1. Ил уурхайн процесс
СЭДЭВ №10 ТЭЭВЭРЛЭХ ПРОЦЕСС
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

2. ИЛ УУРХАЙН АЧАА ТЭЭВЭРЛЭХ, ШИЛЖҮҮЛЭХ
ТУХАЙ ЕРӨНХИЙ ОЙЛГОЛТ
• Хөрсний чулуулаг, ашигт малтмалыг ил
уурхайн үндсэн ачаанд, тэсрэх бодис,
замын материал, түлш шатахуун, тоног
төхөөрөмжийн сэлбэг хэрэгслийг туслах
ачаанд хамааруулна.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

3. • Үндсэн ачааг тээвэрлэхэд ил уурхайн тээвэр оролцох
ба ашигт малтмалын хувьд цехийн тээвэр, гадаад
тээвэр тодорхой үүрэгтэй.
• Ил уурхайн тээвэр нь: үндсэн ачаа болох хөрсний
чулуулаг ба ашигт малтмалыг ил уурхайн догол
мөргөцгүүдээс гадарга дээрх хүлээж авах
байгууламжуудыг хүртэл тээвэрлэнэ.
• Цехийн тээвэр нь: Ашигт малтмалыг боловсруулах
үйлдвэрийн хүрээнд зөөж тээвэрлэнэ.
• Гадаад тээвэр нь: Уурхайгаас гарч буй
бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчид хүргэх үүргийг
гүйцэтгэнэ. Үүнээс гадна хүн тээврийн ажиллагаа
уурхайд шаардагддаг. Ил уурхайд тээврийн ихэнх
төрлүүдийг ашигладаг.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

4. • Ил уурхайн тээврийн үндсэн онцлогууд:
• Ашигт малтмалыг олборлох нийт зардал дотор
тээврийн зардлын эзлэх хувь их (ихэнхдээ 40%,
заримдаа 60-75%).
• Замын өгсүүр ба уруу налуу ихтэй
• Хөрсний чулуулгийг ачих ба буулгах цэгүүд,
ашигт малтмалыг ачих цэгүүд нь тогтвортой
бус (шилжилттэй) байрлалтай холбоотой
• Нягт (хүнд) ихтэй, элээх чанар бүхий ачаа
зонхилох ба ачилт буулгалтын үед цохилт
үүсгэх
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

5. • Дээрх онцлогуудтай уялдуулан ил уурхайн тээвэрт дараах
шаардлагууд тавигдана.
• Уулын цулыг, түүнийг дотор хөрсний чулуулгийг тээвэрлэх зай
хамгийн бага байх
• Тээврийн байгууламжууд (төмөр зам, авто,конвейерийн шугам г.м)
ба түүний хэсгүүд нь аль болох суурийн байршилтай байх,
• Нэг уурхайд аль болохоор нэ төрлийн тээврийн хэрэгслийг хэрэглэх
• Тээврийн хэрэгслийн багтаамж, ба бат бөх чанар нь ачих
төхаарамжийн чадал, техникийн үзүүлэлтүүдэд дүйцэж тохирсон
байх
• Тээврийн хэрэгсэл нь үндсэн төхөөрөмжийн (ачих) ажиллагааг
найдвартай хангах, сул зогсолтыг бага байлгах
• Ашиглалтын аюулгүй байдал, хямд ашиглалтын нөхцөл хангах
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

6. • Ил уурхайн тээврийг бүтэц зохион
байгуулалтаар нь дан ба хосолсон тээвэр
гэж ангилна.
• Нэгж хугацаанд (цаг, ээлж, хоног, сар, жил)
тээвэрлэгдэж буй ашигтай ачааны хэмжээг
ил уурхайн ачаа эргэлт гэнэ.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

7. ИЛ УУРХАЙН АЧАА ТЭЭВРИЙН
АЖИЛЛАГААНЫ МЕХАНИКЖУУЛАЛТ
• Ил уурхайд явагдах үйлдвэрлэлийн
процессуудаас хамгийн их ачаалал бүхий
процесс нь тээвэрлэлт юм. Тээврийн төрөл
ба хэрэгслийг зөв сонгосноор
үйлдвэрлэлийн найдвартай ажиллагаа
хангагдах ба зардал хэмнэх бодлого
хэрэгжинэ. Ил уурхайн үндсэн ачааны
тээвэрлэлт ухаж ачих төхөөрөмжтэй (үндсэн
төхөөрөмж) нягт холбоотой байдаг.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

