1. 5.1 KONSEP UMUM SUMBER PENGAJARAN
• Ikhsan dan Norilla (2006) :
Sumber pengajaran merujuk kepada bahan-bahan
pengajaran dan pembebelajaran (P&P) yang perlu digunakan
oleh guru bagi mengerakkan proses P&P yang ditetapkan.
• Jamaludin et.al (2000) :
Merujuk sumber pengajaran kepada teknologi
pendidikan. Teknologi pendidikan ialah aplikasi prinsipprinsip saintifik untuk membina dan membentuk sesuatu
bahan bagi melaksanakan proses P&P.
(Teknologi pengajaran – satu sistem yang meliputi alat dan
bahan media, pengetahuan dan kemahiran, teknik dan
organisasi yang digunakan secara terancang dan teratur
(proses dan produk) bagi menghasilkan kecekapan di dalam
proses pengajaran dan keberkesanan di dalam pembelajaran.

2. 5.2 RASIONAL PENGGUNAAN SUMBER
ATAU BAHAN DALAM P&P
• Ikhsan dan Norilla (2005)
Cara murid belajar boleh dikategorikan seperti
berikut :
- Melalui pembacaan daripada bahan-bahan
bacaan
- Mendengar pengalaman orang lain
- Mengamati dan meniru sesuatu perbuatan
- Melalui pengalaman langsung (ujikaji @ meniru
perlakuan serenta)

3. Memotivasikan pelajar
• Tarik minat
• Libatkan murid
• Tambah persepsi kawalan
Mengaitkan dengan kehidupan
• Bantu murid menguasai
pengetahuan, kemahiran dan
nilai dalam kehidupan seharian
RASIONAL
PENGGUNAAN
SUMBER @
BAHAN DLM
P&P
Alat sokongan dan
perkongsian
• Variasi dalam aktiviti elak
murid bosan
Mengurangkan kos
• Boleh digunakan
berulangalik
Memartabatkan profesion
• Penggunaan ABM bantu
penyampaian guru

4. 5.3 KEPENTINGAN BAHAN SUMBER PENGAJARAN
Jadual 1. Keberkesanan proses Pembelajaran menggunakan panca indera
Pancaindera
Peratus Penerimaan
Penglihatan
75%
Pendengaran
13%
Sentuhan
6%
Rasa
3%
Hidu
3%
Jadual 2. Kadar peringatan mengikut aktiviti yang dilakukan
Aktiviti pembelajaran
Peratus Ingatan
Membaca
10%
Mendengar
20%
Melihat
30%
Mendengar dan melihat
50%
Menyebut
80%
Menyebut dan membuat
90%

5. • Sambungan..
Kesimpulan daripada jadual:
Sekiranya pelbagai deria digunakan serentak
dalam sesuatu aktiviti, ia akan meningkatkan
peratus ingatan pelajar.
Kung Fu Tze (ahli falsafah cina) bermadah :
Kalau saya dengar saya lupa
Kalau saya lihat saya ingat
Kalau saya buat saya faham

6. Menjadikan pendidikan lebih produktif
• P&P berjalan lancar
• Beban guru berkurang
Pendidikan yang lebih seimbang
• Pelajar belajar melalui rakaman
peristiwa luar dari pengetahuan
dan pengalaman
5.4 MATLAMAT
DAN FAEDAHFAEDAH
PENGGUNAAN
SUMBER P&P
Pengajaran yang hampir kepada
keadaan sebenar
• Dapat mendekatkan jurang
antara dunia luar dengan alam
persekitaran sekolah
Pengajaran bersifat individual
• Guru berpeluang guna pelbagai
teknik
Pengajaran berasaskan kajian
saintifik
• Guru perlu membuat kajian dan
penyelidikan agar sumber yang
dibina sesuai dan melancarkan
proses p&p
Pengajaran bersemangat dan
berharga
• Sumber yang diguna dapat
meransang persekitaran p&p
Cth : peristiwa jauh di bawa dalam
bentuk filem

7. 5.5 KATEGORI BAHAN SUMBER
PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN
SUMBER PENGAJARAN DAN
PEMBELAJARAN
BAHAN CETAK
BAHAN BUKAN CETAK
Perkakasan
Perisian
Bahan 3D

