Dokumen tersebut membahas tentang kesantunan berbahasa dalam masyarakat Melayu. Kesantunan berbahasa melibatkan pemilihan kata dan cara berkomunikasi yang sopan sesuai dengan situasi, hubungan, dan status lawan bicara. Dokumen juga menjelaskan sistem gelar dan sapaan yang digunakan dalam bahasa Melayu."

1. 11
KESANTUNANKESANTUNAN
BERBAHASABERBAHASA

2. 22
Orang Melayu
memandang tinggi
terhadap bahasa
Bahasa mewujudkan
hubungan
kemanusiaan yang
berharmoni dalam
masyarakat
Bahasa
seseorang
menggambarkan
personalitinya

3. 33
““Kesopanan dan kehalusanKesopanan dan kehalusan
dalam menggunakan bahasadalam menggunakan bahasa
ketika berkomunikasi samaketika berkomunikasi sama
ada melalui lisan atau tulisan”ada melalui lisan atau tulisan”

4. 44
KESANTUNAN BERBAHASAKESANTUNAN BERBAHASA
Cara dan bentuk bahasa yang digunakanCara dan bentuk bahasa yang digunakan
oleh seseorang dengan penuh sopan;oleh seseorang dengan penuh sopan;
Timbang rasa yang kita berikan kepadaTimbang rasa yang kita berikan kepada
orang yang mendengar pertuturan kita.orang yang mendengar pertuturan kita.
Contoh:Contoh:
Bahasa yang digunakan untukBahasa yang digunakan untuk
menolak permintaan seseorang tanpamenolak permintaan seseorang tanpa
mengecilkan hatinya.mengecilkan hatinya.

5. 55
Cara sapaan lisan/bertulisCara sapaan lisan/bertulis
menurut bahasa Melayumenurut bahasa Melayu
dengan sopan santun supayadengan sopan santun supaya
tidak dianggap sebagai biadabtidak dianggap sebagai biadab
atau tidak berbudi bahasa.atau tidak berbudi bahasa.

6. 66
Kehalusan budi bahasa dalamKehalusan budi bahasa dalam
memakai atau menggunakanmemakai atau menggunakan
bahasa atau kesopanan ketikabahasa atau kesopanan ketika
menggunakan bahasa.menggunakan bahasa.

7. 77
Dalam kesantunanDalam kesantunan
berbahasa, bahasa Melayuberbahasa, bahasa Melayu
mempunyai sistem sapaanmempunyai sistem sapaan
dan panggilan yangdan panggilan yang
tersendiri.tersendiri.

8. 88
Sistem sapaan danSistem sapaan dan
panggilan ini melibatkanpanggilan ini melibatkan
penggabungan gelaran,penggabungan gelaran,
rujukan hormat dan gantirujukan hormat dan ganti
nama.nama.

9. 99
Kesantunan berbahasaKesantunan berbahasa
mempunyai ciri-ciri yangmempunyai ciri-ciri yang
tertentu. Penggunaan kosatertentu. Penggunaan kosa
kata dan ganti nama diberikata dan ganti nama diberi
perhatian khusus agar sesuaiperhatian khusus agar sesuai
dengan kedudukan, pangkat,dengan kedudukan, pangkat,
umur dan keakrabanumur dan keakraban
hubungan.hubungan.

10. 1010
Kesantunan BerbahasaKesantunan Berbahasa
Merangkumi:Merangkumi:
Pemilihan kata: Sesuai denganPemilihan kata: Sesuai dengan
– SituasiSituasi
– Topik perbincanganTopik perbincangan
– Hubungan penutur-pendengar (XHubungan penutur-pendengar (X
bahasa mesra)bahasa mesra)
Nada : rendah / lembutNada : rendah / lembut
Gerak laku: lemah lembutGerak laku: lemah lembut
Gaya dan ragam: tidak mengejek,Gaya dan ragam: tidak mengejek,
menyindir, perli atau menempelak **menyindir, perli atau menempelak **

11. 1111
Kesantunan berbahasa jugaKesantunan berbahasa juga
dikaitkan dengan penggunaandikaitkan dengan penggunaan
bahasa halus, termasuk dibahasa halus, termasuk di
dalamnya ialah laras bahasadalamnya ialah laras bahasa
istana. Antara ungkapanistana. Antara ungkapan
berkenaan ialah patik, tuanku,berkenaan ialah patik, tuanku,
berangkat, bersiram,berangkat, bersiram,
bersemayam, junjung kasih,bersemayam, junjung kasih,
bercemar duli dan sebagainya.bercemar duli dan sebagainya.

