project κρυστάλλης

1. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΝΤΕΛΗΣ
Κώστας Κρυστάλλης
ένας γνωστός - άγνωστος
δικός μας ποιητής
Μια προσέγγιση από τους μαθητές της Γ’ Γυμνασίου
Υπεύθυνη Αλεξάνδρα Μπουφέα, δ.φ.
ΠΕΝΤΕΛΗ 2012

2. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΝΤΕΛΗΣ
Κώστας Κρυστάλλης
ένας γνωστός - άγνωστος
δικός μας ποιητής
Μια προσέγγιση
από τους μαθητές της Γ’ Γυμνασίου
Υπεύθυνη Αλεξάνδρα Μπουφέα, δ.φ.
ΠΕΝΤΕΛΗ 2012

4. Αντί προλόγου
Ο Κρυστάλλης, το μικρό αθώο παιδί με την φλόγα στην ψυχή και τον
πόθο στα μάτια που βρέθηκε άθελα του 18 χρονών στη «βρωμοαθήνα» του
1888, εξόριστος από τον ειδυλλιακό παράδεισο του χωριού του. όταν μα-
θητής ακόμα, στα πρώτα του ποιήματα με πατριωτικό ζήλο προσπάθησε να
ξεσηκώσει τους Ηπειρώτες συμπατριώτες του ενάντια στον τουρκικό ζυγό
και κινδύνεψε με σύλληψη
Κι όμως δεν παρασύρθηκε από τις Σειρήνες της μεγάλης πόλης, δεν ναυ-
άγησε στα κύματα του εξευρωπαϊσμού (στο’ να λουστρίνι στ’ άλλο τσαρού-
χι) επέλεξε « όρθιος και μόνος στην ερημιά του πλήθους» την γνησιότητα,
την ομορφιά, την ακένωτη πηγή της ελληνικής παράδοσης όχι ως ανάμνηση
κι επιστροφή στο παρελθόν αλλά ως φωτεινό μέλλον και διαχρονική αυθε-
ντικότητα. Κι όταν χτυπήθηκε από τη μάστιγα της εποχής, την φυματίωση, η
λαχτάρα τον φούντωσε, του έγινε καημός αγιάτρευτος. Μέσα σε πέντε χρό-
νια μέχρι τον τραγικό θάνατο του το 1894 σε ηλικία 26 ετών έδωσε έργο ποι-
οτικό και ποσοτικό που πολλοί δημιουργοί θα ζήλευαν. Πάνω από όλα όμως,
δεν συνεμορφώθη και δεν υπέκυψε σε ψευτοδιλήμματα. Ένας διάττοντας
αστέρας, που παρά το γρήγορο πέρασμα τον άφησε στη νεοελληνική λο-
γοτεχνία ένα άρωμα λεβέντικης και αγέρωχης ψυχής, ενώ με το ποίημά του
«Στο σταυραητό» που διδασκόταν παλαιότερα σε όλα τα σχολεία γαλούχη-
σε γενιές «υψιπετών» Ελλήνων, καθώς έγινε σύμβολο του αιώνιου πόθου του
ανθρώπου να πετάξει έστω και με «σπασμένα φτερά», όπως θα γράψουν ο
Καρυωτάκης και ο Σαχτούρης συνεχίζοντας εν πολλοίς τον Κ.Κρυστάλλη.
Εμείς, ως Γυμνάσιο Πεντέλης ανατρέχουμε σήμερα σε αυτόν όχι απλά
προσκυνητές και θαυμαστές του έργου του αλλά επειδή κατά ένα περίεργο
τρόπο ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης είναι ένας δικός μας γνωστός άγνω-
στος. Οι μαθητές μας είναι απόφοιτοι του Κρυστάλλειου Δημοτικού Σχολεί-
ου, στην πλατεία μας βρίσκεται η προτομή του Κρυστάλλη και απόσπασμα
από το ποίημά του «Πεντέλη» και απέναντι η ταβέρνα Κρυστάλλης .
Πολλοί πιστεύουν ότι γεννήθηκε, έζησε και πέθανε στην Πεντέλη. Η αλή-
θεια είναι πως χτυπημένος από την ασθένεια την επισκεπτόταν συχνά ανα-
πολώντας τους λόγγους, τα φαράγγια, τα βουνά και τις πηγές της πατρίδας
του. Η Πεντέλη λειτουργούσε ως υποκατάστατο του μητρικού περιβάλλο-

5. ντος, όπου έζησε τα ανέμελα παιδικά του χρόνια. Ο καθαρός αέρας της σί-
γουρα έδωσε μια μικρή παράταση στην άχαρη και ανεκπλήρωτη ζωή του.
Το πολιτιστικό πρόγραμμα του Γυμνασίου Πεντέλης ήταν τη φετινή χρο-
νιά για όλους αυτούς τους λόγους αφιερωμένο στον Κ.Κρυστάλλη. Ευχαρι-
στώ όλους τους μαθητές της Γ´ Γυμνασίου που λίγο ή πολύ συμπορευτήκαμε
στα μονοπάτια του έργου του. Δείγματα των εργασιών τους κατατίθενται
εδώ. Ευχαριστώ όλους τους καθηγητές του σχολείου που με τον έναν ή άλλο
τρόπο συνέβαλαν στη προσπάθεια αυτή. Ευχαριστώ τέλος το Δήμαρχο Πε-
ντέλης κ. Δ. Στεργίου και ιδιαίτερα την κ. Α. Μπούσουλα, πρόεδρο της Σχολι-
κής Επιτροπής της δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, που ανέλαβαν σε δύσκο-
λους καιρούς την οικονομική στήριξη της έκδοσης αυτής.
Ελπίζω το μικρό αυτό εγχειρίδιο να γίνει αφορμή να γνωρίσουν περισσό-
τεροι συμπολίτες μας τον Κ.Κρυστάλλη και επιτρέψτε μου την αυταπάτη πως
οι μαθητές μας ολοκληρώνουν τις γυμνασιακές τους σπουδές όχι μόνο με
μια ωραία ανάμνηση αλλά και μια ηχηρή απάντηση στη βασανιστική ερώτη-
ση του Χέλντερλιν «και οι ποιητές τί χρειάζονται σε ένα μικρόψυχο κόσμο;».
Μα για να τον κάνουν μεγαλόψυχο, να πλαταίνουν τις διαστάσεις του, «να
ρίχνουν σταγόνες φως στο σκοτάδι» (Ελύτης).
Αλεξάνδρα Μπουφέα δ.φ.
Διευθύντρια Γυμνασίου Πεντέλης

