë i ndashëm në pjesë të vogla
I sigurt nga falsifikimi
PARAJA LETËR
Zëvendësuese e parasë mall
Zanafilla (historiku)
Mbulesa në ari
Ndërhyrja e një autoriteti (shteti) - para e dekretuar
PARAJA BANKARE OSE ÇEÇET BANKARE
Shërbejnë si mjet këmbimi apo pagese
109. FUNKSIONET E PARASË
FUNKSIONI SI MJET KËMBIMI - është funksioni kryesor i parasë. Nëpërmjet tij
ajo luan rolin e një lubrifikuesi që zbut dhe lehtëson funksionimin e ingranazheve
të shumta dhe të ndërlikuara të ekonomisë, duke i realizuar transaksionet me
kosto shumë më të ulët
FUNKSIONI SI MJET LLOGARIE (MATËSE E VLERËS) - shërben si njësi matëse e
vlerës së produkteve. Mallrat dhe shërbimet shprehin vlerën e tyre në para,
nëpërmjet çmimeve, duke thjeshtuar procesin e matjes së saj. Në të kundërtën,
për çdo mall do të kishim çmime sa edhe mallra
FUNKSIONI SI MJET KURSIMI (RUAJTËSE E VLERËS) - mundëson kryerjen e
funksionit si ruajtëse e vlerës ose mjet kursimi. Edhe forma të tjera të pasurisë
mund ta kryejnë këtë funksion si aksionet, obligacionet, etj.
110. KOMPONENTËT E OFERTËS
MONETARE
Masa monetare është shumë e rëndësishme në dizajnimin e politikave makroekonomike
Norma e interesit e bankës qëndrore (ndikimi në nivelin e investimeve)
Blera dhe shitja e letrave me vlerë
Matja e saktë e masës monetare është një problem që përcillet me vështërsi teorike dhe praktike
Oferta monetare llogaritet si shumë e instrumenteve të ndryshëm që, në një shkallë të caktuar
shërbejnë si para dhe mund të shprehet nëpërmjet disa komponentëve që quhen agregatë
monetarë të cilët kanë në themel një kriter të përbashkët llogaritje.
M1: paraja e transaksioneve - plotësisht likuide (monedhat, kartëmonedhat, llogaritë çekueshme,
çeqet e udhëtarëve, etj.)
M2: paraja e gjerë - përfshin M1 dhe format tjera që nuk janë para transaksionesh por që mund të
shëndrrohen në para (depozitat afatshkurtra)
M3: përfshin M2 dhe agregatët monetar më pak likuid (depozitat afatgjatë)
L: përfshin M3 dhe aktivet tjera që kanë tipare likuiditeti (bonot e thesarit)
111. KËRKESA PËR PARA
Njerëzit mbajnë para për të kryer transaksione
Mbajtja e parasë ka kosto (heqje dorë nga investimi)
Interesi
Motivi 1: për të blerë mallra dhe shërbime por që varet nga:
Niveli i GNP - rritja e GNP real do të thotë rritja e vëllimit të mallrave dhe
shërbimeve që tregtohen. Kjo do të thotë që rriten edhe sasia e parasë që duhet
për të realizuar këmbimin e tyre
Niveli i çmimeve - rritja e nivelit të çmimeve është e nevojshme të rritet edhe
sasia e parasë që duhet për të realizuar këmbimin e të njëjtës sasi mallrash dhe
shërbimesh
Niveli i normës së interesit - me nivelin e normës së interesit kërkesa për para
transaksionesh është në përpjesëtim të zhdrejtë sepse rritja e nivelit të normës
së interesit rri koston e mbajtjes së parasë, prandaj do të kemi tendencën për të
ulur sasinë e parasë që mbahet për transaksione
Motivi 2: ruajtja e vlerës
Teoria e portofolit - njerëzit nga njëra anë dëshirojnë që pasurinë e tyre në
formën që sjell të ardhura sa më të mëdha por, nga ana tjetër, ata nuk dëshirojnë
të bëjnë investime me shkallë të lartë rreziku
112. BANKAT, LLOJET DHE PROCESI
I KRIJIMIT TË PARASË
Mbajtja e parasë ka kosto
Sigurimi i informacioneve ka kosto
Lind nevoja e krijimit të institucioneve financiare
Bankat: firma financiare
Aktivitetet e bankave:
Pranimi i depozitave (në të parë dhe të afatizuara)
Dhënien e huave
Fitimi i bankave = norma e interesit të kredive – norma e interesit të depozitave
Niveli i kredive të lëshuara determinohet nga norma e interesit dhe shkalla e rrezikut
Lidhja në mes të nivelit të rrezikut dhe normës së interesit dhe nivelit të kredive është
negative
113. BANKAT, LLOJET DHE PROCESI
I KRIJIMIT TË PARASË
Bilanci i thjeshtë i bankës
AKTIVE PASIVE
Rezervat 100 Depozitat e çekueshme 1000
Huatë 4000
Depozitat e kursimeve
dhe me afat
2800
Letrat me vlerë 1800 Pasivet tjera 2100
Totali 5900 Totali 5900
Shënim:
Rezervat nuk jepen hua
Mundësia e bankës për të dhënë hua përbën bazën e shumëfishimit
të parasë
114. BANKAT, LLOJET DHE PROCESI I
KRIJIMIT TË PARASË
AKTIVE PASIVE
Rezervat 2000 Depozitat 2000
Totali 2000 Totali 2000
Shembull: Bilanci i Bankës A
Është injektuar një sasi monetare në ekonomi
Supozojmë që znj. Ermira ka shitur një bono thesari qeverisë dhe
ka marrë mjete financiare prej 2000 të cilat i ka depozituar në
Bankën A
Si rezultat rritet M1 = 2000€
115. BANKAT, LLOJET DHE PROCESI
I KRIJIMIT TË PARASË
POR, Banka A mund të japë hua, dhe nëse themi se norma e rezervës së
detyrueshme = 10%, Banka A mund të japë 1800 €
Bilanci i Bankës A pas kësaj është:
AKTIVE PASIVE
Rezervat 200 Depozita 2000
Hua 1800
Totali 2000 Totali 2000
Me këtë rast, M1 rritet edhe për 1800 €.