8. • Чулуулгийг ухаж ачих төхөөрөмж ба ил
уурхайн тээврийн хослол
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)
Ухаж ачих төхөөрөмж Тээврийн төрөл
Шууд ба урвуу утгуурт экскаватор  Автотээвэр
 Төмөр замын тээвэр
 Коньейерийн тээвэр ба дамжуулан
ачих төхөөрөмж
 Гидротээвэр ба нэмэлт
байгууламж
Драглайн  Төмөр замын тээвэр
 Төмөр замын тээвэр ба дамжуулан
ачих төхөрөмж
 Автотээвэр ба дамжуулан ачих
төхөөрөмж
Гинжит утгуурт экскаватор
Роторт экскаватор
 Конвейерийн тээвэр
 Төмөр замын тээвэр

9. ИЛ УУРХАЙН АВТОТЭЭВЭР
• Автотээврийг их, бага хүчин чадалтай янз
бүрийн ашигт малталын ордыг ашиглах ил
уурхайд хэрэглэнэ. Мөн зарим хосолсон
тээвэртэй ил уурхайд тусгай тээврийн
хэлбэрээр уурхайн ачааг аль нэг хэсэгт
тээвэрлэх зориулалтаар хэрэглэж болно.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

10. • Ил уурхайн авто тээврийн давуу талууд:
• Тэжээлийн бие даасан үүсвэр
• Хэрэгслийн хөдөлгөөний хялбар схем
• Сэлгээ хийх өндөр чадвар
• Ажиллагааны уян хатан байдал
• Замын их налууг туулах чадвар
• Авто зам бүхий нээгч траншейн нэвтрэлтийнн
эзлэхүүн ба зардал бага
• Автотээвэртэй хослон ажиллах экскаторын бүтээл
нэмэгдэх боломжтой
• Овоолгын ажлын механикжуулалтыг хялбар шийдэх
ба зардал хэмнэх боломжтой
• Уулын ажлын төвлөрүүлэлт, гүнзгийрэлтийг хангах
боломж өндөр
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

11. • Авто тээврийн дутагдалтай талууд:
• Ойрын зайн бүхий уурхайд үр ашигтай ашиглагдана
• Тээврийн зай нэмэгдэхэд уурхайн авто тээврийн
ашиглалтын зардал эрс нэмэгддэг
• Харьцангуй олон хөдлөх бүрэлдэхүүн (автомашин)
ба жолооч шаардагдана.
• Түлш шатахуун, тос, дугуйн зарцуулалт ашиглалтын
зардлын дийлэнх хувийг эзлэнэ
• Автомашины механик хэсгийн эд ангийн элэгдэл их
байдаг
• Цаг агаарын нөхцөлөөс ихээхэн хамааралтай
• Уурхайн агаарыг автомашины утаа бохирдуулах тул
агааржуулалтын нэмэлт арга хэмжээ шаардагдана.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

12. • Автосамосвалын хөдөлгөөний хурдад
дараах хүчин зүйл нөлөөлнө.
• Автосамосвалын хийц, техникийн
үзүүлэлтүүд
• Автозамын нөхцөлүүд
• Замын дагуу налуу,
• Замын хучилтын чанар
• Байнгын ба түр замын эзлэх хувь
• Хөдөлгөөний эрчим
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

13. • Тоормослох зайн урт нь замын нөхцөл,
хөдөлгөөний хурдаас хамаардаг.
Автосамосвалын шатахуун зарцуулалтанд
дараах нөхцөлүүд нөлөөлнө.
• Машины хөдөлгөөний горим
• Замын нөхцөл
• Хөдөлгүүрийн элэгдэл
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