6. Κώστας Κρυστάλλης
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Ο Κώστας Κρυστάλλης είναι μία από τις πιο ζωντανές μορφές της νεότερης λο-
γοτεχνίας μας.
Γεννήθηκε το 1868 στο Συρράκο της Ηπείρου. Έζησε τα πρώτα παιδικά του χρό-
νια σε άνετο περιβάλλον και έλαβε όλα τα απαραίτητα εφόδια για να προετοιμάσει
τις δικές του φιλοδοξίες. Μετά την αποφοίτησή του από το Δημοτικό, έχασε τη μητέ-
ρα του και έτσι αναγκάστηκε να μετακομίσει στα Γιάννενα κοντά στον πατέρα του.
Τελείωσε το Ελληνικό Σχολείο στην περίφημη Ζωσιμαία Σχολή. Η μετατόπισή
του στο κέντρο της λογιοτάτης αγωγής της πόλης δεν τον έκανε να ξεκόψει από
την πηγή της λαϊκής παράδοσης. Το 1882 ξαναπαντρεύεται ο πατέρας του και τότε
γράφει το πρώτο του ποίημα «Αι Οδύναι μου» . Το 1885 κυκλοφορεί η συλλογή του
«Αι σκιαί του Άδου» , που στρεφόταν εναντίον της Τουρκικής κυριαρχίας και έγινε
η αφορμή να τον διώξουν από την Ήπειρο. Στην Αθήνα έζησε μέσα σε ένα κλίμα
δυσπραγίας και άγνοιας , αφού και οι Εθνικοί τίτλοι και η δράση του πατέρα του
χάθηκαν μέσα στη γενική αδιαφορία. Απεγνωσμένα ζήτησε βοήθεια, τόσο από το
Υπουργείο όσο και από πλούσιους συμπατριώτες του, για ενίσχυση των σπουδών
του, αλλά όλες του οι προσπάθειες απέβησαν άκαρπες. Για να ζήσει έκανε διάφο-
ρες δουλειές. Μετά την απόλυσή του, προσβλήθηκε από φυματίωση και πέθανε
το 1894 σε ηλικία μόλις 26 ετών. Ζώντας μέσα στις κακουχίες σμηλεύει τον «Σταυ-
ραητό», ένα σπουδαίο ποιητικό έργο, μέσα στο οποίο καθρεφτίζεται ολάκερος ο
εαυτός του.
Η κυρίως ποιητική παραγωγή του συγκεντρώνεται στις δύο ποιητικές του συλ-
λογές, στα «Αγροτικά» που επαινέθηκαν στον 2ο Φιλαδέλφειο διαγωνισμό του 1890
και «Ο Τραγουδιστής του χωριού και της στάνης» που και αυτό επαινέθηκε το 1892.
Και οι δύο συλλογές του είναι βαθιά επηρεασμένες από το δημοτικό τραγούδι. Ο
Κρυστάλλης στιχούργησε και τραγούδησε ακέραιο τον Αγροτικό πολιτισμό στη
γλώσσα των δημοτικών τραγουδιών. Ο Κρυστάλλης είναι ο λυγερόφωνος τραγου-
διστής που ξεκίνησε από το Συρράκο της Ηπείρου, αρματωμένος με τη μικρή σιδε-
ρένια φλογέρα του για να τραγουδήσει την ξενιτιά, τον έρωτα, την Πατρίδα, το βου-
νό, τη ρεματιά, το θάνατο, τη ζωή. Στον Κόσμο αυτόν έδωκε, με τους μετρημένους
του στίχους, ρυθμική πρωτόφαντη χάρη, που φθάνει ως την επική μεγαλοπρέπεια.
Μάρβα Καπετανάκη - ΝαταλίαΆγκο - Σεβαστή Κούνιδα

7. Σκέψεις για τον Κρυστάλλη
Διαβάζοντας για την ζωή του ποιητή Κώστα Κρυστάλλη βασισμένοι στον
θαυμασμό για τα έργα του και την ζωή του θα θέλαμε να σας επισημάνουμε
κάποια σημαντικά επιτεύγματά του. Πραγματοποίησε μία σημαντική στρο-
φή στην ποιητική έμπνευση αλλάζοντας τα δεδομένα, εξυψώνοντας την
φυσική ομορφιά, την εθνική παράδοση δημιουργώντας ένα ρεαλιστικό πε-
ριβάλλον.
Αναστημένος στην σκλαβιά, ύμνησε την ελευθερία. Χάνοντας τις ομορ-
φιές της ορεινής Ηπείρου που δεν πρόκειται να ξαναδεί, έκανε τραγούδι την
νοσταλγία του. Υπάρχει πολύ πάθος και πολύ αλήθεια μέσα στους στίχους
του, για αυτό και μας δίνουν μία γνήσια συγκίνηση.
Η εργατικότητα του εξάλλου υπήρξε χωρίς προηγούμενο. Παρά τις δυ-
σκολίες και τις αντιξοότητες του βίου του, έγραψε μέσα σε μία πενταετία
τόσα, όσα άλλοι χρειάστηκαν ολόκληρη ζωή για να τα γράψουν.
Γεννημένος το 1868 στο Συρράκο της Ηπείρου, από οικογένεια που είχε
προσφέρει πολλά στην υπόθεση της πατρίδας. Απόφοιτος του Δημοτικού
σχολείου καταφέρνει να μπει στην Ζωσιμαία σχολή στα Γιάννενα. Κατά την
φοίτησή του λόγω κάποιων συμβάντων κυνηγημένος από τις Τουρκικές αρ-
χές καταφεύγει στην Αθήνα όπου από αποτυγχάνει να συνεχίσει τις σπουδές
και αρχίζει να εργάζεται ως τυπογράφος σε ένα υπόγειο για δύο χρόνια. Συ-
νεχίζει ως συντάκτης στην εφημερίδα «Εβδομάς» και τελικά καταλήγει στα
εκδοτήρια εισιτηρίων στους σιδηρόδρομους της Πελοποννήσου. Το 1894
πεθαίνει στην Άρτα σε ηλικία 26 ετών από φυματίωση.
Γεράσιμος Κολιός- Αχιλλέας Ματθαίου- Στέφανος Καλαϊτζής