12. 1212
Kata dan ungkapanKata dan ungkapan
bertatasusila banyakbertatasusila banyak
digunakan dalam keadaandigunakan dalam keadaan
biasa.biasa. Pemilihan kata danPemilihan kata dan
ungkapan cuma bergantungungkapan cuma bergantung
kepada kedudukan, pangkat,kepada kedudukan, pangkat,
umur dan keakrabanumur dan keakraban
hubungan.hubungan.

13. 1313
Lihat contoh berikut:Lihat contoh berikut:
PakPak
Digunakan untuk orang lelaki yangDigunakan untuk orang lelaki yang
sama sebaya dengan ayah kendiri.sama sebaya dengan ayah kendiri.
MakMak
Digunakan untuk orang perempuanDigunakan untuk orang perempuan
yang kira-kira sebaya dengan emakyang kira-kira sebaya dengan emak
kendiri.kendiri.

14. 1414
TokTok
Digunakan untuk orang lelaki atauDigunakan untuk orang lelaki atau
perempuan yang kira-kira sebayaperempuan yang kira-kira sebaya
dengan datuk atau nenek kendiri.dengan datuk atau nenek kendiri.
AbangAbang
Digunakan untuk orang lelaki yangDigunakan untuk orang lelaki yang
lebih tua daripada kendiri dan jugalebih tua daripada kendiri dan juga
tidak setua ayah kendiri.tidak setua ayah kendiri.

15. 1515
KakakKakak
Digunakan untuk orang perempuanDigunakan untuk orang perempuan
yang lebih tua daripada kendiri danyang lebih tua daripada kendiri dan
tidak setua emak kendiri.tidak setua emak kendiri.
AdikAdik
Digunakan untuk orang lelaki atauDigunakan untuk orang lelaki atau
perempuan yang lebih mudaperempuan yang lebih muda
daripada kendiri.daripada kendiri.

16. 1616
Gelaran Pak atau Mak ketikaGelaran Pak atau Mak ketika
berkomunikasi ditambahberkomunikasi ditambah
dengan Cik, menjadi Mak Cikdengan Cik, menjadi Mak Cik
atau Pak Cik.atau Pak Cik.

17. 1717
Jenama kekeluargaanJenama kekeluargaan
terbahagi kepada:terbahagi kepada:
i. Jenama kekeluargaani. Jenama kekeluargaan
pertalian darahpertalian darah (Pak Long,(Pak Long,
Mak Long, Pak Ngah, MakMak Long, Pak Ngah, Mak
Ngah, Pak Lang, Mak Lang,Ngah, Pak Lang, Mak Lang,
Pak Njang, Mak Njang, PakPak Njang, Mak Njang, Pak
Cik, Mak Cik, Pak Su, Mak Su.Cik, Mak Cik, Pak Su, Mak Su.

18. 1818
Gabungan nama kekeluargaanGabungan nama kekeluargaan
asas (Abang (bang) dan Kakasas (Abang (bang) dan Kak
dengan jenama kekeluargaandengan jenama kekeluargaan
pertalian darah hanya terbataspertalian darah hanya terbatas
kepada Long, Ngah dan Cikkepada Long, Ngah dan Cik
seperti Bang Long, Kak Long,seperti Bang Long, Kak Long,
Bang Ngah, Kak Ngah, BangBang Ngah, Kak Ngah, Bang
Cik dan Kak Cik.Cik dan Kak Cik.