8. Bahan Cetak
• Buku-buku
– Mashaf-mashaf, kitab tafsir, buku teks, buku rujukan,buku
latihan,kamus,atlas,buku-buku fiksyen/bukan
fiksyen,ensiklopedia,autobiografi dll
• Terbitan berkala
– Pelbagai akhbar harian,mingguan,bulanan
– Majalah terbitan bulanan,tahunan dwi tahunan,keluaran
khas
• Gambar foto
– Gambar yang menunjukkan keadaan asas atau semulajadi
– Cth : gambar pemandangan,masjid,kaabah

9. 2. Bahan Bukan Cetak
• Bahan Perkakasan
Kategori
Contoh
Bahan bukan tayang
Papan tulis, papan magnet, papan
flannel,carta,imej primer,imej printer,mikro
komputer
Bahan audio (pendengaran)
Radio,kaset,pita kaset,audio card reader
Bahan visual (tayangan)
OHP,projektor filem slaid,projektor filem
jalur,episkop,epivisor
Bahan audio visual (dengar,tayang)
Televisyen,projektor slaid bersuara, projektor
jalur kaset dengan kaset, komputer, CD
• Bahan perisian
- Lembaran lutsinar (transparensi), filem jalur,
filem sisipan. Kaset pita audio,kad imbasan,
disket, cakera padat
• Bahan 3D
- Relia, replika

10. 5.6 PROSES PENYEDIAAN DAN PENGGUNAAN
SUMBER PENGAJARAN
- Bahan P&P adalah sebagai media Pengajaran atau
“instructional media”.
- Bantu guru dan pelajar dapatkan ilmu
pengetahuan/kemahiran.
- Proses penyediaan sumber perlu selaras dengan matlamat
dan objektif sukatan pelajaran,dasar dan hala tuju pendidikan.
Proses memilih
Proses mengolah
Proses membina
dan menghasilkan
bahan
Proses menilai
Proses mengguna

11. 5.7 PROSES PEMILIHAN SUMBER PENGAJARAN DAN
PEMBELAJARAN
PERSEDIAAN
PENYAMPAIAN
-
Pastikan bahan digunakan dengan betul
Imej jelas, suara didengar
pastikan pelajar dapat tumpu perhatian
•
-
Penyediaan Guru
Menonton sebelum tayang video
Cuba eksperimen
Susun tranparensi
Tinjau kawasan yang ingin dikaji
Rancang dengan teliti
•
-
Persediaan kelas
Susun alat dan bahan yang diperlukan
Pastikan alat berkeadaan baik dan
berfungsi
Sekiranya lawatan pastikan
pengangkutan,keselamatan ada
KEGIATAN SUSULAN
-
Adakan sesi perbincangan
Minta pelajar jawab soalan
Nilai kerja pelajar
Catat komen/ulasan terhadap sumber
Yang guna
•
-
Persediaan persekitaran
Perkenalkan bahan sumber
Beri arahan dengan jelas
Maklumkan tugasan pelajar diakhir
pelajaran

12. 5.8 PROSES MENYEDIA DAN MENGGUNAKAN BAHAN
SUMBER PENGAJARAN
1. Bahan cetak
- bagi melancarkan proses p&p, guru perlu menyedia,
mengguna dan memberikan bahan-bahan cetak untuk
melicin dan menyokong pengajarannya.
a. buku-buku (buku teks, buku rujukan, buku kerja)
Pekeliling ikhtisas Bil 12/1999, Kem Pelajaran M’sia
memberi garis panduan berkaitan penggunaan buku teks
serta buku latihan dan aktiviti. Buku latihan dan buku
aktiviti Tahap 1 yang diperakui oleh KPM wajib digunakan.
Pekeliling Ikhtisas Bil 10/1999 melarang sekolah
menggunakan buku ,buku latihan, dan aktiviti sewenangwenangnya sebagai buku teks, buku aktiviti atau buku
tambahan.