8. Τα έργα του Κρυστάλλη
Ο Κώστας Κρυστάλλης εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές : «Το επύλλιον», «Ο
καλόγερος της Κλεισούρας του Μεσολογγίου» (1889) . Τα «Αγροτικά» (1891), τον
«Τραγουδιστή του χωριού και της στάνης» (1893).
Πέρα από την ποίηση ασχολήθηκε ακόμα με το διήγημα και δημοσίευε τη συλ-
λογή : «Πεζογραφήματα» (1894), όπου βλέπουμε επίσης να μοσκοβολάει η νοσταλ-
γία γιά τη χαμένη πατρίδα και η απλότητα της βουνίσιας ψυχής. Μιά εκτεταμένη
ιστορικο-λαογραφική μελέτη γιά τους «Βλάχους της Πίνδου» (τό υλικό της οποίας
ο Κρυστάλλης ετοίμαζε από μαθητής) μας δείχνει τις σημαντικές δυνατότητες του,
που δεν πρόλαβαν να αξιοποιηθούν. Οι τελευταίες ποιητικές συνθέσεις του: (Γκόλ-
φω, Ψωμαπάτης) έμειναν μισοτελειωμένες.
Μερικά άλλα έργα του χάθηκαν οριστικά (κάηκαν στη φωτιά από τη σπιτονοι-
κοκυρά του, όταν έμαθε ότι ήταν φυματικός).Μια πλήρη βιογραφία του ποιητή, σε
μορφή μυθιστορήματος, εκδόθηκε από τον εκλεκτό λογοτέχνη Μιχάλη Περάνθη
με τον τίτλο: «Ο Τσέλιγκας».
Ποίηση
Αι σκιαί του Αδου (1887)
Ο καλόγερος της Κλεισούρας του Μεσολογγίου (1890)
Αγροτικά (1891)
Ο τραγουδιστής του χωριού και της στάνης (1893)
Πεζογραφία
Πεζογραφήματα (1894)
Συγκεντρωτικές εκδόσεις
Έργα: ποιήματα – πεζά (1912)
Τα ποιήματα (1916)
Άπαντα
Ποιήματα – πεζογραφήματα – λαογραφικά – ιστορικά – γράμματα, τόμος Α´
Ποιήματα - πεζογραφήματα – λαογραφικά – ιστορικά – γράμματα, τόμος Β´
Τα Άπαντα τόμος Β´ Τα πεζογραφήματα (1948)
Ποιήματα
Βιβλιογραφία
Γ.Κ.Κατσίμπαλη, Κώστας Κρυστάλλης (1935)
Γ.Μ.Αποστολάκη. Ο Κρυστάλλης και το δημοτικό τραγούδι (1937)
Κώστα Βάρναλη, Αισθητικά Κριτικά,τόμος Β´ (1958)
Ανδρέα Καραντώνη, Κώστας Κρυσταλλης, Φυσιογνωμίες (1959)
Μ.Χ.Περάνθη, Ο Τσέλιγκας (1969)
Γαϊτάνης Κώστας - ΤόμαςΆγγελος - Μπουρντιάνοφ Μιχάλης

9. Κρίσεις για το έργο του
n «Ο Κρυστάλλης είναι ο ποιητής που βρίσκεται και που γίνεται λαός και όχι ο λαός
που βρίσκεται ή γίνεται ποιητής…. »
Κωστής Παλαμάς
n «Λίγα χρόνια έζησε και ωστόσο άνοιξε δρόμο και πρώτος ένιωσε και πρώτος
μας είπε την ομορφιά του χωριού και της στάνης»
Γιάννης Ψυχάρης
n «Ο Κρυστάλλης, αν δεν έκανε τίποτα άλλο, πρέπει τουλάχιστον να πούμε ότι
αποτέλεσε μιαν «επέκταση» και διεύρυνση του δημοτικού τραγουδιού: στιχούργησε
και τραγούδησε ακέραιο τον αγροτικό πολιτισμό, στη γλώσσα του δημοτικού τρα-
γουδιού»
Μ.Γ Μερακλής
n «Η ποίηση του Κρυστάλλη μοιάζει με μιαν εξαίσια σύμβαση, στην οποία ο
ρεαλισμός της εικόνας συμβιώνει αρμονικά με το ρομαντισμό και τον ιδανισμό της
μνήμης. Αλλά πρέπει να προσθέσουμε πως αυτή η ποίηση είναι αληθινό γέννημα
της ψυχής του. Ο ποιητής ονειρεύεται. Και το όνειρο είναι μια λειτουργία αναγκαία
για τη ζωή και, ίσως, εξ’ίσου αληθινή μ’αυτήν.»
Ν. Μπουγάς
n «Ο Κώστας Κρυστάλλης ήτο γνήσιος καλλιτέχνης. Δεν έγραψε μίαν σελίδα, μίαν
γραμμήν χωρίς την σφραγίδα της ψυχής του. Όπως ο αεροπόρος πριν αναλάβει την
προς τα ύψη την πορεία ούτω και ο Κρυστάλλης έβλεπε και ησθάνετο βαθέως, ειλη-
κρινώς, ανθρωπίνως, άνευ της μεσολαβήσεως ξένων αναγνωσμάτων, απηλλαγμέ-
νος πάσης μιμήσεως, παντός ψιττακισμού»
Γρηγόριος Ξενόπουλος
n «Ατυχώς ο πρόωρος θάνατος εστέρησε την εθνικήν ποίησιν και διηγηματογρα-
φίαν ενός των φωτεινοτέρων της αδαμάντων»
Ημερολόγιο Σκόκου

10. «Ο Κρυστάλλης και το δημοτικό τραγούδι»
Ο Κ. Κρυστάλλης κατόρθωσε με τον θάνατο του να προσελκύσει το ενδι-
αφέρον των κριτικών σε βαθμό που δεν το πέτυχαν «άλλοι ανώτεροι του».
Τα έργα του Κρυστάλλη κυριαρχούνται από την λογοτεχνική αποτύπω-
ση του λαϊκού στοιχείου και εξαιτίας αυτού πολλοί τον κατηγόρησαν ότι
μιμείται τα δημοτικά τραγούδια, αφού είχαν ήδη αναγνωριστεί πρώτα από
σημαντικούς ξένους λόγιους και στην συνέχεια μέσα στο πνεύμα του «ρομα-
ντικού εθνικισμού», από τους Έλληνες ως αξεπέραστα ποιητικά δημιουργή-
ματα τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν όχι μόνο γλωσσικό αλλά και
ιδεολογικό πρότυπο.
Ο Περάνθης διατύπωσε την άποψη ότι η ποίηση του Κρυστάλλη μπορεί
να χαρακτηριστεί «εφάμιλλη» προς το δημοτικό τραγούδι .Επίσης είπε πως
η σκληρή του δουλειά είχε ως στόχο να φέρει «μες την μέση των Αθηνών ευ’
αυλάκι από το αθάνατο νερό της βασικής ποιητικής γλώσσης και ζωής».
Ο Κρυστάλλης, αναφερόμενος σε ποιητές όπως ο Παλαμάς και ο Πολέ-
μης, παρατηρεί ότι εκείνοι μπορεί να εργάζονται « τεχνικότερα », «αλλά εγώ,
το λέω με καύχημα μου, εργάζομαι εθνικότερα».
Δημελά Ηλέκτρα - Δημητρίου Έλενα