Pra: M1=2000€ + 1800€
SUPOZOJMË se pjesa prej 1800€ e dhënë hua depozitohet në Bankën B nga
huamarrësi apo shitësi
Bilanci i Bankës B do të jetë:
AKTIVE PASIVE
Rezervat 1800 Depozita 1800
Totali 1800 Totali 1800
116. BANKAT, LLOJET DHE PROCESI
I KRIJIMIT TË PARASËNëse norma e rezervës së detyrueshme = 10%, Banka B mund të japë 1620 € hua
Bilanci i Bankës B pas kësaj është:
AKTIVE PASIVE
Rezervat 180 Depozita 1800
Hua 1620
Totali 1800 Totali 1800
Me këtë rast, M1 rritet edhe për 1620 €.
Pra: M1=2000€ + 1800€ + 1620€
Ky proces vazhdon derisa rezervat të bien në zero:
Bankat Depozitat Huatë Rezervat
Banka A 2000 1800 200
Banka B 1800 1620 180
Banka C 1620 1458 162
Banka D 1458 1312.2 145.8
... ... ... ...
Totali në sistemin
bankar
20 000 18 000 2 000
117. BANKAT, LLOJET DHE PROCESI I
KRIJIMIT TË PARASË
Shtesa në rezervat e detyrueshme në sistemin bankar do të jetë e barabartë me
shtesën fillestare të depozitave:
∆D ∙ r = ∆R
Nga këtu nxjerrim se:
∆D = ∆R / r ose ∆D = (1 / r) * ∆R
Në rastin tonë kemi:
∆D = (1 / r) * ∆R =
(1/0.1) * 2,000 = 20,000
Raporti 1/r tregon sa shumëfishohet shtesa fillestare e rezervave në sistemin bankar nëpërmes
mekanizmit të dhënies së huave
Ky quhet multiplikator i i ofertës monetare:
1 + X + X2 + X3 + ...... + Xn = 1/(1 – X), ku X<1
r = 1 – X
Legjenda:
∆D = shtesa në depozite
r = norma e rezervës së detyrueshme
∆R = shtesa në rezerva të detyrueshme
118. BANKAT, LLOJET DHE PROCESI
I KRIJIMIT TË PARASË
Bankat Depozitat Huatë Rezervat
Banka A 2000 1600 400
Banka B 1600 1280 320
Banka C 1280 1024 256
Banka D 1024 819 205
... ... ... ...
Totali në sistemin
bankar
10 000 8 000 2 000
Oferta monetare mund të mos rritet për dy arsye:
1) Huamarrësi nuk i depoziton paratë
2) Bankat mund të mbajnë rezerva të tepërta
Nëse rritet norma e rezervës së detyrueshme, atëherë rritja e M1 është më vogël:
Shembull: r=20%
Në këtë rast, M1 rritet vetëm me 10,000 €
119. Ligj. X
BANKA QENDRORE DHE
POLITIKA MONETARE
Në këtë kapitull do të njiheni me:
Konceptin e Bankes Qendrore
Funksionet e Bankes Qendrore
Objektivat, qëllimet dhe instrumentet e Bankes Qendrore
Rrymën monetariste dhe veçoritë e saj
Tregun monetar dhe mekanizmin e politikës monetare
120. BANKA QENDRORE:
FUNKSIONET DHE
INSTRUMENTET
Në çdo ekonomi tregu ekzistojnë: Banka Qendrore (niveli i parë) dhe bankat
komerciale (niveli i dytë)
Banka Qendrore mbikëqyrë dhe shërben si ombrellë për bankat tjera
komerciale (niveli i dytë)
Banka Qëndrore mbikëqyrë politikën monetare
Banka Qendrore mbikëqyrë dhe shërben si “ombrellë” për:
Bankat komerciale
Institucionet financiare
Tregun e letrave me vlerë
Kursin e këmbimit
121. FUNKSIONET E BANKËS
QENDRORE
Emetimi i parasë (kartëmonedhave)
Bankë e bankave të nivelit të dytë (kliringu i
çeqeve, rezervat, etj.)
