1. Товч агуулга лекц №14
Экологийн тулгамдсан асуудлууд
Усан мандал дахь бохирдол
Чулуун мандал дахь бохирдол
Агаар мандал дахь бохирдол
2. Хүн төрөлхтөн өнөөдөр экологийн сүйрлийн ирмэг
дээр тулж очоод байна.
Нэдсэн Үндэсний Байгууллагын Хүрээлэн буй орчны
хөтөлбөрийн газраас экологийн тулгамдсан асуудалд
дараах зүйлүүдээр авч үзсэн байна. Үүнд:
1. Далай тэнгисийн бохирдол
2. Озоны давхарга цоорох
3. дэлхийн ерөнхий дулаарал
4. Хүчиллэг тунадас
5. Биологийн төрөл зүйлийн хомсдол
6. Ой мод үгүй болох
7. Цөлжилт
8. Орчны бохирдол
3. 9. Хог хаягдлыг тээвэрлэх
10. Утаа, тортог
Эдгээрээс монгол орны газар нутгийг өргөн хамарч
байгаа цөлжилтийн талаар авч үзьё.
6. Нэр томъёо
“Desert” – Цөл, эзгүй хоосон, зэлүүд
“fication” – Бий болгох гэсэн утга санааг
илэрхийлэгч англи үг
Цөлжилт бол удаан хугацаагаар газар
доройтох үйл явц,
Цөл бол энэ үйл явцын төгсгөлийн үе шат
юм.
Цөлжилтийн талаарх тодорхойлолтууд
7. 1970-аад оны эхээр UNESCO-гоос олон
улсын хэмжээнд цөлжилтийн анхны
томоохон судалгааг хуурай бүс нутгуудад
хийж гүйцэтгэж цөлжилтийг хуурай бүс
нутгийн экосистемийн доройтол гэж
тодорхойлсон.
Дэлхийн хүнс хөдөө аж ахуйн байгууллага
“Цөлжилт гэж цөлийн нөхцөл бүрэлдэн
тогтож, өөрийн хэмжээ хязгаарыг улам бүр
тэлэх газрын биологийн үржил шим
8. Буурах, малын тэжээл хомстох ургац алдах
замаар хүн амын амьдралд шууд болон дам
нөлөө үзүүлэх үйл явц гэж тодорхойлжээ.
Өнөөдөр дэлхий дахинаа цөлжилттэй
тэнцэх олон улсын конвенцээс гаргасан
тодорхойлолтыг гол мөрдлөгө болгож
байна. Уг конвенцэд “Уур амьсгалын
өөрчлөлт, хүний үйл ажиллагааг хамруулан
олон янзын хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр
хуурай, заримдаг хуурай, хуурайвтар, чийг
тутмаг нутаг оронд
9. Газар орчин доройтохыг цөлжилт гэнэ.
Цөлжилтийг хамрах хүрээгээр нь
1. Бүс нутгийн
2. Мужийн
3. Орон нутгийн
4. Бага талбайн гэж хувааж үзнэ.
Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийн 90
гаруй хувь нь хуурай хуурайвтар чийг
тутмаг нутагт хамаарах Монгол орны
10. Хувьд цөлжилтийн асуудал хурцаар
тавигдаж байна.
Сүүлийн жилүүдэд төв суурин газруудад
цөлжих хандлага гарч байгаа бөгөөд үүний
нэг тод жишээ нь Дорноговь аймгийн
Замын-Үүд, Говь-Алтай аймгийн ХөхМорьт, Завхан аймгийн Дөрвөлжин, ЗавханМандал зэргийг нэрлэж болно. Эдгээр нь
дараах хүчин зүйлүүдтэй холбоотой
11. 1. Байгалийн хүчин зүйлс:
А. Далай тэнгисээс алслагдсан тул агаар нь
чийгээр дутмаг хуурайшилт ихтэй
Б. Хүрээлсэн уул нурууд нь (МонголАлтай,
Говь-Алтай, Хөвсгөл, Хэнтий гэх мэт)
тундасны хэмжээг багасгаж, хуурайшилт
ихэсхэд түлхэц өгнө.
В. Хур тундас бага гол төлөв зуны улиралд
унадаг гантай үе байнга давтагдах ба хавар
нь ерөнхийдөө
12. Хуурай салхи ихтэй
Г. Хаврын хуурай үетэй давхцаж салхины
хүч ихэсдэг
Д. Шороон шуургатай өдрийн тоо нь 1960
оноос хойш 3-4 дахин ихсэж байгаа нь
хөрс эвдэрч байгаагийн нэг илрэл юм
Үүнээс гадна дэлхийн уур амьсгалын
өөрчлөлт үүнээс үүдэлтэй газрын
биологийн доройтол гадаргын усны
хомсдол зэрэг багтана.
13. 1. Хүний хүчин зүйлс:
А. Бэлчээрийг удаан хугацаагаар сэлгээгүй
ашигласнаас бэлчээр доройтох, ургамлан
нөмрөх алдагдах
Б. Түлшний зорилгоор модлог ургамлыг их
хэмжээгээр түүж устгах
В. Ашигт малтмалын олборлолт
Г. Худаг
Д. Олон салаа зам
14. Е.
Ямааг эдийн засгийн зорилгоор их өсгөх
Цөлжилттэй тэмцэх арга зам
Элсний нүүлт хөдөлгөөнийг сааруулах,
элсийг бэхжүүлэх аргуудыг дотор нь:
Механик
Биологийн
Химийн гэсэн үндсэн 3 хэсэгт ангилдаг
15. Механик хамгаалалт
Байгалийн болон синтетик материал ашиглан
элдэв төрлийн хаалт, саад барих зэргээр
гүйцэтгэнэ.
Давуу тал:
Элсний урсгалыг 50% хүртэл бууруулна.
Хөрсний чийгийг барьдаг
Цаашид ургамал ургах таатай
16. нөхцлийг бүрдүүлж өгнө.
Сул тал:
4-5 жилийн ашиглалтын хугацаатай
Биологийн хамгаалалт
Элсний нүүлт хөдөлгөөнийг саатуулах,
цөлжилттэй тэмцэхэд хамгийн өргөн
хэрэглэгддэг арга юм. Доройтсон орчны
ургамлыг байгалийн аясаар нөхөн
17. Сэргээх, зориудаар мод, сөөг, олон наст
ургамал тарих замаар ногоон зурвас,
ногоон
бүс
байгуулахыг
биологийн
хамгаалалт гэнэ.
Ургамлаар бүрхэгдсэн талбай 30-35% байхад
10-15 м/с хурдтай салхинд элс нүүдэггүй
байна.
18. Химийн бодис ашиглан бэхжүүлэх арга.
Энэ арга нь Арабын орнуудад дэлгэрсэн
арга юм. Энэ нь Элсийн бэхжүүлэхэд
барьцалдуулагч материал
болдгоороо
ихээхэн үүрэгтэй ч цаашид хөрс, ургамалан
нөмрөгт сөрөг нөлөө үзүүлдэг учраас
татгалзах нь зүйтэй гэж зарим эрдэмтэд
үздэг байна.