11. Ανθολογία κειμένων
ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ
Το μαρμαρωμένο βασιλόπουλο
Ένα παλάτι αδιάβατο κλειστό και ρημαγμένο
Πανώριο βασιλόπουλο βαστάει μαρμαρωμένο
Δέρν’ή θολούρα η χειμωνιά το έρμο το παλάτι
Κι οθδε μιλάει το μάρμαρο, ούδε κι ανοίγει μάτι
Λάμπει ο ήλιος, κελαηδούν της άνοιξης τ’αηδόνια
Κι εκείνο μένει ασάλευτο, βουβό από τόσα χρόνια.
Κάποια νεράιδα της ερμιάς και μάγισσα οργισμένη
τα καταράστηκε και μάρμαρο έχει γένει.
Και το παλάτι ερήμαξε, το σκέπασαν τα δάση
Και ως τώρα πόδι ανθρώπινο δεν έχει εκεί περάσει.
Μονάχα ο Χρόνος, που περνάει ολημερίς μπροστά του,
Έγραψε μες στο μάρμαρο μαζί με τ’όνομα του:
«Χαρά στην νια την όμορφη που η Μοίρα θα της δείξει
Το σιδερόχορτο να βρει τη πόρτα αυτή να ανοίξει.
Να αγκαλιαστεί το μάρμαρο, σιμά του ν’αγρυπνήσει
Σαράντα δυο μερόνυχτα, γλυκά να το ξυπνήσει !»
Είναι παλάτι ερημικό κι απόκλειστο η καρδιά μου,
Μαρμαρωμένον βασιλιά βαστάει τον έρωτα μου.
Χαρά στην νια την όμορφη, που την καρδιά θα ανοίξει
Και με το κρύο το μάρμαρο τα χείλη της θα σμίξει !
Στο ποίημα αυτό διαφαίνεται η δύναμη του έρωτα να πραγματοποιήσει το απραγματοποί-
ητο. Ο έρωτας δεν πρωταγωνιστεί μόνο στην πραγματική ζωή αλλά συχνά και στα παιδικά
παραμύθια. Βλέπουμε την Χιονάτη να ζωντανεύει από το φιλί του πανέμορφου πρίγκιπα, την
Ωραία Κοιμωμένη να ξυπνάει από το Nirvana στο οποίο ήταν βυθισμένη χρόνια τώρα και
τέλος την Πεντάμορφη να βρίσκει την ευτυχία στα μάτια του τέρατος το οποίο μετατρέπει
με ένα της φιλί σε ένα πριγκιπόπουλο. Βλέπουμε λοιπόν πως η ανεξέλεγκτη διείσδυση του
έρωτα στην ψυχή μας είναι αυτή που μας κάνει να ζούμε την ζωή μας έντονα και να καταλα-
βαίνουμε το νόημα αυτής.
Χαρατσίδου Ίριδα - Σκορδούλη Μαριάνθη

12. ΑΙ ΩΔΥΝΑΙ
Γιατί με βλέπεις πάντοτε εις σκέψεις βυθισμένον;
Με βλέπεις μελαγχολικόν, ρεμβόν και τεθλιμμένον
Και φεύγουσαν με την χαρά, ω φίλε, κάθ’ημέραν
Και γενομένη βαθμηδόν εν όψην μου ωχρότερα
Και τάνθη απεξηραμένα της νεότητος μου
Προώρως, πριν η θάλλωσι σβεννύμενον το φως μου,
Το σώμα μου κυρτούμενον, απεσκελεθρώμενον
Και το ευρύ μου μέτωπο κατερρυτιδωμένον.
Και τις οδυνη, μ’ερωτας μου, με καθιστά φευ! ουτω ;
Πολλά εις σε εκοινωσα, μάθε λοιπόν και τουτο.
Δουλεία και αμάθεια και μητρια, τρεις είναι
Αι δηλητηριάσασαι των βίον μου οδύναι.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΠΟΙΗΜΑ
Αι οδύναι, ως το πρώτο ποίημα του Κρυστάλλη έχει ένα άκρως προσωπικό βάθος, αντλώ-
ντας από τις «πληγές» της παιδικής του ηλικίας .Εκφράζει τον πόνο για την υποδουλωμένη
πατρίδα του, τα Γιάννενα. Ζούσε πλέον στη Αθήνα αλλά ποτέ δεν ξεχνούσε τον γενέθλιο
τόπο του που ήταν υπό τον ζυγό των Τούρκων. Προερχόμενος από φτωχή οικογένεια δεν
κατάφερε να αποκτήσει τις γνώσεις που επιθυμούσε μέχρι τις αρχές τις ενήλικης ζωής του. Η
αμάθεια του τον πίκραινε κατά την διάρκεια της παιδικής του ηλικίας και αυτό τον ώθησε να
επενδύσει τα πρώτα χρήματα που κέρδισε σε βιβλία και μαθήματα. Σοβαρή για αυτόν υπήρ-
ξε η απώλεια της μητέρας του στα πρώτα χρόνια της ζωής του, στιγματίζοντας τον βαθιά
και προκαλώντας αλυσιδωτά προβλήματα με την μητριά του. Αυτές του τις οδύνες μας εκ-
μυστηρεύεται στο πρώτο του ποίημα με τον δικό του μοναδικό τρόπο και έμελλε να πεθάνει
νέος, αυτό το ποίημα αποτέλεσε την απαρχή μιας σειράς ποιημάτων που τον καθιέρωσαν
στην συνείδηση όλων των Ελλήνων.
Μιχάλης Πατσός - Σταύρος Στεργίου-Καψάλης

13. ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ
Ανάθεμα σε, ξενιτιά, με τα φαρμάκια πόχεις!...
Θα πάρω έναν ανήφορο να βγω σε κορφοβούνι,
Να βρω κλαράκι φουντωτό και ριζιμιό λιθάρι
Να βρω και μια κρυόβρυση, να ξαπλωθώ στον ίσκιο,
Να πιω νερό να δροσιστώ να πάρω λίγη ανάσα
Να αρχίσω να συλλογιστώ της ξενιτιάς τα πάθη
Να ειπώ τα μαύρα ντέρτια μου και τα παράπονά μου
Άνοιξε θλιβερή καρδιά και πικραμένο αχείλι
Βγάλε κάνα χαμόγελο και πες κάνα τραγούδι.
-τραγούδια αν είχε η μαύρη γη, κι ο τάφος χαμογέλια
Έχει και του παιδιού η καρδιά που περπατάει τα ξένα
Τα ξένα έχουν καημούς πολλούς και καταφρόνια πλήθος!
Στα ξένα δεν ανθίζουνε την άνοιξη τα δέντρα
Και δεν λαλούνε τα πουλιά ζεστός δεν λάμπει ο ήλιος
Δεν φυλλουριάζουν τα βουνά, δεν πρασινίζει ο κάμπος ,
Και δεν δροσίζει το νερό, και το ψωμί πικραίνει!
Στα ξένα, ποιος θα σε χαρεί και ποιος θα σε γελάσει ;
Πουν‘της μανούλας τα φιλιά τα χάδια του πατέρα ;
Που‘ναι τα γέλια του αδερφού και συντροφιά του φίλου ;
Που‘ναι της αγάπης οι ματιές και τα γλυκά τα λόγια ;
Αν άρρωστήσεις ποιος θα‘ρθει στην ξενιτιά σιμά σου
Να σε ρωτά τον πόνο σου, τα γιατρικά να δίνει ;
Στον έρμο σου προσκέφαλο να ξενυχτάει μαζί σου ;
Κι’αν έρθει μερ’αγλύκαντη στα ξένα να πεθάνεις ,
Ποιος θα βρεθεί στο πλάι σου τα μάτια να σου κλείσει ;
Ποιος θα σου λούσει το κορμί ποιος θα σε σαβανώσει ;
Στο λείψανο σου ποιος θα’ρθει λουλούδια να σε ράνει ;
Και ποιος με πόνο θα ριχτεί στο νεκροκρέββατο σου
για να σε κλάψει ; Ποιος θα ειπεί για σένα μοιρολόγι ;
Αχ ! πως τους θάφτουν , νάξερες , και πως τους παν τους ξένους !..
Χωρίς λιβάνι και κηρί , χωρίς παπά και ψάλτη !

