CHẤN THƯƠNG CỘT SỐNG CỔ

ÑÑaaïïii hhooïïcc YY DDööôôïïcc TTpp HHooàà CChhíí MMiinnhh
BBooää mmooâânn NNggooaaïïii TThhaaàànn kkiinnhh
……
Baøi dòch HHaannddbbooookk ooff NNeeuurroossuurrggeerryy
GGAAÕÕYY CCOOÄÄTT SSOOÁÁNNGG CCOOÅÅ
Trang 717 - 743
Hoïc vieân : Nguyeãn Vaên Khoa
Lôùp : Chuyeân Khoa I
Naêm : 2005 - 2007

Gaõy coät soáng coå Handbook of Neurosurgery
1
-------------------------------------------------------------------------------
25.6. GAÕY COÄT SOÁNG COÅ
---------------------------------------------------------------
oät heä thoáng phaân loïai gaõy coät soáng coå ñöôïc ñeå ñònh daïng nhöõng kieåu
gaõy döôùi ñoát ñoäi sau ñaây:
1/ Gaõy traät do ngöõa quaù möùc:
A. Gaõy traät phía sau maáu raêng.
B. Tröôït ñoát truïc do chaán thöông.
C. Daõn daây chaèng quaù möùc coù keøm gaõy xöông.
D. Gaãy traät do ngöõa quaù möùc coù keøm vôõ maët khôùp.
E. Gaãy traät do ngöõa quaù möùc coù keøm vôõ cung thaân soáng coå.
2/ Gaõy traät do gaäp quaù möùc:
A. Gaõy traät phía tröôùc maáu raêng
B. Daõn daây chaèng do gaäp quaù möùc : hieám. Chæ xaõy ra khi nhöõng daây
chaèng phía sau bò ñöùtđ nhöng caùc maët khôùp khoâng bò keït.
C. Nhöõng maët khôùp bò keït keøm gaõy xöông
D. Gaõy traät kieåu “gioït leä”.
=======================================================
25.6.1 TRAÄT KHÔÙP CHAÅM ÑOÄI
raät khôùp chaåm ñoäi (AOD) , ñöôïc bieát nhö traät choå noái coå soï. Laøm maát
vöõng khôùp coå soï. Coù theå 1% beänh nhaân coù chaán thöông coät soáng coå coù
thöông toån naøy maø khoâng chaån ñoùan ñöôïc ( söï xaùc ñònh chaán thöông coå
khoâng ñöôïc xaùc ñònh roõ).
8-19% chaán thöông coát soáng coå ñöôïc tìm thaáy khi moå xaùc.
Treû em thöôøng gaëp gaáp ñoâi ngöôøi lôùn. Caùc beänh nhaân thöôøng coù khieám
khuyeát thaàn kinh toái thieåu hoaëc cho thaáy ñöùt rôøi tuûy coå –haønh tuûy (BCD).
Haàu heát töû vong vì thieáu Oxy do ngöng thôû cuõng nhö toån thöông haønh tuûy.
M
T

2
Phaân loaïi: (xem baûng 25.2)
Baûng 25.2 .Phaân loïai cuûa traät khôùp chaåm ñoäi.
Type I : phaàn soï chaåm traät veà phía tröôùc.
Type II : traät theo chieàu doïc (ñöùt rôøi)
Type III: phaàn soï chaåm traät ra sau.
Traät phoái hôïp cuõng coù theå xaõy ra.
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH toån thöông traät khôùp chaåm ñoäi.
Chaån ñoùan:
Choïn löïa:
 XQ coät soáng coå nghieâng.
 Neáu phaûi duøng hình aûnh XQ ñeå tính toùan, thì phöông
phaùp BAI-BDI ( xem trang 720) ñöôïc khuyeán caùo.
 Maët khaùc, neáu coù söng neà moâ meàm tröôùc coät soáng coå cao
thì khoâng chaån ñoùan ñöôïc treân XQ nghieâng qui öôùc maø
phaûi theâm nhöõng hình aûnh khaùc.
 Neáu laâm saøng coù nghi ngôø OAD ( traät khôùp chaåm ñoäi),
XQ qui öôùc khoâng chaån ñoùan ñöôïc thì CT, MRI ñöôïc ñeà
nghò, ñaëc bieät laø khoâng phaûi gaõy type II.
Ñieàu trò:
Choïn löïa:
 Ñieàu trò keát hôïp trong vaø laøm cöùng khôùp laø moät trong
nhieàu phöông phaùp ñöôïc duøng.
 Caån thaän :phöông phaùp keùo coù theå ñöôïc söû duïng cho
AOD (traät khôùp chaåm ñoäi) nhöng coù 10% keøm toån
thöông thaàn kinh .

3
Nhöõûng daây chaèng cuûa phöùc hôïp truïc ñoäi chaåm:
Hình 25.3 Höôùng nhìn doïc cuûa nhöõng daây chaèng ôû khôùp coå soï.
Söï vöõng chaéc cuûa phöùc hôïp khôùp naøy chuû yeáu laø do caùc daây chaèng vaø coøn laïi
laø do caùc khôùp xöông vaø bao khôùp.
1/ Nhöõng daây chaèng noái ñoát soáng ñoäi –chaåm:
A. Maøng chaåm ñoäi tröôùc: söï keùo daøi phaàn ñaàu cuûa nhöõng daây chaèng doïc
tröôùc. Nhöõng söï keùo daøi tö øbôø cuûa loå chaåm tôùi cung tröôùc C1.
B. Maøng chaåm ñoäi sau: noái bôø sau cuûa loå chaåm tôùi cung sau C1.
C. Daõy ñi xuoáng cuûa daây chaèng chöû thaäp.
2/ Nhöõng daây chaèng noái ñoát soáng truïc chaåm:
A. Daây chaèng laù chaåm: vaøi taùc giaû ghi nhaän do 2 thaønh phaàn hôïp thaønh:
1.phaàn treân beà maët: söï keùo daøi theâm cuûa ñaàu daây chaèng doïc sau . moät daõy
lôùn noái maët löng cuûa maáu raêng maët buïng cuûa loå chaåm phía treân vaø maët
löng cuûa thaân C2 vaø C3 phía döôùi.
2.phaàn phuï (saâu) naèm ôû beân, noái C2 vôùi loài caàu chaåm.
B. Daây chaèng caùnh:
1. Phaàn caùnh –chaåm: noái bôø cuûa moûm raêng ñeán loài caàu chaåm.
2. Phaàn caùnh –ñoäi:noái caïnh cuûa moûm raêng ñeán khoái beân C1.

4
C. Daây chaèng ñænh-moûm raêng: noái ñænh cuûa moûm raêng tôùi loå chaåm. Söùc
maïnh cô hoïc keùm.
3/Nhöõng daây chaèng noái truïc-ñoäi:
A. Daây chaèng ngang: laø thaønh phaàn naèm ngang cuûa daây chaèng chöû thaäp,
giöõ maáu raêng ñeán
tröôùc daây chaèng ñoäi
qua noù nhö moät baåy
cô hoïc. Laø daây
chaèng khoeû nhaát
cuûa coät soáng. Cung
caáp söùc maïnh chuû
yeáu.
B. Phaàn caùnh ñoäi cuûa
daây chaèng caùnh
C. Daõy xuoáng cuûa
daây chaèng chöû
thaäp
Haàu heát nhöõng caáu truùc quan troïng duy trì söï vöõng chaéc cuûa khôùp chaåm
ñoäi laø maøng maùi (laù chaåm) vaø daây chaèng caùnh . neáu khoâng coù chuùng, chæ
coøn laïi daây chaèng chöû thaäp vaø daây chaèng ñænh laø khoâng ñuû.

5
GIÔÙI THIEÄU LAÂM SAØNG
1. Coù theå khoâng toån thöông thaàn kinh, töø ñoù phaûi loaïi boû nhöõng chaán
thöông chính.
2. Söï taùch rôøi haønh tuyû coå.
3. Coù theå khieám khuyeát thaàn kinh soï thaáp (lieät daây VI), coù theå lòeât tuyû coå.
4. Khieám khuyeát thaàn kinh xaáu hôn khi aùp duïng keùo ñoát soáng coå: kieåm
tra phim XQ coät soáng coå nghieâng ngay sau khi keùo.
ÑAÙNH GÍA VEÀ HÌNH AÛNH HOÏC
Nhieàu caùch tính toaùn ñaõ ñöa ra ñaùnh giaù treân XQ , moái quan heä naøy khoâng
ñaùng tin caäy hoaøn toaøn. vaøi phöông phaùp toát hôn ñöôïc bieát .
1/ Phöông phaùp BAI-BDI :
Phöông phaùp ñöôïc khuyeán caùodöïa treân XQ nghieâng , tö theá beänh nhaân ngöõa
vôùi khoaûng caùch muïc tieâu phim 1m, khôùp chaån coå coù theå xem xeùt bình
thöôøng ôû ngöôøi lôùn , neáu caû 2 ñoaïn BAI, BDI ñeàu ≤12mm. caû BDI vaø BAI
neân tính ôû ngöôøi tröôûng thaønh .
A.BAI: laø khoaûng caùch töø neàn soï ñeán choùp daõn cuûa ñöôøng truïc phía sau
(PAL) (bôø sau cuûa thaân ñoát soáng truïc). Toát hôn cho traät khôùp chaåm ñoäi ra
tröôùc vaø ra sau
B.BDI :khoaûng caùch maáu raêng-neàn soï: khoaûng caùch töø neàn soï ñeán ñieåm gaàn
nhaát treân ñænh maáu raêng (khoâng aùp duïng cho treû em <13t, vì löùa tuoåi naøy söï
cal xöông thay ñoåi nhieàu theo tuoåi , vaø söï dính cuûa phaàn ñaàu maáu raêng). Toát
hôn cho traät khôùp chaåm ñoäi ñöùt rôøi.

6
2/ Tæ leä Powers:
Chia khoaûng caùch BC (neàn soï tôùi cung sau ñoát soáng ñoäi)/AO (bôø sau loå chaåm
tôùi cung tröôùc C1) . Söï giaûi thích ñöôïc cho thaáy ôû baûng 25-15. Chæ öùng duïng
cho AOD phía tröôùc (khoâng cho phía sau). Khoâng söû duïng cho baát kyø loaïi
gaõy naøo keøm theo ñoát soáng ñoäi, loå chaåm, hay giaõi phaåu baát thöôøng baåm sinh.
Tæ leä BC/AO Nhaän ñònh Giaõi thích
<0.9 Bình thöôøng Leäch chuaån ít
≥0.9 vaø < 1 “Vuøng xaùm” khoâng
roû raøng
Goàm 7% bình thöôøng vaø khoâng
coù ca naøo traät khôùp chaåm ñoäi.
≥1 AOD Bao goàm taát caû nhöõng ca AOD
3/ Phöông phaùp ñöôøng X:
Ñöôøng chaåm- ñoäi: ñoøi hoûi nhaän dieän 6 ñieåm lieân quan . 2 ñöôøng ñoä nhaïy
75%.
A. Ñöôøng C2O: veõû töø goùc sau döôùi cuûa thaân ñoát soáng truïc ñeán sau loå
chaåm seõ taïo neân tieáp xuùc cheùo.
B. Ñöôøng BC2SL veõ töø neàn soï cho tôùi ñieåm giöûa cuûa baûn soáng C2 : seõ
tieáp xuùc cheùo vôùi maáu raêng sau treân.
4/ BDI : (khoaûng caùch töø neàn soï tôùi maáu raêng).
A. Theo Harris: ≤12mm
B. Wholey tính : ≤10mm (nhaïy 50%).
5/ Dublin ño (nhaïy 25%).
A.khoaûng caùch giöõa xöông haøm döôùi vaø tröôùc ñoát soáng ñoäi ≤13mm
B. hay khoaûng caùch giöõa sau xöông haøm döôùi vaø maáu raêng ≤20mm.
Nhöõng ñeà nghò khaùc:
1. Ñaàu tieân, xaùc nhaän raèng phim phaûi ñuùng laø nghieân: kieåm tra söï thaúng
haøng cuûa giöôøng 2 xöông haøm döôùi cuõng nhö maáu giöôøng sau .
2. Ñænh döôùi cuûa maët doác saøn soï seõ ñi thaúng tôùi ñænh maáu raêng
3. Khoaõng caùch töø maët doác tôùi khôùp C1 seõ <1cm.
4. Maáu khôùp C1 thì thöôøng bò che khuaát bôûi ñænh xöông chuûm( hay seõ
gaëp loài caàu chaåm neáu xöông chuûm keùm phaùt trieån.
Ñieàu trò: khoâng aùp duïng keùo coät soáng coå thöû ñeå laøm giaõm traät khôùp chaåm
ñoäi vì nguy cô hö hoûng thaàn kinh (2-4 lbs coù theå ñöôïc söû duïng sôùm ñeå coá
ñònh ñoái vôùi ngöôøi lôùn , khoâng hoái phuïc ñöôïc). Phaåu thuaät keát hôïp hay baát
ñoäng keùo daøi coøn ñang ñöôïc baøn caõi.
Tuy nhieân, keáp hôïp loái sau coå chaåm thì ñöôïc khuyeán caùo.

