1. 1
Nauczanie religii w szkole na przykładzie wybranych państw:
Polski, Niemczech, Francji.
W dobie równości i wolności, każdy obywatel Europy ma prawo do wyznawania
dowolnej religii. W związku z tym nauczanie religii również podlega pod to prawo. Mogą się
tego domagać rodzice, mogą też Kościoły różnych wyznań. Temat wydaje się z jednej strony
kontrowersyjny, bo kto ma prawo oceniać i decydować o tym, czy religii w ogóle można
uczyć – czy można uczyć „wiary”? Ponad to trudności sprawiać może ocenianie takiego
przedmiotu. Nie ma tu obiektywnych kryteriów, wiedzy czy kompetencji, jest jednak prawo
do wolności wyznania, które w dobie równouprawnienia i tolerancji, należy z całą pewnością
szanować. Celem tej pracy nie jest ocena samych systemów nauki przedmiotu zwanego
religią, chcemy jednak pokazać swoistą różnorodność i zwrócić uwagę na możliwości
rozwiązań innych, niż te z którymi mamy do czynienia na co dzień, oraz – w miarę
możliwości – odnaleźć w nich podobieństwa i różnice.
Polska
Ogólna charakterystyka kraju.
Rzeczpospolita Polska to państwo podzielone na szesnaście województw, o łącznej
powierzchni administracyjnej 312 679 km2. Gęstość zaludnienia na terenie kraju to 123, 13
os/km2, co daje ponad 38 mln. Osób (w tym ponad 18 mln. mężczyzn i ponad 19. mln.
kobiet1
). Polski ustrój to Republika Parlamentarna. Określa go najważniejszy dokument jakim
jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej uchwalona 2. kwietnia 1997 roku. Władzą
ustawodawczą dysponuje Sejm i Senat, natomiast władzą wykonawczą Prezydent oraz Rada
Ministrów.
Wyznania religijne w Polsce.
Biorąc pod uwagę liczby i statystyki, Polska rzeczywistość wyznaniowa wydaje się
być różnorodną. Oficjalnie zarejestrowanych Kościołów i związków wyznaniowych jest
1
Główny Urząd Statystyczny, Rocznik demograficzny 2010, ZWS 2011, s. 68.

2. 2
obecnie 1382
. Jednak większość, bo aż 95% spośród wiernych to katolicy. Do Kościoła
Katolickiego zaliczamy cztery główne obrządki: bizantyjsko – ukraiński, neounicki,
ormiański oraz łaciński.
Poza Kościołem Katolickim działają na terenie kraju różne związki wyznaniowe,
największe z nich to: Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (550 tys. Wiernych i 320
duchownych); Kościoły Protestanckie, a wśród nich: Ewangelicko – Augsburski (85 tys.
Wiernych), Zielonoświątkowy (ok. 17 tys.), Adwentystów Dnia Siódmego (10 tys.) oraz inne.
W Polsce funkcjonuję również Kościoły Starokatolickie (88 tys. Wiernych), Związek
Wyznania Światków Jehowy (ok 130 tys.), a także Muzułmański Związek Religijny, Związek
Gmin Wyznaniowych Żydowskich, Karaimski Związek Religijny oraz inne3
.
Uwarunkowania historyczne.
Pomimo współczesnej różnorodności i wielości wyznań w Polsce, w życiu
codziennym nie trudno zauważyć silny związek z Kościołem Katolickim. Ma to swoje
odzwierciedlenie również w rzeczywistości edukacyjnej.
Już w X wieku Mieszko I przyjął chrzest, równocześnie podnosząc prestiż państwa,
które dzięki temu nabrało wartości w stosunkach międzynarodowych4
. Od tego czasu dzieje
Kościoła nieustannie przeplatały się z państwowością i władzą. Chrześcijańska tradycja
bardzo głęboko zakorzeniła się w okresie średniowiecza. Właściwie wszystkie dziedziny
życia średniowiecznego człowieka były podporządkowane Kościołowi i tradycjom
religijnym. Kalendarz dopasowany był do świąt kościelnych, popularnymi zaczęły stawać się
pielgrzymki, w kościele odnajdywano sztukę i tam również panował język łaciński5
.
To właśnie Kościół inicjował i rozpowszechniał również szkolnictwo. Początkowo na
potrzeby kształcenia kleru, jednak później również świeckich (szkoły parafialne).
Niejednokrotnie w dziejach Polski Kościół odgrywał istotną rolę w momentach trudnych
takich jak potop szwedzki, zabory, II Wojna Światowa czy rządy komunistyczne.
W dziejach historii najnowszej niewątpliwie znaczący wpływ na umocnienie tradycji
Kościoła Katolickiego, miał pontyfikat Jana Pawła II, który do swojej służby podszedł
w sposób rewolucyjny i zjednał sobie tym samym uznanie nie tylko wierzących rodaków.
2
http://www.poland.gov.pl/Koscioly,i,zycie,religijne,w,Polsce,126.html [dostęp: 12 V 2012]
3
Tamże.
4
http://www.poland.gov.pl/Poczatki,panstwa,55.html [dostęp: 10 V 2012]
5
http://www.arekbednarczyk.republika.pl/kul.shtml [dostęp: 19 V 2012]