Bankë e qeverisë (për depozita, tërheqje, etj.)
Rregullimi i ofertës monetare
Ndërhyrja dhe rregullimi i tregjeve monetare
122. PAVARËSIA E BANKES
QENDRORE
Banka Qendrore në shumë vende është e pavarur nga qeveria
Pavarësia e Bankës Qendrore në:
caktimin e normës së interesit
rregullimin e ofertës monetare
kreditimin e qeverisë, etj.
Drejtuesit e Bankës Qendrore emërohen në periudha afatgjata
(psh. në SHBA guvernatori emërohet për një periudhë 14 vjeçare)
Reputacioni i Bankës Qendrore (pritjet e firmave dhe individëve)
123. OBJEKTIVAT, QËLLIMET DHE
INSTRUMENTET E BANKËS
QENDRORE
Objektivat
Rritje e qëndrueshme ekonomike
Stabilitet i çmimeve
Punësim i plotë
Valutë stabile, etj.
Jo të gjitha objektivat mund të realizohen njëkohësisht: lidhja inverse e
disa objektivave
Objektivat e ndërmjetme
Norma e interesit
Oferta monetare
124. INSTRUMENTET E BANKËS
QENDRORE
Instrumentet indirekte
Shitja dhe blerja e letrave me vlerë (bono thesari,
obligacione, etj.)
Ri-financimi: banka qendrore u jep kredi bankave
komerciale
Rezervat e detyrueshme
Instrumentet direkte
Kontrolli i kreditit: kufizimi i vëllimit të kredisë
Kontrolli i normës së interesit
125. TREGU MONETAR DHE
MEKANIZMI I POLITIKËS
MONETARE
Tregu Monetar përfshin një bashkësi institucionesh dhe
agjentësh ekonomik ku realizohet shitja dhe blerja e letrave
me vlerë:
Aksionet
Obligacionet
Bonot e thesarit, etj.
Letrat me vlerë ndahen në:
Afatshkurtra (afati i maturimit <1 vit)
Afatgjata (afati i maturimit >1 vit)
Bashkëveprimi i ofertës për para dhe i kërkesës për para
përcakton sasinë e parasë në qarkullim dhe normën e interesit
në ekuilibër
126. OFERTA DHE KERKESA PËR
PARA
Kërkesa për para sipas teorisë Kejnsiane:
Motivi i transaksioneve
Motivi mbrojtës
Motivi spekulativ
127. OFERTA DHE KERKESA PËR PARA
Kërkesa për para varet nga sasia e kërkuar e parave dhe norma e interesit (figura më
lartë):
Kur rritet interesi (i ) bie kërkesa për para dhe e kunderta
Kur rritet GDP rritet kërkesa për para (kurba L zhvendoset djathtas)
Oferta për para është e dhënë
Për ilustrim:
Çfarë ndodh në grafik nëse Banka Qendrore dëshiron të ul inflacionin?
Reduktohet oferta monetare (kurba Ms lëviz majtas dhe rritet i)
Njerëzit shesin aktivet e tyre për të plotësuar kërkesën për para
Kjo shpie në uljen e çmimit të aktiveve dhe rritjen e normës së interesit
129. RRYMA MONETARISTE DHE
VEÇORITË E SAJ
Shkolla të ndryshme kanë mendime të ndryshme se si të
veprohet me politikën monetare
RRYMA MONETARISTE:
Oferta monetare është përcaktues kryesor i lëvizjeve
afatshkurtra të GDP-së nominal dhe përcaktues kryesor i
çmimeve në periudha afatgjata
AD ndikohet vetëm nga oferta monetare
Theksohet veprimi i lirë i forcave të tregut - nuk pranohet
roli aktiv i shtetit
130. RRYMA MONETARISTE DHE
VEÇORITË E SAJ
Në thelb të kësaj teorie është shpejtësia e qarkullimit të parasë (V) në
kushtet GDP së dhënë:
Nga ky definim ka lindur teoria sasiore e parasë
V është relativisht e qëndrueshme dhe e pandryshueshme
Nëse transferohet ekuacioni më lartë, atëherë:
131. RRYMA MONETARISTE DHE
VEÇORITË E SAJ
Konsiderohet se k është relativisht konstant në periudha afatshkurtra
V transaksionet janë konstante
Q prodhimi potencial nuk ndryshon
Duke u nisur nga këto argumente, atëherë lëvizja e çmimeve varet nga
ndryshimi në ofertën monetare
Tiparet e rrymës monetariste:
Oferta monetare është përcaktues kryesor i GDP-së nominal dhe i
kërkesës agregate (AD) (vetëm paraja ka rëndësi)
Çmimet dhe pagat janë fleksibile. Prandaj AS edhe në S-T është vertikale
Sektori privat është i qëndrueshëm (tregu funksionon)
Oferta monetare duhet të rritet në mënyrë konstante ashtu siç rritet
prodhimi i mallrave
132. Ligj.XI
POLITIKA FISKALE
Konceptin e politikes fiskale
Qëllimet dhe llojet e politikes fiskale
Buxhetin qeveritar
Instrumentet e politikës fiskale
Ndërveprimet e politikes monetare dhe fiskale
Pasojat/problemet ekonomike të borxhit qeveritar
Në këtë kapitull do të njiheni me:
133. KONCEPTI DHE QËLLIMET
E POLITIKES FISKALE
