Krizat ekonomike kriza globale financiare ligj.10 myrvete badivuku-pantina

1. Prof.dr. Myrvete
Badivuku-Pantina
Lenda: KRIZAT EKONOMIKE
Ligj. 10

2. Kriza globale financiare-Fillimet e
krizës financiare
 Gjatë vitit 2003 dhe 2004, Banka e Rezervave
Federale Amerikane ‘Federal Rezerve Bank’
aplikonte përqindje të interesit tejet të ulët, për
të stimuluar konsumin, për të nxitur familjet
amerikane për të investuar në blerjen e
shtëpive.
 Mjaftonte që të shprehësh dëshirën e blerjes
së shtëpisë edhe pa të ardhura mund të blije
shtëpinë duke të akorduar kredinë edhe më
110% të vlerës reale të shtëpisë.

3.  Këto kushte sollën edhe rritjen e
kërkesave nga familjet për këto kredi dhe
blerjen e shtëpive çka rrjedhimisht
shkaktoi edhe rritjen e çmimeve të tregut
te patundshmërive (objekteve), duke u
rritur me 200%
 U zhvillua një formë e njohur e financimit
në Amerikë e ashtuquajtura ‘subprime’ qe
nese e perkthejme ne shqip do te thote
“kreditues ne nënkategori’.

4. Kredite ‘subprime’
 Mekanizmi tipik i kredive ‘subprime’ parashikon
nje këst fillestar shumë të ulët që mbulon vetëm
shpenzimet per interesin dhe shpesh madje jo
plotësisht.
 Por, pas dy vjetësh kësti shtohet – përqindjet
rriten (në përgjithësi nëpermjet kalimit nga
përqindja fikse tek ajo e ndryshueshme) dhe
fillon te rimbursohet edhe kapitali.
 Kush nënshkruan një kontratë të tillë nuk është
fort i vetëdijshem, ose sepse askush nuk ia
sqaron si duhet,

5.  ose sepse duke qenë fjala për emigrantë të
porsaardhur ne SHBA, nuk e njohin mirë as
procedurat elementare.
 Në kontratat e kredive është e shkruar
gjithcka, vetëm se janë vëllime të trasha
prej dhjetëra faqesh, të përpiluara me një
gjuhë shpeshëherë të pakuptueshme edhe
për amerikanët e shkolluar.
 Rrugëzgjidhja e vetme mbetet t’i besosh një
konsulenti të aftë, mundësisht një avokati të
specializuar në fushën e pasurive të
patundshme.

6.  paraqitemi perpara nje fakti ku banka nuk
e njeh drejpërdrejtë klientin e tij, pasi qe
kredine ia lejon klientit permes
ndermjetesve te cilet perfitojne nje
perqindje nga cdo dhenie e kredive
 gjithashtu këta ndërmjëtës duan të japin
sa më shumë kredi, që ndikon
drejtperdrejtë në fitimin e tij.
 Kreditë kategorizohen në A (të mira ) dhe
B (me risk të konsiderueshëm

7.  Gjatë kësaj periudhe kreditë me risk të
konsiderueshëm u rritën në masë, pasi njerëzit
gjithmonë kanë dashur të kenë një shtëpi.
 Por erdhi një moment që bankat kishin nevojë
për fonde. Kështu kreditë hipotekore të dhëna
bankat i mblodhën në paketa, i kuotuan dhe i
nxorrën në tregun e aksioneve duke i shitur si
Bonde.
 Këto bonde kishin normë të larte interesi dhe u
bënë shumë atraktive nga shumë investitorë
europiane (banka,a fonde pensioni etj).

