ısı, sistem

1. İş Sistemleri Tasarımı
Yrd. Doç. Dr. Bülent Gümüş
http://bgumus.etu.edu.tr
Ofis: 138 - Ofis tel: 4261
1

2. İş Tasarımı (Job design)
 İş tasarımı işin metot ve içeriğinin belirlenmesidir.
Cevaplanan sorular
 ne yapılacak?
 kim yapacak?
 nasıl yapılacak?
 nerede yapılacak?
 İnsan merkezli bir yaklaşım; gelişmiş teknolojiye rağmen
insanlar hala işletmelerin hayati parçalarıdır.
 Amaç; Verimli, güvenli, ve kaliteli bir çalışma ortamı
oluşturmak.
2

3. İş Tasarımının Başarısı
 Başarılı bir iş tasarımı;
 Deneyimli ve gerekli altyapıya sahip personel
tarafından yapılmalı
 Organizasyonun amaçları ile uyumlu
 Yazılı dokümantasyon tutulmalı
 Yönetim ve çalışanlar tarafından bu çalışmaların
gerekliliği anlaşılmalı ve onaylanmalı
 İş tasarımına iki temel yaklaşım
 Etkinlikokulu; sistematik ve mantıksal yaklaşım
 Davranışsal yaklaşım; istek ve ihtiyaçların ön plana
çıkarılması
3

4. İş tasarımıyla ilgili konular
 Ergonomi
 İşte Uzmanlaşma
 İş tasarımında davranışsal yaklaşımlar
 Takımlar
 Metot Etüdü
 Hareket Etüdü
 Çalışma şartları
4

5. Ergonomi
 Aletlerin, makine kontrollerinin, süreçlerin, ve genel
olarak çalışma ortamının tasarımında insan
faktörünün (yetenek ve vücut ölçüleri itibariyle) göz
önüne alınması.
 Amaç, iş kaynaklı hastalıkları, kazaları,
yaralanmaları, ve gereksiz yorulmaları en aza
indirerek verimliliği arttırmak.
5

6. İşte Uzmanlaşmanın Avantajları
Yönetim için: İş gücü için:
1. Eğitim kolaylaşır 1. Az eğitim ve
yetenek gereksinimi
2. Yüksek verimlilik
2. Minimum
3. Düşük ücret
sorumluluk
giderleri
3. Az zihinsel çaba
ihtiyacı
6

7. Dezavantajlar
Yönetim için: İş gücü için:
1. Kaliteye ulaşmayı 1. Monoton iş
sağlamak için 2. Yükselmek için sınırlı
motivasyon güçlüğü fırsatlar
2. İşçilerin tatminsizliği, 3. İş üzerinde sınırlı
devamsızlıkla kontrol
sonuçlanabilir, yüksek iş 4. Kendini geliştirmek için
bırakma, zarar verici az fırsat
taktikler, kaliteye daha
az özen gösterme
7

8. İşi daha enteresan yapmak için iş tasarımında
davranışsal yaklaşımlar
 İş Genişletme
 Bir işçiye toplam görevin daha fazla bir kısmını vermek (yatay
yükleme)
 Aynı yetenek ve sorumluluk seviyesi, daha fazla görev.
 İş Rotasyonu
 İşçiler periyodik olarak iş değiştirirler
 İş Zenginleştirme
 Görevlerin koordinasyonu ve planlanması için sorumluluk
arttırma (dikey yükleme)
 Bu yaklaşımların önemi, iş hayatının kalitesini arttırarak işçi
tatminini sağlamaktır.
8

9. Motivasyon ve Güven
 Motivasyon
 Verimliliği ve kaliteyi etkiler
 Bir işçi ücret dışında;
 Sosyalleşme
 Kendini geliştirme
 Bir şeyler başarmış olma hissi
gibi nedenler için de çalışır. İş tasarımında bunların farkında
olmak iş ortamına katkıda bulunur
 Güven
 Verimlilik ve çalışan-yönetim ilişkilerini etkiler
 Çalışana daha fazla sorumluluk verme, çalışanın yönetimce
istenileni yapması şansını arttırır.
9

10. Takımlar
 Genelde rutin tipte olmayan işler için örneğin müşteri
şikayetlerinin araştırılması için takımlar oluşturulur.
 Kısa dönemli takımlar
 Kalitenin iyileştirilmesi, ürün ve hizmet tasarımı, genel problem
çözümü gibi konular için
 Kendi kendini yönlendirebilen ve uzun dönemli takımlar
 Grupların kendi iş süreçlerinde belirli değişiklikler yapabilmesi
için yüreklendirilmesi
 Daha az yönetici ihtiyacı, süreçlerin geliştirilmesi için takımın
daha fazla motive olması
 Takımlar daha iyi kalite, daha fazla işçi tatmini, daha az
devamsızlık, daha az yeni işçi eğitim maliyetleri
demektir.
10

11. Metot Etüdü
 Metot etüdü
 Bir işin nasıl yapıldığını analiz eder
 Genelden özele giden bir iş analizi
 İş mekanının tasarımı ve işçi ve malzemenin
hareketlerini inceler
11