Politika fiskale ka të bëjë me përdorimin e shpenzimeve qeveritare dhe politikën e
taksave për të arritur qëllime të caktuara ekonomike dhe sociale
Këto qëllime ndahen në tri kategori:
QËLLIMI ALOKATIV – ndikimi i politikave buxhetore të qeverisë në alokimin e
resurseve të shoqërisë apo zhvillimin e sektorëve të caktuar
QËLLIMI SHPËRNDARËS - ndikimi i politikave buxhetore të qeverisë në
shpërndarjen e të ardhurave të shoqërisë apo thënë ndryshe rishpërndarjen e të
ardhurave
QËLLIMI STABILIZUES - ndikimi i qeverisë në inflacion, papunësi dhe rritje
ekonomike
“Në fund të fundit politika fiskale ka të bëjë me politikën e shpenzimeve qeveritare
për blerje mallrash e shërbimesh e për kryerjen e pagesave të transferueshme nga
njëra anë, dhe me politikën e sigurimit të të ardhurave e para se gjithash të taksave
në anën tjetër”
134. BUXHETI QEVERITAR DHE
POLITIKA FISKALE
BUXHETI QEVERITAR:
TË ARDHURAT (A): taksat nga të ardhurat personale dhe të korporatave, doganat, taksat mbi sigurimet
pensionale, etj.
SHPENZIMET E QEVERISË (G): arsim, mirëqenie, siguri, etj.
Të ardhurat jo gjithmonë janë të barabarta me shpenzimet e qeverisë prandaj nëse:
A > G atëherë do të kemi suficit buxhetor
A < G atëherë do të kemi deficit buxhetor
A = G atëherë do të kemi buxhet të balancuar
Deficiti buxhetor mund të mbulohet në dy mënyra:
Me shtypjen e parave (por në këtë rast vihet në pyetje pavarësimi i Bankës Qendrore dhe politikat
kundër inflacionit)
Hua nga publiku (në këtë rast shtrohet pyetja nëse qeveria është kredibile në sytë e opinionit publik si
dhe problemi i kalimit të borxhit në gjeneratat e ardhshme?)
SHËNIM:
Në vitin 2006 buxheti i Kosovës: € 700 milion (planifikimi) ... € 619 milion (faktik/shpenzuar)
Në vitin 2007 buxheti i Kosovës: € 715 milion (planifikimi) ... € XXX milion (faktik/shpenzuar)
Në vitin 2008 buxheti i Kosovës: € 800 milion (planifikimi) ... ende nuk është aprovuar
135. BUXHETI QEVERITAR DHE
POLITIKA FISKALE
Politika e shpenzimeve dhe të ardhurave qeveritare varen
nga qëllimet makroekonomike të vetë qeverisë
Mund të dallojmë:
Politikë fiskale ekspansioniste (zgjeruese): G
(Qeveria ka synim të rrisë AD ose AS)
Politikë fiskale restriktive (kufizuese): G
(Qeveria ka synim të ulë AD ose AS)
Politika e të ardhurave (A)
(Qeveria ka synim të ndikoj në politikën e të ardhurave)
136. LLOJET E POLITIKAVE FISKALE
Në përgjithësi dallojmë këto lloje të politikave fiskale:
Zgjeruese aktive
Kufizuese aktive
Zgjeruese automatike
Kufizuese automatike
... veprimi spontan i politikës fiskale → stabilizatorët
137. STABILIZATORËT KRYESORË
AUTOMATIKË
Stabilizatorët kryesorë automatik të ciklit të biznesit që veprojnë në kuadrin e
sistemit fiskal janë:
Ndryshimet automatike të të ardhurave nga taksat: taksat progresive (rritet norma e taksave me
rritjen e të ardhurave). P.sh. nëse bie prodhimi, atëherë të ardhurat nga taksat bien duke rritur
kështu relativisht të ardhurat e disponueshme e për pasojë edhe shpenzimet për konsum dhe
investime.
Pagesat për papunësinë dhe pagesat tjera të transferueshme: kur rritet papunësia rriten benefitet
për të papunët. Pra fondet për papunësi rriten dhe ulen në pajtim me lëvizjet ciklike të ekonomisë
duke sjell efekte stabilizuese
Megjithatë duhet të theksohet se stabilizatorët automatikë nuk janë perfekt. Stabilizatorët kanë
dy mangësi:
1. Efektet negative në ofertën agregate:
Taksat progresive mund të dekurajojnë iniciativat dhe punëtorët që të punojnë më shumë
Poashtu ndikojnë në rritjen e inflacionit, pasi ato e kufizojnë prodhimin
Pagesat e larta për të papunët bëjnë që të papunët të qëndrojnë më gjatë si të papunë
2. Problemi i pengesës fiskale
Kur ekonomia rritet, këta stabilizatorë e pengojnë rritjen (ulin multiplikatorin)
138. INSTRUMENTET E POLITIKËS
FISKALE AKTIVE
Tradicionalisht deri 50-60 vjet më parë, financat publike janë
mbështetur ne tre parime bazë të përcaktuara që në kohën e
Adam Smithit:
Projektet investive publike: p.sh. rindërtimi i rrugëve,
elektrifikimi, ujësjellësi, etj.