19. 1919
ii. Jenama kekeluargaan ikatanii. Jenama kekeluargaan ikatan
perkahwinanperkahwinan
Diwakili oleh kata menantu, mertuaDiwakili oleh kata menantu, mertua
dan ipar. (Pak Mertua, Mak Mertuadan ipar. (Pak Mertua, Mak Mertua
dan Tok Mentua). Ipar digunakandan Tok Mentua). Ipar digunakan
untuk merujuk kepada ahli-ahli dalamuntuk merujuk kepada ahli-ahli dalam
keluarga suami atau isteri selainkeluarga suami atau isteri selain
menantu dan mertua.menantu dan mertua. ContohContoh: abang: abang
ipar, kak ipar, adik ipar mak longipar, kak ipar, adik ipar mak long
ipar, mak ngah ipar dan sebagainya.ipar, mak ngah ipar dan sebagainya.

20. 2020
Gelaran Pergaulan BebasGelaran Pergaulan Bebas
BiasanyaBiasanya CikCik digunakan untukdigunakan untuk
perempuan yang belumperempuan yang belum
berkahwin, manakalaberkahwin, manakala EncikEncik
untuk lelaki sahaja.untuk lelaki sahaja.

21. 2121
1. Kata ganti diri dan1. Kata ganti diri dan
sapaan dalam keluargasapaan dalam keluarga
Keluarga Diraja
• Patik
• Tuanku
• Baginda
Keluarga rakyat biasa
•Sedarah
(ayah, emak, abang,
kakak, adik,along dll)
•Semenda

22. 2222
2. KATA GANTI DIRI & SAPAAN2. KATA GANTI DIRI & SAPAAN
DALAM MASYARAKATDALAM MASYARAKAT
Berdasarkan faktor:
umur
Pangkat / status

23. 2323
KATA GANTI DIRI & SAPAANKATA GANTI DIRI & SAPAAN
BERDASARKAN UMURBERDASARKAN UMUR
Pak cik / abang tolong
tangkap bola ni.
Adik balinglah,
pakcik tangkap.
Kakak
Tok
Mak cik
Saudara
Saudari
Nama..

24. 2424
Gelaran Pergaulan Formal
Gelaran Warisan
Gelaran Kurniaan Kerajaan
Gelaran Kurniaan Iktisas
Gelaran Keagamaan **

25. 2525
Pergaulan yang menunjukkan adanya sekatan-sekatan
sosial tertentu sama ada sekatan pangkat dalam pekerjaan,
kedudukan sosial atau sekatan sosial disebabkan sipenyapa
belum begitu kenal antara satu sama lain.
Tuan Orang lelaki yang lebih tinggi pangkatnya dan yang bergelar Haji,
Doktor, dan Profesor
Puan
Perempuan yang sudah bersuami
Belum kahwin tetapi memegang jawatan Guru Besar / Pengerusi
Encik / Cik Sama seperti “tuan” Saudara / saudarai Orang muda

26. 2626
Tengku / Engku
Megat
Tuan Syed
Wan
Nik
Abang
Awang Dayangku **
Gelaran yang diwarisi sejak kelahirannya

27. 2727
TunTun
Toh PuanToh Puan
Tan SriTan Sri
Datuk SriDatuk Sri
Datin SriDatin Sri
DatukDatuk
Datuk PadukaDatuk Paduka
Doktor
Profesor
Haji
Nama+ +
Datuk Sri Dr Mahathir
Dianugerahkan oleh
Kerajaan kerana berjasa

28. 2828
Haji & Hajah
Imam, Lebai & Bilal
Orang yang telah
menunaikan
Fardhu Haji
Petugas di masjid

29. 2929
Gelaran yang diperoleh kerana
kejayaan dalam bidang ikhtisas
atau akademik
Profesor, doktor, cikgu,
ustazah, ustaz dsb.