13. b. Majalah
- Bahan cetak yang diterbitkan secara berkala (mingguan,
bulanan,tahunan)
- Dapat dijadikan medium dalam menyampaikan sesuatu
pengetahuan,kemahiran atau nilai kepada pelajar sekolah
rendah.
c. Suratkhabar
- Penggunaan Akhbar Dalam Darjah (ADD)
- Helaian dalam surat khabar boleh dimanfaatkan untuk
pembelajaran.
- Boleh dijadikan buku skrap

14. 2. Grafik
 Poster
 Carta
 Lakaran dan Kartun
 Peta

15. a. Poster
- Suatu gambaran yang boleh dijelaskan melalui
perkataan dan gambar serta ilustrasi atau melalui
gambar sahaja.
- Perlu memenuhi prosedur perancangan di bawah
supaya dapat membantu proses pengajaran guru
Kerja melakar
Pengumpulan bahan
Penghurufan
Penerbitan huruf untuk tajuk dan label
“layout” bahan visual

16. b. Carta
- Sesuatu susunan maklumat yang sistematik
- Mengandungi huruf, angka, gambar, jadual,
gambar rajah, lakaran, nota ringkas, rangkai kata, simbol dan
lukisan.
- Digunakan untuk menghuraikan proses sesuatu idea @
menunjukkan pembahagian elemen-elemen secara terasing.
- Prinsip asas pembinaan carta ialah :
- Penerbitan mestilah jelas dan cukup besar untuk
memusatkan perincian yang kompleks.
- Rancangkan ‘layout’ dan teknik gambaran yang
membolehkan mesej dijelaskan.
- Reka bentuk tidak akan mengelirukan pemahaman
pelajar.
- Penghurufan (gunakan penghurufan unistensil, tiga
dimensi, huruf komputer bersaiz minimun 5 cm).

17. Contoh Carta
• Carta Flip/Selak : beberapa lembaran carta yang disusun
dan diselak satu persatu. Digantung pada bingkai yang
boleh dibuat sendiri.
• Carta Pusing : Carta yang dibuat dari kertas tebal atau kain
digulung atau dipusing semasa mempersembahkannya.
• Carta Aliran : Carta yang mempamerkan langkah-langkah
sesuatu proses.
• Carta Graf : Membandingkan kemajuan berbentuk graf
(bar)
• Carta Pai : berbentuk bulatan untuk menunjukkan
perbezaan sesuatu perkaitan.

18. c. Lakaran dan Kartun
• Bahan lakaran mengandungi suatu ‘hint’ atau
petunjuk mengenai hal sebenar.
• Satu tanda garisan atau objek secara ringkas
untuk menggambarkan suatu objek atau insiden.
• Perlu diolah secara berperancangan agar
kehadiran subjek tersebut dapat diinterpretasikan
oleh pelajar dan menimbulkan suatu penekanan.
• Penggunaan kartun berfungsi sebagai bahan
humor yang dapat tarik perhatian.
• Kaedah pembesaran ilustrasi kartun dari
penghurufan yang teliti hendaklah dipatuhi.

19. d. Peta
• Mendekatkan murid kepada keadaan sebenar
selain daripada dapat menarik minat murid.
• Sesuai semasa kaedah penerangan guru dan
murid berinteraksi dengan bahan.
• Dapat disediakan dalam manila kad atau
kertas sebak @ beli yang telah siap.

20. 3. Fotografi
• Digunakan sekiranya guru menghadapi
masalah untuk membawa pelajar ke lokasi
yang sebenar.
• Cara persembahan fotografi ialah :
- Visual bersama audio
- Visual bersama penyataan
- Visual bersama penerangan

21. 4. Transparensi
• Kepingan lutsinar yang mempunyai
lukisan,lakaran/rajah atau bentuk gambar
yang dicetak keatasnya.
• Menggunakan OHP (Over Head Projektor)
• Kebaikan - boleh disedia dalam bentuk warna
- beri keselesaan semasa penyampaian
- boleh diguna berulang kali
- lebih bersih berbanding papan kapur
- boleh melibatkan pelajar

22. 5. Bahan Audio
• Bahan pengajaran yang berasaskan suara @ bunyibunyian
• Prosedur penghasilan bahan audio ialah
* Perancangan – tentukan objektif, kumpulan
sasaran, garis panduan, isi kandungan dan
bantuan alat lain
* Persediaan untuk rakaman – skrip,muzik dan
kesan bunyi, penyampai dan pelakon, peralatan
rakaman
* Rakaman – guru perlu memahami panduan teori
dan praktikal rakaman
* Aktiviti susulan – Sediakan panduan pengguna
dan lembaran kerja berkaitan