3. 3
Niezmiernie ważnym aspektem w przemianach dotyczących wychowania religijnego
była również transformacja. To właśnie obwarowanie zakazami praktyk religijnych, jakie
miało miejsce w erze komunizmu, po transformacji odbiło się echem wybuchu entuzjazmu
dla wszystkiego co związane z Kościołem. Po doświadczeniu sekularyzacji w czasach
Stalinowskich, usunięciu religii ze szkoły w 1961 roku i trzydziestu latach katechezy
odbywającej się w parafii - ludzie z tęsknoty powracali do Kościoła
i z radością wprowadzili religię do szkół, by dać wyraz swojej wolności6
.
Polski system oświaty.
Po reformie oświaty, jaka miała miejsce w 1999 roku, w Polsce wyróżniamy edukację
na poziomie podstawowym, która trwa 6 lat, następnie 3-letnie gimnazjum i szkoły
ponadgimnazjalne, którymi są: liceum ogólnokształcące, liceum profilowane (3 lata),
technikum (4 lata), szkoła zawodowa (2-3 lata) oraz licea i technika uzupełniające7
. Łączny
czas nauki do przystąpienia do egzaminu dojrzałości wynosi więc 12 - 15 lat i na każdym
z tych etapów umożliwiona jest nauka religii. Po egzaminie maturalnym świadectwo
dojrzałości upoważnia absolwentów do ubiegania się o przyjęcie do uczelni wyższej.
W uczelniach wyższych nie jest jednak realizowany program katechetyczny (chyba, że dany
kierunek studiów bezpośrednio dotyczy systemu wyznaniowego, lub student wybierze sobie
dany przedmiot na zasadach fakultetu), w związku z tym nie ma potrzeby dokładnego
opisywania tych poziomów nauczania w niniejszej pracy.
Prawna regulacja nauczania religii w Polsce.
Prawo do nauczania religii wynika z podstawowych praw do wolności religijnej.
Regulacja prawna opiera się tu głównie na Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej8
oraz na
normach ustawowych.
Konstytucja zapewnia każdemu człowiekowi wolność sumienia i wyznania, a co za
tym idzie, umożliwia również nauczanie religii. Według artykułu 53. Konstytucji prawo do
nauczania religii przysługuje kościołom i innym związkom wyznaniowym o uregulowanej
6
A. Potocki, Wychowanie religijne w polskich przemianach, Wyd. UKSW, Warszawa 2007, s. 67-95.
7
System edukacji w Polsce, http://www.buwiwm.edu.pl/sdd/opis.htm [dostęp: 22 V 2012]
8
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2. Kwietnia 1997.

4. 4
sytuacji prawnej. Prawo do nauczania religii zgodnie ze swoimi przekonaniami mają również
rodzice9
.
Ustawa z dnia 17. maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania
zapewnia możliwość nauki religii zgodnie z programem ustalonym przez władze kościoła.
Nauka ta była jednak prowadzona w punktach katechetycznych i miejscach do tego
przeznaczonych. Jednak w ramach nowelizacji tej ustawy (7. Września 1991) umożliwiono
prowadzenie nauki religii również w szkołach10
.
Kolejny akt prawny, jakim jest Ustawa z dnia 7. Września 1991 o systemie oświaty,
już w preambule głosi, że oświata winna respektować wartości chrześcijańskie oraz otwierać
się na wartości Europy i świata.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu
organizowania nauki religii w szkołach publicznych z dnia 14. Kwietnia 1992, głosi, że
katechezy odbywają się w ramach planu zajęć uczniów, a uczęszczanie na nie jest możliwe
pod warunkiem pisemnego oświadczenia. Ocena z religii jest umieszczana na świadectwie
szkolnym , jednak nie ma wpływu na ogólne wyniki (średnią) oraz na promowanie ucznia do
następnej klasy. Według tego rozporządzenia możliwe jest również umieszczenie
w pomieszczeniach szkolnych krzyża oraz odmawianie modlitwy. Na życzenie rodziców
nauka religii jest również możliwa w przedszkolach publicznych11
.
Nauczanie religii w praktyce i religioznawstwo.
Pomimo prawnego umożliwienia nauki religii dla różnych związków wyznaniowych,
w Polskich szkołach głównie nauczają katecheci katoliccy – zarówno świeccy jak i duchowni
(wymogiem niezbędnym do kwalifikacji są ukończone studia teologiczne w trybie zwykłym
lub podyplomowym). Nadzorowanie nauczania katechezy należy w tym wypadku do Komisji
Wychowania Katolickiego a instrukcje wypływają głównie z trzech dokumentów jakimi są:
Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce, Podstawa programowa katechezy
Kościoła katolickiego w Polsce oraz program nauczania religii. Główne cele katechezy to
9
J. Matwiejuk, Konstytucyjno – ustawowa regulacja nauczania religii w Polsce, Referat wygłoszony podczas IV
Ekumenicznego Forum Katechetycznego, Warszawa – Radość, 15-16 maja 2009, s. 2-3.
10
Tamże, s. 4.
11
Tamże, s. 9.