7
25.6.2 GAÕY LOÀI CAÀU CHAÅM
aët ñieåm chính:
 Coù theå xuaát hieän khieám khuyeát thaàn kinh soï thaáp, coù theå muoän
trong ñôït beänh (nhö lieät daây XII), lieät moät, hai chi hoaëc lieät nheï
töù chi hoaëc lieät naëng töù chi.
 Hieám khi ñöôïc chaån ñoaùn treân XQ thöôøng qui, maø thöôøng ñöôïc baùo
caùo laø bình thöôøng.
 Thöôøng ñöôïc ñieàu trò vôùi baát ñoäng coå ngoaøi (neïp coå).
Phaân loaïi:
Type I : vôõ naùt do va chaïm: coù theå xaõy ra do cô cheá doàn truïc.
Type II : söï keùo daûn cuûa caùc ñöôøng gaõy neàn soï.
Type III: söï nhoå baät cuûa maûnh vôû loài caàu( chaán thöông keùo): coù theå xaõy ra
trong luùc xoay, nghieâng beân , hay söï phoái hôïp caùc cô cheá. Ñöôïc nhieàu taùc giaû
cho laø khoâng vöõng.
` THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH gaõy loài caàu chaåm.
Chaån ñoaùn:
Höôøng daån:
-Laâm saøng nghi ngôø taêng leân khi coù ≥1 yeáu toá sau: nhöõng chaán thöông
coå soï vôùi löïc maïnh, yù thöùc thay ñoåi, ñau hay meàm vuøng chaåm, vaän
ñoäng coå yeáu, lieät caùc daây TK soï thaáp, söng neà moâ meàm sau haàu
-CT ñöôïc khuyeán caùo ñeå xaùc ñònh chaån ñoaùn
Löïa choïn:
MRI ñöôïc ñeà nghò ñeå ñaùnh giaù tình traïng nguyeân veïn cuûa caùc daây
chaèng vuøng coå soï.
Ñieàu trò
Löïa choïn: baát ñoäng ngoaøi coät soáng coå
Ñieàu trò
Coøn ñang baøn caûi. Khieám khuyeát TK soï thaáp thöôøng taêng leân trong nhöõng ca
gaõy loài caàu chaåm khoâng ñieàu trò, vaø coù theå maát ñi hay caûi thieän vôùi baát ñoäng
ngoaøi.
Type 1 vaø Type 2 ñöôïc ñieàu trò vôùi coù hoaëc khoâng baát ñoäng ngoaøi, khoâng
thaáy khaùc bieät roõ raøng. Baát ñoäng ngoaøi 6-8 tuaàn ñöôïc ñeà nghò cho Type III vì
coù nguy cô khieám khuyeát TK muoän cao hôn.
Ñ

8
25.6.3 TRAÄT KHÔÙP TRUÏC ÑOÄI
yû leä beänh vaø töû vong thaáp hôn traät khôùp chaåm ñoäi.
Coù theå:
1. xoay: thöôøng gaëp ôû treû em sau khi teù cao hay chaán thöông nheï
2. phía tröôùc: ñaùng ngaïi hôn
BAÙN TRAÄT KHÔÙP TRUÏC ÑOÄI KIEÅU XOAY:
Söï bieán daïng xoay taïi khôùp truïc ñoäi thöôøng ñöôïc söõa chöõa laïi deã vaø nhanh
hôn. Hieám khi khôùp truïc ñoäi bò keït laïi khi xoay. Thöôøng gaëp ôû treû em. Coù theå
xaûy ra töï phaùt vôùi vieâm khôùp daïng thaáp, vôùi maáu raêng baát thöôøng baåm sinh,
tieáp sau laø chaán thöông nheï (bao goàm: vaän ñoäng coå baèng tay, thaäm chí xoay
coå khi ngaùp), hay vôùi moät nhieãm truøng ôû ñaàu hoaëc coå, goàm ñöôøng hoâ haáp treân
( ñöôïc bieát nhö laø hoäi chöùng Grisel: laø söï vieâm nhieãm do nguyeân nhaân chaán
thöông cô hoïc, hoaù hoïc ñeán caùc maët khôùp vaø daây chaèng ngang).
Type Moâ taû Ñieàu trò hoäi chöùng
GriselDaây chaèng ngang Beà maët khôùp
I Nguyeân veïn Toån thöông 2 beân Neïp coå meàm
II Toån thöông Toån thöông 1 beân Philadelphia, SOMI
III Toån thöông Toån thöông 2 beân halo
Baûng 25-16. Phaân loaïi vaø ñieàu trò baùn traät xoay
Traät khôùp coù theå xaõy ra taïi khôùp chaåm -ñoäi vaø / hay truïc- ñoäi. Tính chaát oån
ñònh ít ñöôïc bieát ñeán.vôùi moät daây chaèng ngang coøn nguyeân veïn , söï xoay xaõy
ra maø khoâng coù traät khôùp veà phía tröôùc. Neáu daây chaèng ngang khoâng coøn toát
nhö do chaán thöông hay vieâm nhieåm cuõng coù kha naêng traät ra tröôùc vôùi khaû
naêng toån thöông thaàn kinh lôùn hôn. Traät ra sau cuõng coù theå xaõy ra nhöng
hieám.
Nhöõng ñoäng maïch coät soáng cuõng bò aûnh höôûng neáu xoay quaù möùc, ñaëc bieät
khi keát hôïp vôùi traät ra tröôùc.
Daáu hieäu laâm saøng:
Beänh nhaân thöôøng treû . hieám khi khieám khuyeát thaàn kinh . nhöõng daáu hieäu
bao goàm: ñau coå, nhöùc ñaàu, veïo coå( ñaëc tröng….), giaûm taàn suaát cöû ñoäng coå,
maët voâ caûm. Maëc duø beänh nhaân khoâng caûi thieän veà tình traïng traät khôùp, hoï coù
theå taêng theâm khi xoay ñaøu ra tröôùc khôùp traät vôùi toån thöông tuyû soáng coå cao
tieàm taøng.
Nhoài maùu thaân naõo, tieåu naõo vaø thaäm chí töû vong coù theå xaõy ra khi thöông
toån voøng tuaàn hoaøn qua nhöõng ñoäng maïch coät soáng.
Ñaùnh giaù hình aûnh hoïc:
XQ: nhöõng daáu hieäu tìm thaáy coù theå nhaàm laãn. Daáu hieäu tìm thaáy treân XQ
coät soùng coå tröôùc sau trong nhieàu ca laø: C2 nhoâ ra tröôùc ñoàng thôøi C1 nhoâ
T

9
khoâng ñoái xöùng. Trong vaøi tröôøng hôïp, khoái beân cuûa C1 loä ra tröôùc lôùn hôn
vaø gaàn ñöôøng giöõa hôn so vôùi caùc ñoát khaùc.
Söï baát ñoái xöùng cuûa ñöôøng khôùp truïc ñoäi coù theå chænh ñöôïc baèng caùch xoay
ñaàu maø vôùi tö theá chuïp maáu raêng khi haù mieäng khi ñaàu ôû vò trí giöõa cho thaáy
söï maát ñoái xöùng ñoù , luùc ñoù töø töø xoay ñaàu 10-150
ôû moãi beân.
CT scan: cho thaáy ñoát soáng ñoäi xoay.
MRI: coù theå ñaùnh giaù khaû naêng cuûa daây chaèng ngang.
Ñieàu trò:
Ñieàu trò hoäi chöùng Grisel:khaùng sinh ñöôïc duøng khi coù nguyeân nhaân gaây
beänh, keùo vaø sau ñoù baát ñoäng khôùp traät.
Keùo: traät khôùp coù theå caûi thieän vôùi tình traïng keùo nheï nhaøng (treû em baét ñaàu
7-8 lbs vaø taêng daàn 15 lbs sau nhieàu ngaøy, ngöôøi lôùn coù theå khôûi ñaàu 15 lbs
vaø taêng daàn leân 20lbs). Neáu traät khôùp keùo daøi > 1 thaùng thì keùo raát ít thaønh
coâng. Hoaït ñoäng xoay coå traùi –phaûi khaù thì ñöôïc khuyeán khích keùo.
Neáu caûi thieän, baát ñoäng sau keùo hay duøng halo ñöôïc duy trì 3 thaùng ( thöôøng
6-12 tuaàn).
Traät khôùp khoâng naén ñöôïc vaø taùi phaùt sau khi baát ñoäng thì neân ñöôïc ñieàu trò
baèng phaåu thuaät laøm cöùng khôùp sau 2-3 tuaàn keùo ñeå ñaït ñöôïc söï caûi thieän toái
ña.Thöôøng keát hôïp C1 vaø C2 nhieàu hôn nhöõng kieåu gaõy khaùc. Söï keát hôïp
xöông coù theå ñöôïc thöïc hieän ngay caû neáu khi traät xoay C1-C2 khoâng naén laïi
ñöôïc hoaøn toaøn.
Traät Khôùp Truïc Ñoäi Tröôùc
1/3 beänh nhaân coù khieám khuyeát thaàn kinh hay töû vong , coù theå do:
1. Maáu raêng maát chöùc naêng:
–Gaõy
_Giaõm phaùt trieån moâ baåm sinh quaù möùc
2.Ñöùt daây chaèng ngang . Nôi baùm daây chaèng ngang coù theå yeáu trong
beänh vieâm thaáp khôùp. Ñöùt daây chaèng ngang rieâng leû do chaán thöông
thì hieám.
Ñaùnh giaù:
CT vaø MRI ñöôïc ñeà nghò ñeå ñaùnh giaù daây chaèng ngang.
Ñieàu trò:
Keát hôïp ñöïôc khuyeán caùo khi daây chaèng ngang bò ñöùt hay nhöõng baùn traät
khoâng hoài phuïc. Gaõy maáu raêng vôùi daây chaèng coøn nguyeân veïn thì ñöôïc ñieàu
trò nhö neùt ñaïi cöông cuûa phaàn naøy.

10
25.6.4 GAÕY ÑOÁT SOÁNG ÑOÄI (C1)
aõy C1 caáp tính chieám 3-13% gaõy ñoát soáng coå.
56% trong soá 57 beänh nhaân coù gaõy C1 ñôn thuaàn.
44% phoái hôïp gaõy C1-2.
9% theâm vaøo gaõy ñoát soáng khoâng keà nhau.
GAÕY C1 (ATLAS) ÑÔN THUAÀN
Phaân loaïi
Type I :lieân quan tôùi gaõy 1 cung (31-45% trong gaõy C1)
Type II :gaõy luùn nhieàu maûnh (burst fracture) 37-51%: gaây Jefferson coå ñieån.
Type III : gaõy khoái ben cuûa C1 (13-37%).
Gaõy Jefferson
Ñöôïc laáy teân Oâng Geoffrey Jefferson. Phaân loaïi ñöôïc moâ taû nhö 4 ñieåm gaõy
cuûa voøng cung C1, nhöng uõng bao goàm gaõy 2 hay 3 ñieåm thuôøng gaëp hôn,
gaõy qua cung C1 (phaàn moõng nhaát).Thöôøng do cô cheá doàn truïc. 44% thay ñoåi
lieân quan C2.
Ôû treû em, noù laø söï khaùc bieät lôùn cuûa gaõy C1 do khôùp baùn ñoäng vaø söï vöôn tôùi
giaû cuûa C1.moät gaõy xöông coù theå xaõy ra qua khôùp baùn ñoäng taùch rôøi.
Khoâng oån ñònh, thöôønng khoâng khieám khuyeát thaàn kinh neáu gaõy ñôn thuaàn(
do ñöôøng kính taïi möùc gaõy lôùn, hôn nöûa khuynh höôùng maõnh gaõy bò ñaåy ra
ngoaøi).
Laâm saøng
Khieám khuyeát thaàn kinh hieám.3 trong 25 beânh nhaân gaõy Jefferson coù toån
thöông thaàn kinh (1 toån thöông hoaøn toaøn, 2 hoäâi chöùng tuyû trung taâm) trong 1
nghieân cöùu.
Ñaùnh giaù
Toaøn boä coât soáng coå vaø phaàn moõng treân Ct cho thaáy roõ töø C1 qua C3 moâ taû
chi tieát gaõy C1 vaø ñaùnh giaù toån thöông C2 phoái hôïp.
MRI ñöôïc choïn löï ñeå ñaùnh giaù daây chaèng ngang.
Ñaùnh giaù toaøn boä d6y chaèng ngang:
1.Coù theå suy ra giaùn tieáp töø:
a/ Söïï nhoâ ra baát thöôøng cuûa khoái beân ôû tö theá haù mieäng.
b/ Khoaõng caùch maáu raêng –ñoäi (ADI) >3mm cuõng laø moät daáu hieäu ñöùt daây
chaèng ngang.
2.MRI coù theå cho hình aûnh tröïc tieáp cuûa daây chaèng.
“Qui taéc Spence”: treân XQ , haù mieäng maáu raêng tröôùc sau, neáu coäng toaøn
boä khoái beân nhoâ ra cuûa C1,C2 >7mm thì daây chaèng ngang coù theå bò ñöùt.
Tröôøng hôïp naøy chieám 16% trong soá 32 beänh nhaân toån thöông C1 ñôn thuaàn.
G

11
Ñieàu trò
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH 25-10. GAÕY ÑOÁT ÑOÄI ÑÔN THUAÀN
Choïn löïa: cho gaõy ñoát soáng ñoäi ñôn thuaàn:
-Neáu daây chaèng ngang coøn nguyeân veïn :chæ baát ñoäng coät soáng coå.
-Neáu daây chaèng ngang ñöùt thì:
a/ chæ baát ñoäng coät soáng coå.
b/ hoaëc phaåu thuaät keát hôïp vaø laøm cöùng.
Vieäc choïn löïa ñieàu trò ñöôïc moâ taû ôû baûng 25-17. Khi coá ñònh ngoaøi ñöôïc thöïc
hieän, thöôøng ñöôïc söû duïng 8-16 tuaàn (trung bình laø 12).
Kieåu gaõy Löïa choï ñieàu trò
Cung tröôùc hoaëc sau Colla hoaëc SOMI
Cung tröôùc hoaëc sau:
-vöõng(d/c ngang coøn nguyeân)
-khoâng vöõng( d/c ngang ñöùt)
Colla hoaëc SOMI, halo
Halo, keát hôïp vaø laøm vöõng C1-2
Gaõy khoái beân:
-Gaõy naùt
-Gaõy maáu ngang
Colla hoaëc SOMI, halo
Colla hoaëc SOMI,
Baûng 25-17:choïn löïa ñieàu trò gaõy C1 ñôn thuaàn
25.6.5 GAÕY ÑOÁT SOÁNG TRUÏC (C2)
aõy caáp tính cuûa ñoät soáng truïc chieám khoaûng 20% cuûa gaõy coät soáng coå.
Toån thöông thaàn kinh thì khoâng thöôøng gaëp, vaø chieám < 10% caùc tröôøng
hôïp. Haàu heát nhöõng toån thöông ñöôïc ñieàu trò vôùi baát ñoäng baêng neïp cöùng.
Nhöõng kieåu gaõy :
1-Gaõy maáu raêng: loaïi II thöôøng gaëp nhaát trong toån thöông C2.
2-Gaõy hangman
3-Gaõy C2 phöùc taïp.
GAÕY HANGMAN
Ñaëc Ñieåm Chính:
 Gaõy 2 beân xuyeân qua gian khôùp C2vôùi traät khôùp C2-3 do chaán thöông,
haàu heát thöôøng do daõn quaù möùc vaø cô cheá doàn doïc truïc.
 Thöôøng vöõng, khoâng coù khieám khuyeát thaàn kinh .
 Haàu heát caûi thieän vôùi baát ñoäng khoâng halo 4-8 tuaàn…
G

12
Tröôït ñoát soáng truïc do chaán thöông. Thuaät ngöõ “gaõy hangman” (HF) ñöôïc
ñaët ra bôûi Schneider vaø coäng söï, maëc duø cô cheá môùi nhaát cuûa kieåu gaõy HF
(daõn quaù möùc + doàn
truïc do tai naïn giao
thoâng hay nhaûy duùi
ñaàu xuoáng khi taém
bieån hay hoà bôi…).
Khaùc vôùi kieåu gaõy HF
khi thi haønh aùn treo coå
(luùc ñoù döôùi caèm ñöôïc
treo leân baèng moät nuùt
thaét chính ñieàu naøy
laøm daõn quaù möùc vaø
keùo caêng coät soáng coå
ra) . Noù gaõy taïi vò trí
eo cuûa chaân cung C2 ôû
2 beân , thöôøng laø ñi
keøm vôùi baùn traät ra
tröôùc cuûa C2/C3 (ôû treû em ñöôïc xem laø gæa baùn traät , xem phaàn chaån ñoaùn
phaân bieät trang 701).Kieåu gaõy naøy thöôøng laø vöõng, hieám khi coù daáu thaàn
kinh khu truù vaø ít khi khoâng lieàn xöông . 90% laø töï laønh khi chæ môùi baát ñoäng
. Hieám khi caàn can thieäp phaåu thuaät . Neáu gaõy C2 maø khoâng qua eo thì
khoâng phaûi laø kieåu gaõy treo coå chính hieäu vaø nhö vaäy caàn phaûi coù nhöõng caùch
ñieàu trò khaùc nöõa.
PHAÂN LOAÏI:
Hai heä thoáng khaùc nhau, Frances vaø Effendi ñöôïc trình baøy ôû döôùi. Khoâng
phaûi moïi kieåu gaõy ñeàu phuø hôïp 1 hay 2 heä thoáng phaân loaïi naøy.
Trong moäït nghieân cöùu lôùn cuûa gaõy ñoát soáng truïc, kieåu gaõy thöôøng gaëp nhaát laø
Effendi type I( 75%) vaø Francis Grade I (65%); vaø coù söï lieân quan maät thieát
nhö sau:
Effendi type I = Francis Grade I
Effendi type III = Francis Grade IV
Heä thoáng phaân loaïi Effendi vaø coäng söï( ñöôïc caûi tieán bôûi Levine): ( baûng
25-18)
Döïa treân chaán thöông cô hoïc. Goùc ñöôïc ño bôûi giöõa taám döôùi cuûa C2 vaø C3.