14. Ανάθεμά σε, ξενιτιά , με τα φαρμάκια πόχεις !
Που να τον πώ τον πόνο μου , που να τον απορρίξω ;
Να τον ειπώ στα τρίστρατα , τον παίρνουν οι διαβάτες ,
Να τον αφήσω στα κλαριά , τον παίρνουν τα αγριοπούλια ! …
Αν κλάψω τα φαρμακερά τα δάκρυα πού να πέσουν ;
Να πέσουνε στην μαύρη γη , χορτάρι δεν φυτρώνει ,
Να πέσουνε στον ποταμό , ο ποταμό θα στύψει ,
Κι‘αν πέσουνε στην θάλασσα , πνίγουνται τα καράβια ,
Κι αν τα βαστάξω στην καρδιά με καιν´ με φαρμακώνουν !
Ανάθεμά σε ξενιτιά , με τα φαρμάκια πόχεις!..
Το ποίημα του Κ.Κρυστάλλη ταιριάζει με τα φαινόμενα της σημερινής εποχής διότι οι άν-
θρωποι που πάνε στα ξένα δεν μπορούν να χαρούν τις φυσικές χαρές και τις όμορφες εικό-
νες. Τα συναισθήματα που μας διακατέχουν καθώς διαβάζουμε το ποίημα αυτό είναι: οίκτος
για τους ανθρώπους οι οποίοι αναγκάζονται να ξενιτευτούν παρά την θέληση τους, με απο-
τέλεσμα να αφήσουν πίσω τους την οικογένεια, τους φίλους. Επίσης μας δημιουργεί φόβο
για την πιθανότητα να αναγκαστούμε και εμείς να ξενιτευτούμε.
Χριστίνα Νταή - Ίντζον Λάμπου - Κωσταντίνα Μαργώνη
Διαβάζοντας το ποίημα μας κατακλύζουν διάχυτα συναισθήματα. Ο πόνος, η απόγνωση και
η λησμονιά, βασανίζουν την ψυχή του ποιητή επειδή βρίσκεται μακριά από την πατρίδα του.
Ο Κρυσταλλείς εδώ παρουσιάζεται ως άνθρωπος δέντρο ο οποίος αναγκάστηκε να ξεριζω-
θεί από τα γνώριμα εδάφη του και να συμβιβαστεί με τις πίκρες και τα φαρμάκια της μεγά-
λης άγνωστης πόλης. Σε ανθρώπους ωστόσο που δεν έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις
ο Κρυστάλλης μπορεί να φανεί σε κάποια σημεία υπερβολικός.
Μαρία Καπράλου - Μάρβα Καπετανάκη - Μαρία Λιαδή

15. ΣΤΟ ΣΤΑΥΡΑΪΤΟ
Από μικρό και από άφαντο πουλάκι σταυραϊτέ μου ,
Παίρνεις κορμί με τον καιρό , και δύναμη και αγέρα ,
Κι απλώνεις πήχες στα φτερά και σπιθαμές τα νύχια
Και μες τα σύννεφα πετάς , μες τα βουνά ανεμίζεις !
Φωλιάζεις μες κράκουρα συχνομιλάς με τ’άστρα ,
με την βροντή ερωτεύεσαι κι απιδρομάς και παίζεις
με τ’άγρια τ’αστροπελέκια και βασιλιάν σε κράζουν
του κάμπου τα πετούμενα και του βουνού οι πετρίτες.
Έτσι εγεννήθηκε μικρός κι ο πόθος στα στήθη ,
Κι απ’άφαντο κι απ’άπλερο πουλάκι ,σταυραϊτέ μου ,
Μεγάλωσε , πήρε φτερά , πήρε κορμί και νύχια ,
Και άμα μου ματώνεις την καρδιά , τα σωθικά μου σκίζεις ,
Κ’έγινε τώρα ο πόθος μου αητός στοιχειό και δράκος ,
Κ’εφώλιασε βαθιά – βαθιά μες στ’άσαρκο κορμί μου,
Και τρώει κρυφά τα σπλάχνα μου , κρυφοβοσκάει τη νιότη .
Μπεζέρισα να περπατώ στους κάμπους τα λιοβόρια .
Θέλω τ’αψήλου ν’ανέβω , ν’αράξω θέλω αητέ μου ,
Μες στην παλιά μου κατοικία , στην πρώτη τη ψωλιά μου ,
Θέλω να αράζω στα βουνά , θέλω να ζάω με σένα .
Θέλω τ’ανήμερο καπρί , τ’αρκούδι το πλατώνει ,
Καθημερινή μου και ακριβή να τα έχω συντροφιά μου .
Κάθε βραδούλα κάθε αυγή θέλω το κρύο τ’αγέρι
Ν’άρχεται από την λαγκαδιά σαν μάνα σαν αγέρι
Να μου χαϊδεύει τα μαλλιά και τ’ανοιχτά μου στήθη
Θέλω η βρυσούλα , η ρεματιά – παλιές γλυκές αγάπες –
Να μου προσφέρουν γιατρικό τα αθάνατα νερά τους .
Θέλω του λόγγου τα πουλιά με τον κεληδισμό τους
Να με κοιμίζουν το βραδύ να με ξυπνούν το τάχι .
Και θέλω να νάχω στρώμα μου , νάχω και σκεπάσματα μου
Το καλοκαίρι τα κλαδιά και το χειμώ τα χιόνια .
Κλωνάρια απ’αγριοπρίναρα , φουρκάλες από ελάτια
Θέλω να στρώνω στοιβανιές και πάνω να πλαγιάζω
Να ακούω τον ήχο της βροχής και να γλυκοκοιμιέμαι .