5. 5
rozwijanie poznania wiary, wychowanie liturgiczne, formacja moralna, wychowanie do życia
wspólnotowego oraz wprowadzenie do misji12
.
W ramach rozpowszechniania laicyzacji, programy nauczania zmieniły się pod
względem nauki religii. Do programów nauczania w szkołach ponadpodstawowych
wprowadzono religioznawstwo13
. Już w 1961 roku, po raz pierwszy padł pomysł na naukę
religioznawstwa. Jego autorem był wtedy Tadeusz Kotarbiński. Jednak pomimo tego, dopiero
we wrześniu 1986 roku nowy przedmiot został wprowadzony do polskich szkół14
. Program
religioznawstwa uwzględnia takie cele jak: poszerzenie ogólnej wiedzy o człowieku
i społeczeństwie, rozbudowanie zainteresowań religioznawczych, wyjaśnienie religii jako
zjawiska społecznego, podniesienie kultury życia czy kształtowanie świadomości
obywatelskiej15
. Stanowisko Kościoła w sprawie tego przedmiotu było jasne – Kościół nie
sprzeciwiał się obecności wiedzy o religiach w szkole, sprzeciwiał się jednak nadawaniu
ateizującego charakteru edukacji. W ostateczności w 1990 roku nauczanie religii powróciło
do szkół, co spotkało się oczywiście z licznymi komentarzami opinii publicznej – zarówno
pozytywnymi jak i negatywnymi.
Wiara katolicka silnie zakorzeniona w historii, tradycji i kulturze Polski, stała się
nieodłącznym elementem systemu oświaty i szkolnictwa. Pomimo prób sekularyzacji czy
wyeliminowania religii ze szkół, przedmiot ten wciąż do nich wracał. Można wysunąć
wniosek, że sytuacja tego przedmiotu względem szkoły nie zmieni się dopóki nie zmieni się
społeczne myślenie o religii. Gdyby bowiem nie było chętnych – nauczanie religii jest wszak
dobrowolne – to nie byłyby też prowadzone katechezy.
Niemcy
Informacje ogólne.
12
A. Lorenz, Nauczanie religii w polskiej szkole i wybranych krajach europejskich, www.cen.edu.pl [dostęp: 20 V
2012]
13
A. Potocki, Wychowanie religijne(…), s. 101.
14
Tamże, s. 102-105.
15
Tamże, s. 106-107.

6. 6
Niemcy (Republika Federalna Niemiec) są państwem federalnym, co oznacza, że
Państwo Niemieckie składa się z 16 krajów związkowych, tzw. landów16
. Stolicą naszego
zachodniego sąsiada jest Berlin, językiem urzędowym jest język niemiecki. Państwo to
przynależy m.in. to Unii Europejskiej, ONZ oraz NATO.
Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec.
Niemcy pod względem swojego ustroju, są bez wątpienia Państwem wyjątkowym.
Składają się z 16 krajów związkowych, zwanych landami. System ten nazywa się kanclersko
– parlamentarnym.
Każdy kraj związkowy (land), posiada swój rząd oraz landtag, czyli parlament.
Dysponują one szerokim wachlarzem możliwości w tworzeniu prawa oraz samej władzy
wykonawczej. Warto dodać, że podobna sytuacja ma miejsce z edukacją. Oznacza to, że do
zakresu działań każdego z landu należy obowiązek wspierania, zakładania a także
dofinansowania szkół, słowem – oświata jest w rękach landów. Kwestia oświaty, edukacji,
a także religii w szkołach, zostanie poruszona w późniejszym akapicie.
Zarządcą wykonawczym wszystkich szesnastu landów jest kanclerz federalny
(w chwili obecnej jest to Angela Merkel) , który stoi na czele rządu federalnego.
Oba te organy są wybierane przez Bundestag, na wniosek prezydenta. Bundestag
jest natomiast władzą ustawodawczą i jest wybierany przez społeczeństwo w wyborach
pięcioprzymiotnikowych17
.
Prezydent Republiki Federalnej Niemiec (w chwili obecnej jest nim Joachim Gauck),
jest wybierany przez Zgromadzenie Federalne, w skład którego wchodzą przedstawiciele
Bundestagu oraz krajów związkowych (landów). Prezydent wybierany jest na pięcioletnią
kadencję. Bez wątpienia można stwierdzić, że prezydent Niemiec pełni funkcję jedynie
reprezentacyjną – ceremonialną18
. Oznacza to, że nie ma on prawa chociażby wetowania
ustaw, decydowaniu o zatwierdzaniu bądź odrzucaniu aktów prawnych oraz innych prawnych
regulacji. Wszystkie obowiązki z tego zakresu spoczywają na ramieniu kanclerz Niemiec
(Angeli Merkel).
16
Ustawa zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, stan: styczeo 2007
17
Tamże,
18
Tamże,