13
Baûng 25-18-Phaân loaïi gaõy Hangman (heä thoáng Effendi caûi tieán)
Type Moâ taû Daáu hieäu hình
aûnh hoïc
Cô cheá Chuù thích
I Gaõy töø phaàn
coå tôùi phaàn
sau cuûa thaân
soáng
Baùn traät cuûa
C2 so vôùi C3
≤3mm vaø
khoâng gaäp
goùc
Neùn doïc truïc
vaø ngöûa
Vöõng treân XQ
cuùi ngöõa,
hieám khi
khieám khuyeát
thaàn kinh
IA Nhöõng ñöôøng
gaõy treân moãi
caïnh khoânh
song song
Ñöôøng gaõy coù
theå khoâng
nhìn thaáy treâ
XQ. Thaân
soáng C2 coù
theå traät ra
tröôùc 2-3mm
so vôùi C3 vaø
thaân C2 coù
theå xuaát hieän
dai ra.bieåu
hieän roõ treân
CT
Coù theå ngöõa
quaù möùc+uoán
cong beân
Gaõy hangman
khoâng ñieån
hình.
Gaõy coù theå
xuyeân qua loã
ngang treân
moät caïnh.
Oáng soáng coù
theå bò heïp.
Tæ leä lieät 33%.
II Ñöùt ñóa giöõa
C2 vaø C3 vaø
daây chaèng doïc
sau
Baùn traät C2 so
C3 >3mm coù
hoaëc khoâng
taïo goùc.
Cheøn eùp nheï
phía tröôùc C3
coù theå xaõy ra.
Doàn doïc truïc
vaø ngöõa vôùi
gaäp trôû laïi
Coù theå daån
ñeán maát vöõng
sôùm.
Khieám khuyeát
thaàn kinh
hieám.
Thöôøng caûi
thieän vôùi keùo.
IIA Gaõy cheùo
(döôùi tröôùc
-treân sau)
Baùn traät nheï
(thöôøng
≤3mm) nhöng
gaäp goùc hôn
(coù theå >150
)
Gaáp
distraction
(cung sau
khoâng ñuû
caêng
Khoâng vuõng ,
hieám (<10%)
*keùo laøm taêng
goùc vaø laøm
roäng khoang
caùc ñóa
III Maët khôùp cuûa
C2,C3 vôõ,
Maët khôùp
C2/C3 coù theå
Khoâng roõ , coù
theå gaäp(ñöùt
Hieám. Coù theå
khieám khuyeát

14
cung sau cuûa
C3 töï do di
ñoäng. Daây
chaèng doïc
tröôùc coù theå bò
ñöùt hay bong
ra.
bò traät vaø keït. bao khôùp) ,
tieáp theo laø bò
ñeø neùn( gaõy
phaàn eo)
thaàn kinh, coù
khi khoâng
traùnh ñöôïc.
Maët khôùp di
leïch khoâng
hoài phuïc.
* keùo coù theå
nguy hieåm.
Heä thoáng phaân loaïi Francis vaø coäng söï: xem baûng 25-19
Phöông phaùp ño ñaït ñöôïc mieâu taû ôû baûng 25-8
TRÌNH BAØY
Haàu heát (90%) thaàn kinh coøn nguyeân veïn, moät ít coøn laïi coù khieám khuyeát
thaàn kinh nhöng nheï (dò caûm, lieät nheï moät chi…)vaø hoài phuïc nhieàu trong 1
thaùng. Haàu heát nhöõng beänh nhaân coøn tónh taùo seõ ñau vuøng coå sau treân, vaø ñau
daây thaàn kinh vuøng chaåm thì khoâng thöôøng gaëp. Chaán thöông ñaàu vaø chaán
thöông coät soáng coå phoái hôïp chieám tæ leä cao, 1/3 , haàu heát xaõy ra ôû 3 ñoát
soáng treân. Thöôøng coù daáu hieäu beân ngoaøi chaán thöông maët vaø ñaàu phoái hôïp
vôùi ngöõa quaù möùc vaø eùp doïc truïc.
ÑAÙNH GÍA
Treân XQ coät soáng coå nghieâng qui öôùc cho thaáy gaõy 95% tröôøng hôïp. Phim
nghieâng, chuïp nhieàu laùt caét, hay CT coù theå caàn thieát daët ra. Ña soá xuyeân qua
loã chaåm ngang, 7% thaân C2. gaõy khoâng vuõng coù theå cho bieát di leâch ra tröôùc
cuûa C2 so C3( maát vöõng neáu di leäch >50% ñöôøng kính tröôùc sau cuûa thaâ C3).
Goùc taïo bôûi C2,C3 di chuyeån quaù möùc treân phim gaäp duoåi.
Nhöõng beänh nhaân bò nghi ngôø laø gaõy kieåu Effendi Type I vaø thaàn kinh coøn
nguyeân veïn neân ñöôïc thaày thuoác theo doõi baèng XQ cuùi ngöõa (XQ ñoäng) ñeå
loaïi boû kieåu gaõy type II hoài phuïc.
Ñoäng maïch coät soáng neân ñöôïc ñaùnh giaù ôû nhöõng beänh nhaân coù trieäu chöùng
gioáng ñoät quò.
ÑIEÀU TRÒ
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH 25-11 Gaõy kieåu Hangman ñôn thuaàn
Choïn löïa:
.Gaõy kieåu hangman coù theå ñöôïc ñieàu trò vôùi baát ñoäng ngoaøi sôùm trong
ña soá caùc tröôøng hôïp.
.Phaåu thuaät laøm vöõng cho nhöõng ca coù :
A. Goùc taïo bôûi C2 vaø C3 lôùn (Effendi II, Francis II,IV)
B. Ñöùt rôøi khoang ñóa ñeäm C2-3 (Effendi III, Francis IV).
C. Khi baát ñoäng ngoaøi khoâng ñuû khaû naêng ñeå laøm vöõng vaø taïo söï
thaúng haøng.

15
Ñieàu trò khoâng phaåu thuaät ñöôïc ñaët ra khoâi hoài phuïc ñaày ñuû 97-100% vaø do
tæ leä lieàn xöông 93-100% neáu baát ñoäng ñöôïc duy trì ñaày ñuû 8-14 tuaàn (trung
bình hoài phuïc 11,5 tuaàn). Ñaëc bieät döïa treân ñoä tin caäy cuûa beänh nhaân vaø ñoä
vöõng ñöôïc moâ taû beân döôùi.
Haàu heát caùc tröôøng hôïp ñeàu hoài phuïc toát vôùi baát ñoäng khoâng halo.
GAÕY VÖÕNG (EFFENDI I HAY IA, HAY FRANCIS GRADE I HAY II)
Ñieàu trò vôùi baát ñoäng (neïp Philadelphia hay SOMI) x 3 thaùng. Halo-vest coù
theå caàn thieát cho nhöõng beänh nhaân khoäng hôïp taùc hay gaõy phoái hoâp C1-2.
Schneider ñaõ baùo caùo 50 ca cuûa gaõy type I ñieàu trò vôùi coá ñònh khoâng halo, 1
tröôøng hôïp phaûi phaåu thuaät vaø ñaõ laøm cöùng.
GAÕY KHOÂNG VÖÕNG
Effendi Type II
Caûi thòeân vôùi keùo coät soáng coå nheï nhaøng (haàu heát giaõm vôùi ≤30 lbs), ñaàu
ngöõa nheï, coù monitor gaén theo doõi ñeå phoøng ngöøa moät soá tröôøng hôïp bò “treo
coå” do baùc só gaây ra trong tröôøng hôïp nhöõng daây chaèng maát vöõng.
Type II vôùi traät < 5mm vaø goùc <100
:giaõm ngay laäp töùc, aùp duïng halo –vest
vaø baét ñaøu cöû ñoäng ( thöôøng trong 24 giôø cuûa chaán thöông). Neáu khoâng töông
xöùng treân phim XQ nghieâng tö theá ñöùng thaúng sau khi duøng halo-vest thì
phaåu thuaät. Sau 8-12 tuaàn, thay neïp Philadelphia hay SOMI cho tôùi khi söï
haøn gaén ñöôïc thaáy hoaøn toaøn. (thöôøng 3-4 thaùng).
Type II vôùi traät > 5mm vaø goùc >100
:lieân quan:
1. nguy cô keát dính neáu baát ñoäng laäp töùc vôùi halo-vest
2. goùc hoài phuïc coù theå daån ñeán ñau maõn.
3. neáu khoâng giaõm, khoûang troáng coù theå quaù lôùn cho vieäc chæ söû duïng
caàu xöông ñeå keùo.
Do ñoù phaåu thuaät keát hôïp xöông cho nhöõng beän nhaân naøy thì ñöôïc khuyeán
caùo.
Khoâng coøn caùch naøo khaùc, keùo ñöôïc duy trì 4 tuaàn, sau ñoù giaõm, kieåm tra laïi
1 giôø sau khi thay ñoåi troïng löïc, laëäp laïi 24 giôø sau cö’ ñoäng trong aùo (halo-
vest). Neáu khoâng vöõng, trôû laïi keùo vaø laëp laïi 5-6 tuaàn. Khi 6 tuaàn vaãn khoâng
vöõng, phaåu thuaät keát hôïp ñöôïc khuyeán caùo.
Effendi type IIA
Chuù yù: keùo coù theå laøm loä ra söï bieán daïng. Gaõy xöông coù theå caûi thieän bôûi söï
di chuyeån trong halo-vest (keùo baét ngang) vôùi ngöõa vaø eùp ñöôïc aùp duïng.
Halo-vest baát ñoäng 3 thaùng giaõm ñöôïc 95% tæ leä keát hôïp.
Effendi type III
Chuù yù: söï hoài phuïc do keùo coù theå nguy hieåm vôùi maët khôùp bò keït. ORIF
(open reduction inter fixion) caàn ñaët ra. MRI tröôùc moå ñöôïc ñeà nghò ñeå ñaùnh
giaù roõ ñóa C2-3.

16
ÑIEÀU TRÒ BAÈNG PHAÅU THUAÄT
Moät ít beänh nhaän coù chæ ñònh phaåu thuaät ñoái vôùi gaõy Hangman, bao goàm:
1/Gaõy khoâng coù khaû naëng caûi thieän (bao goàm haàu heát Effendi typeII vaø vaøi
tröôøng hôïp type II)
2/Thaát baïi vôùi baát ñoäng ngoaøi ñeå phoøng traùnh di leäïch taïi nôi gaõy.
3/ Thoaùt vò ñóa ñeäm do chaán thöông taïi C2-3 vôùi nguy cô aûnh höôûng tuyû soáng.
Söï khoâng lieàn xöông oån ñònh: thaáy roõ di ñoäng treân phim XQ cuùi ngöõa ( moïi
thaát baïi khi khoâng phaåu thuaät coù di leäâch >4mm).
Gaõy hangman caàn phaåu thuaät khi:
1.Effendi Type II hoaëc III.
2.hoaëc Francis grade II, IV hoaëc V hoaëc neáu:
a/di leäch thaân soáng C2 ra tröôùc > 50% so vôùi ñöôøng kính thaân soáng C3.
b/hay goùc daõn roäng moåi ñöôøng ranh giôùi tröôùc sau cuûa khoaûng ñóa ñeäm
C2-3 > chieàu cao cuûa khoang ñóa ñeäm bình thöôøng beân döôùi.
Choïn löaï phaåu thuaät
1/Kæ thuaät keát hôïp xöông: bao goàm caû C2 vaø C3:
a. Loái sau:yeâu caàu goàm C1 vaø thónh thoaûng vôùi chaåm.
b. Caét ñóa C2-3 baèng loái tröôùc cuøng vôùi keát hôïp.choïn qua maët phaúng
tröôùc, raïch da ñöôøng giöõa nang tröôùc coå giöõa goùc haøm vaø suïn giaùp.
1. Giöõ laïi söï vaän ñoäng hôn vì phaù boû C1.
2. Ñöôøng naøy cuõng ñöôïc khuyeán caùo cho söï khoâng lieàn xöông vöõng.
3. Cuõng söû duïng khi ít nhaát giaõm 1 phaàn maø khoâng giöû laïi ñöôïc.
2/ Nôi baét vis töø phía sau qua cuoáng C2, ngang ñoaïn gaõy , tình traïng gaõy seõ
ñöôïc caûi thieän khi söû duïng kó thuaät naøy.
ÑIEÀU TRÒ SAU CUØNG:
XQ thöôøng quy cho thaáy boù xô ngang qua ñoaïn gaõy hay söï haøn gaén trong
thaân C2 ñeán C3. XQ cuùi ngöõa coù theå cho thaáy taïi nôi gaõy khoâng coù söï di
ñoäng.
GAÕY MOÕM RAÊNG
Nhöõng aûnh höôõng coù yù nghóa laø xem xeùt ñeå laøm giaõm gaõy maáu raêng ôû treû em
vaø thöôøng bò trong tai naïn giao thoâng, teù cao, tröôït baêng…. Ôû nhöõng beänh
nhaân >70 tuoåi, teù ñôn giaûn vôùi chaán thöông ñaàu cuõng coù theå taïo neân söï gaõy
xöông, Gaõy maáu raêng chieám 10-15% cuûa moïi loaïi gaõy ñoát soáng coå. Coù nhöõng
ñaùnh giaù böôùc ñaàu hay boû soùt, ñaëc bieät nhöõng tröôøng hôïp phoái hôïp coù theå che
khuaát nhöõng trieäu chöùng.
Gaõy xöông beänh lyù coù theå xaõy ra, ví duï nhö lieân quan ñeán di caên…
Gaäp laø cô cheá xaõy ra thöôøng gaëp nhaát, vôùi keát quaû laø di leäch ra tröôùc cuûa C1
so vôùi C2.
Ngöõa chæ xaõy ra ñoâi khi, vaø thöôøng phoái hôïp vôùi di leäch ra sau.