8.  Kjo formë e tregut, financimit ‘subprime’
respektivisht huadhënia tepër e rrezikshme e
karakterizuar nga një përqindje interesi dhe
rrezikshmërie e lartë u zgjerua jo vetëm mbi
sektorin e patundshmërisë- hipotekë, por
edhe tek kartat e kreditit, veturave me qira
dhe sektorë tjerë duke ju akorduar kredi edhe
një klientele jo solvente
 Ky lloj tregu shënoi hove sidomos gjatë viteve
2002-2006, ku huatë hipotekare prej 200
miliard USD në vitin 2002 u rritën në 640
miliard USD në vitin 2006

9. Zhvillimi i mëtejmë i krizës
 Banka e Rezervave Federale Amerikanë (Fed)
në mënyrë progresive bëri rritjen e përqindjes
së interesit nga 1% në 5.25 % (2004 dhe 2006)
si rezultat i zvogëlimit të kërkesës, çmimi
shtëpive dhe sektorit imobilier shënojë zbritje
duke filluar nga viti 2006.
 Si rrjedhim huamarrësit u gjenden para rritjes
së shpejtë të shumës së kthimit të borxhit mujor
dhe ata me të ardhura më të ulta u gjendën të
pafuqishëm për kthimin e tyre

10.  Njëkohësisht tregu i shtëpive dhe i
patundshmerive në përgjithësi shënoi rënie.
 Bankat u gjendën para problemit të tërheqjes
së kredisë, sidomos në rastin kur paaftësia e
kthimit të borxhit nga huamarrësit u bë
masovik.
 Në vitin 2007 përqindja e paaftësisë së kthimit
të borxheve nga huamarrësit arriti në 15%.
 Josolventiteti (pafuqia e kthimit të borxheve) i
huamarrësve dhe rënia e çmimeve të sektorit
imobilier shkaktuan falimentimin e disa
bankave të specializuara për huatë hipotekare

11.  Problemi i kredive hipotekare nuk ndalet
vetëm me kaq.
 Huatë e dhëna për hipoteka zakonisht për të
transferuar rrezikun shndërrohen në letra
me vlerë të cilat të konsideruara si të sigurta
shiten tek bankat dhe fondacionet
financiare.
 Në këtë mënyre investime të rrezikuara nuk
mbetën vetëm investimet në hipoteka por
edhe produktet tjera financiare, pa pasur
mundësi të krijohet një ndarje mes atyre me
rrezik dhe atyre të sigurta

12. Shpërthimi dhe thellimi i krizës
 Kriza financiare nisi në pjesën e dytë të vitit
2006 me rënien e kthimit të borxheve
hipotekare në SHBA (subprime) ku shumë
borxhli nuk ishin të aftë t’i kthenin borxhet e
tyre.
 Kriza e ashtuquajtur ‘subprime mortgage
meltdown’ – është një krizë që preku rëndë
sektorin e kredive hipotekare në SHBA dhe
që gjykohet se u bë shkak për shpërthimin
e krizës financiare ndërkombëtare të viteve
2007-2009

13.  Kjo krizë u shfaq që në tremujorin e dytë të
vitit 2006 nëpërmjet të kredive imobiliare (ose
hipotekare) me risk në SHBA të quajtura
‘subprimes’, zotëruesit e të cilave vinin
kryesisht nga shtresa të varfëra ose me të
ardhura të pastabilizuara dhe nuk ishin në
gjendje për t’i shlyer ato.
 Kjo gjendje u shënderrua shpejt në një krizë të
hapur, efektet e se cilës ishin aq të renda, sa
Henry Paulson, ministër i financave në SHBA
në atë kohë e cilësoi shpërthimin e kesaj
flluske spekulative si ‘rrezikun më të
rëndësishem për ekonominë amerikane

14.  Ky fakt u përshpejtua edhe si pasojë e
refuzimit ose mosgjetjes se blerësve për
ofertat periodike të këtyre produkteve
financiare.
 Sipas rregullave kontabël në fuqi, u bë e
pamundur që këtyre titujve financiarë t’i
jepej një vlerë reale, duke bëre që ato të
ofroheshin me vlera minimale pothuajse
afër zero.
 Por, edhe zotëruesit e tyre nuk mund t’i
shisnin më ato asgjëkund në mënyre që të
likuidonin borxhet e tyre.

15.  Mosbesimi u shtri shpejt edhe te fondet e
investimeve duke krijuar paqartësi dhe
dyshime për gjithe sistemin bankar dhe tregjet
e kapitaleve.
 Kjo krizë e përgjithëshme besimi, përveç
tronditjes që shkaktoi në shumë tregje
financiare e bursa të botës, solli edhe një
bllokim të marrëdhënieve ndërbankare duke
vënë në vështërsi serioze mjaft banka të
botës.