7. 7
Religia w Republice Federalnej Niemiec.
Republika Federalna Niemiec, nie jest krajem wyznaniowym. Mimo tego większość
społeczeństwa określa siebie, jako osoby wierzące. Konstytucja RFN zapewnia wolność
wyznania oraz „swobodę przekonań religijnych”19
Religią dominującą jest chrześcijaństwo, przy czym należy dodać, że paradoksalnie
pod tym względem Niemcy są podzielone. Mniej więcej ta sama ilość Niemców wyznania
katolickiego, jest także wyznania protestanckiego (około 60% Niemców deklaruje wyznanie
chrześcijańskie, z tego po około 30% jest po stronie katolickiej, 30% po stronie
protestanckiej, około 2% jest wyznania prawosławnego). Nie sposób nie wymienić innych
religii, które również są wyznawane w Niemczech, jednak z mniejszym natężeniem. Religią
taką jest m.in. islam20
.
Z badań przeprowadzonych przez Infratest wynika, że aż 38% społeczności
niemieckiej stanowią osoby niewierzące. Zastanawiający jest fakt, że Niemcy z byłej części
NRD zdecydowanie są mniej religijni, bowiem swoją religijność deklaruje jedynie 25%. Zaś
z drugiej części Federacji, osób wierzących jest niecałe 70%. We wschodnich latach, w ciągu
ostatnich 40 lat, liczba osób wierzących spadła prawie o 10 milionów.
Opisując wątek religii w Niemczech, należy wspomnieć o narzuconym podatku
kościelnym, który w dużej mierze zrewolucjonizował podejście Niemców do Kościoła. Mimo
że zachodnia część Niemiec, jest w dalszym ciągu częścią bardziej religijną, to od czasu
narzucenia podatku, który oscyluje w okolicach 9%, odsetek osób wierzących cały czas
maleje. Badania przeprowadzone na terenie Republiki Federalnej Niemiec
i opublikowane m.in. w „Polityce”, pokazują że jedynie w 2010 roku z Kościoła Katolickiego
wystąpiło 180 tys. wierzących, natomiast od wyznania protestanckiego odstąpiło prawie 150
tys. Niemców21
.
Edukacja w Republice Federalnej Niemiec.
19
Ustawa zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, stan: styczeo 2007,
20
Ponad połowa Niemców wierzy w Boga,
http://www.fronda.pl/news/czytaj/tytul/ponad_polowa_niemcow_wierzy_w_boga_13359 [dostęp: 19 V 2012]
21
A. Krzemioski, Kościół odchodzi, sacrum powraca, http://www.polityka.pl/swiat/obyczaje/1516936,2,zycie-
religijne-niemcow-pod-naporem-islamu.read [dostęp: 19 V 2012]

8. 8
Edukacja w Niemczech, opiera się na systemie o wiele bardziej skomplikowanym niż
chociażby w Polsce. Przede wszystkim należy podkreślić, że szkoły różnią się od siebie
w poszczególnych landach22
. I tak dla przykładu – szkoła podstawowa (grundschule), prawie
we wszystkich landach trwa 4 lata, z wyjątkiem Landów Berlina i Brandenburgii, gdzie nauka
na szczeblu podstawowym trwa 6 lat. Na oświatę odpowiedzialne są poszczególne landy oraz
gminy. Każdy land posiada odrębne Ministerstwo Oświaty, co ma swoje konsekwencje
chociażby w przypadku tworzenia programów nauczania czy egzaminów maturalnych, które
układane są przez każdy land z osobna, przez co matura nie jest równa w całej federacji.
Państwo ponosi natomiast odpowiedzialność na szkolnictwo wyższe – studia. Warto zatem
przybliżyć poszczególne szczeble kształcenia w Republice Federalnej Niemiec.
Edukacja zaczyna się od PRZEDSZKOLA (kindergarten), jednak należy podkreślić, że jest to
szczebel edukacji nieobowiązkowy i odpłatny. Dzieci przyjmowane są do przedszkoli między
3 a 6 rokiem życia.
Kolejnym, a zarazem obowiązkowym i nieodpłatnym szczeblem niemieckiej edukacji jest
SZKOŁA PODSTAWOWA (grundschule). Nauka trwa tu 4 lata, z wyjątkiem wspomnianych
wcześniej landów, gdzie edukacja na szczeblu podstawowym trwa lat sześć. Celem tej szkoły
jest nabycie podstawowych, elementarnych wiadomości, umiejętności oraz informacji,
zwłaszcza z zakresu matematyki. Po szkole podstawowej następuje ważny moment dla dzieci,
rodziców oraz nauczycieli. Bowiem musza oni wybrać odpowiednią szkołę dla uczniów
swoich szkół23
.
Kolejnym etapem kształcenia dzieci oraz młodzieży w Niemczech, są szkoły średnie. Dzieci
mają tu do wybory aż trzy lub cztery szkoły (ilość szkół zależna jest od landu, w którym
dziecko mieszka):
Szkoła główna (die Hauptschule) – przygotowuje do szkoły zawodowej i trwa od 5 do 6 lat.
Cel – przekazanie ogólnych informacji, wiadomości, tak by stanowiły fundamenty, do dalszej
edukacji zawodowej.
Szkoła realna (die realschule) – szkoła trwająca również 5 – 6 lat i podobnie jak w szkole
głównej, „otwiera drzwi” do dalszej edukacji w szkole zawodowej.
22
Ustawa zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, stan: styczeo 2007,
23
Zarys systemu szkolnictwa RFN, http://a.zaworska.w.interia.pl/system.html, [dostęp: 17 V 2012]