17
Daáu hieäu vaø trieäu chöùng:
Ruûi ro thöôøng xuyeân taïi thôùi ñieåm tai naïn daãn ñeán gaõy maáu raêng thì ñaõ ñöôïc
bieát, öôùc löôïng khoaõng 25-40%. 82% cuûa beänh nhaân gaõy Type II, daáu thaàn
kinh coøn nguyeân veïn. 8% khieám khuyeát nheï ôû ñaàu vaø caûm giaùc chi. 10%
khieám khuyeát thaàn kinh coù yù nghóa, lieät 1
hoaëc 4 chi. Gaõy type III hieám khi phoái hôïp
vôùi toån thöông thaàn kinh.
Toån thöông thoâng thöôøng laø ñau vuøng sau coå
cao, ñoâi khi lan ra cuûa thaàn ki nh chaåm lôùn
(ñau thaàn kinh chaåm).
Haàu heát beänh nhaân ñau sau coå cuõng coù khi
co thaét cô caïnh coät soáng, giaõm vaän ñoäng coå,
meàm khi sôø ñoát soáng coå cao. Moät daáu hieäu
gôïi yù laø xu höôùng naâng ñaàu baèng 2 tay khi
ñöùng thaúng vaø ngöõa. Dò caûm chi treân vaø taêng
nheï phaûn xaï duoåi cô coù theå xaõy ra.
Beänh lyù tuyû coù theå tieán trieån ôû nhöõng beänh
nhaân khoâng lieàn xöông.
Phaân loaïi:
Heä thoáng phaân loaïi cuûa Anderson vaø
D’Alonzo cho thaáy ôû baûng 25-9 vaø 25-20.
Gaõy type I do söï baät khoûi nôi baùm cuûa daây
chaèng caùnh. Raát hieám. Maëc duø ñoä daøi ñöôïc
xem xeùt nhö chaùn thöông vöõng, noù cuõng coù
theå xaõy ra nhö moät kieåu gaõy ñôn thuaàn, noù
coù theå bieåu thò cho traät khôùp chaåm ñoäi., hôn nöûa noù cuõng laø daáu hòeâu ñöùt daây
chaèng ngang daãn ñeán maát vöõng khôùp truïc ñoäi.
Baûng 25-20.Phaân loaïi Gaõy maáu raêng
Type Ñaëc ñieåm Ñoä vöõng
I Gaõy qua ñænh (tröôùc daây chaèng ngang), hieám Khoâng vöõng
II Qua nneàn coå, gaõy maáu raêng thöôøng gaëp nhaát Vöõng, khoâng
vöõng
IIA Gioáng type II, nhöng ñænh xöông taïi ñoù lôùn
hôn, khoaûng >3% cuûa gaõy maáu raêng type II.
Chaån ñoaùn xaùc ñònh baéng XQ, CT.
Thöôøng khoâng
vöõng
III Gaõy qua thaâ C2, (thöôøng bao goàm heïp
khoang tuyû). Coù theå goàm beà maët khôùp treân
Thöôøng vöõng

18
Qui taéc 1/3 cuûa Steele: ôû ngang möùc ñoát ñoäi , maáu raêng , khoang döôùi nheän
vaø tuyõ soáng , moãi thaønh phaàn naøy chieám 1/3 dieän tích oáng soáng .
Ñieàu trò:
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH gaõy maáu raêng ñôn thuaàn
Höôùng daãn: gaõy ñôn thuaàn ôû ngöôøi >50 tuoåi neân caân nhaéc phaåu thuaät laøm
vöõng vaø keát hôïp.
Choïn löïa:
. Gaõy type I, II vaø III coù theå ñieàu trò böôùc ñaáu vôùi baát ñoäng coät soáng coå
ngoaøi.
. Type II, III xem xeùt phaåu thuaät keát hôïp cho:
a/ Gaõy di leäïch hôn 5mm.
b/ Hoaëc gaõy type IIA
c/ Khoâng theå giöõ thaúng truïc vôùi coá ñònh ngoaøi.
TYPE I:
Raát hieám, khoù coù nhieàu yù nghóa. Do coù theå phoái hôïp maát vöõng khôùp truïc ñoäi,
phaåu thuaät keát hôïp coù theå luùc naøy laø caàn thieát.
TYPE II:
Ñieàu trò coøn ñang baøn caûi. Maëc duø coù nhieàu coá gaéng nhöng chöa coù söï thoáng
nhaát veà nhöõng yeáy toá tieân ñoaùn cho gaõy type II coù leû hoài phuïc hôn caû laø baát
ñoäng vaø phaåu thuaät keát hôïp. Coù nhöõng baøi pheâ bình tieát loä coù 1 ít nhöõng ñeà
aùn nghieân cöùu hay. Moät tæ leä khoâng lieàn xöông roäng neáu chæ baát ñoäng (5-
60%) ñaõ daån chöùng : 30% thì coù leõ ñaùnh giaù hôïp lyù cho taát caû kieåu khoâng lieàn
xöông, 10% tæ leä khoâng lieàn xöông vôùi di leäch <6mm.
Coù theå nhöõng yeáu toá chính tieân ñoaùn khoâng lieàn xöông bao goàm:
1/Ñoä di leâïch: coù leõ laø yeáu toá quan troïng nhaát.
a/ Vaøi taùc giaû cho raèng di leäïch > 4mm thì khoâng lieàn xöông taêng.
b/ Vaøi taùc giaû thì söû duïng > 6mm nhö gía trò nhuy hieåm, daån chöùng 70%
khoâng lieàn xöông, baát chaáp tuoåi vaø höôùng di leäïch.
2/Tuoåi:
a/ Treû em < 7 tuoåi haàu nhö luoân luoân hoài phuïc vôùi baát ñoäng ngoaøi.
b/ Vaøi yù kieán cho raèng tuoåi tieàn maûn kinh coù tæ leä khoâng lieàn xöông taêng cao,
vaø theo tuoåi ñöôïc daån chöùng laø >40, >55, >65. nhöõng ngöôøi khaùc thì chöa uûng
hoä taêng theo tuoåi laø moät yeáu toá.
Chæ ñònh phaåu thuaät
Theo treân, thì coù theå khoâng khoù vaø quyeát ñònh nhanh ñöôïc nhöng nhöõng ñieàu
döôùi ñaây nhö laø moät höôùng daån caên baûn:

19
 Ñieàu trò baèng phaåu thuaät (thay cho baát ñoäng ngoaøi) ñöôïc khuyeán caùo
cho gaõy maáu raêng C2 ôû nhöõng beänh nhaân > 7 tuoåi vaø baát kyø ñieàu naøo
döôùi ñaây:
1/ Di leäch>5mm
2/ Maát vöõng taïi vò trí gaõy trong halo-vest.
3/ >50 tuoåi: taêng tæ leä khoâng lieàn xöông
4/ Söï khoâng lieàn xöông bao boàm nhöõng sôïi xô chaéc dính lai, ñaëc bieät
neáu ñi keøm vôùi beänh lyù tuyû.
5/ Ñöùt daây chaèng ngang, phoái hôïp vôùi maát vöõng muoän.
Löïa choïn phaåu thuaät:
1/ Baét vis eùp moûm raêng: thích hôïp cho gaõy Type II caáp.
2/ Laøm cöùng khôùp C1-2 vôùi: baét neïp haøn
xöông, chæ theùp, baét vis xuyeân qua khôùp, duøng
keïp halifax…
Baûng 25-21-Baát ñoäng cho gaõy maáu raêng.
Baát ñoäng
Cho nhöõng beänh nhaân coù chæ ñònh ôû phaàn treân, 10-12 tuaàn nhö ñeà nghò ôû baûng
25-21
Duøng halo coù veõ toát hôm duøng neïp SOMI vaø cuõng thaát toát hôn so vôùi neïp coå
Philadelphia
Neáu halo ñöôïc söû duïng, neân chuïp XQ coät soáng coå nghieâng tö theá ñöùng thaúng,
neáu coù söï di chuyeån thì phaåu thuaät laøm cöùng khôùp ñöôïc khuyeán caùo.
Nhöõng beänh nhaân khoâng coù ñieàu kieän phaåu thuaät , lieäu phaùp calcitonin ñöôïc
duøng veà lyù thuyeát.
Khoâng lieàn xöông
Baûng 25-22. Tieâu chuaån khoâng lieàn xöông cuûa moûm raêng.
Kieåu
gaõy
Choïn löïa
I Collar, halo
II Halo, collar
IIA Halo
III Collar, halo
1. khieám khuyeát maáu raêng coù xô cöùng caùc
ñoaïn keá caän.
2. khieám khuyeát maáu raêng coù taùi lieàn xöông ôû
caùc ñoaïn keá caän.
3. khieám khuyeát maáu raêng vôùi maát voõ xöông
roõ raøng.
4. di leäch maáu raêng treân phim cuùi nhgöõa.

20
Tieâu chuaån XQ veà khoâng lieàn xöông ôû baûng 25-22 . trieäu chöùng thöôøng gaëp
cuûa khoâng lieàn xöông laø vaån coøn ñau ôû vuøng coå cao, sau khi thaùo neïp. Beänh
lyù tuyû muoän vaån coù theå taêng leân caøng nhieàu 77% cuûa khoâng lieàn xöông di
ñoäng, cuõng nhö do moâ meàm taêng sinh vaø söï cöû ñoäng quanh vò trí gaõy khoâng
vöõng.
TYPE II A
Phaåu thuaät sôùm ñöôïc khuyeán caùo cho Type IIA.
TYPE III
Khoaûng 90% khoûi beänh vôùi baát ñoäng ngoaøi (coù duøng giaõm ñau), neáu duy trì
ñaày ñuû 8-14 tuaàn.
Halo-vest coù leõ toát nhaát, neáu 1 loaïi neïp chænh hình khaùc ít chaéc chaén hôn
ñöôïc söû duïng thì neân theo doõi thöôøng xuyeân baèng XQ ñeå loaïi tröø tình traïng
khoâng lieàn xöông.
ÑIEÀU TRÒ PHAÅU THUAÄT
Xem keát hôïp khôùp truïc-ñôïi ôû trang 623 vaø keát hôïp tröôùc moûm raêng baèng vis
cho löïa choïn ñieàu trò vaø chi tieát phaåu thuaät.
GAÕY C2 PHOÁI HÔÏP
Chieám khoaûng 25% cuûa gaõy C2.bao goàm gaõy maáu gai, gaõy baûn soáng , maët
khôùp…gaõy khoái beân hay thaân C2. Gaõy maáu gai hay baûn soáng coù theå ñieàu trò
vôùi neïp Philadelphia hay CTO. Gaõy laøm toån thöông coät tröôùc coät giöõa ( gaõy
caùc maët khôùp, thaân C2, khoái beân) thì ñöôïc ñeà nghò baát ñoäng coå ngöïc thaúng
hay halo-vest neáu khoâng di leäïch, hay halo neáu di leäch.
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH Gaõy ñoát soáng truïc C2.
Ñieàu trò
Choïn löïa:baát ñoäng ngoaøi ñöôïc khuyeán caùo cho gaõy thaân ñoát soáng truïc
ñôn thuaàn.
Moät söï taùch rôøi cuûa moät maåu xöông nhoû coù kích thöôùc khaùc nhau vôùi ranh
giôùi voõ trôn laùn ra khoûi caùi maáu raêng bò co nhoû laïi , thænh thoaõng coù theå keát
hôïp vôùi maët doác. Coù theå gioáng gaõy maáu raêng type I, type II. Nguyeân nhaân thì
ñang tranh caûi nhöng coù baèng chöùng uûng hoä 2 vaán ñeà sau ( chaån ñoaùn vaø ñieàu
trò khoâng döïa treân thuyeát nguyeân nhaân laø hôïp lyù):
1/ Baåm sinh:söï phaùt trieån khoâng bình thöôøng (moûm raêng khoâng lieàn
vôùi thaân C2).
Tuy nhieân söï cal xöông trung taâm thì khoâng ñöôïc bieát, ñaõ chöùng minh
roõ raøng 9 beänh nhaân tröôùc ñaây coù maáu raêng bình thöôøng.

21
2/ Maéc phaûi: ñöôïc cho laø söï gaõy xöông khoâng lieàn hay toån thöông
ñeán söï caáp maùu cho söï phaùt trieån maáu raêng.
Söï thaät os odontoideum hieám. Choùp xöông nhoû: khoâng lieàn xöông cuûa
ñænh taïi trung taâm cal xöông thöù phaùt thì thöôøng gaëp hôn.
Hai loaïi giaõi phaåu:
1/ Ñuùng vò trí: xöông nhoû di chuyeån vôùi cung tröôùc C1.
2/ Laïc choå: xöông nhoû dính vôùi neàn soï veà maët chöùc naêng, coù theå traät phía
tröôùc cung C1.
Trình baøy:
Nhöõng nhoùm chính ñöôïc xaùc nhaän trong y vaên:
1/ Chaåm coå / ñau coå.
2/ Beänh tuyû: chia nhoû theâm:
a. beänh lyù tuyû thoaùng qua thöôøng sau chaán thöông
b. beänh lyù tuyû oån ñònh
c. beänh lyù tuyû tieán trieån
3/ Trieäu chöùng vaø daáu hieäu noäi soï: do thieáu maùu ñoäng maïch coät soáng thaân
neàn.
4/ Söï tìm thaáy ngaåu nhieân.
Ña soá beänh nhaân coøn nguyeân veïn veà thaàn kinh vaø coù söï maát vöõng khôùp truïc
ñoäi, ñöôïc phaùt hieän moät caùch ngaåu nhieân. Nhieàu beänh nhaân coù hoaëc khoâng
coù trieäu chöùng ñaõ ñöôïc baùo caùo maø khoâng coù vaán ñeà môùi sau nhieàu naêm theo
doõi. Nhieàu tröôøng hôïp cuûa toån thöông tuyû soáng sau chaán thöông nheï ñaõ ñöôïc
baùo caùo.
Laâm saøng ña daïng , nhöõng yeáu toá döï ñoaùn keùm, ñaëc bieät ôû nhöõng beänh nhaân
khoâng trieäu chöùng, ñaõ khoâng ñöôïc xaùc ñònh.
Ñaùnh giaù
Cho chaån ñoaùn, xem os odontoideum beân döôùi.
Phaùn ñoaùn loaïi tröø C1-2 maát vöõng. Tuy nhieân beänh tuyû khoâng lieân
quan ñeán möùc ñoä khoâng vöõng cuûa C1-2. ñöôøng kính tröôùc sau oáng tuyû <
13mm khoâng lieân quan ñeán söï coù maët cuûa beänh lyù tuyû.
Ñieàu trò:
Baát keå os odontoideum baåm sinh hay hay gaõy khoâng lieàn xöông cuû, baát ñoäng
ñeàu cho keát quaû khoâng chaéc chaén lieàn xöông. Do ñoù, khi ñieàu trò ñöôïc choïn,
phaåu thuaät ñöôïc khuyeán caùo (thöôøng laøm cöùng khôùp truïc ñoäi).

