1. Уурхайн тээврийн төхөөрөмж
Лекц №-1
УУРХАЙН ТЭЭВРИЙН ТУХАЙ ЕРӨНХИЙ
ОЙЛГОЛТ
МҮИС УУИС
Уурхайн тээврийн зориулалт
Чулуулгийн физик механикийн болон тээвэрлэгдэх шинж
Уурхайн тээврийн хэрэгслийн ангилал
2. Ил уурхайн тээврийн хэрэгслийг төрөл бүрийн ачаа зөөж шилжүүлэх
зорилгоор хэрэглэх бөгөөд уурхайн тээврийг зориулалтаар нь гадаад,
дотоод, үйлдвэрийн тээвэр гэж ангилна.
Гадаад тээвэр нь ашигт малтмал, баяжмал зэргийг шууд хэрэглэгчдэд
хүргэх зориулалттай.
Дотоод тээвэр нь технологийн дамжлага, баяжуулах үйлдвэр зэрэг цех,
үйлдвэрийн технологийн хувьд ялгаатай цэгүүдэд ашигт малтмал,
баяжмалыг тээвэрлэнэ.
Үйлдвэрийн тээврийг тээвэрлэж буй ачааны төрлөөс нь хамааруулан
үйлдвэрийн үндсэн ба туслах тээвэр гэж ангилна.
МҮИС УУИС
Уурхайн тээврийн зориулалт, онцлог
3. Үйлдвэрийн үндсэн тээвэр нь хоосон чулуулгийг хөрсний
мөргөцгөөс овоолгод, ашигт малтмалыг олборлолтын мөргөцгөөс
буулгах цэг буюу бункер, баяжуулах үйлдвэр, агуулах, түүнчлэн
хэрэглэгчдэд хүргэх зориулалттай.
Үйлдвэрийн туслах тээвэр нь хүн болон тоног төхөөрөмж, материал
(тэсрэх бодис, сэлбэг хэрэгсэл, шатах, тослох материал)-ыг тээвэрлэх
зориулалттай.
Уурхайд автозамын, төмөр замын, конвейерийн, хийн, шингэний,
дүүжинт-канатан замын гэх мэт олон төрлийн тээврийг хэрэглэдэг.
Ил уурхайн тээврийн ажлын хэмжээг ачаа эргэлт, ачаа урсгал гэсэн
хоёр үзүүлэлтээр үнэлнэ.
МҮИС УУИС
4. Ачаа эргэлт гэдэг нь уурхайд нэгж хугацаанд (цаг, ээлж, хоног, сар,
улирал, жил гэх мэт) тээвэрлэх ачааны хэмжээ (м3 буюу тонн эсвэл
т.км) юм.
Ачаа урсгал тодорхой хугацаанд тогтвортойгоор нэг чиглэлд
тээвэрлэх ачаа эргэлт буюу түүний нэг хэсэг болно.
Ил уурхайн тээвэр нь ердийн тээвэртэй харьцуулахад дараах
онцлогтой. Үүнд:
Тээвэрлэх ачааг бүх замын туршид нэг төрлийн тээврийн
хэрэгслээр тээвэрлэж болохын зэрэгцээ нэг төрлийн тээврийн
хэрэгслээс нөгөөд шилжүүлэн ачих замаар хосолсон тээврийг
(автозам-төмөр зам, автозам-конвейерийн тээврийн хослол)
хэрэглэж болдог;
Харьцангуй богино зайд их налуу замаар тээвэрлэлт явуулна;
МҮИС УУИС
5. Технологийн бусад процессуудтай нягт уялдаатай;
Ачаа урсгал ихэвчлэн нэг чиглэлд төвлөрдөг тул буцах
чиглэлд хоосон явна;
Ихэнх тохиолдолд ижил үйлдлүүдээс бүрдэх нэг
мөчлөг давтагдана;
Технологийн процессын өрнөлттэй уялдаж ачих,
буулгах цэгүүд үргэлж байраа өөрчилнө;
Ачаа нь харьцангуй нягт ихтэй, элээх чанартай, хатуу,
бутлагдлын хэмжээ жигд бус байдаг.
МҮИС УУИС
6. Дээрх онцдогуудтай уялдаж тээврийн хэрэгсэлд дараах
шаардлагууд тавьдаг.
Тээврийн хэрэгсэл нь технологийн бусад процессыг гүйцэтгэж
буй машин, тоног төхөөрөмжтэй ажиллагаа, хүчин чадлын хувьд
нягт уялдаж, зохицсон байх шаардлагатай;
Тээврийн хэрэгсэл нь уулын үйлдвэрийн хүнд нөхцөлд
найдвартай ажилладаг байх;
Уурхайн тээвэрлэлтийн нөхцөлөөс хамаарч ихэвчлэн машины
зүтгэх боломжид тохирсон их налууг туулах шаардлагатай;
МҮИС УУИС
7. Тээвэрлэлтийн зам аль болох бага шилжилттэй байх;
Засвар, үйлчилгээний ажлыг хөнгөвчлөх, парк ашиглалтыг
сайжруулахын тулд уурхайн болон технологийн бусад машины
хүчин чадалтай уялдсан аль болох цөөн төрлийн тээврийн
хэрэгсэл сонгон хэрэглэх;
Технологийн бусад машин, тоног төхөөрөмжийн найдвартай,
тасралтгүй ажиллагаа, ашигт малтмалын ордыг хамгийн бага
зардлаар, аюул осолгүй ашиглах нөхцөлийг хангах.