30. 3030
Gelaran WarisanGelaran Warisan
ContohContoh RajaRaja (Perak, Selangor),(Perak, Selangor),
Pangeran, Pangeran Anak,Pangeran, Pangeran Anak,
Pangeran MudaPangeran Muda (Brunei(Brunei
Darussalam)Darussalam) TengkuTengku (Kelantan,(Kelantan,
Pahang, Kedah, Terengganu).Pahang, Kedah, Terengganu).

31. 3131
Gelaran warisan kepada keturunanGelaran warisan kepada keturunan
Nabi Muhammad s.a.w. sepertiNabi Muhammad s.a.w. seperti
syedsyed atauatau sayidsayid bagi lelaki danbagi lelaki dan
SyarifahSyarifah bagi perempuan.bagi perempuan.
Sesetengah pihak mengatakanSesetengah pihak mengatakan
bahawa gelaranbahawa gelaran Syarif, SyeikhSyarif, Syeikh dandan
SitiSiti juga tergolong ke dalam gelaranjuga tergolong ke dalam gelaran
jenis ini.jenis ini.

32. 3232
Gelaran warisan daripadaGelaran warisan daripada
keturunan yang berasal dari luarketurunan yang berasal dari luar
Malaysia sepertiMalaysia seperti RadenRaden (Jawa),(Jawa),
DaengDaeng (Bugis),(Bugis), Sidi, SutanSidi, Sutan
(Minangkabau),(Minangkabau), TeukuTeuku dandan
TeungkuTeungku (Aceh).(Aceh).

33. 3333
Gelaran Kurniaan, Tun, Toh Puan,Gelaran Kurniaan, Tun, Toh Puan,
Puan Sri, Datuk (Datuk Seri, DatukPuan Sri, Datuk (Datuk Seri, Datuk
Paduka, Datuk Setia), Datuk (DatukPaduka, Datuk Setia), Datuk (Datuk
Patingi, Datuk Amar), Datin PadukaPatingi, Datuk Amar), Datin Paduka
(gelaran yang dikurniakan oleh(gelaran yang dikurniakan oleh
kerajaan negeri Selangor), Tohkerajaan negeri Selangor), Toh
Puan (isteri kepada datuk diPuan (isteri kepada datuk di
Terengganu).Terengganu).

34. 3434
Rujukan HormatRujukan Hormat
Yang di-Pertuan Agong dan RajaYang di-Pertuan Agong dan Raja
Permaisuri AgongPermaisuri Agong
Kebawah Duli Yang Maha Mulia SeriKebawah Duli Yang Maha Mulia Seri
Paduka BagindaPaduka Baginda
Sultan, Raja, Sultanah, TengkuSultan, Raja, Sultanah, Tengku
Ampuan, Raja PermaisuriAmpuan, Raja Permaisuri
Duli Yang Maha MuliaDuli Yang Maha Mulia

35. 3535
Balu RajaBalu Raja
Yang Maha MuliaYang Maha Mulia
Raja Muda atau TengkuRaja Muda atau Tengku
MahkotaMahkota
Duli Yang Teramat Mulia atauDuli Yang Teramat Mulia atau
Yang Teramat MuliaYang Teramat Mulia

36. 3636
Kerabat Diraja KaribKerabat Diraja Karib
Yang Amat MuliaYang Amat Mulia
Bergelar warisanBergelar warisan
Yang MuliaYang Mulia
Perdana Menteri, Timbalan PerdanaPerdana Menteri, Timbalan Perdana
Menteri, Menteri Besar, KetuaMenteri, Menteri Besar, Ketua
MenteriMenteri
Yang Amat BerhormatYang Amat Berhormat

37. 3737
Menteri, Ahli Parlimen, AhliMenteri, Ahli Parlimen, Ahli
Dewan Undangan Negeri (wakilDewan Undangan Negeri (wakil
rakyat)rakyat)
Yang BerhormatYang Berhormat
Wakil Rakyat yang mempunyaiWakil Rakyat yang mempunyai
gelaran Tengku atau Rajagelaran Tengku atau Raja
Yang Berhormat MuliaYang Berhormat Mulia