22
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH Os odontoideum.
Chaån ñoaùn
Choïn löïa:
.Khuyeán caùo: chuïp XQ coät soáng coå nghieân tö theá haù mieäng maáu
raêng
.Caân nhaéc: CT hoaïc/ vaø MRI cho chöùc naêng coå soï.
Ñieàu trò
Choïn löïa:
.Beänh nhaân khoâng coù daáu thaàn kinh hay trieäu chöùng ( ngay caû C1-2
khoâng vöõng) coù theå theo doõi baèng laâm saøng vaø hình aûnh hoïc.
. Beänh nhaân coù daáu thaàn kinh hay trieäu chöùng vaø C1-2 khoâng vöõng:
a/ Coù theå ñieàu trò vôùi coá ñònh trong C1-2 phía sau côùi keát hôïp.
b/Choïn löïa:
1.coät vaø keát hôïp phía sau, sau moå, baát ñoäng baèng halo ñöôïc
khuyeán caùo tieáp theo phöông phaùp naøy.
2.coá ñònh baèng vis xuyeân khôp C1-2, vò trí baét vis döôøng nhö
thaønh coâng ñeå traùnh halo sau moå.
.caân nhaéc keát hôïp ñoát soáng coå chaåm, coù hoaëc khoâng caét baûn soáng C1
cho nhöõng beänh nhaân vôùi cheøn eùp tuyû soáng coå cao khoâng hoài phuïc roû
raøng coù hoaëc khoâng phoái hôïp vôùi maát vöõng khôùp chaåm ñoäi.
. Caân nhaéc moå qua ñöôøng mieäng ôû nhöõng beänh nhaân coù cheøn eùp tuyû coå
tröôùc khoâng hoài phuïc.
=======================================================
25.6.6 CHAÁN THÖÔNG C1-2 PHOÁI HÔÏP
oån thöông C1-2thöôøng töông ñoái vaø bao haøm chaán thöông cô hoïc vaø caáu
truùc roõ raøng hôn chaán thöông C1, C2 ñôn thuaàn.taàn suaát gaõy C2 trong
toån thöông phoái hôïp cho thaáy ôû baûng 25-23. 5-53% beänh nhaân gaõy maáu raêng
type II, III vaø 6-26 % gaõy hangman coù phoái hôïp gaõy C1.
Chaán thöông %
Gaõy maáu raêng type II 40%
Gaõy maáu raêng type III 20%
Gaõy hangman 12%
Loaïi khaùc 28%
Baûng 25-13. Nhöõng toån thöông ñi keøm vôùi gaõy C2.
T

23
Ñieàu trò
Choïn löïa ñieàu trò ñöôïc toùm taéc ôû baûng 25-24
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH Gaõy C1-2 phoái hôïp
Choïn löïa
 Khuyeán caùo: ñieàu trò cô baûn chính yeáu cuûa toån thöông C2
 Khuyeán caùo: baát ñoäng ngoaøi haàu heát gaõy C1-2
 Ñeà nghò phaåu thuaät laøm vöõng cho nhöõng tình huoáng sau:
A. gaõy phoái hôïp C1 vôùi maáu raêng type II vôùi ADI>5mm
B. gaõy phoái hôïp C1 vôùi gaõy hangman vôùi goùc C2-3 > 110
KEÁT QUAÛ:
Chæ 1 tröôøng hôïp khoâng lieàn xöông (gaõy C1 vaø maáu raêng type II, ñieàu trò
böôùc ñaàu vôùi halo).
Khoâng coù khieám khuyeát thaàn kinh môùi.
Baûng 25-24. Choïn löïa ñieàu trò gaõy C2
Chaán thöông Luïa choïn ñieàu trò
C1+ gaõy hangman
Vöõng
Khoâng vöõng (goùc C2-3>110
)
Collar, halo, phaåu thuaät
Halo, phaåu thuaät
C1+gaõy maáu raêng type II
Vöõng (ADI<5mm)
Khoâng vöõng (ADI >5mm)
Collar, halo, phaåu thuaät
Halo, phaåu thuaät
C1+ gaõy maáu raêng type III Halo
C1+ gaõy C2 phöùc taïp Collar, halo
ADI: khoaûng caùch giöõa maáu raêng-ñoát soáng truïc.
25.6.7 CHAÁN THÖÔNG / GAÕY NHÖÕNG ÑOÁT SOÁNG COÅ THAÁP
( C3-C7)
CHAÁN THÖÔNG TUYÛ SOÁNG COÅ KHOÂNG COÙ HÌNH AÛNH HOÏC BAÁT
THÖÔØNG (SCIWORA).
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH SCIWORA
Chaån ñoaùn
Löïa choïn:
 Khuyeán caùo XQ, CT qua nhöõng ñoát nghi ngôø toån thöông
ñeå loaïi tröø nhöõng choå gaõy bò che khuaát.
 Chuïp ña laùt caét , MRI nhöõng vuøng chaán thöông nghi ngôø
coù theå cung caáp nhöõng thoâng tin coù ích.
 Caân nhaéc XQ toaøn boä coät soáng.

24
 Chuù yù: khoâng khuyeán caùo chuïp tuyõ ñoà hay maïch maùu
tuyû.
Ñieàu trò
Choïn löïa
 Khuyeán caùo:baát ñoäng ngoaøi cho tôùi khi vöõng chaécñöôïc
xaùc nhaän vôùi XQ cuùi ngöõa.
 Caân nhaéc:baát ñoäng ngoaøi cuûa ñoaïn coät soáng chaán thöông
hôn 12 tuaàn.`
 Caân nhaéc : traùnh nhöõng hoaït ñoäng nguy cô cao hôn 6
thaùng sau SCIWORA.
Tieân löôïng:
Choïn löïa:
 MRI vuøng toån thöông thaàn kinh coù theå cung caáp nhöõng
thoâng tin coù giaù trò veà keát quaû thaàn kinh sau SCIWORA.
Maëc duø toån thöông tuyû soáng thì khoâng thöôøng gaëp ôû treû em, coù 1 söï phaân
nhoùm chaån ñoaùn roõ raøng gaõy xöông hay ñöùt daây chaèng coù theå ñöôïc bieåu
hieän( bao goàm XQ cuùi ngöõa chöùc naêng)
Ñaây laø moät thuoäc tính bình thöôøng cuûa söï phaùt trieån meàm deõo cuûa nhöõng daây
chaèng coät soáng vaø moâ meàm caïnh coät soáng trong giôùi treû.
Ñoä tuoåi cuûa SCIWORA laø 1.5-16 tuoåi, noù coù taàn suaát cao hôn ôû nhoùm tuoåi <
9. Tuyû soáng coù theå bò daäp, caét ngang, nhoài maùu, toån thöông duoåi , ñöùt hay
thoaùt vò maøng tuyû.
Nguyeân nhaân khaùc bao goàm: chaán thöông buïng kín, ñöùt ñoäng maïch chuû buïng
hay nhöõng nhaùnh cuûa noù, thoaùt vò ñóa ñeäm do chaán thöông cuõng coù nguy cô
SCIWORA giöõa treû em coù taät Chiari I khoâng coù trieäu chöùng.
54% treû em coù thöông toån treã (maát chöùc naêng caûm giaùc vaän ñoäng baûn theå)
giöõa 30 phuùt 4 ngaøy.
Ñaùnh giaù hình aûnh hoïc
Treân phim XQ qui öôùc vaø cuùi ngöõa (khi maát vöõng roõ raøng neân ñöôïc phaåu
thuaät), MRI coù theå taêng tín hieäu nhu moâ tuyû soáng tr6n T2. khoâng coù toån
thöông chieám choå treân tuyû soáng ôû 13 beänh nhaân ñöôïc nghieân cöùu treân tuyû ñoà
vaø CT.
Ñieàu trò
Can thieäp phaåu thuaät goàm: caét baûn soáng ôû moät soá ca cho thaáy khoâng coù lôïi.
Do tæ leä chaán thöông laëp ñi laëp laïi khoaûng 20%(1 vaøi do chaán thöông thoâng
thöôøng, 1 vaøi khoâng coù chaán thöông roõ raøng) , trong 10 tuaàn ñaàøu sau chaán
thöông chæ ñöôïc ñieàu trò chæ vôùi neïp coå cöùng vaø haïn cheá nhöõng moân theå thao
maïnh, ngöôøi ta khuyeân neân coù nhöõng bieän phaùp ñieàu trò khaùc tích cöïc hôn
nöõa .

25
Phaùt ñoà ñieàu trò cho SCIWORA
. Cho beänh nhaân nhaäp vieän.
. Nghó ngôi taïi giöôøng vôùi neïp coå cöùng cho tôùi khi XQ cuùi ngöõa bình thöôøng
. MRI coät soáng coå tìm baèng chöùng toån thöông tuyû
. Thaûo luaän chi tieát vôùi beänh nhaân vaø gia ñình veà tính nghieâm troïng cuûa chaán
thöông vaø phaân tích phaùt ñoà ñieàu trò.
. Baát ñoäng baèng neïp Guilford 3 thaùng.
. Caám tieáp xuùc hoaëc khoâng chôi theå thao.
. Thöôøng xuyeân ñeán khaùm vaø kieåm tra
.Hoaït ñoäng töï do sau 3 thaùng neáu phim XQ cuùi ngöõa bình thöôøng.
GAÕY KIEÅU CLAY SHOVELER
Söï giaät maïnh ôû moûm gai ( thöôøng laø C7) ñöôïc moâ taû ñaàu tieân ôû Perth
Australia
Cô cheá :
khi xuùc ñaát seùt vaøo caùi xeûng, ôû ñoäng taùc sau khi ñoå ñaát ñi, ñaát coù theå dính laïi
1 phaàn theo xeûng , noù taïo 1 löïc raát maïnh taùc ñoäng vaøo cô thang va 2 1 soá cô
löng khaùc maø noù baùm vaøo maáu gai ñoát soáng coå.
Cuõng coù theå xaõy ra vôùi chaán thöông kieåu “roi daây”, toån thöông do tay giaät
maïnh caùnh tay leân treân, ( ví duï nhö ñoùn baét vaät töø treân cao xuoáng), cuùi coå quaù
möùc hay bò ñaùnh tröïc tieáp vaøo moûm gai.
Kieåu gaõy naøy thì vöõng, nguy cô bieán daïng ít. Neáu beânh nhaân khoâng toån
thöông neân xem xeùt theâm (XQ cuùi ngöõa hay CT qua möùc gaõy ) ñeå loaïi tröø
nhöõng thöông toåi bi che laáp.
Neïp coå cöùng cuõng ñöôïc duøng khi ñau.
PHAÂN LOAÏI GAÕY DÖÏA TREÂN CÔ CHEÁ CHAÁN THÖÔNG
Moät heä thoáng phaân loaïi ñaõ ñöôïc söûa laïi cuûa Allen vaø coäng söï veà phaân chia
gaõy traät ra thaønh 8 nhoùm chính döïa treân löïc naëng taùc ñoäng chính vaø vò trí coå
taïi thôøi ñieåm chaán thöông (xem baûng25-26). Söï phaân loaïi ôû moãi nhoùm ñaõ
ñöôïc moâ taû vaø baát cöù loaïi gaõy naøo cuõng coù theå lieân quan ñeán luïc naëng xoay .

26
Baûng 25-26. Ví duï cuûa loaïi gaõy coät soáng coå.
Löïc naëng
chuû yeáu
Hoaït ñoäng
duy nhaát
Vôùi neùn eùp Keùo caêng
Cuùi Traät 1
hoaëc 2 beân
maët khôùp
-Gaõy thaân soáng tröôùc
vôùi guø löng
-ñöùt daây chaèng coät
soáng
-gaõy kieåu gòot leä
-Ñöùt daây chaèng doïc sau
traät khôùp hay maët khôùp
bò keït.
Ngöõa Gaõy maáu
gai vaø baûn
soáng
Gaõy qua maët khôùp Ñöùt taát caû daây chaèng doïc
tröôùc vôùi retrolisthesis
cuûa ñoát soáng treân so vôùi
ñoát soáng döôùi.
Vò trí trung
tính
Gaõy luùn nhieàu maûnh Ñöùt toaøn boä daây chaèng
(maát vöõng)
Gaõy vöõng
Höôùng daãn cho söï xaùc ñònh maát vöõng sinh hoïc cuûa coät soáng coå thaáp ñöôïc
White vaø Panjabi cho xuaát baûn cho thaáy ôû baûng 25-27 .
Noùi chung, trong cô cheá ngöõa toån thöông nhöõng thaønh phaàn phía tröôùc seõ gaây
maát vöõng hôn . Trong khi ñoù toån thöông nhöõng thaønh phaàn phía sau gaây baát
vöõng trong cô cheá cuùi nhieàu hôn ( quan troïng khi baát ñoäng vaø di chuyeån beänh
nhaân) .
Moät vaøi tình traïng beänh lyù nhö vieâm coät soáng dính khôùp coù theå gaây nhöõng
thöông toån vöõng theâm nhöõng thöông toån baát vöõng . (xem trang 343).
Toån thöông ñeø eùp ñoát soáng coå.
Theo thöù töï, löïc neùp taùc ñoäng hoaøn toaøn vaøo coät soáng coå, vieäc loaïi boû taät öôõn
löng cuûa coät soáng coå bình thöôøng ñöôïc ñaët ra, duø raèng coù theå tö theá uoán nheï
vaãn coù theå xaõy ra.
Gaõy luùn nhieàu maõnh laø haäu quaû thöôøng gaëp nhaát vôùi khaû naêng giaät ngöôïc ra
sau cuûa xöông vaøo oáng soáng
Toån thöông cuùi cuûa ñoát soáng döôùi truïc
Chieám hôn 15% cuûa chaán thöông coät sôùng coå.
Nguyeân nhaân bao goàm : tai naïn giao thoâng, teù cao , nhaõy vaøo hoà nöôùc caïn…

27
Baûng 25-27. Höôùng daãn chaån ñoaùn gaõy coät soáng coå giöõa vaø thaáp maát
vöõng treân laâm saøng
Yeáu toá Ñieåm
Nhöõng yeáu toá phía tröôùc bò phaù huyû hay maát chöùc naêng 2
Test keùo duoåi (+) 2
Toån thöông tuyû soáng 2
Toån thöông reå thaàn kinh 2
Ñóa ñeäm heïp baát thöôøng 1
Oáng soáng heïp tieán trieån:
Ñöôøng kính tröôùc sau <13mm, hay
Tæ soá Pavlov <0,8
1
Nhöõng tình taïng maø chöa phaûi löïc doàn truïc maø cô cheá tieân lieäu
tröôùc ( nhö nhöõng ngöôøi khaân vaùc naëng , theå thao tieáp xuùc
maïnh, ñua xe…)
1
Tieâu chuaån XQ
-XQ tö theá trung tính
Di leäch maët tröôùc sau >3,5mm hay 20%
Goùc maët phaúng doïc giöõa töông ñoái
Hoaëc:
-XQ cuùi ngöõa:
Maët phaúng tröôùc sau dòch chuyeån >3,5mm hoaëc 20%
Maët phaúng doïc giöõa xoay >200
2
2
2
2
Neáu toång coäng >5 ñieåm thì khoâng vöõng
Nhöõng toån thöông cuùi neùn
Kinh ñieån laø toån thöông do laùi xe laø 1 ví duï ñaàu tieân. Gaõy nhöõng yeáu toá phía
sau xaõy ra hôn 50% tôûn thöông cuùi neùn. Maëc duø nhöõng toån thöông cuùi neùn
laøm di leäch nhöõng yeáu toá phía sau vaøi ñoä. Haàu heát khoâng gaây toån thöông daây
chaèng phía sau. Phaân nhoùm nhoû bao goàm: gaõy gioït leä, gaõy 4 caïnh.
Ñieàu trò:
Gaõy neùn coät soáng coå nheï khoâng coù toån thöông thaàn kinh, hay maõnh xöông
khoâng bò keùo vaøo oáng soáng thì thöôøng ñöôïc ñieàu trò vôùi cöùng khôùp , cho tôùi
khi treân XQ thaáy caûi thieän (6-12tuaàn).