Projektet publike të punësimit: punësimi në projekte
afatshkurtra (p.sh. pyllëzimi, etj.)
Ndryshimi i normave të taksave
Shënim:
Këto instrumente kanë ndikim në buxhetin qeveritar duke
shkaktuar suficit apo deficit
139. POLITIKA FISKALE: DISA
PARIME
Financat publike janë zgjerim i financave të familjes. Nëse familja shpenzon
më shumë se të ardhurat e saj atëherë do të ketë varfëri dhe falimentim. E
njëjta vlen edhe për buxhetin/qeverinë
Buxheti duhet të jetë i balancuar
Borxhi qeveritar është një barrë për brezat e ardhshëm
Shënim: Këto parime nuk zbatohen gjithherë
Financat moderne dallojnë deficitin strukturor dhe atë ciklik
DEFICITI AKTUAL = DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
Sqarime:
→ Deficiti aktual – përfaqëson deficitin faktik në një periudhë të dhënë
→ Deficiti strukturor – pjesa e deficitit që vjen si rezultat i politikës fiskale aktive (p.sh.
ndryshimi i normës së taksave, shpenzimet për arsim, mbrojtje, etj.)
→ Deficiti ciklik – pjesa e deficitit që përcaktohet në mënyrë automatike nga gjendja e
ciklit të biznesit
140. POILITIKA FISKALE: DISA
PARIME
Për të sqaruar konceptet e mësipërme edhe më tepër është e
nevojshme të dimë se çka përfaqëson:
Buxheti aktual: shpenzimet, të ardhurat dhe deficiti faktik
Buxheti strukturor: shpenzimet, të ardhurat dhe deficiti nëse
ekonomia funksionon në kushtet e prodhimit potencial
Buxheti ciklik: shpenzimet, të ardhurat dhe deficiti nëse
ekonomia funksionon nën ose mbi nivelin e prodhimit potencial
Shënim:
BUXHETI AKTUAL = BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN CIKLIK
141. NDËRVEPRIMET E POLITIKËS
MONETARE DHE FISKALE
Politika monetare (PM) dhe politika fiskale (PF) ndihmojnë që të nxjerrin
ekonominë nga recesioni
Të dyja këto politika janë të drejtuara kah menaxhimi i kërkesës agregate
(p.sh. për të mbajtur inflacionin nën kontroll)
Nevojitet një koordinim në mes të PF dhe PM
P.sh. nëse shteti dëshiron të rrisë kërkesën agregate atëherë rrit shpenzimet
qeveritare
Ose: për të mbajtur prodhimin në nivelin e dhënë atëherë me anë të
instrumenteve të politikës monetare i rrit normat e interesit
Problemi: identifikimi i cikleve të biznesit dhe ndryshimi nga një politikë në
tjetrën
PM dhe PF duhet të kombinohen (koordinohen) për të eliminuar fenomenin
e ngushtimit të shpenzimeve private (crowding-out) kur rriten shpenzimet
qeveritare
142. NDËRVEPRIMET E POLITIKËS
MONETARE DHE FISKALE
SI MANIFESTOHET CROWDING OUT?
Supozojmë që qeveria rrit shpenzimet e saja për mallra dhe shërbime
Rritet GDP më shumë se sa vlera e shpenzimeve për shkak të multiplikatorit
Kjo ndikon në tregun monetar duke rritur kërkesën për para
Për shkak se oferta është e dhënë (fikse), rritet norma e interesit
Rritja e normës së interesit dekurajon shpenzimet që janë të lidhur – që janë të ndjeshme ndaj
normës së interesit
Si rezultat do të ulej efekti i politikës fiskale
Shënim:
Crowding-out lidhet me deficitin strukturor, sepse kur ekonomia është në recesion atëherë nuk
ekziston crowding-out
143. NDËRVEPRIMET E POLITIKËS
MONETARE DHE FISKALE
Shënim:
Kur qeveria rrit shpenzimet
qeveritare → rritet kërkesa për
para→ kjo rrit normën e
interesit → zvogëlohen
investimet private në masë të
njëjtë sa ka qenë fillimisht rritja
e shpenzimeve qeveritare duke
eliminuar efektet e politikës
fiskale
Paraqitja e crowding-out përmes modelit AS=AD sipas pikëpamjes
klasike-monetariste
144. NDËRVEPRIMET E POLITIKËS
MONETARE DHE FISKALE
POR: kur ekonomia është në recesion atëherë PF ka ndikim pozitiv
Kur qeveria i rrit shpenzimet atëherë kjo rrit GDP ekuilibër
Kjo sepse ekonomia funksionon nën nivelin potencial (shih pjesën b të figurës 23.2)
Me një kombinim të caktuar të PM dhe PF mund të parandalohet rritja e normës së
interesit dhe kështu të parandalohet dukuria e crowding-out
Fig. 23.2. Nxitja e investimeve nga shpenzimet qeveritare (a) & (b)
145. PASOJAT EKONOMIKE TË BORXHIT
QEVERITAR
Huat a akumuluara nga qeveria për të mbuluar deficitin buxhetor
përbëjnë borxhin qeveritar ose publik
Kur qeveria ballafaqohet me deficit buxhetor atëherë duhet të
marrë hua → borxhi qeveritar ose publik (obligacionet, etj.)