16.  Megjithëse autoritetet financiare fillimisht
besuan se ajo ishte thjesht një krizë likuiditeti
dhe për pasojë nxitën bankat qëndrore që të
injektonin sa më shumë likuiditet në tregun
ndërbankar, përsëri kriza nuk u ndal, por
përkundrazi, çoi në falimentim të shumë
bankave dhe të qendrave të rëndësishme
ndërkombëtare financiare.
 Në shkurt 2007 kriza kaloi tek bankat kryesore
duke kaluar në krizë financiare ku përfshinte
kreditë më të mëdha hipotekare, që nga vera e
viti 2007.

17.  Kjo krizë shkaktoi rënien e tregut të bursës në
verën e vitin 2007
 Kjo rënie në tregun e bursës, qe shumë më e
ulët në krahasim më rënien e thellë në tregut
të bursës së vitit 2008
 Në këtë kohë ende në Evropë nuk flitej për
rrezikun e përfshirjes në këtë krizë.
 Kriza financiare u thellua në shtator të vitit
2008, ku shumë institucione financiare
amerikane u gjenden në situatë të
falimentimit ose u shpëtuan nga reagimi i
FED

18.  Kompania e sigurimeve AIG, Fannie Mae dhe
Freddie Mac, u blen me një çmim simbolik
Bear Stearns nga JPMorgan ose falimentuan
 Nga kjo situatë me shpejtësi ndryshoi dhe
vazhdon të ndryshon struktura bankare ndërsa
bursa pësoi rënien më të thellë në historinë e
saj, vetëm nga janari deri më 24.10.2008 pësoi
një rënie të paparë. : Dow Jones (SHBA) zbriti
për 36.83%, Nikkei (Japonia) për 50.03%,
FTSE 100 (Britani) për 39.86%, DAX
(Gjermani) për 46.75%, CAC 40 (France) pësoj
rënie prej 43.11%, Bursa e Moskës u mbyll për

19. Inovacionet financiare
 Fundi i viteve të 90-ta dhe fillimi i mileniumit
të ri u karakterizua me rritjen e madhe të
institucioneve financiare inovative dhe të
instrumenteve të reja financiare si p.sh. letra
me vlerë (securities) të mbështetura në
asete dhe derivatet që inkurajuan rritjen e
vëllimit të investimeve.
 Hovi në inovacionet financiare ka ndryshuar
plotësisht funksionimin e tregjeve financiare.

20.  Sipas profesorit Ross dallohen dy grupe të
mëdha të inovacioneve:
 Produkte të reja financiare: në rend të
parë format e ndryshme të instrumenteve
financiare: asete financiare dhe letra
derivative dhe
 Strategjitë dinamike të tregtimit të
emisionit primar të këtyre letrave me vlerë.

21.  Të gjitha inovacionet financiare nuk kanë
pasur efekte negative. P.sh. kartat e
kreditit dhe ATM-të si inovacione
financiare lehtësuan mënyrën e pagesës
dhe të bërit transaksione të ndryshme.
 Por, me kalimin e kohës dhe me krijimin e
produkteve edhe më inovative, disa prej
tyre u bënë ekonomikisht jo të dëshiruara

22. Inovacione financiare “reale”
dhe “nominale”
 Inovacione financiare “reale” janë ato
inovacione që sjellin përfitime të vlefshme
ekonomike, ndërsa
 Inovacionet financiare “nominale” janë ato
që sjellin kompenzime pa pasur përfitime
afatgjata ekonomike.
 Në këtë grup të inovacioneve financiare
hyjnë “kreditë subprime”

23.  “Kredia subprime”, si inovacion financiar, i
mundësonte personave me risk më të
madh, të blenin shtëpi. Risku qëndronte
në atë që këta persona as nuk kishin
fonde të mjaftueshme për të bërë
ripagimin e kredisë dhe as nuk kishin
historiat kreditor.