28
Ñoä vöõng ñöôïc ñaùnh giaù döôùi XQ cuùi ngöõa tröôùc khi ngöng duøng khung. Gaõy
neùn naëng hôn bình phuïc vôùi khung halo 90% cuûa cöùng khôùp keát hôïp.
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH 25-17. GAÕY TRAÄT KHÔÙP DÖÔÙI TRUÏC
Choïn löïa
-Ñieàu trò böôùc ñaáu: naén traät kín hay hôû ñöôïc khuyeán caùo
-Ñieàu trò tieáp theo: coá ñònh ngoaøi cöùng, laøm cöùng khôùp phía tröôùc vôùi
neïp coá ñònh hay phía sau vôùi neïp hay rod.
GAÕY HÌNH “GIOÏT LEÄ”
Ñöôïc Schneider vaø Kahn moâ taõ ñaàu tieân. Do cuùi quaù möùc hay doàn doïc truïc
taïi ñænh cuûa hoäp soï khi coå uoán cong. Coù nhieàu ñoä naëng. Veà beänh hoïc, chaán
thöông bao goàm ñöùt toaøn boä caùc daây chaèng, nhöõng maët khôùp vaø ñóa gian ñoát
soáng. Moät ñaëc ñieåm nöõa laø söï di chuyeån cuûa bôø döôùi thaân soáng gaõy vaøo phía
sau oáng soáng. Thöôøng khoâng vöõng.
Nghieân cöùu thaáy 5% beänh nhaân trong loâ nghieân cöùu vôùi XQ chaán thöông coät
soáng coå roõ raøng, beänh nhaân thöôøng lieät töù chi maëc duø moät vaøi tröôøng hôïp coøn
nguyeân veïn thaàn kinh, vaø moät vaøi thì coù hoâi chöùng tuyû coå tröôùc. Nhöõng
thöông toån coù theå phoái hôïp vaø daáu hieäu thöôøng tìm thaáy treân laâm saøng goàm:
1.Moät maõnh xöông nhoû vôõ ra xa bôø tröôcù döôùi cuûa thaân soáng treân XQ
coät soáng nghieâng.
2.Thöôøng keát hôïp vôùi gaõy xöông xuyeân qua maët doïc giöõa cuûa thaân
soáng, ñöôïc tìm thaáy treân phim tröôùc sau. CT caét moõng coù theå nhìn roõ
hôn.
3.Maõnh vôû lôùn thöù 3 phía döôùi tröôùc thaân soáng.
4.Nhöõng khieåu gaõy khaùc qua thaân soáng cuõng coù theå xaõy ra.
5.Gaõy thaân soáng thöôøng di leäch ra sau cuûa thaân ñoát soáng döôùi. Tuy
nhieân nhieàu tröôøng hôïp khoâng retrolisthesis cuõng ñöôïc mieâu taû.
6.Vôõ thaân soáng thöôøng cheøn ra tröôùc, cuõng coù theå cheøn 2 beân.
7.Vôõ maët khôùp ñöôïc ñaùnh giaù nhö laø söï taùch rôøi cuûa maët khôùp treân XQ
nghieâng thöôøng thaáy khi keùo coät soáng coå.
8. Söng neà moâ meàm döôùi coå.
9.Heïp ñóa gian soáng döôùi möùc gaõy .
Phaân bieät kieåu gaõy “ gioït leä” vaø gaõy kieåu baät nhoå.
Lyù do cô baûn: gaõy gioït leä phaûi ñöôïc phaân bieät vôùi gaõy giaät kieåu ñôn giaûn choùp
nhoû cuûa xöông, coù theå töø ñænh xöông nhoû cuûa thaân ñoát soáng döôùi thöôøng bò
keùo cuûa daây chaèng doïc tröôùc trong tröôøng hôïp ngöõa quaù möùc. Maëc duø moät soá
tröôøng hôïp, daây chaèng doïc tröôùc bò ñöùt nhöng thöôøng khoâng gaây maát vöõng.
Phöông phaùp hoïc: ôû nhöõng beänh nhaân gaõy ñænh xöông nhoû cuûa thaân ñoát soáng
döôùi, gaõy kieåu gòot leä caàn loaïi tröø. Xaùc ñònh neáu theo tieâu chuaån sau:

29
-Khoâng toån thöông thaàn kinh.
-Kích thöôùc cuûa ñoaïn gaõy nhoû.
-Khoâng coù söï thaúng haøng cuûa caùc thaân soáng.
-Khoâng coù baèng chöùng gaõy thaân soáng treân maët phaúng doïc giöõa.
-Khoâng gaõy nhöõng yeáu toá phía sau treân XQ, CT.
-Khoâng coù söng neà moâ meàm tröôùc coät soáng chaán thöông.
Neáu coù nhöõng tieâu chuaån phía treân thì tìm ñöôïc treân XQ cuùi ngöõa. Neáu
khoâng coù cöû ñoäng baát thöôøng, thaùo neïp coå cöùng, chuïp laïi XQ trong voøng 4-7
ngaøy. Ngöøng neïp coå neáu phim chuïp laàn 2 bình thöôøng.
Neáu beäïnh nhaân khoâng coù nhöõng trieäu chöùng treân, khoâng gioáng nhö gaõy maát
vöõng tìm thaáy treân CT thoâng qua ñoát soáng gaõy ñeå ñaùnh giaù nhöõng kieåu gaõy
phoái hôïp.
MRI duøng ñaùnh giaù tình traïng nguyeân veïn cuûa ñóa ñeäm vaø cho nhöõng thoâng
tin veà daây chaèng doïc sau.
Ñieàu trò gaõy gioït leä neáu ñóa ñeäm vaø daây chaèng coøn nguyeân(xaùc ñònh treân
MRI), sau ñoù köïa choïn ñeå söû duïng khung halo tôùi khi ñoaïn gaõy ñöôïc phuïc
hoài(chuïp XQ cuùi ngöõa sdau khi thaùo haloñeå loaïi tröø söï maát vöõng coøn toàn
taïi).Khoâng coøn caùch naøo khaùc phaåu thuaät laøm vöõng neân ñöôïc thöïc hieän, ñaëc
bieät daây chaèng hay ñóa deäm bò toån thöông ñöôïc tìm thaáy treân MRI. Khi toån
thöông chuû yeáu phía sau nhö ñöùt daây chaèng hay vôõ maët khôùp, neáu khoâng coù
toån thöông phía tröôùc oáng soáng thì keát hôïp phía sau laø ñuû.
Nhöõng chaán thöông naëng vôùi toån thöông trong oáng soáng thì caân nhaéc keát hôïp
vaø giaõi aùp vaø keát hôïp kieåu Bohman caûi tieán hay baét neïp khoái beân.
GAÕY 4 CAÏNH:
4 ñaëc tính:
1.gaõy thaân soáng xuyeân ngang töø bôø voõ tröôùc beân ñeán taám taän döôùi.
2.baùn traät ra saucuûa thaân soáng treân so vôùi thaân soáng döôùi
3.goùc guø löng
4.vôõ ñóa ñeäm vaø ñöùt daây chaèng tröôùc sau.
Ñieàu trò: coù theå caàn phoái hôïp keát hôïp phía tröôùc vaø sau.
TOÅN THÖÔNG CUÙI DO KEÙO CAÊNG
Möùc ñoä daõn daây chaèng quaù möùc töø baùn traät nheï tôùi keït caùc maét khôùp beân.
Nhöõng daây chaéng phía sau bò toån thöông sôùm vaø coù söï roäng hôn cuûa khoang
gian ñoát soáng.
DAÕN DAÂY CHAÈNG DO CUÙI QUAÙ MÖÙC:
Toån thöông hoaøn toaøn nhöõng daây chaèng bao goàm nhöõng daây chaèng phía sau
keát hôïp vôùi khoâng gaõy xöông. Coù theå khoâng gaëp treân XQ coät soáng coå
nghieâng, neáu noù khoâng cho thaáy söï thaúng haøng bình thöôøng. Sö maát vöõng coù
theå ñöôïc che ñaäy khi phim cho thaát sau moät chaán thöông ngaén coù co caùc cô
caïnh coät soáng vaø khaùng laïi söï cuùi. Nhöõng beänh nhaân cuùi coù giôùi haïn , neïp coå

30
cöùng neân duøng vaø neáu ñau keùo daøi 1-2 tuaàn sau thì chuïp XQ laïi (goàm cuùi
ngöõa).
Daáu hieäu XQ cuûa bong gaân do cuùi quaù möùc :(XQ coù theå bình thöôøng).
1.Goùc guø löng
2.Xoay ra tröôùc coù hoaëc khoâng baùn traät nheï (1-3mm).
3.Heïp phía tröôùc vaø roäng phía sau cuûa khoaûng ñóa ñeäm.
4.Taêng khoaûng caùch giöõa voõ sau thaân soáng baùn traät vaø voõ tröôùc cuûa
khoái khôùp phía döôùi ñoát soáng.
5.Di leäch ra tröôùc treân cuûa nhöõng maët khôùp treân.
6.Söï beø ra cuûa khoaûng gian soáng treân XQ coät soáng nghieâng, hay taêng
khoaûng caùch tröôùc sau beân trong ñoát soáng.
BAÙN TRAÄT
Cadaver nghieân cöùu cho thaáy söï baùn traät ngang >3,5mmcuûa moät thaân soáng so
vôùi caùc thaân soáng khaùc, hay goùc cuûa moät thaân soáng vaø thaân soáng keá caän lieân
quan >110
, cho thaáy daây chaèng maát
vöõng. Nhö vaäy neáu baùn traät <3,5mm
treân phim XQ thöôøng qui vaø khoâng coù
daáu khieám khuyeát thaàn kinh , neáu
khoâng coù cöû ñoäng baát thöôøng, thì thaùo
neïp coå.
KEÏT MAËT KHÔÙP
Nhöõng chaán thöông cuùi maïnh coù theå
daãn ñeán keït maët khôùp. Vôùi söï ñaûo
ngöôïc cuûa maùi lôïp bình thöôøng giöõa
nhöõng maët khôùp coù lieân quan (bình
thöôøng thì maët khôùp phía döôùi cuûa ñoát
soáng trweân naèm sau treân cuûa ñoát soáng döôùi). Bao goàm ñöùt bao khôùp. Nhöõng
maët khôùp keït khoâng hoaøn toaøn nhöng coù ñöùt daây chaèng quan troïng laøm cho
söï keùo caêng ra taïi thôøi ñieåm bò khoaù khôùp (ñöôïc goïi laø khôùp “ñoäi” ).
Cuùi+xoay  keït moät beân
Cuùi quaù möùc keït 2 beân maët khôùp.
Keït maët khôùp 1 beân:
25% beänh nhaân coøn nguyeân veïn thaàn kinh, 37% coù khieám khuyeát reã, 22%
toån thöông tuyû khoâng hoaøn toaøn, 15% lieät hoaøn toaøn töù chi.
Keït maët khôùp 2 beân:
Xaõy ra khi ñöùt nhöõng daây chaèng cuûa moûm maáu khôùp, raïn nöùt daây chaèng, daây
chaèng doïc sau, daây chaèng gian soáng. Hieám. Thoâng thöôøng nhaát laø taïi C5-6
hay C6-7. 65-87%lieät hoaøn toaøn töù chi, 13-25% lieät khoâng hoaøn toaøn.<10%
thì coøn nguyeân veïn. Gaõy keá caän (thaân soáng, maët khôùp, baûn sôùng, cuoáng…)
xaõy ra khoaûng 40-60%. Cuõng coù theå xaõy ra khieám khuyeát reã thaàn kinh.

31
Chaån ñoaùn:
XQ coät soáng coå:
Caû 1 beân (ULF) vaø 2
beân (BLF), 2 maët khôùp
ñeàu bò keït seõ gaây ra söï
baùn traät (ULFbaùn traät
xoay)
BLF thöôøng gaây >50%
baùn traät treân XQ coät
soáng coå nghieâng.
ULF:
1.Tröôùc sau: maáu
gai phía treân khôùp
baùn traät xoay
gioáng maët khôùp
keït (lieân quan
nhöõng khôùp phía
döôùi)
2.Beân: daáu “bow-tie”(coù theå thaáy nhöõng maët khôùp beân phaûi beân traùi
taïi möùc toån thöông, thay theá vò trí choàng leân bình thöôøng). Baùn traät coù
theâ tæm thaáy. Ñöùt phöùc hôïp daây chaèng phía sau laøm roäng ra khoaûng
gian soáng giöõa caùc maáu gai.
3. Cheùo: coù theå bieåu loä maët khôùp bò keït taïi loã thaàn kinh.
CT: daáu hieäu maët khôùp “naked” beà maët cuûa maët khôùp seõ ñöôïc nhìn thaáy
coù söï maát moät khôùp rieâng cuøng beân traät.
MRI : laø xeùt nghieäm toát nhaát ñeå loaïi tröø thoaùt vò ñóa ñeäm do chaán thöông
(ñöôïc tìm thaáy 80% tröôøng hôïp BLF). Nhöng neáu thaáy treân MRI thì söï naén
khôùp muoän hay phaåu thuaät coøn ñang baøn caûi.
Ñieàu trò:
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH 25-18 Traät maët khôùp döôùi truïc
Choïn löïa
-Ñieàu trò böôùc ñaàu: naén khôùp hôû hay kín ñöôïc khuyeán caùo
-Tieáp theo:
a.Baát ñoäng ngoaøi baèng neïp cöùng laøm cöùng khôùp phía treân vôùi
neïp hay laøm cöùng khôùp phía sau vôùi rod.
b.Nghó ngôi taïi göôøng laâu daøi neáu ñieàu trò phía treân khoâng hieäu
quaû.