14. • Автосамосвалын туулах налуугийн хэмжээ
20-100 хүртэл нэмэгдэхэд дизелийн
түлшний зарцуулалт 70-80%-иар өснө. Түлш
зарцуулалт хамгийн их шаардагдах
ажилбарт сэлгээ хийх, ухрах ба хөдөлгөөн
эхлэх зэрэг хамаарна. Ухрах үед жирийн
үеийнхээс 2.2-2.5 дахин илүү шатахуун
зарцуулдаг байна.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

15. • Автосамосвалуудын хийцийн ба ажлын
хэмжээсүүдэд урт, өргөн, өндөр, даац,
эргэлтийн радиус гэх мэт үзүүлэлтүүд
хамаарна.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

16. • Дизель троллейвоз. Байнгын зам дээр
цахилгааны шугамаас, түр замууд дээр дизель
хөдөлгүүрээсээ тэжээл авч ажиллах авто
хэрэгслүүд үүнд хамаарна. Гадарга дээрх,
траншейн доторх зэрэг байнгын замын
хэсгүүдэд тэжээлийн шугамаас цахилгаан
эрчим хүч авч цахилгаан хөдөлгүүрээр
ажиллахдаа шугамаас цахилгаан эрчим хүч авч
цахилган хөдөлгүүрээр ажиллахдаа илүү
хурдтай хөдөлгөөн хийх, илүү өгсүүрийг туулах
чадвартай байхаас гадна хөдөлгөөний зай
чиглэл өөрчлөгдөж байдаг уурхайн ажлын
доголууд ба овоолгын доголууд дээр дизель
хөдөлгүүрээр ажилласнаар зардал хэмнэх
нөхцөл нь бүрддэг.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

17. УУРХАЙН АВТО ЗАМ
• Ил уурхайн замыг ерөнхий зориулалтын
(аж ахуйн) ба уурхайн зам гэж хуваана.
Хөрсний чулуулаг ба ашигт малтмалыг
тээвэрлэхэд зориулагдсан замыг уурхайн
зам гэнэ. Ашиглалтанд хамрагдах
хугацаагаар нь уурхайн замыг байнгын ба
түр гэж хуваана. 1-2 жилээс дээш хугацаанд
хадгалагдан үлдэж ашиглагдах замыг
уурхайн байнгын зам гэнэ.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

18. • Автозамын зэрэглэл
• Ил уурхайн түр зам нь III зэрэглэлд
хамаардаг.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)
Замын
зэрэглэл
Замын
ачаалал сая/
жил
Шулуун зам
дээрх
автомашины
хурд км/цаг
Замын
тойруу дахь
автомашины
хурд км.цаг
I >25 50 30
II 3-25 40 25
III <3 30 20

19. АВТОТЭЭВРИЙН АЖЛЫН ГОРИМ,
БҮТЭЭЛ ПАРК
• Автотээврийн ажлын горимыг дэс дараатай
хийгдэх рейсүүдээр тодорхойлно.
• Автомашины рейсийн (мин) хугацаа:
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

20. АВТОТЭЭВРИЙН АШИГЛАЛТЫН
ЗАРДАЛ
• Автотээврийн ашиглалтын Zат (төг) зардалд
хөдлөх бүрэлдэхүүний Zа (төг) ба автозамын
Zаз (төг) холбогдолтой зардал орно.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

21. ИЛ УУРХАЙН ТӨМӨР ЗАМЫН
ТЭЭВЭР
• Зүтгүүрүүд. Ил уурхайд цахилгаан ба дизель
хөдөлгүүр бүхий зүтгүүрүүдийг хэрэглэж
байна. Мөн уурын хөдөлгүүрт зүтгүүрийг
зарим оронд нүүрсний уурхайд хэрэглэж буй
жишээ бий. Тогтмол ба хувьсах гүйдлийн
цахилгаан хөдөлгүүрт зүтгүүр замын 40‰
хүртэлх өгсүүрийг туулах, байгаль цаг уурын
нөхцөлөөс хамааралгүй ажиллах
боломжтойгоос гадна түүнийг удирдах
ажиллагаа нь хялбар зэрэг давуу талтай.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

22. • Гэхдээ зүтгүүрийн дэд станц байгуулах,
тэжээлийн цахилгаан шугам тавих фронтын
хэсэгт шугамыг шилжүүлэх шинэ байрлалд
тавих зэрэг нэмэлт үйл ажиллагаа зардал
шаардагддаг.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

23. ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВРИЙН АЖЛЫН
ГОРИМ, БҮТЭЭЛ
• Ил уурхайн төмөр замын тээврийн ажлын
горим нь дараалан хийгдэх галт тэрэгний
рейсээс бүрдэнэ. Рейсийн Тр (мин) хугацаа:
•
• ТУс бүр харгалзан ачуулах, ачаатай явах,
ачаа буулгах, хоосон явах хүлээх хугацаа,
мин
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

24. ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВРИЙН ТЕХНИК
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД
• Даац ашиглалтын коэффициент
• Галт тэрэгний бодитой ачсан ачааны
хэмжээг даацаар ачих ёстой ачаанд
харьцуулсан үзүүлэлтийг даац ашиглалтын
Кда коэффициент гэнэ.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

25. • Ачааны геометр эзэлхүүнийг тэвшний
багтаамжинд харьцуулан тэвш ашиглалтын
Кта коэффициентийг тодорхойлно.
• Нягт ихтэй ачаанд , харин бага
нягттай хөнгөн ачаанд байна.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

26. ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВРИЙН
АШИГЛАЛТЫН ЗАРДАЛ
• Төмөр замын тээврээр ачаа тээвэрлэхэд
хөдлөх бүрэлдэхүүний ашиглалт, төмөр
замын үйлчилгээ ашиглалтанд тодорхой
зардал гаргана. Нэгж ачаанд ногдох
тээврийн өртгийг дараах байдлаар
томъёолж болно.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

27. • Зтх-хөдлөх бүрэлдэхүүний ашиглалтын
өртөг, төг/т
• Ззт-төмөр замын үйлчилгээ, ашиглалтын
өртөг, төг/т
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

28. • Төмөр замын үйлчилгээний ашиглалтын
өртөг
• Zтж- төмөр замын үйлчилгээ ашиглалтанд
жилд зарцуулах нийт зардал, төг/жил
• Ауж-тухайн замаар жилд тээвэрлэх ачааны
хэмжээ, т/жил
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

29. ИЛ УУРХАЙН КОНВЕЙЕРИЙН ТЭЭВЭР
• Ил уурхайн тээврийн конвейеруудыг
дараах байдлаар хуваана.
• Шилжих конвейерууд. Эдгээр нь ил уурхайн ажлын
догол, овоолго дээр байрлана. Фронтын
шилжилтийг дагуулж шилжүүлэгдэнэ.
• Хагас суурин конвейерууд. Дамжуулагч, цуглуулагч
конвейерууд үүнд хамаарна.
• Суурийн конвейерууд. Өргүүр (траншейн) ба
магистраль шугамын конвейер, агуулахын болон
чулуулаг ялгах конвейерууд суурин байршилтай
байдаг.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

30. • Конвейерийн үзүүлэлтүүд хамгийн их
хэмжээсүүд
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)
Конвейер Бүтээл Ажлын
төхөөрөм
жийн
хурд, м/с
Зөвшөөрө
гдөх
налуу
град
Нэг үед
ногдох
урт, м
Хэвтээ
хавтгай
дахь
муруйлты
н
зөвшөөрө
гдөх
радиус, м
Туузан 20000 18* 2000 1000
Татуургат
туузан
1200 2-2.5 16 4000 120-150
Гинжит
туузан
3000 1-1.5 45-50 хязгаарлаг
дахгүй
60
Ялтаст 2500 1-1.5 45-50 - 40

31. • Тусгай бүтэцтэй конвейерт тухайн 35-450
хүрнэ.
• Конвейерийн чухал үзүүлэлтэнд туузны (м)
өргөн, туузны хөдөлгөөний хурд, ачаа
өргөх, буулгах хамгийн их (град) өнцөг,
конвейерийн нэг үед ногдох ур зэрэг
хамаарна.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

32. • Конвейерийн туузны өргөн. Шаардагдаж
буй бүтээлийн хэмжээ, хөдөлгөөний хурд,
чулуулгийн ширхэгшлийн хэмжээнээс
хамаарна. Тээвэрлэх чулуулгаас хамаарсан
конвейерийн (м) өргөн:
• а-тээвэрлэх чулуулгийн хамгийн том
хэмжээ, мм
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

