Business and Management-Universum

2. Njerëzit në organizata ESE
SEKTORI BANKAR:
NDIHMESË APO BARRIERË
Prof Dr. Fisnik BYTYQI Punuar nga: Natyrë SALIHU
Asistent: Rinor QEHAJA
Prishtinë 2012

3. Sektori Bankar:Ndihmesë apo Barrierë
Përmbledhje ....................................................................................................... 1
Hyrje...................................................................................................................... 2
1.Ndikimi i sistemit bankar në Organizata............................................... 3
1.1Struktura dhe ndikimi i bankave në treg ................................... 4
1.2Ndikimi I sistemit bankare në Familje dhe Biznese ............... 5
2.Kreditë dhe shpërndarja e tyre ...................................................................... 6
2.1Aktiviteti i kredive dhe ndikimi i saj ................................................... 7
2.2Kreditë dhe rritja e tyre në vite ............................................................. 8
3.Anketat dhe Analiza nga intervistat .......................................................... 9
3.1Përshtypja e personave fizik nga anketat............................ 10
3.2 Përshtypja e personave Juridik nga anketat ............................. 11
Rekomandimet ........................................................................................................ 12
Referencat .................................................................................................................. 13

4. Përmbledhje
Ky raport ofron një analizë të gjendjes së sistemit bankar, dhe ndikimin
potencial që sektori bankar ka mbi ndikimin ekonomik të bizneseve dhe
gjendjes sociale dhe ato të organizatave. Paraprakisht, shumë raporte
studimore kanë treguar se normat e kredive kanë ndikuar negativisht në
SJELLJA ORGANIZATIVE
organizata. Anketat me Ndërrmarrjet e Vogla dhe të Mesme (NVM) në të
kaluarën gjithashtu kanë treguar që normat e interesit të kredive janë
shumë të larta, dhe një nga pengesat kryesore të zhvillimit të tyre.
Ekspertët e sektorit bankar gjithashtu tregojnë se normat e interesit janë
më të lartat në rajon dhe potencialisht të papërballueshme për NVM-të në
Kosovë. Në këtë drejtim, Instituti Riinvest me përkrahjen e Fondacionit
të Kosovës për Shoqëri të Hapur (KFOS) panë nevojën për një studim
hulumtues si një përpjekje primare në realizimin e një analize
gjithëpërfshirëse për përcaktuesit e ndikimit të kredive në Kosovë, si dhe
analizë të problemeve potenciale të ndikimit të tyre në organizata.
SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë
-1-

5. Hyrje
Ky raport hulumtues ka për qëllim që të bëjë një studim që fokusohet në
sektorin bankar dhe ndikimin e saj në organizata private dhe publike,sociale.
Ky studim i heton determinuesit e normave të interesit për kreditë.
Nivelin dhe ngurtësimin e tyre, për më shumë, në këtë studim bëhen krahasime
ndërmjet organizatve dhe shoqërisë në nivel regjional duke iu bërë një analizë
të detajuar praktikave të tyre.
Theks i veçantë në këtë hulutim i është dhënë studimit të plotë të Industrisë
Bankare, duke i përfshirë aspektet e ndryshme të organizatave dhe qështjeve
SJELLJA ORGANIZATIVE
sociale, e posaçërisht normat e interesit. Po ashtu, është zhvilluar një anketë me
NVM për të marrë përshtypjet e komunitetit biznesor sa i përket depozitave dhe
normave të interesit për kredi të ofruara nga sektori bankar. Intervistat e
detajuara sy me sy janë zhvilluar me përfaqësues të bankave (Persona të
autorizuar), përfaqësuesit e NVM-ve, si dhe me palët tjera të interesit, siç janë,
BQK-ja, asociacionet e Biznesit etj.
Një pyetësor gjysmë i strukturuar që përfshin:
Shoqëri të Hapur (KFOS,SOROS) dhe është implementuar nga Insituti për
Hulumtime Zhvillimore Riinvest. Gjatë përgatitjes së këtij raporti hulumtues
ekipi i projektit ka bërë hulumtime sekondare të raporteve të ndryshme mbi
bankat dhe kompanitë e sigurimit siç janë raporti i Bankës Qendrore të Kosovës
(BQK), raportet vjetore të bankave, dhe literatura që përfshinë këtë fushë.
SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo
barrierë
-2-