9. 9
Szkoła ogólna (die gesamtschule) – łączy w sobie: szkołe głowną, szkołę relną oraz
gimnazjum.
Gimnazjum (das Gymnasium) – trwa 9 lat, uczęszczają do niego najlepsi uczniowie. Co
ważne – by przystąpić do egzaminu jakim jest matura, każdy z uczniów musi przejść
odpowiednią liczbę kursów dokształcających. Egzamin maturalny zdany pozytywnie
umożliwia podjęcie nauki w szkole wyższej24
.
Szkoły zawodowe możemy podzielić na: szkoły zawodowe fachowe oraz techniczne
oraz na szkołę zawodową, kształcącą w systemie dualnym.
Nauczanie religii w Republice Federalnej Niemiec.
Na wstępie rozważań o religii w szkole niemieckiej, warto podkreślić dwie kwestie.
Pierwszą z nich jest fakt, że nauczanie religii jest w Republice Federalnej Niemiec bardzo
zróżnicowane. O przebiegu zajęć z religii decydują poszczególne landy. I tak dla przykładu:
istnieją landy, dla których nauka religii postrzegana jest w kategoriach przedmiotu ważnego
i potrzebnego (Bawaria), zaś w Berlinie wprowadzono ‘etykę’ jako zastępczy element
systemu szkolnictwa, przedmiot który de facto rangą jest zbliżony do religii, jednak różni się
programem nauczania. W Saksonii natomiast oba przedmioty są traktowane jako fakultety do
wyboru25
.
Drugą kwestią jest zapis w konstytucji (Art. 7) , który ujmuję zajęcia religii
następująco: „Religia jest w szkołach publicznych z wyjątkiem szkół pozawyznaniowych
zwyczajnym przedmiotem nauczania”26
. Oznacza to, że religia musi być traktowana przez
szkoły, tak samo jak inne przedmioty – musi być zachowana odpowiednia liczba godzin
w tygodniu oraz stały plan. Co ważne, w związku z tym że religia jest tak samo ważnym
przedmiotem, jak inne zajęcia, ocena końcowa z tego przedmiotu widnieje na świadectwie
i jest liczona do średniej końcowej27
. Należy nadmienić, że w niektórych landach, m.in.
24
Tamże
25
M.T. Mrusczok, Nauczanie religii w Niemczech,
http://www.scenamysli.eu/artykuly.php?id=553&dzial=3&lang=PL [dostęp: 22 V 2012]
26
Tamże.
Ustawa zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, stan: styczeo 2007,
27
Jak wygląda nauka religii w szkołach publicznych w Europie,
http://www.fronda.pl/news/czytaj/tytul/jak_wyglada_nauka_religii_w_szkolach_publicznych_w_europie_1972
0 [dostęp: 20 V 2012]