23. 6. Bahan audio visual
• Kaedah audio visual menggabungkan 2 kemahiran
(mendengar&melihat) – dengar, faham,ingat dan boleh
diulang
• Pemilihan bahan audio visual untuk pengajaran perlu :
- Pastikan dahulu matlamat dan objektif
- Pilih sumber bahan audio visual
- Ada pengetahuan menggunakan bahan
• Cth bahan audio visual : televisyen, filem bersuara, slaid dan
tape, bahan video
• Kelebihan menggunakan bahan audio visual
- Pelajar berasa seperti keadaan sebenar
- Boleh diubahsuai mengikut situasi

24. i. Bahan komputer
• Jenis-jenis perisian yang boleh dihasilkan ialah :
- Tutorial
- Latih tubi secara interaktif
- Simulasi situasi sebenar
- ‘game’ berunsur pendidikan
- Penyelesaian masalah secara proses

25. ii. Bahan multimedia
• Multimedia bermaksud pelbagai media yang kerap merujuk
kepada gabungan unsur-unsur seperti teks, warna, gambar,
bunyi, video, dan animasi.
• Multimedia dapat memainkan peranan untuk menyediakan
persekitaran yang kaya dengan sumber bagi membolehkan
pengajaran guru berorientasikan pelajar dan diamalkan secara
lebih berkesan.
• Penggunaan multimedia berkesan bagi tujuan p&p kerana :
- bantu motivasi pelajar
- pelajar terlibat secara aktif
- pelajar mudah mendapatkan maklumat
- peluang untuk pelajar berdikari
- pelajar belajar secara spontan mengikut mod deria yang
digemari.
- Kembangkan pengalaman pelajar dengan meneroka
sendiri.

26. iii. Internet
• Salah satu penggunaan teknologi maklumat dan
komunikasi (ICT) yang paling popular dewasa ini.
• Antara cara menggunakan internet dalam P&P
Pendidikan Islam ialah :
- Guru sediakan tugasa dan minta pelajar buat
penyelidikan lanjutan dalam topik tertentu dari
sumber internet.
- Guru menggunakan laman web Islam sebagai
tapak.
- Guru sediakan tugasan susulan

27. 8. Bahan Tiga Dimensi
• Relia – senang didapati dan selamat diolah
Cth : spesimen batuan, tumbuh-tumbuhan dan haiwan kecil,
bahan awet basah dan kering (sesuai untuk P&P akidah
dan ibadat)
• Model – bahan gantian yang dapat mewakili bahan sebenar
Cth : model sebuah rumah, kedai, binatang, kaabah
• Diorama – satu reka bentuk gabungan bahan-bahan
real,patung dan model diletakkan dalam satu susunan
kedudukan seperti keadaan sebenar.
Cth : diorama muzium, diorama di sawah padi

28. 5.9 Prinsip Pemilihan dan Penggunaan Bahan
Sumber Pengajaran
1. Sesuai bagi mencapai objektif P&P (sesuai dengan tajuk
dan kurikulum)
2. Praktikal untuk digunakan. (mudah dibawa,
disimpan,dikeluarkan)
3. Menumpukan perhatian pelajar kepada proses P&P.
4. Mempunyai ciri-ciri keberkesanan kos (mudah bina, tahan
lama,murah)
5. Lebih baik jika maujud, konkrit dan konstektual.
6. Bersifat interaktif
7. Kepelbagaian. (elak jemu dan bosan)
8. Jumlah yang mencukupi (elak perebutan)
9. Selaras dengan nilai dan budaya yang ada. (elak konflik)