6. 1.Ndikimi i sistemit bankar në Organizata
Sistemi bankar në Kosovë vazhdon të karakterizohet me një shkallë të lartë të
koncentrimit të tregut e përbërë nga:
Banka dhe degë të bankave të huaja 8,
SJELLJA ORGANIZATIVE
Institucionet mikrofinanciare 15,
Institucione jobankare 5,
Agjencionet për transfer të parave 6,
Këmbimoret 28,
Kompani sigurimi 11.
Ai po ndikon edhe në jetën e njerëzve por edhe të organizatva në përgjithsi duke i
kufizuar si ne aspektin dhënjes së kredive,aseteve,depozitave,sherbimeve të
pagesave etj.(shiko fig1)duke ju referuar grafikut del se nga viti 2008 kreditë
pësojnë një ulje pothujse proporcionale krahasuar me asetet dhe depozitat përshkak
të ndikimit të dobët që ka në këto fusha.
Fig.1 Raporti në mes kredive në nivel vitesh
2000
1500
1000 Normën më të lartë të rritjes vazhdojnë të
500 regjistrojnë kreditë për ekonomitë e
0
bizneseve dhe familjare,ndërsa kreditë për
ndërmarrjet edhe pse kanë norma pozitive
të rritjes vazhdojnë të rriten me normë më
të lartë sesa kreditë për ekonomitë
Fig:2 Niveli i kredive familjare.
Burimi: Analiza e Monitorimit të Bankave Komerciale dhe Sektorit banker(2011, f.8)
-3-
SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë

7. 1.1 Struktura dhe ndikimi i bankave në treg
Bankat në Kosovë
472.5
378
162.9
77.4 50.5 64.7
38.1
1.66
SJELLJA ORGANIZATIVE
Grafik 3. Pjesëmarrja e bankave në treg të Kosovës-2010
Për të qenë më të saktë, Bankat me një pjesëmarrje më të vogël në treg(shiko fig3),
gjithnjë synojnë të rrisin pjesëmarrjen e tyre, ndërsa të vetëdijshme se normat e
interesit janë një nga faktorët që potencialisht sjellin më shumë apo më pak klientë,
ato Banka ofrojnë norma më të larta se mesatarja e normave të interesit në depozita
dhe norma më të ulëta në kredi.ProCredit(472.5) përfaqson njëndër bankat që kanë
pjesmarrje më të madhe si ne dhënjën e kredive ashtu edhe shtrirjen në treg.
Fig.4 Fig.5
Burimi: Të dhënat e grafikës të publikuara në ueb-faqen e SOROS-së,
(Qershor 2011,f.10)
-4-

8. 1.2 Ndikimi I sistemit banker në Familje dhe Biznese
-Sipas të dhënave të marra nga terreni del se familje janë me të ndikuarat nga sektori bankare si
barrjerë kryesore janë të ardhurat e tyre në krahasim me kredite e bankave.
6
Grafika 6: Barometri për normat e interesave ne kredi personale, për biznes dhe familje.
Sa i përket afatit të kredive të cilat ndikojnë në sektoret e bizneseve dhe te jetës
sociale, depozitat në sistemin bankar të Kosovës në vitin 2010(shiko fig6)kishin një
Natyr
strukturë të ngjashme me vitin e kaluar. Pjesëmarrjen më të lartë në gjithsej të
famijeve dhe kompanive private dhe publike gjatë viteve 2011,2010,2009,2008
depozitat vazhdojnë ta kenë depozitat e afatizuara, që përfaqësojnë rreth
70.00(familje)dhe Kompanite Private e publike 20.00. Pjesa e mbetur përbëhet nga
qeveria dhe te tjerët.
Kjo nënkupton se familjet(njerëzit)janë shtresa më e prekura nga sektori banker.
Burimi:Raporti i Stabilitetit Financiar,Banka Qendrore e Repulikës së Kosovës. (BQK.
Prishtinë,2011)
SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë -5-
-5-

9. 2. Kreditë dhe shpërndarja e tyre
SJELLJA ORGANIZATIVE
Grafika 7.Shpërndarja e kredive në nivel tregu
Burimi kryesor i depozitave për sistemin bankar të Kosovës vazhdojnë të jenë
depozitat e ekonomive familjare që, në dhjetor 2010, arritën vlerën prej 1.3 miliardë
euro. Depozitat për ekonomitë familjare shënuan rritje vjetore prej 25.0 përqind në
vitin 2010, krahasuar me rritjen prej 23.3 përqind në vitin paraprak. Duke arritur
shumën prej 526.6 milion euro, depozitat e ndërmarrjeve shënuan një rritje vjetore
prej 14.0 përqind. Struktura e depozitave të ndërmarrjeve, në fund të vitit 2010, u
dominua nga depozitat e ndërmarrjeve private (76.0 përqind të gjithsej depozitave të
ndërmarrjeve).
Burimi: www.bscee.org,AAB,Riinves,SOROS(Rishikim i BSCEE 2011)
SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë
-6-
SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë

10. 2.1Aktiviteti i kredive dhe ndikimi i saj
Aktiviteti i kredive për shumicën e sektorëve të ekonomisë u ngadalësua përgjatë
viteve 2009,2010,2011,duke përfshirë shërbimet bazike,këto përjetuan një rritje
relativisht më të shpejtë gjatë vitit 2008 por pastaj pësuan një rënje konstante gjatë
viteve të ardhshme.(shif fig8).
Prandaj, përderisa kreditë për sektorët tjera të ekonomisë patën një trend më të
ngadalshëm të rritjes, rritja e përshpejtuar e kredive për ndërmarrjet në vitin 2011
mund të konsiderohet si rezultat i rritjes së shpejtë të kredive për sektorin e tregtisë
SJELLJA ORGANIZATIVE
Grafika 8.Niveli i kredive sipas industrive.
dhe shërbimeve tjera. Kreditë për sektorin e tregtisë në fund të dhjetorit 2011 arritën
shumën 630 milion euro duke shënuar një rritje vjetore prej 16.6%. sektori i indus-
trisë u karakterizua me një trend më të ngadalshëm të rritjes gjatë kësaj periudhe.
Në fakt në dhjetor 2011 kreditë për sektorin e industrisë patën një rritje vjetore prej
5.7% krahasuar me 13.8% në dhjetor 2010.
Burimi:BQK, Raporti vjetor,analiza mbi sektorët e ekonomisë dhe Bizneseve
(2010,f.40).
SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë
-7-

11. 2.2 Kreditë dhe rritja e tyre në vite
Figura 9. Struktura e kredive sipas maturimit.
Kreditë janë faktore shumë te rëndesishëm të cilat mund të jenë barrierë apo edhe lehtësim
per organizatat të cilat zhvillojnë biznes.
Sipas analizave del se kreditë kanë pësuar rritje nga viti 2005 në krahasim me atë në 2011.
Shkaqet e rritjeve të kredive nuk janë edhe aqë të sakta,sepse kerkon një hulumtim më te
detajshëm por ajo që dihet është se sektori banker po i kufizon organizata në zhvillimin e
biznesit të tyre.
Burimi: BQK, Raporti vjetor i KFOS-SOROS, (2010, f.37)
Vitet SEKTORI BANKAR:ndihmesë apo Brrierë
-8-

12. 3.Anketat dhe Analiza nga intervistat
Nga 8 bankat në Kosovë, me përjashtim të “Banka Ekonomike” dhe “Komercijalna
Banka”, intervista personale janë zhvilluar me përfaqësues të bankave nga një hulumtues
senior i Institutit Riinvest(SOROS).
 Disa prej arsyeve për të mos aplikur për kredi nga Organizatat kanë rezultuar me:
1.Normat e larta të interest,
2.Mos besim nga bankat,,
3.Procedurat e prokurimit,
4.Kolaterali i pamjaftueshem(shiko fig10).
Grafika 10.Struktura e kredive në perqindje sipas nivelit të knaqshmërisë për kreditë
Sipas analizave del se barrier kryesore e organizatve është norma e lartë e interesit.
Burimi: Të dhënat e mbledhura nga Autoriteti Kosovar,SOROS(qershor,2011).
-9-

13. 3.1Përshtypja e personave fizik nga Anketat
Grafika 11:Të dhënat e paraqitura në përqindje nga Anketat
Duke ju referuar përshtypjeve të marra nga terreni të një grupi prej 20vetash të cilet
janë në marrdhënje relative me kredite bankare,ata thonë se kreditë nuk janë favorite
per bizneset e tyre e cila del se është 42.20%(shiko fig11),gjë që del se është jo
favorite dhe demtuese për bizneset e tyre.
Grafika 12:Modeli statistikore sipas vlersimit të riskut
mbështeten në analizat apo modelet statistikore të vlerësimit të riskut të kredisë dhe
jo në kontaktet direkte me Gjithashtu një arsye më shumë për rritjen e normave të
interesit të kredive është edhe perceptimi i lartë i riskut të cilat shpesh kërkuesit e
huave të cilat shpesh dine të jenë penguese apo edhe favorizuese per biznese per sa i
perketë financave që kanë rezultuar me 65%,një mjedisi i pasigurt biznesit I kredive
15%,për shkak të kërkesës dhe konkurrencës 11%,për shkak të kufizimit të
ligjit,rregullave dhe taksave e licencave 5%, ndërsa faktoret e mbrendshëm
rezultojnë me 4%.(shiko fig 12).
Nga kjo kuptohet se aspekti finaciare 68% është aspekti me i ndjeshëm tek personat
fizik për shkak të ndërvarshmërisë dhe rëndësisë që ka.
-10-