16. Από ημερόδεντρον , αητέ , θέλω να τρώω βελάνια ,
Θέλω να τρώω τυρί αλαφιού και γάλα από άγριο γίδι.
Θέλω να ακούω τριγύρω μου πεύκα και οξιές να σκούζουν ,
Θέλω να περπατώ γκρεμούς , ρα’ι’δία ψηλά στεφάνια ,
Θέλω κρεμάμενα νερά δεξιά – ζερβά να βλέπω .
Θέλω να ακούω τα νύχια σου να τα τροχάς στα βράχια ,
Να ακούω την άγρια σου κραυγή τον ίσκιο σου να βλέπω .
Θέλω… μα δεν έχω φτερά , δεν έχω κλαπατάρια ,
Και τυρρανιέμαι και πονώ , και σβιέμαι νύχτα – μέρα .
Παρακαλώ σε σταυραϊτέ , για χαμηλώσου ολίγο,
Και δός μου τες φτερούγες σου και πάρε με μαζί σου ,
Πάρε με απάνου στα βουνά , τι θα με φάει ο κάμπος!
Μέσα από αυτό το ποίημα βλέπουμε την επιθυμία του ποιητή να γυρίσει στο χωριό του και
στα παιδικά του χρόνια και αναπολεί τις ξένοιαστες στιγμές που πέρασε εκεί. Παρομοιάζει
τον πόθο του για τη ζωή στη φύση ως έναν μικρό σταυραϊτό ο οποίος σιγά σιγά ανοίγει τα
φτερά του και όσο περνάει ο χρόνος μεγαλώνει. Νοσταλγεί την ρεματιά, τα αθάνατα νερά,
τους κελαϊδισμούς των πουλιών, κάθε βραδούλα, κάθε αυγή και τις παλιές γλυκές αγάπες. Το
ποίημα μαρτυρεί την αγνότητα του χαρακτήρα του, την τρυφερότητα και την ευαισθησία.
Επίσης μας δείχνει ότι θέλει να γυρίσει το χρόνο πίσω και να ξαναζήσει ό,τι έχει ζήσει. Από
το στίχο «εφώλιασε βαθιά μες το άσαρκο κορμί του» καταλαβαίνουμε για την αρρώστια που
βασάνιζε το νεαρό ποιητή. Επίσης ο τελευταίος στίχος «τι θα με φάει ο κάμπος» εκφράζει την
στεναχώρια για την άσχημη κατάσταση της υγείας του ποιητή. Επίσης θέλει να ξεφύγει από
αυτή την αρρώστια και συνειδητοποιεί ότι ο μόνος τρόπος να γλιτώσει είναι να τον πάρει ο
σταυραϊτός μαζί του. Το ποίημα κλείνει με την επιθυμία του η οποία τελικά δεν γίνεται πραγ-
ματικότητα καθώς λέει «θέλω…μα δεν έχω φτερά δεν έχω κλαπατάρια και τυραννιέμαι και
πονώ σβιέμαι νύχτα-μέρα»
Στελίνα Χριστοφίλου - Χριστιάνα Σιόρεντα - Βιργινία Κολιού

17. ΠΕΝΤΕΛΗ
Όσες βολές κινάω ν’αρθώ
Βουνό να σε απολάψω
Βουνό που μες στα ανέγνωρα
Και μυστικά μου βάθια ,
Πως μου εμεταμορφώθηκες
Και μου’γινες αγάπη
Κρυφοθιαμαίνομαι κι‘εγώ
Και μ’αγνωμιά απομνέσκω
Όσες βολές κινάω νάρθω ,
Βουνό , να σ’απολάψω ,
Μες απ’του χαμηλόκαμπου
Τα βαρετά τα πλάτια ,
Τα βαρετά και τα άδροσα ,
Τα λιοπυροκαμένα .
Ο ευωδερός αγέρας σου ,
Κι’ο δροσοβολισμένος
Μου ροβολάει και μώρχεται
Να με συναπαντήση
Και μέσα μου νέα ήπατα
Νέα δύναμι μου δίνει
Να ξεκαμπίσω τα ίσκερα ,
Να φτάκω τα ρίζα σου
Και φθάνω , οχ την αγάπη σου
Θερμός και ξαναμμένος ,
Και σου αγκαλιάζω του κορμιού
Τα ασύγκριτα τα κάλλη
Με τη θαμπή κι αδύνατη
Κι’ανέτολμη ματιά μου
Γιατί δεν φτάνει η αγκαλιά
Δεν φτάνουν μου τα χέρια
Και βόσκω και κορφολογώ
Βουνό , τες ομορφιές σου ,
Τες όμορφες σου πουν θεϊκές
Παραδεισοπλασμένες ,
Τα πολλά δάση , τες κορφές
Και τα δροσόνερα σου.

18. Άλλοι τα αφράτα μάρμαρα
Του κόρφου σου ας παινέσουν ,
Όπου είς αγύριστους καιρούς
Θεούς έπλασε η τέχνη
Άλλοι της φράγκισας κυράς
Άς περιτραγουδήσουν
Την ερωτιάρικη ζωή
Και το θλιμμένο τέλος .
Εγώ στους άσπρους κόρφους σου
Δεν θα απλώσω χέρι ,
Ούτε για ξένες , για παλιές
Θα γλυκοψάλω αγάπες .
Εγώ με το τραγούδι μου
Να διαλαλήσω θέλω
Τα εξωτικά , τα ηλιόβλεφτα
Τα ολόφαντα σου κάλλη ,
Όπου τους πόθους μου ξυπνούν
Κ’ανοίγουν μου τα μάτια
Και βλέπουν μες τα κάλλη σου
Άλλων βουνώνε κάλλη .
Να’ξερες όμορφο βουνό.
Τι μου θυμίζει εμένα
Ένα κεντρί, ένας πεύκος σου
Μια ρεμματιά, μια βρύση!
Να’ξερες πως ξαφνιάζομαι
Και πως αιτιολογούμαι.
Σ της άγριας σου βαλανιδιάς
Το μυστικό μουρμούρι
Να’ξερες πως και η κάκοψη
Πως και η τραχιά της φλούδα
Γένεται μες τα χέρια μου
Η πιο απαλή σαρκίδα.
Να’ξερες όμορφο βουνό,
Τι ενθύμισες μου φέρνουν
Τα απάτητα τα βάθητα
Της μαύρης λαγκαδιάς σου.
Να’ξερες πως η άβυσσο
Και το τρανό της χάος

