ДУ Лекц-1
- 1. Далд уурхай – I
Лекц №-1
СЭДЭВ: ДАЛД УУРХАЙН ҮНДСЭН
ОЙЛГОЛТУУД
- 2. Далд уул уурхайн малталтын тухайн
Ерөнхий ойлголт
Ашигт малтмалыг олборлохын тулд газрын гүнд үүсгэх
малталтуудын нэгтгэлийг далд уурхай гэнэ.
Ашигт малтмалын ордыг нээж, олборлохын тулд газрын
доор уулын төрөл бүрийн малталтууд нэвтэрч, бэхлэх
ажиллагааг уулын ажил гэх ба энэ ажлын үр дүнд газрын
гүнд бий болгосон орон зайг уулын малталт гэнэ.
- 3. Уулын малталтыг эхэлж байгаа хэсгийг малталтын
ам гэж нэрлэдэг. Уулын ажлын явцад малталтын амны
эсрэг тал тогтмол нэг байрандаа байхгүй үргэлж ахиж
байдаг. Малталтын тэр хөдөлгөөнт талыг мөрөгцөг,
малталтуудын өөр хооронд огтлолцож байгаа тэр
хэсгийг малталтын уулзвар гэж тус тус нэрлэнэ.
- 4. Мөн түүнчлэн малталтын хажуу, дээд, доод талыг
хязгаарлаж байгаа гадаргууг малталтын хана, тааз, ул гэж
нэрлэнэ.
Далд уурхайн малталтыг байрлалаар нь босоо, налуу,
хэвтээ гэж хуваах бөгөөд малталтууд нь газрын гадаргууд
гарах шууд гарцтай эсвэл гарцгүй байдаг.
- 6. Тайлбар: 1-босоо гол ам, 2-налуу гол ам, 3-хэвтээ гол
ам, 4-агааржуулалтын штрек, 5-орт, 6-скат, 7-тээврийн
штрек, 8-зүүн хээрийн квершлаг, 9- завсрын штрек, 10-
уклон, 11-камер 12- уурхайн их ам орчмын малталт, 13-
уурхайн их амны худаг (зумпф), 14-хээрийн штрек, 15-
баруун хээрийн квершлаг, 16- мухар ам, 17-хүмүүс
зорчиход зориулагдсан камерын малталт, 18-гезенк 19-
холбоос малталт, 20- шруф , 21-бремсберг, 22- просек ,
23-бремсбергийн хүмүүс зорчиход зориулагдсан
малталт
- 7. Далд уурхайн босоо малталтууд
Уурхайн босоо гол ам нь уурхайн талбайн хил зааг
дотор газрын доор уулын ажил явуулахад үйлчлэх
зориулалтай, газрын гадаргууд гарах шууд гарц бүхий
босоо малталт бөгөөд ашигт малтмалын биетийн нээгч
үндсэн малталт юм. Уурхайн босоо гол амыг 1000м
түүнээс дээш гүнтэй нэвтэрч болно. Ашиглалтын
зориулалттай гол амны хөндлөн огтлол гол төлөв дугуй
байх бөгөөд диаметр нь 3-5м, 10-12м заримдаа түүнээс ч
дээш байдаг. Хэрэв уурхай хэд хэдэн амтай байвал ашигт
малтмалын уурхайн гүнээс гаргаж буй амыг гол ам,
бусдыг туслах ам гэж нэрлэнэ.
- 8. Туслах ам нь хүн тоног төхөөрөмж, материалыг
уурхайд оруулж гаргах, уурхайг агааржуулахад
зориулагдана. Уурхайн гол амны байгууламжаас доош
нэвтэрсэн хэсгийг уурхайн гол амны худаг (зураг 2.16.1
)гэж нэрлэх бөгөөд энэ нь уурхайгаас ус татах эсвэл
өргөлтийн скипийг ачихад зориулагдана.
Мухар ам газрын гадаргууд гарах шууд гарцгүй,
ашигтай малтмалыг доод түвшингээс дээд түвшинд
шилжүүлэхэд зориулагдсан доод тал нь мухар босоо
малталт юм. (зураг 2.16:16)
- 9. Шурф (ухмал цооног) газрын гадаргууд гарах шууд гарцтай,
багавтар хөндлөн отлолтой, гүн биш, босоо малталтыг хэлнэ.
Уурхайн газрын доорх малталтыг агааржуулах, бэхэлгээний
материал оруулахын тулд шруфийг ашиглаж болно. Шруфийг
ихэвчлэн дөрвөлжин огтлолтой нэвтэрдэг бөгөөд тогтвор
сайтай, хатуу чулуулаг дундуур бэхэлгээгүй, дугуй огтлолтой
нэвтэрч болдог. Мөн түүнчлэн геологи хайгуулын зорилгоор
хайгуулын шруф нэвтэрдэг. (зураг 2.16:20)
Гезенк газрын гадаргууд гарах шууд ба шууд гарцгүй, ашигт
малтмалыг өөрийн жингээр нь дээд түвшинээс, доод түвшинд
буулгахад зориулагдсан босоо малталт юм. Мөн түүнчлэн
малталтыг агааржуулах, бэхэлгээний материал оруулах
зориулалтаар ашиглаж болно. (зураг 2.16:18)
- 10. Восстающий (зураг 2.17) малталтыг агааржуулах, хүмүүс
зорчин явах, материал, тоног төхөөрөмж тээвэрлэхэд
зориулагдсан бөгөөд агааржуулалтын болон тээврийн
штрекүүдийн хооронд , тэдгээрийг холбон ашигт малтмалын
биетийн дундуур эсвэл хоосон чулуулаг дундуур дороос нь дээш
нь чиглэлтэй нэвтэрсэн босоо малталт юм. (зураг 2.16:5)
Дучек олборлолтын блокод нураагдсан хүдрийг тээврийн
штрекэд буулгах зориулалтай богино урттай хүдэр буулгах
малталтыг дучек гэж нэрлэнэ.
(зураг 2.17:6)