33. • ихэвчлэн зөөлөн, бутармаг үйрмэг
чулууулаг болон жигд бутлагдсан хатуу
чулуулгийг конвейероор тээвэрлэдэг.
Конвейероор тээвэрлэж буй чулуулгийн
хамгийн том нь 350-450мм-ээс хэтрэхгүй
байх нь зохимжтой.
• 200-250мм-ээс ихгүй хэмжээний чулуулаг
нийт чулуулагийн 30%-иас багагүй байвал
түүнийг том ширхэгтэй чулуулгийн жийргэвч
болох ба конвейр нь туузны элэгдэл багасч
эдэлгээ нь уртасдаг.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

34. • Конвейерийн налуугийн өнцөг. Чулуулгийн
шинж чанараас болон конвейерийн хийцээс
уг өнцгийн дээд хэмжээ тогтоодог. Ердийн
туузан налуу конвейероор тэсэлж буталсан
чулуулгийг өргөх чиглэлийн өнцөг 16-180
бол бөөрөнхий гөлгөр гадаргатай хайрганд
13-150 байна. Конвйерийг жигд ачаалах
тохиолдолд өргөх чиглэлийн өнцгийг 1-20 –
аар байга байдаг.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

35. КОНВЕЙЕРИЙН ТЕХНИКИЙН БҮТЭЭЛ
• Туузан конвейерийн өргөн, конвейер дээрх
ачааны хөндлөн огтлолын талбайй,
хөдөлгөөний хурд, жигд ачаалалт,
чулуулгийн тээвэрлэлтийн хүндрэлээс
(м3/цаг) бүтээл хамаарна.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

36. • Sa-конвейер дээрх ачаны хөндлөн огтлолын
талбай, м2
• Vk-конвейерийн хөдөлгөөний хурд, м/с
• Kаз-конвейерийн ачааллын зэрэглэлийг
тооцох коэффициент
• Ктх-чулуулгийн тээвэрлэгдэх хүндрэлийг
тооцох коэффициент
• Кжб- ажиллагааны жигд бус байдлыг тооцох
коэффициент
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

37. • Чийг ихтэй болон бөөрөнхий хэлбэртэй
чулуулгийг тээвэрлэхэд Ктх коэффициентийн
тоон утга өөрчлөгдөнө.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)
Конвейерийн хөндлөн огтлол

38. • Мөргөцгийн конвейерийн бүтээл нь ачигч
төхөөрөмжийн бүтээлээс илүү байх
шаардлагатай. Олон утгуурт экскаватораас
5-10% нэг утгуурт экскаватораас 10-15%-иар
конвейерийн бүтээл илүү байх нь
зохимжтой. Үүний дүнд конвейерийг хэт
ачааллахаас сэргийлэх, ачих төхөөрөмжийн
тасралтгүй ажиллагааг хангах нөхцөл
бүрдэнэ. Энэ нөхцөлд тулгуурлан
конвейерийн туузны В(м) өргөнийг дараах
байдлаар тодорхойлно.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

39. • E-экскаваторын утгуурын багтаамж, м3
• Куд - утгуур дүүргэлтийн коэффициент
• Кнө- нөөцийн коэффициент
• Vk-конвейерийн туузны хурд, м/с
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

40. КОНВЕЙЕРИЙН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ
ПРОЦЕСС
• Конвейерийг хөндлөн чиглэлд шилжүүлэх
ажиллагаа. Конвейерийг экскаваторын
орол дуусах үед шинэ оролд бэлтгэж
шилжүүлнэ. Шилжүүлэхдээ конвейерийг
тасралтгүй ба мөч мөчлөгөөр шилжүүлэх
аргуудыг хэрэглэнэ.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

41. • Тасралтгүй шилжүүлэхдээ чирэх, гуйвуулах,
алхуулах аргуудыг хэрэглэнэ.
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)

42. RELATED LINKS
• www.khatnaa-mining.blogspot.com
THANK YOU FOR YOUR
ATTENTION
Course instructor - Khatanzorig.E (Mining
engineering school)