12. Metot Etüdü
Metot analizine farlı nedenler ile ihtiyaç
duyulabilir:
 Donanım ve aletlerdeki değişiklikler
 Ürün tasarımlarındaki değişiklik veya yeni ürünler
 Prosedür veya malzemelerdeki değişiklikler
 Diğer faktörler (kazalar, kalite problemleri, gibi)
12

13. Metot Etüdü Prosedürü
1. İşin seçimi ve ilgili bilgilerin toplanması
2. Çalışanlarla işin konuşulup onlardan bilgi alınması
3. Kayıtlara geçirme: uygulanmakta olan metoda ilişkin
prosedürün ve tüm verilerin kaydedilmesi
4. İşin analiz edilmesi
5. Yeni metotlar geliştir
6. Yeni metotları uygula
7. Gelişmelerin başarıldığından emin olmak için sistemi
takip et
13

14. İşin Seçimi
 İncelenecek işin seçimi:
 Yüksek işgücü içeren
 Sık tekrarlanan
 Güvenli olmayan, yorucu, can sıkıcı işler (Unpleasant),
gürültülü
 Problemli olduğu (kalite, darboğaz) saptanmış işler
14

15. İşin analiz edilmesi
 İşle ilgili ne, neden, nerde, ne zaman, kim
sorularının sorulması ve işi yapmanın daha iyi
yollarının bulunması. Bunda yardımcı şemalar;
 Süreç Akış Şeması
 Bir ürün veya iş parçası üzerinde gerçekleştirilen tüm
faaliyetleri (standart hareketler; işlem, kontrol, taşıma,
depolama vb.) gerçekleşme sırasına göre gösteren bir
şemadır
15

16. Süreç Akış Şeması
16

17. a
n
olam
e
syo
Süreç Akış Şeması ANALİST Sayfa
ikm
ol
ıma
Az para talep işi
n tr
D. Kolb 1 of 2
era
Gec
Dep
Taş
Ko
Op
Metodun Detayları
Bölüm şefi tarafından yapılan istek
Toplama sepetine koy
Muhasebe bölümüne götürülür
Hesap ve imza kontrolü
Mali işler müdürü miktarı onaylar
Veznedar para miktarını sayar
Muhasebe memuru miktarı kaydeder
Az para zarflanarak mühürlenir
Para ilgili bölüme götürülür
Para talep eden tarafından kontrol edilir
Alındığına dair imza alınır
Para kasaya yerleştirilir
17

18. İşin analiz edilmesi
 İş Akış Şeması
 Sorulan sorular
 Neden bekleme yada stoklama var?
 İşçi hareketleri nasıl azaltılabilir yada elimine edilir?
 Malzeme taşımları nasıl azaltılabilir?
 İş ortamının yeniden tasarımı etkinliği arttırabilir mi?
 Benzer aktiviteler gruplanabilir mi?
 Gelişmiş bir ekipman faydalı olabilir mi?
 İşçinin metodu geliştirmek için bir fikri var mı?
 İşçi-Makine Şeması
 Şema, işçinin çalışma süresi ve makinenin işlem süresi
arasındaki boş ve dolu (etkin) zamanları gösterir. İşçi ve
makine zamanının daha etkin kullanımının sağlanması
amacıyla kullanılır.
18

19. İşçi-Makine Şeması
19

20. Hareket Etüdü
Hareket Etüdü, bir işi gerçekleştirmek için yapılan
insan hareketleri üzerinde yapılan sistematik
çalışma.
Amaç; Gereksiz hareketlerin elimine edilmesi,
maksimum etkinlik için en iyi hareket sırasının
bulunması (Frank Gilberth, 20. yüzyıl başlangıcı)
20

21. Hareket Etüdü Teknikleri
 Hareket etüdü ilkeleri – hareket etkin işlerin
tasarlanmasında rehberlik eder
 “Therblig”’lerin Analizi - başlangıç ve bitiş noktaları
itibariyle daha alt elemanlara ayrılamayan
hareketler
 Mikrohareket etüdü – genel yöntemlerle analiz
edilmesi güç olan hareketlerin yavaş çekimde veya
fotoğraflarla etüt edildiği yöntemdir
 Şemalar (SIMO örneğin)
21

22. Hareket etüdü ilkeleri
Üçe ayrılır (tablo 7.2);
- Vücut hareketleriyle ilgili ilkeler
- Örnek; iki elle yapılan hareketler simetrik yapılmalı
- İş yeri tasarımıyla ilgili ilkeler
- Örnek; Her bir alet ve malzeme için belirlenmiş yerler
- Alet ve ekipman tasarımıyla ilgili ilkeler
- Örnek; parçalar bağlantı elemanlarınca yerlerinde tutulmalı
(ellerin kullanımı yerine)
Amaçlananlar;
10. Gereksiz hareketleri elimine et
11. Aktiviteleri birleştir
12. Yorulmaları azalt
13. İş ortamının düzenini geliştir
14. Alet ve donanımların tasarımını iyileştir
22