14. 3.2 Përshtypja e personave Juridik nga anketat
A janë kreditë të
lëvërdishme për biznese?
20
14
5
Favorizuese Jo favorizuese shumë jo
favorizuese
Grafika 13: Lëvërdishmëria sipas nivelit të kredive
Shqetësimet e ngritura nga qytetarët, komuniteti i biznesit lidhur me gjendjen e krijuar në
sektorin bankar me vështrim të veçantë në normat e larta të interesit në kredi dhe normat
e ulëta të interesit në depozita si dhe dallimet që ekzistoje në mes tyre ishin dhevazhdojnë
të jenë objekt i bllokimit të zhvillimit të shumë bizneseve.
Për këtë qëllim “SOROS” intervistoi pesë kompani nga 39 persona në lidhje me këtë
problem se a janë kredite të lëvërdishme dhe si ndikjonë ato në organizatë?!
Duke ju referuar grafikut(fig13),del se 20 nga 39 persona janë deklaruar se kredite janë
shume jo favorizuese për bizneset dhe kufizojen ato në veprimtaritë mbrenda bizneseve
sepse organizata më së shumti bazohen në kreditë si mjete për investim të metutjeshëm.
Burimi:Publikim i SOROS, Barometri për normat e interesave në kredi
personale,për biznes dhe shtëpi(Gusht,2011.f.15)
SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë
-11-

15. Rekomandimet:
Kompania SOROS dhe Riinvest gjatë monitorimit të sektorit bankar me qëllim të
krahasimit të normave të kredisë dhe ndikimit të tyre në organizata, si dhe me një studim
të hollësishëm të parametrave kryesore bankare në pozicionin e organizatave dhe
familjeve,dhe aspektit të ndikimitë të sjelljës së kredisë, për të kuptuar mbi të gjitha
kompleksitetin e sektorit, mënyrën e funksionimit e për më tepër të sjelljes së këtij tregu
në organizata, del me disa gjetje dhe rekomandime me qëllim të të kuptuarit se sa kreditë
ndikojnë në organizata:
-Sipas analizave del se kreditë janë bazë për një funksionim të duhur të sjelljes së
organizatave ashtu që ato të punojn pandonjë barrierë gjatë zhvillimit të veprimtarive
ashtu siq duhet.
-Ndikimi i saj në fushën e biznesit është e pashmangshme duke bërë kufizimin në
aspektin financiar përshka të normave të larta të kredive që ofron ky sektor.
-Ky sektore sipas analizave dhe anketave të bëra del se din të jetë shumë i egër edhe për
shtresen sociale,duke i dëmtuar ata në zhvillimin e biznesve si dhe hapjen e këtyre
bizneseve të reja.
-Kalimi i ligjit të ri bankar do të forcojë kornizën institucionale për bankat dhe
institucionet mikrofinanciare.Në këtë skaj ligji i sigurimit të kredive është e nevojshme të
amandamentohet ashtu që të lejojë organizatat të sigurohen në marrje të kredive me një
normë të kredisë më të ulët(Rekomandimet e FMN-së për Stabilitetin Financiar Mbrojtës
në Kosovë).
SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë
-12-

16. Referencat:
Burimi: Analiza e Monitorimit të Bankave Komerciale dhe Sektorit banker(2011, f.8)
Burimi: Të dhënat e grafikës të publikuara në ueb-faqen e SOROS-së, (Qershor
2011,f.10),
Burimi:Raporti i Stabilitetit Financiar,Banka Qendrore e Repulikës së Kosovës. (BQK.
Prishtinë,2011.f,36),
Burimi: www.bscee.org, AAB,Riinves,SOROS(Rishikim i BSCEE 2011),
Burimi:BQK, Raporti vjetor,analiza mbi sektoret e ekonomisë (2010,f.47),
Burimi: BQK, Raporti vjetor i KFOS-SOROS, (2010, faqe 37),
Burimi: Të dhënat e mbledhura nga Autoriteti Kosovar,SOROS(qershor,2011),
Publikim i SOROS, Barometri për normat e interesave në kredi personale për biznes
dhe shtëpi(Gusht,2011.f.15).
Raporti i publikuar në faqen zyrtare. www.KFOS.org.
Raporti i publikura në faqen, http://kfos.org/banking-sector-facilitator-or-barrier/
Grafikat: http://kfos.org/banking-sector-facilitator-or-barrier/, disa nga grafikat janë
punuar bazuar në shifrat të publikuara në raportin e barometrit për normat e interesave
ne kredi personale, për biznes.
SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë
-13-