МҮИС УУИС
9. Чулуулгийн физик, механикийн болон тээвэрлэгдэх шинж
Ил уурхайн тээврийн процесст чулуулгийн физик механикийн шинж чанар,
тэдгээрийн дотроос чулуулгийн нягт, бутлагдал, байгалийн налуугийн өнцөг, элээх
чанар, чийгшил, барьцалдамтгай чанар гэх мэт шинж чанарууд шууд нөлөөлнө.
Бутлагдсан чулуулгийг бутлагдлын зэргээр нь энгийн ба ангилагдсан гэж ангилах ба
бутлагдлын зэргийн коэффициент К0-оор үнэлнэ.
МҮИС УУИС
10. Ил уурхайд тээвэрлэгдэх ачааг бутлагдлын зэргээр нь (мм)
дараах гурван бүлэгт хуваадаг. Үүнд:
Жижиг бутлагдсан 100 хүртэл,
Дунд зэрэг бутлагдсан 100.. .500,
Том бутлагдсан 500-аас дээш.
МҮИС УУИС
12. Чулуулгийг тээвэрлэгдэх шинжийн харьцангуй үзүүлэлтээр
дараах 5-н бүлэгт хуваана.
/- маш хялбар тээвэрлэгдэх чулуулгууд
II- хялбар тээвэрлэгдэх чулуулгууд
III- дунд зэрэг тээвэрлэгдэх чулуулгууд
IV- хүндрэлтэй тээвэрлэгдэх чулуулгууд
V- маш хүндрэлтэй тээвэрлэгдэх чулуулгууд
МҮИС УУИС
13. Чулуулгийн чийгшил иь түүнд агуулагдаж буй усны хэмжээгээр
тодорхойлогдоно.
Энэ шинж чанар нэмэгдсэнээр өвлийн буюу хүйтэн нөхдөлд
тээврийн хэрэгслийн тэвшинд чулуулаг наалдах, хөлдөх үзэгдэл
гардаг. Энэ шинж чанар шаварлаг чулуулагт илүүтэй гохиолдоно.
МҮИС УУИС
Mining truck
14. Уурхайн тээврийн хэрэгслийн ангилал
Уурхайн тээврийн хэрэгслийн ангилал
Уурхайн тээврийн хэрэгслийг олон хүчин зүйлээс хамааруулан ангилах
боломжтой. Эдгээрээс түгээмэл хэрэглэгддэг 3 ангиллыг авч үзье.
1. Ажиллах зарчмаар нь мөчлөгт ба тасралтгүй ажиллагаатай тээврийн
хэрэгсэл гэж ангилна.
Хоорондоо уялдаа бүхий, тодорхой дараалалтайгаар зайлшгүй гүйцэтгэх
үйлдлүүдийн дүнд ачаа тээвэрлэдэг тээврийн хэрэгслийг мөчлөг
ажиллагаатай гэдэг. Тухайлбал, автосамосвал, төмөр замын тээвэр,
скрепер, чингэлэгт өргүүр зэрэг тээврийн хэрэгслүүд хамаарна.
МҮИС УУИС
15. Мөчлөг нь ихэвчлэн тээврийн хэрэгсэл ачаалах, ачаа тээвэрлэх,
ачаа буулгах, сэлгээ хийх, хүлээх зэрэг үйлдлүүдээс бүрдэнэ.
Тасралтгүй урсгалаар ачаа тээвэрлэж буй тээврийн
хэрэгслийг тасралтгүй ажиллагаатай гэнэ. Үүнд бүх төрлийн
конвейерууд, шингэний болон хийн тээврийн төхөөрөмжүүд,
дүүжинт канатан замын тээврийн төхөөрөмж, элеватор,
хүндийн хүчний тээврийн төхөөрөмж зэрэг хамаарна.
2. Зүтгэх хүчийг дамжуулах элементийн төрлөөр нь дараах
байдлаар ангилна. Аливаа тээврийн хэрэгсэлд ачаа ачуулдаг ба
хүчийг дамжуулдаг зүтгэх элемент зайлшгүй байх ёстой.
МҮИС УУИС
16. Зүтгэх элементийн төрлөөр нь тээврийн хэрэгслийг:
а. Дугуйт зүтгэх элементтэй:
• зөөлөн дугуйтай (автосамосвалын хөтлөгч дугуй);
• хатуу дугуйтай (зүтгүүрийн дугуй).
б. Уян зүтгэх элементтэй:
• конвейерийн тууз;
• ган татлага;
• гинж.
17. в. Ажлын орчноор нь:
• ус;
• шахсан агаар.
г. Физик зүтгэх элементтэй:
• хүндийн хүчний;
• цахилгаан соронзон.
д. Инерцийн зүтгэх элементтэй:
• чичиргээт конвейер;
• холхилтот конвейер.
е. Шураган зүтгэх элементтэй.
18. Ачаалагдах элементийн төрлөөр нь:
а. Хөдөлгөөнтэй:
тэвш (автосамосвал, вагон);
конвейерийн тууз;
шанаган (элеватор, скреперийн шанага);
чингэлэг.
б. Хөдөлгөөнгүй:
хий ба шингэний тээврийн дамжуулах хоолой, гулгуур, ховил гэх мэт;
в. Завсрын:
чичиргээт болон холхилтот конвейерийн тэвш орно.