10. 10
w Bawarii czy Hesji, istnieje możliwość zdawania egzaminu dojrzałości z religii, na takich
samych warunkach, jak inne przedmioty.
Jak było już wspomniane, religia jest przedmiotem, który jest prowadzony we
wszystkich szkołach publicznych, z wyjątkiem szkół bezwyznaniowych. Podlega kontroli
Kościoła oraz jest prowadzona z wytycznymi stawianymi przez poszczególny Kościół. Do 14
roku życia, dzieci uczą jest religii, jeżeli rodzice wyrażą na to zgodę. Po osiągnięciu tego
wieku, to dzieci decydują o tym czy chcą chodzić na lekcję religii, bądź wybierają
alternatywny przedmiot o ile jest taka możliwość28
. Dzieci bez problemu mogą nosić symbole
religijne. Zaś jeżeli chodzi o koszta związane z nauczaniem religii to są one ponoszone przez
poszczególne landy.
Nauka religii w Niemczech, to nie tylko przekazanie wiedzy na temat poszczególnych
wyznań. Nauka religii to przede wszystkim wpojenie młodym ludziom takich wartości, jak:
miłość , tolerancja, akceptacja bliźniego, a także szereg innych wartości etycznych. „Jedno
z pierwszych badań Pisa dotyczących religii („Reli-Pisa-Studie”) potwierdziło, że uczniowie,
którzy uczęszczali na zajęcia z religii, reagowali bardziej otwarcie na inne religie. Zajęcia
z religii są uważane wśród uczniów szkoły podstawowej za trzeci najbardziej lubiany
przedmiot po sztuce (plastyce) i wychowaniu fizycznym, co ma swą przyczynę
prawdopodobnie w treściach nauczania początkowego. Uczniowie dużo rysują i odgrywają
historie biblijne w formie scenek”29
.
Francja
Informacje ogólne.
Republika Francuska to państwo, którego część metropolitarna znajduje się w Europie
Zachodniej, posiadające także zamorskie terytoria na innych kontynentach. Francja
metropolitarna rozciąga się od Morza Śródziemnego na południu do kanału La Manche
i Morza Północnego na północy, oraz od Renu na wschodzie do Zatoki Biskajskiej na
28
Tamże.
29
M.T. Mrusczok, Nauczanie religii w Niemczech,
http://www.scenamysli.eu/artykuly.php?id=553&dzial=3&lang=PL [dostęp: 22 V 2012]

11. 11
zachodzie. Francuzi często nazywają swój kraj l'Hexagone (sześciokąt)- pochodzi to od
kształtu Francji metropolitarnej.
Francja graniczy z Belgią, Luksemburgiem, Niemcami, Szwajcarią, Włochami,
Monako, Andorą i Hiszpanią. Terytoria zamorskie graniczą również z Brazylią, Surinamem
i Antylami Holenderskimi. Kraj jest także połączony z Wielką Brytanią przez tunel pod
kanałem La Manche.
Republika Francuska jest unitarnym państwem demokratycznym, w którym ważną
rolę odgrywa prezydent. Jest również szóstym najlepiej rozwiniętym krajem świata
i jedenastym w rankingu warunków życia. Najważniejsze ideały Francji zawarte są
w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela i w występującym na drukach urzędowych
i monetach haśle rewolucji francuskiej "liberté, égalité, fraternité" ("wolność, równość,
braterstwo"). Kraj znajduje sięw gronie założycieli Unii Europejskiej. Ma największą
powierzchnię spośród państw wspólnoty. Francja jest także członkiem-założycielem
Organizacji Narodów Zjednoczonych, wchodzi także w skład Frankofonii, G8 oraz Unii
Łacińskiej. Należy do Rady Bezpieczeństwa ONZ, w której posiada prawo veta. Francja jest
również popularnym celem podróży turystycznych, a około 75 milionów odwiedzających
każdego roku daje jej pod tym względem 1. miejsce na świecie. Francja ze względu na swoją
liczbę ludności, potencjał gospodarczy, pozycję w Europie, silną armię (trzeci po USA i Rosji
arsenał nuklearny), uchodzi za jedno z najpotężniejszych państw świata. Obecnie
prezydentem Francji jest Francois Hollande a premierem Jean-Marc Ayrault.
Szkolnictwo we Francji.
Szkolnictwo pełni bardzo istotną funkcję w życiu każdego narodu. We Francji
kontynuuje ono tradycję sięgającą czasów rewolucji z 1789 roku. Jedną z podstawowych
zasad francuskiego systemu nauczania jest darmowy dostęp do wiedzy. Publicznie
szkolnictwo podstawowe jest dostępne dla wszystkich od 1881 roku, a szkoły średnie stały się
nieodpłatne w roku 1933. Na państwowe uniwersytety i większość szkół wyższych można się
dostać po uiszczeniu niewielkiej opłaty. Poza tym istnieją rozmaite formy pomocy ze strony
państwa: stypendia i zapomogi.
Generalnie szkolnictwo we Francji jest publiczne, chociaż nie stanowi ono monopolu
państwa. Oprócz szkół publicznych istnieją też liczne szkoły prywatne, które mogą być