29. 5.10 Proses Penilaian Sumber Pengajaran dan
Pembelajaran
1. Sesuai dengan objektif pelajaran dan dapat membantu
guru menyampaikan isi pelajaran di samping sesuai
dengan tahap pemahaman dan perkembangan kognitif
pelajar.
2. Interaksi secara langsung dapat galakkan proses P&P
antara guru dan murid
3. Sumber P&P dapat menarik minat dan perhatian pelajar
disamping dapat menerapkan nilai murni melalui interaksi
pelajar dengan sumber tersebut.
4. Sumber P&P perlu mudah diguna, dibawa dan disimpan.
5. Sumber P&P berkualiti. (tahan lasak, menepati sukatan)
6. Kos penghasilan dan kos penyelenggaraan berpatutan.
(murah)

30. 5.11 PERBANDINGAN ANTARA BEBERAPA KATEGORI
SUMBER PENGAJARAN
Jenis Sumber
Kekuatan
Kelemahan
-
Fleksibel
Interaktif
Secara langsung
Mudah akses
- Tidak terjamin kualiti
- Sukar mendapatkan
pakar yang berwibawa
-
Murah
- Kekal
Senang dirujuk
Mudah alih
Mudah akses
-
Tebal
Berat
Tidak boleh disunting
Tidak terkini
Sumber Audio-Visual
(pandang-dengar)
-
Murah
- Menarik
Pelbagai pancaindera
Boleh ulang
Mudah akses
-
Tidak tahan lasak
Terdapat yang mahal
Susah untuk disunting
Tidak terkini
Sumber berkomputer
-
Amat fleksibel
Menarik
Mudah dikemaskini
Pelbagai multimedia
Jaringan tidak terhad
-
Mahal
Menimbulkan tekanan
Perisian terhad
Risiko mudah rosak
Sumber Berasaskan
Manusia
Sumber Bahan Bercetak

31. Latihan Ulangkaji
1. Apakah yang dimaksudkan dengan Sumber Pengajaran?
2. Berikan DUA rasional pentingnya Sumber Pengajaran
dalam proses pengajaran dan pembelajaran?
3. Huraikan EMPAT faedah penggunaan sumber pengajaran
dalam proses P&P?
4. Sebelum perlaksanaan aktiviti P&P terdapat sekurangkurangnya tiga jenis persediaan. Jelaskan DUA jenis
persediaan yang perlu diambil perhatian oleh guru.

32. •
•
•
•
•
•
•
Visual yang bukan berbentuk tayangan
1- Papan hitam
2- Papan putih
3- Papan bulletin
4- Gambar
5- Carta flip
6- Peta dan graf

33. •
•
•
•
Peta dan graf
Reali
Model
Bahan pameran

34. • VISUAL TAYANGAN
• Rekod imej objek, manusia, peristiwa atau
situasi yang ditunjukkan dengan
menggunakan LCD, OHP, jalur filem, selaid dan
sebagainya.

35. • Media audio
• Menggunakan bunyi untuk menyampaikan
maklumat masilnya rekod, rekod fonograf, pita
audio, CD, DVD dan sebagainya

36. • Multimedia
• Gabungan Video dan audio, contoh kit
multimedia, modul, pusat pembelajaran,
video interaktif dan sebagainya

37. • Filem dan Video
• Disediakan secara komersial untuk digunakan
dalam pelbagai seting seperti kumpulan besar,
kumpulan kecil atau secara individu.

38. • Sistem siaran elektronik
• Menggunakan bunyi dan gambar jarak jauh
melalui radio, TV, teleconferencing, teleks,
videoteks

39. • Media pengajaran berasaskan komputer
• Kini digunakan secara berleluasa dalam bilik
darjah melalaui komputer riba dan perisian
pengajaran yang dibekalkan atau disediakan
oleh guru sendiri

40. • BUKU DAN BAHAN CETAK
• 1 Buku teks- Bahan cetakan utama guru
dan murid-murid
• 2 Bahan resos- Digunakan sebagai
sokongan atau tambahan kepada buku
teks dan kurikulum yang disediakan.
Misalnya: surat khabar, majalah, jurnal,
brosur, ensaiklopedia

41. • 3. Buku kerja- Bahan tambahan yang
mengandungi latihan berbentuk soalansoalan, kuiz, ujian pendek bagi menilai
kefahaman dan penguasaan ilmu dan
kemahiran berkaitan dengan isi pelajaran yang
berkenaan.

42. Sekian…
Sama-sama Kasih….