19. Λησμονημένα και παλιά
Κρυφά μου αποσκεπάζουν.
Να’ξερες όμορφο βουνό
Τι κελαϊδεί σ’εμένα
Της βρύσης σου το γάργαρο
Και δροσερό νεράκι
Να’ξερες πως και η πιο μικρή
Γλυκιά σταλαματιά του
Μες στην καρδιά μου αρίφνητα
Μου ξανανιώνει μάγια.
Να’ξερες όμορφο βουνό
Τι πόθους μου ξανάφτει
Κι ένας ανθός σου ταπεινός
Με τη μοσχοβολιά του.
Να’ξερες πως κι η μυρουδιά
Του χόρτου σου, του βάτου,
Ονειροβότανου ακριβού
Για εμένα μυρουδιά είναι!
Γι’αυτό, βουνό μου, σ’αγαπώ
περισσ’από όλα τ’άλλα
Γι’αυτό μες στ’ανέγνωρα
Και μυστικά μου βάθια
Τόσο κρυφά, τόσ’άστοχα
Θερμή έχεις γένει αγάπη.
Αθήναι 15 Ιουλίου 1893
Στο ποίημα φαίνεται έντονα η αδυναμία του Κρυστάλλη στην Πεντέλη.
Δεν έχει καμία σχέση με τον «χαμηλόκαμπο» τον οποίο ονομάζει βαρετό. Ο υγιής αέρας της
του δίνει δύναμη, Παρομοιάζει την Πεντέλη «του» με γυναίκα με ασύγκριτα κάλλη. Οι ομορ-
φιές του βουνού είναι «παραδεισοπλασμένες» σαν να είναι από τον παράδεισο. Τα μάρμαρα
της Πεντέλης είναι σαν να τα έπλασε ο Θεός. Άλλοι ασχολούνται με την ζωή της Δούκισσας
αλλά εκείνος αδιαφορεί. Δεν χορταίνει τον καθαρό αέρα της Πεντέλης και τις ομορφιές του
βουνού. Δεν θα ασχοληθεί με ξένες αγάπες, αλλά μόνο με τα κάλλη της που του φέρνουν

20. αναμνήσεις από την πατρίδα του. Όλα του θυμίζουν το χωριό του ακόμα και η κάθε σταγόνα
από το δροσερό νεράκι. Την Πεντέλη δεν την αλλάζει με τίποτα…Είναι το βουνό που αγα-
πάει σαν πατρίδα του. Είναι το σπίτι του. Κανένας δεν μπορεί να αποτυπώσει σε ένα κείμενο
του θαυμασμό αυτού του ανθρώπου για αυτό τον τόπο. Μα επίσης, πως θα μπορούσαμε να
μιλήσουμε για την Πεντέλη εφόσον είμαστε κλεισμένες σε μια αίθουσα; Η Πεντέλη είναι πρά-
σινο. Η Πεντέλη είναι οξυγόνο…είναι φως…κανένας δεν πρέπει να στερηθεί κάτι τέτοιο.
Αλίκη-Μαρία Νούση - Μαρία Τσίγκου - Βάσια Στεργίου
Στο ποίημα αυτό βλέπουμε την μεγάλη αγάπη του ποιητή Κ.Κρυστάλλη για την Πεντέλη.
Λόγω της ασθένειας του, ο ποιητής πολύ συχνά επισκεπτόταν την Πεντέλη και έτσι αναπτύ-
χθηκε ένας αγιάτρευτος έρωτας για τον τόπο αυτό. Πολλοί άλλοι ποιητές γράφουν για σημα-
ντικά πρόσωπα της Πεντέλης ή ακόμα και για τα περίφημα μάρμαρα, αλλά ο Κ.Κρυστάλλης
διαφοροποιείται γράφοντας για τη φύση της η οποία του θυμίζει το πολυπόθητο χωριό του.
Εξυμνεί τον καθαρό αέρα, τις πηγές, τα δάση, την χλωρίδα και την πανίδα της Πεντέλης με
τρόπο μαγικό, ο οποίος μεταδίδεται στην ψυχή μας αγγίζοντας και στιγματίζοντας την. Μας
κάνει να νιώθουμε περήφανους που ζούμε στον παράδεισο αυτό την Πεντέλης.
Σκορδούλη Μαριάνθη - Χαρατσίδου Ίριδα

21. Τραγούδι κλέφτικο
Πότε θα‘ρθη μίαν άνοιξη, θα‘ρθη ένα καλοκαίρι,
Πού λουλουδιάζουν τα κλαριά, που λιώνουνε τα χιόνια,
Για να ζωθούμε τα’άρματα και τα χρυσά τσαπράζια,
Να βγούμε κλέφτες, βρε παιδιά, κλέφτες στα κορφοβούνια;
Μες στην ψηλότερη κορφή να στήσουμε λημέρι,
Να‘χουμε τ’άστρα τ’ουρανού τα’αποβραδίς κουβέντα,
εμάς το γλυκοχάραμα να πρωτοχαιρετίζει,
Εμάς ό ήλιος την αυγή, σαν κρούει, να πρωτοβλέπει.
Να μας ζηλεύουν οι αετοί, να μας ξυπνούν τ’αηδόνια
Και μες στα γάργαρα νερά και μες στες κρύες βρύσες
Νεράιδες να μας νίβουνε, φιλιά να μας χορταίνουν.
Αράδ’αράδα τ’άρματα στα πεύκα θα κρεμάμε
Και θε να σταίνουμε χορό. Και κάθε μιας τραγούδι
Θα‘ναι βροντή από σύγνεφο, φωτιά από αστροπελέκι
Θα μας τρομάζουν τα θεριά, θα προσκυνούν οι κάμποι.
Πότε θα‘ρθη μιάν άνοιξη, θα‘ρθη ένα καλοκαίρι,
να βγούμε κλέφτες, βρε παιδιά, κλέφτες στα κορφοβούνια;
Ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης στο συγκεκριμένο ποίημα εκφράζει της συμπάθειά του
σκλαβωμένου λαού της Ηπείρου προς τους κλέφτες οι οποίοι όντας θρυλικοί ήρωες στα μά-
τια του λαού αγωνίζονταν για την ελευθερία τους. Σε αυτό το ποίημα διακρίνεται έντονα το
στοιχείο της ερώτησης, το οποίο προσδίδει στο κείμενο το ύφος ενός δημοτικού τραγουδι-
ού. Στην δεύτερη και τρίτη στροφή αναλύει όλες τις υπεράνθρωπες ιδιότητες των κλεφτών
όπως τις αποδίδει η τότε ελληνική κοινωνία. Στο ποίημα διακρίνεται η τεχνική κύκλος διότι
ξεκινά και τελειώνει με την ίδια φράση. Ο Κρυστάλλης χρησιμοποιεί αυτήν την τεχνική για
να τονίσει ακόμα περισσότερο την ανυπομονεσία των ανθρώπων για ολοκληρωτική αφοσί-
ωση στον αγώνα κατά των Οθομανών. Τέλος θεωρούμε πως τα συναισθήματα μας γι αυτό
το ποίημα είναι ανάμεικτα. Αρχικά νοιώθουμε λύπη για τα γεγονότα τα οποία έλαβαν χώρα
εκείνη την εποχή και αισθανόμεθα την ελπίδα και την αισιοδοξία της τότε ελληνικής κοινω-
νίας για την εξέλιξη του πολέμου.
Ορφέας Φίλιος - Παναγιώτης Γκίκας - Οδυσσέας Χρόνης