32
Naén khôùp kín cuûa keït maët khôùp: hai caùch:
1.Keùo: ñöôïc söû duïng thöôøng xuyeân hôn ôû Myõ. Troïng löôïng ban ñaàu = 3 x
möùc ñoát soáng coå, taêng leân 10-15lbs trong 10-15 phuùt cho tôùi khi ñaït ñöôïc
thaúng haøng (khaùm thaàn kinh kyõ vaø XQ nghieâng hay soi maøn huyønh quang sau
moãi thao taùc keùo ñeå traùnh daõn quaù möùc). Ña soá tröôøng hôïp, khoâng quaù 10 lbs
cho moãi möùc ñoát soáng ( vaøi taùc giaû cho 5lbs/ñoát soáng). Ngöøng laïi neáu khôùp
chaåm coå khoâng vöõng roõ raøng hay coù baát cöù khoaûng ñóa ñeäm naøo > 10mm. Vôùi
nhöõng maët khôùp keït 1 beân coù theå keát hôïp vôùi naén baèng tay nheï nhaøng, höôùng
ñeán maët khôùp traät. Vôùi keït maët khôùp 2 beân keùo caêng baèng tay veà sau (ví duï
cuoän khaên ôû phía sau chaåm..). khi maët khôùp ñaõ vaøo, thì töø töø giaõm troïng
löôïng thöôøng seõ khoûi (ñaët coå ngöõa nheï coù theå giuùp duy trì söï naén traät).
2. Söï vaän duïng :thöôøng ít ñöôïc coâng nhaän , bao goàm söï keùo doïc truïc baèng
tay, vaø ñoâi khi xoay goùc doïc giöõa vôùi aùp löïc tröïc tieáp taïi möùc toån thöông döôùi
ñeøn huyønh quang. Daõn cô caïnh coät soáng coù theå giuùp cho söï naén khôùp deã hôn.
Söû duïng diazepam (Valium®
vaø hoaëc narcotic (Demerol®
).
Gaây meâ toaøn thaân coù theå ñöôïc söû duïng cho moät soá ca khoù.
Khi ñaõ naén thaønh coâng, beänh nhaân ñöôïc keùo 5-10 lbs cho nhöõng ca vöõng oån
ñònh.
Nhöõng baát lôïi cuûa phöông phaùp naén kín:
1. Naén thaát baïi khoaûng 25% caùc tröôøng hôïp BLF (keït maët khôùp 2
beân).
2. Nguy cô daõn quaù möùctaïi nhöõng ñoát cao hôn hay laøm xaáu theâm
nhöõng ñoát khaùc.
3. Nguy cô hö haïi thaán kinh do ñeø eùp cuûa thoaùt vò ñóa ñeäm do chaán
thöông.
4. Thôøi gian keùo daøi, ñau dai daúng khieán beänh nhaân lo laéng, ñaïc bieät
töø khi coù nhieàu phöông phaùp phaåu thuaät khaùc.
Tieáp tuïc sau naén kín, söï laøm oån ñònh beân trong beân ngoaøi coù theå ñöôïc nhaéc
ñeán. Daáu thaàn kinh coù theå xaâu hôn sau naén khôùp coù theå xaõy ra vôùi thoaùt vò
ñóa ñeäm vaø neân caét ñóa ñeäm.
Naén hôû vaø coá ñònh thöôøng ñöôïc yeâu caàu, neáu naén kín khoâng thaønh coâng.
Thöôøng naén kín 2 beân khoù hôn 1beân.
Naén khôùp hôû: laøm vöõng:
Phaåu thuaät keát hôïp xöông thöôøng ñöôïc thöïc hieän sau naén kín thaønh coâng, sau
naén kín thaát baïi, hay keá ñeán laø naén hôû.
Neáu coù nhöõng maõnh gaõy taïi beà maët khôùp coù theå hoài phuïc vôùi baát ñoäng baèng
halo-vest (3 thaùng) ngay sau naén kín thaønh coâng. XQ thöôøng xuyeân ñeå loaïi
tröø traät taùi phaùt. XQ cuùi ngöõa cho thaùy caàn thaùo halo vaø ñeà nghò phaåu thuaät
ñeå tieáp tuïc laøm vöõng. Hôn 77% vôùi traät maët khôùp 1 beân hoaëc 2 beân (coù hoaëc

33
khoâng vôõ maët khôùp) seõ coù keát quaû xaáu veà giaûi phaãu neáu chæ baát ñoäng halo,
vieäc ñeà nghò phaåu thuaät neân xem xeùt taát caû nhöõng beänh nhaân naøy . Phaåu
thuaät keát hôïp laø chæ ñònh roõ raøng hôn trong nhöõng ca khoâng coù gaõy maët khôùp (
chæ nhöõng daây chaèng maát vöõng coù theå khoâng hoài phuïc), hoaëc neáu naén khôùp
hôû ñöôïc ñeà nghò.
Neáu coù chæ ñònh phaåu thuaät , MRI neân laøm tröôùc neáu coù theå. Ñöôøng moå phía
sau thích hôïp hôn neáu khoâng coù nhöõng khoái ôû phía tröôùc ( nhö thoaùt vò ñóa
ñeäm do chaán thöông , hay choài xöông lôùn), neáu thaân soáng baùn traät >1/3 cuûa
chieàu roäng thaân soáng, hay gaõy nhöõng thaønh phaàn phía sau. Moät ñöôøng moå
phía sau neáu traät khoâng giaõm bôùt. Choïn löïa cho ñöôøng moå phía sau: xem
choïn kæ thuaät loái sau trang 740.
NHÖÕNG THÖÔNG TOÅN DO NGÖÕA CUÛA NHÖÕNG ÑOÁT SOÁNG COÅ THAÁP
THÖÔNG TOÅN NGÖÕA KHOÂNG GAÕY XÖÔNG
Trong tröôït ñoát soáng coå, thöông toån do ngöõa coù theå gaây neân toån thöông tuyõ
soáng maø khoâng coù baát kyø toån thöông xöông roõ raøng naøo. Kieåu chaán thöông
bao goàm : hoäi chöùng tuyõ trung taâm thöôøng gaëp ôû ngöôøi lôùn hôn, caø
SCIWORA thöôøng ôû treû em. Tuoåi trung nieân thì gaëp trong ngöõa quaù möùc laøm
giaõm laäp töùc tính töï ñoäng coù theå coù toån thöông tuyõ vaø khoâng coù baát thöôøng
treân XQ, nhöng coù theå ñöùt daây chaèng doïc tröôùc coù hoaëc khoâng coù vôõ ñóa ñeäm
treân MRI hay moå xaùc. Löïc ngöõa coù theå cuõng phoái hôïp vôùi ñöùt ñoäng maïch
caûnh.
MAËT KHÔÙP NGANG HAY GAÕY TAÙCH RÔØI CUÛA KHOÁI KHÔÙP
Ngöûa phoái bôïp vôùi neùn vaø xoay coù theå gaây gaõy moät cuoáng vaø moät baûn soáng
noù cho pheùp khoái khôùp taùch rôøi ñeå xoay ra tröôùc hôn laø höôùng ngang. Coù theå
phoái hôïp vôùi ñöùt daây chaèng doïc tröôùc vaø nöùt ñóa deäm taïi 1 hay 2 möùc. Khoâng
vöõng, khoâng khieám khuyeát thaàn kinh .
=======================================================
25-6-8 ÑIEÀU TRÒ GAÕY COÄT SOÁNG COÅ THAÁP
ieàu trò moät vaøi loaïi gaõy coät soáng coå thaáp ñöôïc bao haøm ôû phaàn tröôùc.
Cuõng nhö, xem phaàn gaãy traät ñoát soáng coû thaáp trang 734
Nhöõng thöông toån ñaëc bieät khoâng chuù yù, noùi chung, thöôøng ñieàu trò chuû yeáu
nhö sau:
1. Baát ñoängvaø naén khôùp ngoaøi (neáu coù theå):coù theå söû duïng keùo 0-7 ngaøy.
2. Xaùc ñònh roõ neáu coù chæ ñònh thöïc hieän giaõi eùp caøng sôùm (tình traïng laâm
saøng cho pheùp), vaø giaõi eùp khi caàn thieát. Maëc duø coøn ñang baøn caõi,
nhöng chæ ñònh ñöôïc ñoàng yù chung laø giaõi eùp caáp ôû nhöõng beänh nhaân
khoâng coù toån thöông tuyõ hoaøn toaøn:
Ñ

34
A. Coù baèng chöùng hình aûnh hoïc coù xöông hay toå chöùc laï trong oáng
soáng keøm hoäi chöùng tuyû soáng.
B. Keït maët khôùp hoaøn toaøn treân CT, tuyû ñoà, MRI.
C. Ñaùnh giaù laâm saøng: ví duï chaán thöông tuyû khoâng hoaøn toaøn tieán
trieån nôi maø phaåu thuaät vieân tin raèng giaõi eùp hieäu quaû.
3. Chaéc chaén gaõy vöõng:
A. Gaõy vöõng: dieàu trò laøm cöùng khoâng halo trong 1-6 tuaàn taát caû nhöõng
coøn löïa sau thì ñöôïc
B. Gaõy khoâng vöõng: taát caû nhöõng choïn löïa sau ñöôïc thích hôïp:
1. Keùo x7 tuaàn, sau ñoù giöû thaúng coå 8 tuaàn
2. Halo x 11 tuaàn, sau ñoù giöû thaúng coå 4 tuaàn
3. Phaàu thuaät keát hôïp, sau ñoù giöû thaúng coå 15 tuaàn
4. Phaàu thuaät keát hôïp vôùi coá ñònh trong (neïp, vis…) sau ñoù coù
theå giöõ thaúng coå vaøi tuaàn.
ÑIEÀU TRÒ PHAÅU THUAÄT
ÑOÁI VÔÙI BEÄNH NHAÂN TOÅN THÖÔNG TUYÛ HOAØN TOAØN
Phaåu thuaät cho nhöõng beänh nhaân vôùi thöông toån tuyû hoaøn toaøn thì khoâng daãn
ñeán moät söï hoài phuïc veà chöùc naêng thaàn kinh coù yù nghóa. Tuy nhieân, söï hoài
phuïc cuûa traät khôùp khoâng phaåu thuaät coù theå bò ñe doaï laâu daøi.
Muïc ñích chính cuûa phaåu thuaät trong tröôøng hôïp naén xöông naøy laø laøm vöõng
coät soáng, sau ñoù beänh nhaân ñöôïc cho ngoài vaø caûi thieän chöùc naêng hoâ haáp, coù
lôïi veà maët taâm lyù, vaø cho pheùp baét ñaàu taäp luyeän. Maëc duø coät soáng seõ töï ñoäng
dính laïi trong nhieàu ca ( khoaûng 8-12 tuaàn). Phaåu thuaät laøm vöõng ñöôïc xuùc
tieán, quaù trình baát ñoäng coù theå daån ñeán toån thöông thaàn kinh theâm nöõa. Vaø coù
theå muoän tôùi khi beänh nhaân oån ñònh veà thaàn kinh vaø noäi khoa.
Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, tieán haønh phaåu thuaät trong voøng 4 -5 ngaøy thì
coù leõ ñuû sôùm ñeå ñeå giuùp giaõm ñöôïc nhöõng bieán chöùng veà hoâ haáp.
ÑOÁI VÔÙI BEÄNH NHAÂN TOÅN THÖÔNG TUYÛ KHOÂNG HOAØN TOAØN
Nhöõng beänh nhaân toån thöông tuyû khoâng hoaøn toaøn, ñaõ coù thöông toån oáng
soáng( xöông , ñóa ñeäm, baùn traät khoâng hoái phuïc, maùu tuï) vaø nhöõng thöù ñoù
khoâng caûi thieän vôùi ñieàu trò baûo toàn hoaëc hö hoûng thaàn kinh neân chòu phaåu
thuaät giaõi eùp vaø laøm vöõng. Ñieàu naøy giuùp chöùc naêng thaàn kinh hoài phuïc deå
daøng hôn nöûa. Moät söï loaïi tröø coù theå laø hoäi chöùng tuyû trung taâm.
ÑI LOÁI TRÖÔÙC HAY SAU?
Söï choïn löïa kæ thuaät döï treân ñoä roäng cuûa cô cheá chaán thöông, cuõng nhö vieäc
ñieàu trò nhaèm choáng laïi söï maát vöõng, vaø lyù töôûng laø khoâng neân laøm toån
thöông nhöõng caáu truùc vaø chöùc naêng coøn laïi. Caùc duïng cuï ( daây, neïp, vis…)
baát ñoäng nhöõng nôi maát vöõng trong khi xöông dính laïi vaån coù theå xaõy ra.
Neáu thieáu xöông keát hôïp, taát caû nhöõng thieát bò cô hoïc sau cuøng seõ thaät baïi vaø
seõ trôû thaønh cuoäc ñua giöõa keát hôïp vaø duïng cuï hö hoûng. Chaán thöông do ngöûa