Shtimi në borxhin qeveritar çdo vit = deficiti qeveritar
Megjithëse deficiti në vete nuk paraqet dukuri negative, si i tillë ai
rrit barrën e qeverisë dhe është ngarkesë për ekonominë dhe
popullsinë e vendit
SHBA (1988) borxhi qeveritar = 37% e GDP vjetore
146. PROBLEMET E BORXHIT
QEVERITAR
Rritja e borxhit përcillet me disa probleme:
Nevoja për ta shlyer borxhin e jashtëm
Humbja e efiçiencës për shkak të rritjes së taksave për të paguar
borxhin dhe interesin
Qeveria duhet të rrisë taksat për të paguar borxhin
Rritja e taksave dekurojan njerëzit për të punuar
Zhvendosja e kapitalit, ku njerëzit mbajnë aktive në obligacione (borxh
publik) në vend të aktiveve tjera
Njerëzit mbajnë: letra me vlerë të qeverisë (bono thesari,
obligacione), dhe aktive tjera
Nëse rriten obligacionet nga njerëzit, atëherë zvogëlohen
aktivet tjera
147. PROBLEMET E BORXHIT
QEVERITAR
Duhet të theksohet se:
Borxhi i brendshëm – nuk paraqet ndonjë problem pasi në këtë
rast i kemi borxh vetes
Borxhi i jashtëm – paraqet ngarkesë për popullsinë e vendit
borxhli
Shënim:
Një ndër kushtet e vëna nga BE ndaj vendeve të reja anëtare:
Deficiti buxhetor vjetor jo më i lartë se 3% e GDP-së
Borxhi qeveritar nuk duhet të jetë më shumë se 60% e GDP-së
148. Ligj. XII
MARRËDHËNIET EKONOMIKE
NDËRKOMBËTARE
Në këtë kapitull do të njiheni me:
Konceptin e marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare
Faktorët që përcaktojn tregtinë ndërkombëtare
Shkallën e hapjes së ekonomisë në relacionet ndërkombëtare
Parimin e avantazhit absolut dhe krahasues: David Rikardo
Bilancin e pagesave
Tregun valutor
Kurset e këmbimit dhe llojet e tyre
149. MARRËDHËNIET EKONOMIKE
NDËRKOMBËTARE: HYRJE
Jo gjithmonë vendet mund t’i plotësojnë vetë të gjitha nevojat, prandaj kjo shpie te
nevoja për shkëmbim tregtar në mes të vendeve
Lidhjet në mes vendeve realizohen përmes dy kanaleve:
tregtare, dhe
financiare
Shënim: Analiza e marrëdhënieve që shprehin këto lidhje përbën një fushë të veçantë
të teorisë ekonomike që quhet Ekonomiksi Ndërkombëtar
Analizojmë:
Lidhjet e tregut të punës (zgjerimi i BE-së dhe konsekuencat për tregun e punës)
Lëvizje e forces punëtore nga lindja në perëndim
Barrierat formale (vizat, lejet e punës, etj.)
Barrierat joformale (qëndrimet e punëdhënësve ndaj punëtorëve të huaj,
barrierat gjuhësore, kulturore, etj.)
150. TREGTIA NDËRKOMBËTARE,
FAKTORËT QË E PËRCAKTOJNË
DHE EKUILIBRI NË TREGUN
NDËRKOMBËTAR
Ekonomi hapur: vendet lidhen me njëra tjetrën nëpërmes eksportit dhe importit
Shkalla e matjes së hapjes së ekonomisë së një vendi ndaj vendeve tjera shprehet nëpërmjet
vëllimit të eksportit dhe importit ndaj GDP-së:
Sa më i madh që të jetë ky raport, aq më e hapur është ekonomia e një vendi
Vendet me ekonomi liberale kanë ekonomi më të hapur (vlera e “O” është e lartë)
Sa më e madhe të jetë ekonomia e një vendi aq më e vogël është vlera e “O”, sepse tregu i
brendshëm është i vetëmjaftueshëm
SHËNIM:
EKSPORTI përfaqëson shitjen e mallrave dhe shërbimeve të një vendi në vendet tjera, kurse
IMPORTI blerjen e mallrave dhe shërbimeve nga vendet tjera
Shkalla a Hapjes së Ekonomisë (O) =
Eksport + Import
GDP
151. MARRËDHËNIET EKONOMIKE
NDËRKOMBËTARE
Eksporti-Importi i mallrave dhe shërbimeve kushtëzohen nga:
KUSHTET E NDRYSHME TË PRODHIMIT: burimet natyrore, toka,
klima, kapitali, teknologjia, etj. janë të ndryshme në vende të
ndryshme
EKONOMIZIMI I SHKALLËS: p.sh. SHBA për shkak të arritjes së
ekonomizimit të shkallës eksporton vetura të mëdha në Japoni
por importon vetura të vogla nga Japonia
NDRYSHIMET NË SHIJE: preferencat e ndryshme - gjithmonë
është e leverdishme të tregtohet edhe kur kushtet e prodhimit
janë të njëjta
152. PARIMI I AVANTAZHIT ABSOLUT
DHE KRAHASUES: DAVID RIKARDO
Ky parim buron nga ndarja shoqërore e punës, që çon në rritjen e rendimentit të saj
AVANTAZHI ABSOLUT: shpreh aftësinë e një vendi për të prodhuar, me të njëjtat burime, një sasi
më të madhe produkti sesa vendet e tjera.