12. 12
utworzone, po spełnieniu pewnych warunków, przez osoby prywatne, stowarzyszenia,
fundacje czy instytucje religijne. Należy zaznaczyć, że szkolnictwo prywatne zajmuje silną
pozycję we francuskim systemie edukacji. Problem dofinansowania tego typu szkół przez
państwo stanowi co pewien czas przedmiot burzliwych dyskusji i debat w gronie polityków,
nauczycieli czy też samych uczniów30
.
Nauczanie przedszkolne
Dzieci od 2. do 6. roku życia mogą być przyjęte do przedszkola, w zależności od ilości
wolnych miejsc. W większości przedszkoli zajęcia kończą się o godz. 16, stąd ogromna liczba
tu pracujących „au-pair” (opiekunki). Zważywszy na fakt, że pracę kończy się we Francji
między godziną 17 a 18, małe dzieci od momentu wyjścia ze szkoły do powrotu rodziców,
spędzają czas w towarzystwie opiekunów bądź opiekunek.
Szkolnictwo podstawowe
Od 6. roku życia dzieci przechodzą do szkoły podstawowej, gdzie spędzają rok nauki, tak
zwany „kurs przygotowawczy” – CP (cours préparatoire), po nim następują dwa lata „kursu
podstawowego” – CE (cours élémentaire) i dwa lata „kursu średniego” – CM1 i CM2 (cours
moyen).
Szkolnictwo ponadpodstawowe
Następny etap w życiu ucznia to kolejne dwa cykle edukacji. Pierwszy z nich (od 11. do 15.
roku życia), to „college”, czyli odpowiednik polskiego gimnazjum. Klasy są numerowane od
tyłu, a więc po szkole podstawowej trafiamy do klasy szóstej, po niej do piątej, czwartej
i trzeciej. Dla tych, którzy nie nadążają z programem, proponuje się kontynuację nauki
w drugim skróconym cyklu, czyli nauczanie zawodowe, zwane inaczej technicznym. Szkoły
te kończą się egzaminem, po którym otrzymuje się „świadectwo zdolności zawodowej”
(cértificat d’aptitude professionnelle).
Pozostali trafiają do szkół drugiego cyklu długiego, tj. do liceów (lycée). Nauka trwa tutaj
trzy lata – druga klasa, pierwsza klasa i wreszcie tzw. „terminale”(końcowa), uwieczniona
30
Wychowanie a polityka. Tradycje i współczesnośd, pod red. W. Wojdyły, M. Strzeleckiego, wyd. UMK, Toruo
1997, s. 303-304.

13. 13
egzaminem maturalnym, tzw. „bac” (baccalauréat). W liceach klasy są profilowane
i przedstawiają się następująco:
 obejmujący filozofię i literaturę
 ekonomię i nauki socjalne
 matematykę i fizykę
 matematykę i nauki przyrodnicze
 przedmioty ścisłe i techniczne
 przemysł
 handel
 Szkolnictwo wyższe
Po pomyślnie zdanym egzaminie maturalnym każdy może zapisać się na uniwersytet. We
Francji są ponad dwa miliony studentów. Uniwersytetom podlegają studia literackie
i filologiczne, kierunki ścisłe, prawo i ekonomia.
Tutaj nauka podzielona jest na 3 cykle:
 pierwszy (dwa lata) – DEUG 1 (Dyplome d’Etudes Universitaires Générales), czyli
„dyplom ogólnych studiów uniwersyteckich”;
 drugi cykl licence (licencjat);
maitrise – odpowiednik magisterium;
 trzeci cykl poświęcony jest pracy naukowej i kończy się doktoratem – DEA (Dyplome
d’Etudes Approfondies), czyli „dyplom studiów pogłębionych”.
Inny typ szkolnictwa wyższego, niezależny od Uniwersytetów to tzw. „Les Grandes Ecoles”.
Uczelnie te w większości przypadków są państwowe, ale dostęp do nich jest ograniczony
i możliwy jedynie po zdaniu egzaminu wstępnego o dosyć wysokim stopniu trudności
(w niektórych liceach istnieją specjalne klasy pomaturalne przygotowujące do tego