22. Ο θάνατος του ποιητή
Διαβάζοντας τα κείμενα που γράφτηκαν με αφορμή το θάνατο του ποι-
ητή διαλέξαμε να σας παρουσιάσουμε ένα, που δημοσιεύτηκε το 1903, που
μας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση για τη γλώσσα του αλλά και τις καίριες παρα-
τηρήσεις του άγνωστου συγγραφέα του για τον άτυχο ποιητή.
Το έτος 1894 εσημείωσε δεινήν απώλειαν δια την νεοελληνικήν φιλολογί-
αν. Νέος, πλήρης ελπίδων, εις την αρχήν του λαμπρού του σταδίου, απέθνη-
σκεν ο Κώστας Κρυσταλλης. Μόνον υποτυπώσεις και οιωνούς της μελλού-
σης εργασίας του επρόφθασε να μας δώσει ο δύσμοιρος ποιητής. Εις τόμος
λυρικών ποιήσεων «τα τραγούδια της Στάνης» και εις τόμος διηγημάτων τα
«Πεζογραφήματα» ήσαν τα μόνα σχεδόν έργα, τα οποία κατέλιπεν. Αλλά πό-
σον θαυμάσια και τα δυο! Πόσον πρωτότυπα και ακραιφνώς ελληνικά!
Η Μούσα του Κρυστάλλη ήτο καθαυτό η εθνική Μούσα των εθνικών τρα-
γουδιών. Το «κέντημα του μαντηλιού» εν των λαμπροτέρων του ποιημάτων,
δικαίως παρωμοιώθη προς την ομηρική, περιγραφήν της ασπίδος του Αχιλ-
λέως τα κάτωθι παρατιθεμένα δίδουν μικρόν ιδέαν περί του τι ηδύνατο να
δημιουργήση βραδύτερον ο ποιητής.
Εις τα «Πεζογραφήματα» αναδείκνυται μοναδικός χειριστής της δημο-
τικής, της γνησίως δημοτικής ή μάλλον της ηπειρωτικής (της γλώσσης της
πατρίδος του), εις ην προσέδωκε και την αίγλην του ύφους. Εν εξ αυτών, η
«Δασκάλα» δύναται να τεθή ως υπόδειγμα ειδυλλιακής χάριτος και τρυφε-
ρότητος.
Ατυχώς ο πρόωρος θάνατος εστέρησε την εθνικήν ποίησιν και διηγημα-
τογραφίαν ενός των φωτεινοτέρων της αδαμάντων.
(Ημερολόγιο Σκόκου)
Σακελλαρίου Γιάννης - Στολιάρος Βασίλης
Μπιρμπουτσάκης Ιάσονας - Καραπατάκοφ Γιώργος

23. Χωρίς τίτλο
Η διευθύντρια του σχολείου μας, κ. Μπουφέα, μας ανέθεσε μια εργασία
με αφορμή το πολιτιστικό πρόγραμμα «Κώστας Κρυστάλλης». Συζητώντας
με τους γονείς μου για το θέμα ανακάλυψα πως έχω κάποια συγγένεια με
τον ποιητή. Μου ήρθε, έτσι λοιπόν, η έμπνευση να το ψάξω και να δω τις
ρίζες του γενεαλογικού μου δέντρου θέλοντας να μάθω περισσότερα για τη
συγγένεια μου με τον Κώστα Κρυστάλλη. Ρωτώντας λοιπόν τη μητέρα μου κι
άλλους συγγενείς μου πληροφορήθηκα πως όντως κάτι μας συνδέει αν και η
συγγένεια μας είναι μακρινή. Ανακάλυψα πως είναι δεύτερος ξάδερφος της
προγιαγιάς μου από το σόι της μητέρας μου. Χαίρομαι πολύ που το σχολείο
μου έδωσε τη δυνατότητα να ανακαλύψω αυτή τη συγγένεια και να μάθω
περισσότερα για ένα πρόγονο μου.
Διαβάζοντας τα ποιήματα του εντυπωσιάστηκα από τον τρόπο έκφρασής
του αλλά και από τη μεγάλη του αγάπη για τη Πεντέλη. Ιδιαίτερη εντύπωση
μου έκανε το ποίημά του «Πεντέλη» και το «Μαρμαρωμένο βασιλόπουλο».
Κυρίως το δεύτερο που εξυμνεί τον έρωτα, μου τράβηξε το ενδιαφέρον.
Εύχομαι έστω και λίγο από το ποιητικό του αίμα
να κυλά στις φλέβες μου.
Νίκη Γιαννακάρη

24. Αντί επιλόγου
Ο Κώστας Κρυστάλλης, με την απλότητα του έργου του και με τη σκλη-
ρή αλλά χωρίς αντιφάσεις ζωή του στάθηκε για τα ελληνικά γράμματα μια
παράξενη φυσιογνωμία, που αγαπήθηκε, διαβάστηκε και διαβάζεται και σή-
μερα ακόμα και ταυτόχρονα ξεσήκωσε έναν ολόκληρο σάλο αντιφατικών
κρίσεων και επικρίσεων. Οι ειδικοί κριτικοί και λογοτέχνες διχάστηκαν στην
εκτίμηση τους. Μερικοί υποστήριξαν πως όλη η γοητεία του Κρυστάλλη
βρίσκεται στην τραγική περίπτωση της ζωής του και στο γεγονός ότι δεν
πρόλαβε να ολοκληρώσει το έργο του. Η αλήθεια είναι πως οι άνθρωποι συ-
γκινήθηκαν και συγκινούνται και σήμερα ακόμα όταν μάθαιναν πως ένας
φτασμένος και προικισμένος ποιητής πέθανε είκοσι πέντε μόλις ετών από
την εγκληματική αδιαφορία του κράτους και των συνανθρώπων του .Μα
αυτό δεν έχει σχέση με το έργο του .Το έργο του συγκινεί μόνο του ,πέρα
από τις κρίσεις και επικρίσεις των ειδικών. Το έργο του Κρυστάλλη κέρδισε
μόνο του με την δική του δύναμη τον λαό. Καθιερώθηκε, αδιαφορώντας για
τις κρίσεις των ειδικών.
Οι μαθητές της Γ’ Γυμνασίου
Σχολικό Έτος 2011-2012