Shembull: Australia dhe Kina
Siç shihet, Australia ka avantazh absolutë ndaj Kinës në prodhimin e dy produkteve
Sidoqoftë Kina prapë ka benefite nga tregtia me Australinë
AVANTAZHI KRAHASUES: përfaqëson një ligj, sipas të cilit një vend mund të specializohet në
prodhimin dhe eskportin e atyre mallrave që mund t’i prodhojë me kosto më të ulët dhe
importojë ato mallra që mund t’i prodhojë me kosto relativisht më të lartë
Kosto relative llogaritet duke u mbështetur në koston oportune
Vendi Grurë (1kg) Oriz (1 kg)
Australia 2 orë pune 4 orë pune
Kina 6 orë pune 8 orë pune
153. PARIMI I AVANTAZHIT ABSOLUT
DHE KRAHASUES: DAVID
RIKARDOKOSTOJA OPORTUNE E ORIZIT
Në Australi: kostoja oportune e 1 kg grurë = 0.5 kg oriz
Në Kinë: kostoja oportune e 1 kg grurë = 0.85 kg oriz
Mund të shihet se kostoja oportune e 1 kg grurë në Australi është më e ulët se në Kinë
Kështu Australia ka avantazh krahasues në prodhimin e grurit
KOSTOJA OPORTUNE E ORIZIT
Në Australi: kostoja oportune e 1 kg oriz = 2 kg grurë
Në Kinë: kostoja oportune e 1 kg oriz = 1.16 kg grurë
Mund të shihet se kostoja oportune e 1 kg oriz në Kinë është më e ulët se në Australi
Kështu Kina ka avantazh krahasues në prodhimin e orizit ndaj Australisë
Prandaj është e leverdishme që Australia të specializohet në prodhimin e grurit ndërsa Kina në prodhimin e
orizit.
Për të prodhuar 1 kg grurë dhe 1 kg oriz nevojiten 6 orë pune në Australi ndërsa 14 orë pune në Kinë = 20
orë pune
Pas specializimit Australia harxhon 4 orë për 2 kg grurë, kurse Kina harxhon 14 orë pune për prodhimin e 2
kg oriz = 18 orë
Përfitimi është 2 orë pune
154. KËRKESA DHE OFERTA PËR
EKSPORTE DHE IMPORTE
Shembull: Tregtimi i mollëve në mes Shqipërisë dhe Greqisë
155. KËRKESA DHE OFERTA PËR
EKSPORTE DHE IMPORTE
Në kohë të ndryshme shteti ndërhynë në tregtinë e jashtme duke aplikuar
politika proteksioniste:
Mbrojtja e degëve “foshnjore”
Kundërvënia ndaj politikave të dampingut dhe subvencioneve që ndjekin
vendet e tjera
Si realizohen politikat për kufizimin e tregtisë së jashtme?:
Kuotat
Përfaqësojnë një kufizim të vendosur nga shteti në sasinë e një malli të veçantë që importohet nga një
vend tjetër në vendin përkatës e cila çon në rritje të çmimeve të brendshme por njëkohësisht çon
edhe në uljen e efiçiencës ekonomike
Tarifat
Përfaqësojnë taksa të vendosura mbi mallrat e importit, e cila çon në rritjen e të ardhurave të
prodhuesve vendor sepse kanë mundësi të vendosin çmime më të larta se ato të importit
156. BILANCI I PAGESAVE, TREGU
VALUTOR DHE KURSET E
KËMBIMIT
Bilanci i Pagesave (BP) shpreh totalin e të gjitha transaksioneve
të një vendi me vendet tjera gjatë një viti
Bilanci i pagesave jep në mënyrë të përmbledhur informata për:
Nivelin e eksportit dhe importit,
Të ardhurat nga aktivitetet e jashtme
Lëvizjet ndërkombëtare të kapitalit
Të ardhurat e të huajve
Transaksionet zyrtare të bankës qendrore
Transferet e njëanshme, etj.
157. KOMPONENTËT KRYESOR TË
BILANCIT TË PAGESAVE
1) LLOGARIA KORENTE: lëvizja e mallrave nga eksporti dhe
importi. Po ashtu përfshihen edhe shitja dhe blerja e
shërbimeve, dhënia dhe marrja me qira, etj.
