дат лекц 1
- 2. Үндсэн ойлголт
Уурхай – Ашигт малтмалыг олборлон түүнийг баяжуулах
фабрикт эсвэл шууд хэрэглэгчид хүргэх зориулалт бүхий
үйлдвэрлэл-аж ахуйн биеэ даасан нэгж.
Далд уурхай - Уул тээврийн төхөөрөмжөор тоноглогдсон
газрын доорх малтмалтуудын цогцолбороор ашигт малтмал
олборлох ажиллагаа явуулдаг үйлдвэрлэлийн нэгж.
Уул уурхайн үйлдвэр - Уурхайн талбайн хязгаарт ашигт
малтмалыг олборлоход зориулагдаж нэвтэрсэн нийт малталт,
газрын дээрх баяжуулах, тээвэрлэх болон бусад барилга
байгууламжийн цогцолбор.
- 3. Уурхайн үйлдвэрийн хүчин чадал – Дэвшилтэт техник,
технологи эзэмшин үйлдвэрлэл, хөдөлмөр зохион
байгуулалтад тэргүүний туршлага, норм хэрэглэсний үндсэн
дээр ашигт малтмалыг олборлох боломжит хамгийн дээд
хэмжээ.
Уурхайн талбай - Уурхайлан ашиглах ордуудын талбайг нийтэд
нь хүдрийн уурхайн талбай гэх ба харин зөвхөн нэг уурхайгаар
ашиглагдах хэсгийг тэр уурхайн талбай гэж нэрлэнэ.
Ордыг нээх энгийн арга – Нэг төрлийн гол нээгч малталтуудаар
орд газрыг нээх арга.
- 4. Ордыг нээх хосолсон арга - Хоёр ба түүнээс дээш төрлийн гол
нээгч малталтуудаар орд газрыг нээх арга.
Уурханн талбайг бэлтгэх - Уурхайн талбайг давхарт хувааж
тээврийн штрек, орт нэвтрэн давхрыг блокод хуваан
восстающий нэвтрэх ажил.
Уурхайн үйлдвэрлэлийн үндсэн процесс – Хүдрийг өрөмдөх,
нураах түүнийг тээврийн малталтаар зөөх, дахин бутлах, уулын
даралтыг удирдах ажиллагаа.
Хүдрийн хаягдал - Хүдрийн балансын нөөцөөс олборлосон
ашигт малтмалын хэмжээг хасаад ашиглагдаагүй үлдсэн хэсэг.
Хүдрийн бохирдолт - Олборлох хүдрийн металлын агуулга,
массив дахь хүдрийн металлын агуулгаас хэрхэн буурсныг
илтгэх үзүүлэлт.
- 5. Давхар - Уналын дагуу тээврийн ба агааржуулалтын штрекээр,
суналын дагуу уурхайн талбайн хилээр хязгаарлагдсан уурхайн
талбайн хэсэг.
Блок - Уналын дагуу давхрын штрекээр, суналын дагуу
восстающийгаар хязгаарлагдсан олборлолтын ажил явагдах
хэсэг.
Панель - Хэвгий ба босоо уналтай хэвтээ чиглэлийн зузаан
ихтэй ордыг панельд хувааж олборлох ба өргөн нь суналын
дагуух блокийн хэмжээтэй ижил, урт нь ашигг малтмапын
хэвтшийн хэвтээ зузаантай тэнцүү уурхайн талбайн хэсэг.
Үндсэн малталт - Газрын гадаргуугаас хүдрийн биетийг эсвэл
ашиглагдаж байгаа хэсгээс нь ашиглагдаагүй хэсэгт хүрэх,
гүнзгийрэлт хийх зориулалтаар нэвтэрсэн малталт.
- 6. Бэлтгэл малталт - Хүдрийн биетийг ашиглалтын түвшин, хэсэг, блокт
хувааж олборлолтын ажил явуулах бололцоог хангах зориулалтаар
нэвтэрсэн малталт.
Огтлолын малталт - Бэлтгэгдсэн блокт олборлолтын ажил явуулахад
туслах зориулалтаар нэвтэрсэн малталт.
Олборлолтын малталт - Ашигт малтмалыг массиваас нь салган
олборлох зорилгоор нэвтэрсэн янз бүрийн хэлбэр, хэмжээ, орон зайн
байрлал бүхий малталт.
Ашиглалтын систем - Ашигт маптмалыг хамгийн бага зардлаар бүрэн
гүйцэд олборлох, өндөр бүтээмжтэй аюул осолгүй ажиллах нөхцөлийг
хангах малталт нэвтрэлт, олборлолтын иж бүрэн цогцолбор.
Мөргөцөг дэх олборлолтын ажил - Олборлолтын малталтаас хүдрийг
массиваас нь төрөл бүрийн энергийи тусламжаар бутлан авах процссс.
Олборлолтыи ажил - Блок бэлтгэн огтлол хийсэн хэсгээс ашигт
малтмалыг бутлан олборлож түүнийг тээврийн түвшин хүргэх,
ашиглагдсан орон зай ба гаазыг бэхлэн уулын даралтыг удирдах
ажиллагаа.