38. 3838
Tun, Toh PuanTun, Toh Puan
Yang Amat BerbahagiaYang Amat Berbahagia
Yang mempunyai gelaranYang mempunyai gelaran
kurniaan kerajaan (selain Tunkurniaan kerajaan (selain Tun
dan Toh Puan) atau/dan gelarandan Toh Puan) atau/dan gelaran
ikhtisas yang formalikhtisas yang formal
Yang BerbahagiaYang Berbahagia

39. 3939
Ketua Hakim NegaraKetua Hakim Negara
Yang Amat ArifYang Amat Arif
Ketua Polis NegaraKetua Polis Negara
Yang Amat SetiaYang Amat Setia
Hakim, KadiHakim, Kadi
Yang ArifYang Arif

40. 4040
Mufti dan pemimpin IslamMufti dan pemimpin Islam
Sahibul SamahahSahibul Samahah
Ketua jabatan tanpa gelaranKetua jabatan tanpa gelaran
Yang BerusahaYang Berusaha

41. 4141
Peraturan sapaan semasa
memberi ucapan:
1. Memberi salam
2. Pengerusi / pengacara majlis
3. Tetamu khas (VIP)
4. Tetamu lain mengikut protokol
Sapaan: Tuan-tuan, saudara saudari

42. 4242

43. 4343
Suatu cara berkomunikasi tanpa
menggunakan pertuturan (lisan).
sebaliknya komunikator menggunakan:
1. Gerakan anggota badan: tangan, kepala dll
2. Gerakan mata
3. Mimik muka

44. 4444
Boleh menyampaikan sikap / utusan yang
sukar disampaikan secara lisan / tulisan
Boleh menggambarkan emosi, personaliti
tujuan dan status sosial seseorang
Boleh mengukuhkan hujah dan menilai
maklum balas penerima

45. 4545
ISYARAT GERAKAN TANGANISYARAT GERAKAN TANGAN
Emblems
Isyarat tangan yang digunakan secara
tersendiri untuk menyampaikan sesuatu
maksud
Illustrators
Isyarat gerakan tangan yang digunakan
bersama-sama dengan ucapan untuk
membantu / mengukuhkan pemahaman
1
2

46. 4646
EMBLEMSEMBLEMS
Dipengaruhi oleh sesuatu budaya sesuatuDipengaruhi oleh sesuatu budaya sesuatu
bangsa: contoh; bunuh diribangsa: contoh; bunuh diri
Ada yang mempunyai maksud sejagat: VAda yang mempunyai maksud sejagat: V
Maksudnya tepat & difahami penerimaMaksudnya tepat & difahami penerima
Untuk menyampaikan sesuatu maksudUntuk menyampaikan sesuatu maksud
yang tidak mahu diucapkan **yang tidak mahu diucapkan **

47. 4747
Apakah maksud EMBLEMS ini?Apakah maksud EMBLEMS ini?

48. 4848
Emblems ini?Emblems ini?

49. 4949
Mimik MukaMimik Muka
Boleh menggambarkan perasaan danBoleh menggambarkan perasaan dan
peribadi seseorangperibadi seseorang
Seseorang itu tidak boleh berbohongSeseorang itu tidak boleh berbohong
dengan mimik mukadengan mimik muka
Komunikasi akan lebih berkesanKomunikasi akan lebih berkesan
sekiranya komunikator faham mimik mukasekiranya komunikator faham mimik muka

50. 5050
Setiap komunikator perlu membaca
bahasa tubuh pihak kedua semasa
berkomunikasi untuk mengetahui;

51. 5151
Bila kita mesti mengubah sikapBila kita mesti mengubah sikap
atau menukar tajuk perbualanatau menukar tajuk perbualan

52. 5252
Bila kita patut berhenti bercakapBila kita patut berhenti bercakap

53. 5353
Bila kita patut membuat sesuatuBila kita patut membuat sesuatu
yang lain sama sekaliyang lain sama sekali

54. 5454
Bahasa tubuh juga menunjukkanBahasa tubuh juga menunjukkan
kesopanan / kesantunan seseorangkesopanan / kesantunan seseorang

55. 5555

56. 5656
Apakah tindakan anda apabila andaApakah tindakan anda apabila anda
mendapati mimik muka orang yang dilawanmendapati mimik muka orang yang dilawan
bercakapbercakap begini? Beri alasannya.begini? Beri alasannya.
1
2
3
4
5

57. 5757
Bagaimana kalau begini?Bagaimana kalau begini?