2) LLOGARIA E KAPITALIT: lëvizjet e kapitalit brenda dhe jashtë
(private ose shtetërore), shitja dhe blerja e letrave me vlerë që
çojnë në marrjen valutës nga jashtë ose nxjerrjen e valutës
jashtë
3) MOSPËRPUTHJA STATISTIKORE: shuma neto e të gjitha
transaksioneve të paregjistruara
4) REZERVAT ZYRTARE: atëherë kur shuma e tre zërave më lartë
është negative (pra kur bilanci është në deficit), atëherë
ndërhyn shteti për mbulimin e deficitit
159. KURSET E KËMBIMIT DHE
TREGU VALUTOR
Tregtia ndërkombëtare e të mirave materiale realizohet nëpërmjet
këmbimit të tyre me ndërmjetësimin e parasë, prandaj me rastin e
këmbimit të mallrave jashtë shprehet nevoja për këmbimin e valutave
KURSI I KËMBIMIT
Shpreh çmimin e valutës së një vendi në valutën e vendit tjetër
Pse ndryshon kursi i këmbimit?
Si funksionon tregu valutor?
Kursi i këmbimit, pra çmimi një valute në valutën tjetër, përcaktohet në bazë
të kërkesës dhe ofertës për atë valutë
Në përgjithësi, faktorët që e përcaktojnë kërkesën dhe ofertën për importe
dhe eksporte përcaktojnë edhe kursin e këmbimit
160. KËRKESA PËR LEKË
DL= f (Eksporte shqiptare = Importe greke) = f (el , YG, PSH/PG, ish/ig)
Kërkesa për lekë lidhet negativisht me kursin e këmbimit të lekut me dhrahmi
Shembull: 1 lekë = 2.5 dhrahmi
nëse 1 kg mish qengji në Shqipëri kushton 400 lekë, atëherë në dhrahmi kushton 400 x 2.5 = 1000 dhrahmi
Tani, nëse 1 lekë = 2 dhrahmi, atëherë 1 kg mish qengji në Shqipëri kushton 800 dhrahmi
Si rrjedhim, grekët do të kërkojnë më shumë mish qengji
Rritja e YG rrit kërkesën për mallra shqiptare dhe rrit kërkesën për lekë (kurba zhvendoset djathtas)
Rritja e PSH/PG zvogëlon kërkesën për mallra shqiptare dhe zvogëlon kërkesën për lekë
(kurba e kërkesës zhvendoset majtas)
Rritja e ish/ig rrit kërkesën për lekë ngase hyn kapital në Shqipëri, sepse është më e leverdishme të investohet në Shqipëri (kurba e
kërkesës zhvendoset djathtas)
Legjenda:
el – kurs i i këmbimit të lekut me dhrahmin i shprehur 1 lekë = x dhrahmi (l/gdr)
YG – produkti i brendshëm bruto i Greqisë (ose të ardhurat kombëtare)
PSH – Niveli i përgjithshëm i çmimeve të Shqipërisë
PG – Niveli i përgjithshëm i çmimeve të Greqisë
ISH – norma mesatare e interesit të Shqipërisë
IG – norma mesatare e interesit të Greqisë
161. OFERTA PËR LEKË:
SL = f (Importe shqiptare = Eksporte greke) = f (el, Y, PSH/PG, ish/ig)
Oferta për lekë lidhet pozitivisht me kursin e këmbimit të lekut me dhrahmi, sepse nëse leku rivlerësohet, atëherë
mallrat kreke bëhen më të lira duke nxitur kështu importet nga Greqia
Shembull: 1 lekë = 2 dhrahmi
nëse 1 kg mish pule në Greqi kushton 500 dhrahmi, atëherë çmimi i 1 kg mish pule në Shqipëri kushton 250 lekë
Tani, nëse 1 lekë = 2.5 dhrahmi, atëherë 1 kg mish pule të Greqisë në Shqipëri kushton 200 lekë
Si rrjedhim, shqiptarë do të kërkojnë më shumë mish pule nga Greqia
Rritja e YG rrit kërkesën e shqiptarëve për mallra greke (kurba e ofertës zhvendoset djathtas-poshtë)
Rritja e PSH/PG do të thotë çmimet e mallrave shqiptare bëhen më të shtrenjta, kjo nxit importin
(kurba e ofertës zhvendoset djathtas-poshtë)
Ulja e ish/ig do të thotë se investimet në Greqi bëhen më të leverdishme, kjo rrit ofertën për lekë
(kurba e ofertës zhvendoset djathtas-poshtë)
163. LLOJET E KURSEVE TË
KËMBIMIT
KURSE KËMBIMI FIKSE
Ka mbizotëruar deri në viti 1973, kur është prishur marrëveshja e Bretton
Woods-it
Banka Qendrore intervenon duke blerë dhe shitur valuta të huaja sipas
nevojës
Ndryshimi i këtij kursi bëhet zyrtarisht (rivlerësim dhe zhvlerësim)
KURSET LUHATËSE TË KËMBIMIT
Përcaktohen nga oferta dhe kërkesa për valuta në treg
Shteti ndërhyn nëse kursi i këmbimit del shuma jashtë kufijve të dëshiruar,
dhe në këtë rast kurset e këmbimit quhen kurse këmbimi të menaxhuara