- 7. Олборлолтын орон зай - Ашигт малталтыг олборлох явцад үүссэн чөлөөт
орон зай. Үүнийг олборлож буй хүдрийн массивын шинж чанараас хамарч
ил үлдээх буюу бэхлэх мөн чигжээс материалаар эсвэл нурсан хажуугийн
чулуулгаар дүүргэнэ.
Уулын даралт - Малталтыгхүрээлэн буй чулуулгийн массивг үүссэн хүч.
Хүдрийг нураах - Олборлолтын моргоцөгт хүдрийг тэсэлгээний ба бусад
төрлийн энерги болон тоногтөхоөрөмжийн тусламжтай бутлах ажил.
Хүдрийг буулгах, тээх - Олборлолтын орон зай дахь бутлагдсан хүдрийг
еөрийн жингээр болон доргиур ба өөрөө явах төхөөрөмж, скреперийн
тусламжаар тээврийн түвшин хүргэх ажил.
Худрийн ачилт - Хүдрийг олборлолтын мөргөцгөөс шууд эсвэл хоёр дахь
бутлалтын түвшингийн малталтаар дамжуулан хүдэр буулгуурт хүргэж
тэндээс тээврийн түвшин дэх нээлхийгээр тэргэнцэрт ачих ажил.
Блокийн дотоод тээвэр - Олборлолтын ажил явагдаж буй мөргөцгөөс
хүдрийг тээврийн түвшин хүргэх ажил.
- 9. Тайлбар: 1-босоо гол ам, 2-налуу гол ам, 3-хэвтээ гол ам, 4-
агааржуулалтын штрек, 5- орт, 6- скат, 7- тээврийн штрек, 8-
зүүн хээрийн квершлаг, 9- завсрын штрек, 10- уклон, 11-
камер 12- уурхайн их ам орчмын малталт, 13-уурхайн их амны
худаг (зумпф), 14- хээрийн штрек, 15- баруун хээрийн
квершлаг, 16- мухар ам, 17- хүмүүс зорчиход зориулагдсан
камерын малталт, 19- холбоос малталт, 20- Шруф , 21-
бремсберг, 22- просек , 23-хүмүүс зорчиход зориулагдсан
бремсбергийн малталт
- 10. Далд ашиглатын арга
Газрын гүн дэх малталтуудын оролцоотой ашигт малтмалыг
олборлох аргыг далд ашиглалтын арга гэнэ. Ордыг бүхэлд
нь хамарсан буюу эсвэл түүний тодорхой хэсгийн хүрээнд
далд уурхай үүснэ. Гүний малталтууд, түүнд байрлах
байгууламж, тоноглол, тоног төхөөрөмжүүд, газрын гадарга
дээрх байгууламжууд далд уурхайн ажиллагаанд оролцоно.
Далд уурхайн ашигт малтмал олборлох ажиллагаа далд орон
зайд явагдана.
- 11. Далд ашиглалтын аргын онцлогууд
Газрын гүнд далд ухаж, малталтууд үүснэ.
Анхдагч нээгч малталтуудаас гарсан чулуулаг гадарга дээр
хураагдах ба харин ашиглалтын явцад зөвхөн ашигт
малтмалыг гадаргад тээж гаргана.
Газрын гүний усны горимд өөрчлөлт орно.
Газрын гүнд хоосон орон зай бий болсноос уурхайн талбайн
орчинд суулт, цөмрөлт үүсч гадарга эвдрэх тохиолдол гарна.
Газрын гүнд буй малталтууд уулын даралтын нөлөөгөөр
нуралт , суулт , шилжрэлт гарах ба улмаар аюулгүй ажиллагаа
алдагдах хүндрэл бэрхшээл харьцангуй их байна.
- 12. Малталтууд нь орон зайн багтаамж бага учраас том оврын
техник төхөөрөмж суурилуулж ажилуулах боломж
хязгаарлагдмал бөгөөд үүнээс шалтгаалж уурхайн хүчин
чадал харьцангуй бага байдаг.
Бүтээмж харьцангуй бага, ашиглалтын өртөг зардал нь ил
ашиглалтын аргатай харьцуулахад их.
Малталтуудын тогтворжилтыг хангах зорилгоор ашигт
малтмалын үлдээцүүд үүсэх шаардлагатай ба үүнээс болж
хаягдал нэлээд гарна.
- 13. Тогтворжилт муутай агуулагч чулуулагтай уурхайд
хоосон чулуулаг нурах, эмтэрч унах зэргээс ашигт
малтмалын бохирдол нэлээд гарна.
Ихэнх тохиолдолд гүний малталтуудыг нэвтрэх
явцад тэдгээрийн тогтворжилтыг хангахын тулд янз
бүрийн зориулалт, хийц бүхий бэхэлгээгээр бэхэлнэ.
Газрын гүнд үйлдвэрлэл явагдах учраас үйл
ажиллагаанд байгаль цаг уурын нөхцөл нөлөөлөхгүй.
Байгаль орчны эвдрэл харьцангуй бага байна. Дээрх
онцлогуудын харгалзан үзэж тохиромжтой нөхцөлд
далд ашиглалтын аргыг хэрэглэнэ.