14. 14
egzaminu). Są to zatem szkoły elitarne, kształcące wyższe kadry zawodowe Francji. Ich
absolwentami są przyszli prezydenci, politycy i dyrektorzy wielkich koncernów31
.
Nauka religii we Francji:
We Francji uczniowie szkół publicznych uczą się religii poza szkołą z powodu silnie
rozumianej laickości kraju. Najczęściej uczą się w budynkach kościelnych w dzień wolny
(a jest to środa) od nauki w szkole. Poza salami szkolnymi pobierają też lekcje religii
uczniowie francuskich szkół średnich (chyba, że rodzice zadeklarują inaczej) -
w przeciwieństwie np. do ich belgijskich, hiszpańskich czy włoskich kolegów.
W większości państw unijnych nauczyciele religii - świeccy i duchowni są
wynagradzani przez państwo tak jak inni nauczyciele. We Francji koszty nauczania religii
w szkołach publicznych pokrywają rodzice. Za programy nauczania odpowiedzialne są
władze kościelne. One też delegują odpowiednich kandydatów do nauczania religii, których
władze szkolne mianują na nauczycieli, po stwierdzeniu odpowiednich kwalifikacji
teologicznych i pedagogicznych. Nauczycieli religii traktuje się najczęściej jako integralną
część personelu dydaktycznego szkoły, na równych prawach z innymi nauczycielami.
Niezależnie od przyjętych rozwiązań, władze szkolne dbają o to, aby uczęszczanie lub
nieuczęszczanie na lekcje religii nie prowadziło do jakiejkolwiek dyskryminacji.
Przegląd sytuacji nauczania religii w wybranych krajach
Polska Niemcy Francja
Nauczanie religii
w szkole
Gwarantowane przez
konkordat.
Gwarantowane przez
konstytucję.
Nie jest nauczana
w szkole.
Funkcjonuje
dobrowolna
katechizacji na
terenie parafii.
Religia jako
przedmiot
Nieobowiązkowy,
znajduje się na
Obowiązkowy, jednak
istnieje możliwość
31
R.Pachocioski, Pedagogika Porównawcza, wyd. Trans Humana, Białystok 1995, s. 134

15. 15
szkolny świadectwie ale nie ma
wpływu na promocję
ucznia do następnej
klasy.
wyboru nauczania
etyki.
W większości landów
ocena z religii jest
brana pod uwagę przy
promocji ucznia do
kolejnej klasy.
Nauczyciele Katecheci (świeccy lub
duchowni) opłacani
przez państwo
Opłacani przez państwo
i poszczególne landy
Opłacani przez
rodziców
Nauczanie religii w Polsce jest gwarantowane prze konkordat natomiast w Niemczech
zagwarantowane jest przez konstytucję i odbywa się we wszystkich szkołach, tak jak każdy
inny przedmiot szkolny. Religia jako przedmiot szkolny w Polsce jest nieobowiązkowy,
organizowany na życzenie rodziców bądź uczniów. Nauczyciele są opłacani przez państwo.
Kontrolę merytoryczną sprawuje strona kościelna, a pedagogiczną nadzór pedagogiczny.
Ocena z religii znajduje się na świadectwie, lecz nie ma wpływu na promocję ucznia do
kolejnej klasy. Natomiast w Niemczech obecność na zajęciach religii jest obowiązkowa,
a uzyskana ocena na świadectwie w większości landów brana jest pod uwagę przy
promowaniu ucznia do następnej klasy. Dla uczniów, którzy zrezygnowali z religii
organizowane są lekcje etyki. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda we Francji, gdzie ze
względu na laickość państwa, religia nie jest nauczana w szkole. Uczniowie uczą się religii
w parafii do której należą.
Zwracając jednak uwagę na cechy wspólne warto zaznaczyć, że – choć w różnych
formach – religia jest obecna w każdym z krajów. Głównie dlatego, że Deklaracja Praw
Człowieka i dokumenty Unii Europejskiej zapewniają każdej jednostce prawo do wolności
wyznania. Kultura każdego społeczeństwa opiera się na kilku głównych wyznacznikach.
Jednym z nich jest właśnie religia, bardzo silnie umocowania w tradycjach, ale też
w wychowaniu, nie jest więc niczym dziwnym, że wciąż odgrywa istotną rolę w edukacji.

16. 16
Bibliografia
Literatura:
Główny Urząd Statystyczny (2011), Rocznik demograficzny 2010
Matwiejuk J. (2009), Konstytucyjno – ustawowa regulacja nauczania religii w Polsce, Referat
wygłoszony podczas IV Ekumenicznego Forum Katechetycznego, Warszawa
Potocki A. (2007), Wychowanie religijne w polskich przemianach, Warszawa
Wojdyła W. , Strzelecki M. (1007) Wychowanie a polityka. Tradycje i współczesność, Toruń
Ustawy i rozporządzenia:
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2. Kwietnia 1997
Ustawa zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, stan: styczeń 2007
Strony internetowe:
http://www.arekbednarczyk.republika.pl/kul.shtml
http://a.zaworska.w.interia.pl/system.html
http://www.buwiwm.edu.pl/sdd/opis
www.cen.edu.pl

17. 17
http://www.fronda.pl/news/czytaj/tytul/ponad_polowa_niemcow_wierzy_w_boga_13359
http://www.fronda.pl/news/czytaj/tytul/jak_wyglada_nauka_religii_w_szkolach_publicznych
_w_europie_19720
http://www.polityka.pl/swiat/obyczaje/1516936,2,zycie-religijne-niemcow-pod-naporem-
islamu.read
http://www.poland.gov.pl/Koscioly,i,zycie,religijne,w,Polsce,126.html
http://www.poland.gov.pl/Poczatki,panstwa,55.html
http://www.scenamysli.eu/artykuly.php?id=553&dzial=3&lang=PL