23. Therbligs
 Therbligs (Gilberth’in tersi): başlangıç ve bitiş noktaları itibariyle daha alt
elemanlara ayrılamayan hareketler. Bu hareketler etkili (effective) ve etkisiz
(ineffective) olarak ikiye ayrılır.
 Etkili:
 Kavrama (Grasp)
 Yükü taşıma (Move)
 Yükü bırakma (Release)
 Vb.
 Etkisiz:
 Arama (Search)
 Seçme (Select)
 Tutma (kavrandıktan sonra, Hold)
 Yoklama (Inspect)
 Vb.
 Amaç, işi temel elemanlarına ayırıp, etkisiz elemanların elimine edilmesi ya
da bu hareketlerin süresinin azaltılması, elemanların birleştirilmesi, veya
tekrar sıralanmasıyla işin geliştirilmeye çalışılmasıdır.
23

24. Hareket etüdü;
Simo şeması
2 El Süreç Şeması
24

25. Çalışma Koşulları
Sıcaklık & Nem Havalandırma
Aydınlatma Renk
25

26. Çalışma Koşulları
Gürültü & Titreşim İş Araları
Güvenlik Kazaların Sebepleri
26

27. İşçi etkinliği grafiği (iş araları)
27

28. İş ölçümü (Zaman etüdü)
 Zaman etüdü: Bir işin tamamlanması için gerekli zamanın
bulunması (Standart zaman)
 Kronometre ile zaman etüdü
 Önceki zamanlar
 Önceden saptanmış veriler
 İş Örneklemesi
 Bu zamanlar kapasite planlaması, iş gücü planlaması, iş gücü
maliyetinin çıkarılması, çizelgeleme ve teşvik sistemlerinin
tasarımında kullanılır
 Örnek 1 ve Örnek 2 (sayfa 330-332)
28

29. Standart zaman
Standart zaman:
Kalifiye bir işçinin, belirli bir işi verilen
metot, alet ve ekipman, hammadde ve iş
ortamında, tanımlanmış bir performans
düzeyinde yapabilmesi için gerekli
zamandır
Gözlenen zaman
+ performans düzeltmesi = Normal zaman
+ eklemeler (kişisel İhtiyaçlar için v.b.) = Standart zaman
29

30. Kronometre ile Zaman Etüdü
 Kronometre ile Zaman Etüdü: Standart zamanın
belirlenmesi için bir işçi üzerinde birden fazla
çevrim boyunca gözlem yapılır.
 Zaman etüdünde temel adımlar:
1. Etüt yapılacak işi belirle
2. Kaç çevrim boyunca gözlem yapılacağını belirle
3. İşi elemanlarına ayır ve iş elemanlarının zamanını ölç
4. Standart zamanı hesapla
30

31. Standart Eleman Zamanları
 Standart eleman zamanları: Zaman standartları bir
firmanın kendi geçmiş verilerinden türetilir.
 Standart eleman zamanlarını oluşturma adımları:
1. İşi standart elemanlarını belirlemek için analiz et
2. Geçmiş verileri standart elemanlar için kontrol et
3. Gerekli ise zamanları düzelt
4. Normal zamanı bulmak için eleman zamanlarını topla ve
eklemeleri yaparak standart zamanı bul.
31

32. Önceden Belirlenmiş Zaman Standartları
 Önceden belirlenmiş zaman standartları: Yayınlanmış
kapsamlı bir araştırma ile belirlenmiş standart eleman
zamanlarının kullanması.
 Avantajları:
1. Kontrollü şartlar altında bir çok işçi üzerinde gerçekleştirilir.
2. Analist performans oranını belirlemek zorunda değildir.
3. Operasyon kesintiye uğramaz.
4. Standartlar oluşturulabilir.
32

33. İş Örneklemesi
 Bir işçi veya makinenin çeşitli faaliyetlerde harcadığı zamanı
ve/veya boş kalma sürelerinin oranlarını tahmin etmeye yardımcı
olan bir tekniktir. Örn; Bir makinenin atıl kaldığı zamanların oranı, bir
sekreterin çeşitli işlerde harcadığı zamanların oranı.
 İş örneklemesi işçi veya makinenin rassal aralıklarla gözlemler
yapılmasına dayanır.
 İş örneklemesi
 Aktivitenin zamanının ölçülmesini
 Aktivite üzerinde sürekli gözlem yapmayı
gerektirmez.
33

34. Ücretlendirme
 Zamana Dayalı Sistem
 Bir işçinin bir ücret döneminde çalıştığı zamana bağlı
ücretlendirme
 Hesaplaması kolay
 Çıktının ölçümü güç işlerde uygun
 İşçiler genelde tercih ettiği sistem
 Çıktıya Dayalı (Teşvik) Sistem
 Bir işçinin bir ücret döneminde ürettiği çıktıya bağlı ücretlendirme
 Çıktı arttıkça birim maliyetler düşer
 İşçiler gayretleriyle daha çok kazanma imkanı elde ederler
 Hesabı daha karışık, ve daha çok kayıt v.b. türü ekstraların
olduğu bir sistem
34

35. Teşvik Planının Yapısı
 Dikkatlice hazırlanmış
 Uygulanması kolay
 Tutarlı
 Anlaşılması kolay
 Adil
35