58. 5858
Begini?Begini?

59. 5959
Begini?Begini?

60. 6060
Yang ini?Yang ini?

61. 6161
Begini pula?Begini pula?

62. 6262
Yang ini?Yang ini?

63. 6363
Kalau orang yang dilawan bercakap
berpeluk tubuh atau duduk bersilang
kaki, apakah maksud bahasa tubuh
begitu?

64. 6464
Berpeluk Tubuh dan Bersilang KakiBerpeluk Tubuh dan Bersilang Kaki
Bersikap defensif terhadap idea kitaBersikap defensif terhadap idea kita
Biasanya pendengar akan mengikutBiasanya pendengar akan mengikut
penyampai. Sekiranya penyampaipenyampai. Sekiranya penyampai
berpeluk tubuh, penerima juga akan ikutberpeluk tubuh, penerima juga akan ikut
berpeluk tubuh.berpeluk tubuh.

65. 6565
Bercekak pinggang &
Seluk poket? Sopan?

66. 6666
Bercekak PinggangBercekak Pinggang
Sedang bersiap sediaSedang bersiap sedia
Tidak sabar untuk melakukan sesuatuTidak sabar untuk melakukan sesuatu
Menunjukkan status: lebih berkuasaMenunjukkan status: lebih berkuasa

67. 6767
Apakah maksud
bahasa tubuh orang
yang bercakap dengan
menutup mulut?
Adakah sopan
berbisik dalam
satu majlis?

68. 6868
Menggigit kuku:
Apakah maksud bahasa tubuh ini?
Adakah ini perbuatan yang sopan?

69. 6969
Sesuaikan bahasa tubuh kita sekiranya
Orang yang dilawan bercakap
menunjukkan bahasa
tubuh yang positif.
Releks, mesra dan
terbuka

70. 7070
Bincangkan maksud bahasa tubuh;Bincangkan maksud bahasa tubuh;
Mata bergerak-gerak memerhati ke arahMata bergerak-gerak memerhati ke arah
lain semasa berkomunikasilain semasa berkomunikasi
Dahi berkerutDahi berkerut
Tunduk dan meramas-ramas tanganTunduk dan meramas-ramas tangan
Bercekak pinggang, lambat menjawab,Bercekak pinggang, lambat menjawab,
kalau kita duduk dia berdirikalau kita duduk dia berdiri
Duduk dihujung kerusiDuduk dihujung kerusi
Mengurut dagu, jari menyentuh hujungMengurut dagu, jari menyentuh hujung
alisalis

71. 7171
BincangkanBincangkan
Bahasa tubuh orang yang tidak setujuBahasa tubuh orang yang tidak setuju
dengan percakapan kitadengan percakapan kita
Bahasa tubuh orang yang sudah bosanBahasa tubuh orang yang sudah bosan
Bahasa badan orang yang tidak jujurBahasa badan orang yang tidak jujur
Bahasa badan orang yang berasa serbaBahasa badan orang yang berasa serba
salah, takut membuat keputusan dan cubasalah, takut membuat keputusan dan cuba
menunda sesuatumenunda sesuatu

72. 7272
TUGASANTUGASAN
1.1. Nyatakan ciri-ciri bahasa tubuhNyatakan ciri-ciri bahasa tubuh
seseorang yang positif terhadap kitaseseorang yang positif terhadap kita
2.2. Yang manakah lebih penting antaraYang manakah lebih penting antara
komunikasi lisan, gerakan tangan,komunikasi lisan, gerakan tangan,
dan mimik muka? Beri alasan anda.dan mimik muka? Beri alasan anda.