35
( bao goàm gaõy gioït leä vaø gaõy neùn nhieàu maõnh), coù theå ñeà nghò phaåu thuaät loái
tröôùc hay sau .
BAÁT ÑOÄNG VAØ KEÁT HÔÏP PHÍA SAU
Chæ ñònh : thuû tuïc choïn löïa cho haàu heát chaán thöông do cuùi. Coù lôïi khi coù toån
thöông toái thieåu ñeán thaân soáng vaø khoâng coù cheøn eùp phía tröôùc cuûa thaàn kinh
vaø tuyû soáng.
Goàm coù : maát vöõng cuûa daây chaèng doïc sau, baùn traät do chaán thöông, keït maët
khôùp 1 hay 2 beân, gaõy cheøn eùp vaøo ñôn giaõn.
Kyõ thuaät thöôøng nhaát laø goàm naén kín hoaëc hôû, tieáp theo laø duøng neïp hay rod
vaøo khoái beân hoaëc duøng daây keát hôïp. Moät caùc khaùc laø duøng keïp Halifax
trong baûn soáng. Maëc duø söï thaønh coâng ñaõ ñöôïc baùo caùo laø söû duïng
methylmethacrylate, noù khoâng coät ñöôïc xöông neân noù seõ yeáu theo tuoåi do ñoù
duøngt ñieàu trò trong boái caûnh chaán thöông naøy laø khoâng neân.
Choïn löïa kyû thuaät loái sau:
Neáu coät tröôùc coøn toát cho söï chòu löïc, vaø nhöõng yeáu toá phía sau khoâng toån
thöông hay maát, thì raøn daây vaø keát hôïp ñuû ñeå vöõng. Neáu roõ raøng söï chòu löïc
phía tröôùc bò toån thöông, hay neáu coù söï thieáu huït hoaëc hö haïi cuûa baûn soáng
hay moûm gai, thì thì moät ñöôøng vaøo phía tröôùc hoaëc phía sau laø caàn thieát
hoaëc duïng cuï phía sau ñeå keát hôïp ñöôïc khuyeán caùo.
ÑÖÔØNG VAØO PHÍA TRÖÔÙC
Chæ ñònh:
1. Gaõy thaân soáng vôùi xöông ñaåy ngöôïc vaøo oáng soáng.
2. Haàu heát cho chaán thöông ngöõa.
3. Nhöõng kieåu gaõy naëng neà cuûa nhöõng thaønh phaàn phía sau maø coù söï
caûn trôû keát hôïp vaø laøm vöõng loái sau.
Thöôøng bao goàm:
1. Caét : giaõi eùp, nhöõng yeáu toá veà thaàn kinh(neáu coù theå), laáy boû nhöûng
maûnh xöông gaõy hay phöùc hôïp caáu truùc xöông gaõy .
2. Keát hôïp baèng maûnh gheùp: ñaët laïi moät hay nhieàu thaân coù theå:
a.Xöông: xöông chaäu, xöong söôøn, xöông maùc, hay xaùc töông
ñoàng.
b. Hoaëc khung titanium.
3. Thöôøng boå xung vôùi neïp eùp vaøo.
4. Thöông baát ñoäng ngoaøi tieáp theo.
BAÉT NEÏP LOÁI SAU
Chæ ñònh vaø söû duïng:
1. Laøm vöõng beân trong cho keát hôïp khi nhöõng thaønh phaàn phía sau toån
thöông
a.Coù caét baûn soáng.
b.Vôùi gaõy baûn soáng
2. Laøm vöõng phía sau khi söùc chòu naëng ôû coät tröôùc bò thöông toån

36
3. Cho söï maát vöõng coå ngöïc , traùnh laøm nöùt xöông öùc ñeå ñeán gaàn ñoát
soáng ngöïc treân. Chuù yù :chöùc naêng cuûa C7-T1 thì khoù xaùc ñònh cho neïp vaøo
khoái beân vì löïc lôùn taïi möùc naøy.
NHÖÕNG BIEÁN CHÖÙNG CUÛA PHAÅU THUAÄT
1. Vaán ñeà veà kim loaïi:
a.Khuyeát ñieåm cuûa daây:
1. Côû daây khoâng phuø hôïp vôùi kieåu gaõy xöông.
2. Thao taùc baèng tay treân daây khoâng ñuùng.
Baát ñoäng sau phaåu thuaät khoâng ñaày ñuû.
a. Choïn löïa khung khoâng phuø hôïp
b. Beânh nhaân ít haøi loøng veà thieát bò baát ñoäng
b.Vaán ñeà veà neïp:
1. Vis baét ra ngoaøi hay khoâng chaët.
2. Neïp moøn gaõy .
thöông toån do vis : reã thaàn kinh, tuyû soáng, ñoäng maïch ñoát soáng.
2. Gheùp moâ thaát baïi.
3. Khaéc phuïc loåi:
a. Keát hôïp taác caû caùc ñoát maát vöõng.
b. Ñöôøng moå khoâng phuø hôïp.
Keát hôïp loái tröôùc
Coù theå aùp duïng cho nhöõng ca baùn traät do chaán thöông coät soáng coå. Khoâng
döïa vaøo tính nguyeân veïn cuûa nhöõng thaønh phaàn phía sau ñeå ñaït ñöôïc ñoä
vöõng.
KHUNG COÅ
NEÏP COÅ (COLLARS)
Neïp meàm : khoâng baát ñoäng cho coät soáng coå baát cöù coù doä gaõy quan troïng naøo.
Nhieäm vuï chính cuûa noù laø nhaéc nhôû beänh nhaân giaûm cöû ñoäng coå.
Neïp Philadelphia: khoâng daày ñuû cho söï vöõng chaéc nhöõng ñoát soáng coå cao vaø
giöõa nhaèm choáng laïi söï xoay.
NEÏP SAU
Phaân bieät vôùi caùc loaïi neïp chænh hình coå ngöïc khaùc laø noù khoâng coù daây ñeo ôû
döôùi naùch . Bao goàm 4 loaïi neïp sau .Thöôøng thì duøng toát ñeå ngöøa gaäp ôû möùc
coå giöõa.
LAØM CÖÙNG KHÔÙP COÅ NGÖÏC:
Laøm cöùng khôùp coå ngöïc (CTO) phoái hôïp vaøi daïng vest thaân ñeå baát ñoäng coät
soáng coå. Sau ñaây ñöôïc giôùi thieäu söï phaùt trieån cuûa caùc ñoä baát ñoäng.
-Khung Guilford voøng bao quanh chaåm caèm noái bôûi 2 truï tröôùc vaø sau ngöïc.
-Khung SOMI caùc chöû caùi vieát taét cuûa Sternal Occipital Mandibular
Immobilization (baát ñoäng öùc chaåm xöông haøm döôùi). Toát cho söï choáng laïi söï

37
cuùi ( ñaëc bieät laø coät soáng coå cao).khoâng hieäu quaû laém cho caùc kieåu gaõy do
ngöõa quaù möùc vì söùc chòu ñöïng chaåm yeáu.
-“ Khung Yale “ CTO hieäu quaû nhaát cho khung choáng laïi cuùi ,ngöõa vaø
xoay. Nhöôïc ñieåm chính laø söï choáng laïi söï cuùi sang beân keùm (hoài phuïc 50%).
-KHUNG HALO-VEST:
Coù theå baát ñoäng nhöõng ñoát soáng coå cao, khoâng toát laém ñoái vôùi caùc ñoát soáng
coå giöõa. Khoâng coù khaû naêng choáng laïi ñaày ñuû söï ñöùt rôøi tieáp sau nhöõng ñoát
soáng ñaõ caét boû khi beänh nhaân ôû tö theá ñöùng .
THÔØI GIAN CHAÊM SOÙC
Sau giai ñoïan ñieàu trò ban ñaàu (phaåu thuaät vaø khoâng phaåu thuaät)cuûa coät soáng
coå (vöõng hay khoâng vöõng) thôøi gian chaêm soùc cho thaát ôû baûng 25-28 ñöôïc gôïi
yù cho pheùp thöøa nhaän nhöõng vaán ñeà veà thôøi gian ñieàu trò . thôøi gianñieàu trò
ban ñaàu tieáp sau boû khung , hoøan toøan nghó ngôi taïi giöôøng vaø sôùm taäp vaät lyù
trò lieäu.
25.6.9.THEÅ THAO LIEÂN QUAN ÑEÁN CT COÄT SOÁNG
oïi chaán thöông ñöôïc moâ taû tröôùc ñaây coù theå lieân quan ñeán theå thao .
phaàn naøy xem xeùt vaøi loïi chaán thöông theå thao rieâng bieät . Lieân quan
tôùi chaán thöông ñaàu xem trang 633.
Bailes vaø coäng söï ñaõ phaân loaïi toån thöông tuyû lieân quan ñeán theå thao nhö
baûng 25-29. toån thöông type II bao goàm chaán ñoäng tuyû , lieät tuyû, vaø hoäi
chöùng baøn tay noùng raùt . beänh nhaân ñöôïc ñaùnh giaù moät caùch caån thaän vaø
khoâng cho trôû laïi thi ñaáu neáu coù daáu thaàn kinh khu truù , hoaëc treân phim coù
nhöõng daáu hieäu thay ñoåi , nhöõng thöônhg toån baåm sinh coät soáng coå vaø coù theå
ôû nhöõng ngöôøi maø chaán thöông coù theå laëp ñi, laëp laïi maõi. Type III thöôøng laø
hay gaõy . nhöõng toån thöông khoâng vöõng neân ñieàu trò moät caùch thích hôïp.
Baûng 25-30.Nhöõng choáng chæ ñònh tham gia caùc moân theå thao va chaïm
lieân quan ñeán coät soáng coå.
Ñieàu kieän Choáng
chæ ñònh
Baåm sinh
1. Nhöõng baát thöôøng cuûa maáu raêng(chaán thöông nghieâm troïng coù
theå daån ñeán maát vöõng chaåm- ñoäi)
A.Tieâu maát hoaøn toaøn (hieám). Tuyeät ñoái
B.Giaõm saûn( ñöôïc thaáy trong söï keát hôïp vôùi loaïn saûn suïn vaø
loaïn saûn xöông soáng).
Tuyeät ñoái
C.Os odontodeum (coù leõ coù nguoàn goác chaán thöông) Tuyeät ñoái
M

38
2. Dính chaåm -ñoäi( moät phaàn hay toaøn boä):trieäu chöùng khôûi phaùt
sôùm va øcheát ñoät ngoät ñaõ coù baùo caùo.
Tuyeät ñoái
3. Dò taät Klippel-Feil: ( dính baåm sinh töø 2 hay nhieàu hôn ñoát
soáng coå)
A. Type I: dính khoái beân cuûa ñoát soáng coå vôùi ñoát soáng ngöïc
cao
Tuyeät ñoái
B. Type II: dính chæ 1 hay 2 khoang giöõa thaân soáng .
1. keøm theo vôùi ñöùt daây chaèng, baát thöôøng coå chaåm, maát
vöõng beänh lyù hay thoaùi hoaù ñóa ñeäm thay ñoåi.
Tuyeät ñoái
2. lieân quan vôùi daây chaèng coøn nguyeân vaø khoâng coù nhöõng
yeáu toá treân.
khoâng
Maéc phaûi
1. Heïp oáng soáng coå
A. Khoâng trieäu chöùng khoâng
B. Vôùi 1 ñoaïn tuyû lieät Tuyø theo
C. Lieät tuyû + treân MRI cho thaát coù daáu toån thöông hay phuø tuyû Tuyeät ñoái
D. Lieät tuyû + daây chaèng maát vöõng , trieäu chöùng vaø daáu thaàn
kinh tìm thaáy sau hôn 36 giôø hay sau nhieàu giai ñoaïn.
Tuyeät ñoái
2. Toån thöông do huùt ñaàu vaøo ñoái thuû Tuyeät ñoái
3. Taät cheû ñoâi aån : hieám, tình côø tìm thaáy treân Xquang. khoâng
Sau chaán thöông coät soáng coå cao
1. Maát vöõng khôùp truïc ñoäi (ADI>3mm ñoái vôùi ngöôøi lôùn, >4mm
ñoái vôùi treû em).
Tuyeät ñoái
2. Xoay khôùp truïc ñoäi(coù theå lieân quan tôùi ñöùt daây chaèng ngang). Tuyeät ñoái
3. Gaõy:
A.hoài phuïc, khoâng ñau, daây chaèng coøn nguyeân vaø khoâng tìm
thaáy baát kyø nhöõng thöông toån sau: gaõy Jefferson khoâng di leäch,
gaõy moûm raêng, hay gaõy khoái beân cuûa ñoát truïc.
khoâng
B.taát caû caùc kieåu khaùc. Tuyeät ñoái
4. Sau phaåu thuaät keát hôïp truïc ñoäi. Tuyeät ñoái
Sau chaán thöông coät soáng coå thaáp
1. Toån thöông daây chaèng: >3,5 mm baùn traät, hay gaäp goùc >110
treân phim cuùi –ngöõa.
Tuyeät ñoái
2. Gaõy xöông
A.hoài phuïc, gaõy vöõng ñaõ ghi ôû ñaây vôùi caùch khaùm bình thöôøng:
Gaõy cheøn eùp thaân soáng khoâng bao goàm phía sau, gaõy maáu gai.
khoâng
B. gaõy thaân soáng vôùi thaønh phaàn doïc hay nhöõng xöông phía
sau hay bao goàm nhöõng daây chaèng
Tuyeät ñoái
C. gaõy nhieàu maûnh coù di leäch vaøo trong oáng soáng Tuyeät ñoái
D. gaõy khoái beân taïo neân maët khôùp khoâng thích hôïp Tuyeät ñoái

39
3. Toån thöông ñóa ñeäm
A.Ñieàu trò khoûi thoaùt vò ñóa ñeäm coøn ñang baøn caûi khoâng
B.tình traïng sau phaåu thuaät giaûi aùp vaø laøm cöùng , khoâng trieäu
chöùng, khaùm bình thöôøng vaø daây chaèng coøn nguyeân khoâng ñau
khoâng
C. Thoaùt vò ñóa ñeäm maûn tính keøm ñau, daáu thaàn kinh hay toån
thöông daây chaèng, hay thoaùt vò ñóa ñeäm caáp
Tuyeät ñoái
4. Tình traïng sau phaåu thuaät keát hôïp
A.keát hôïp moät ñoát vöõng khoâng
B. keát hôïp hai ñoát vöõng Tuyø theo
C. keát hôïp >2 ñoát soáng. Tuyeät ñoái
NHÖÕNG CHAÁN THÖÔNG COÄT SOÁNG COÅ LIEÂN QUAN TÔÙI BOÙNG ÑAÙ
Nhöõng ngöôøi chôi boùng ñaù ñöôïc nghi ngôø chaán thöông coät soáng coå neân mang
muõ baûo hieåm khi ra saân .Nhöõng thuaät ngöû tieáp sau coù leõ baét nguoàn töø tieáng
loùng cuûa cöûa khoaù phoøng lieân quan ñeán chaán thöông coât soáng coå thöôøng ñöôïc
thaáy ôû nhöõng ngöôøi chôi boùng ñaù . nhöõng caùch goïi veà y khoa roài sau ñoù ñaõ söû
duïng ñeå hôïp vôùi nhöõng tình huoáng cuûa hoï . do ñoù nhöõng ñònh nghóa chính xaùc
thì khoâng gioáng nhau nhöng ñieàu quan troïng laø phaûi coù quan ñieåm veà ñieàu trò
vaø chaån ñoaùn ñeå phaân bieät nhöõng toån thöông veà reå thaàn kinh , toån thöông
ñaùm roái caùnh tay vaø toån thöông tuyû soáng.
1. Lieät tuyû coå nheï (CCN): thay ñoåi caûm giaùc coù lieân quan ñeán teâ,
raàn raàn ñau choùi hay noùng raùt. Coù theå coù hoaëc khoâng lieân quan
ñeán vaän ñoäng , yeáu chi hoaëc lieät hoaøn toaøn. Ñieån hình thöôøng
ngaén hôn 15 phuùt (maëc daàu coù theå keùo daøi hôn 48) bao goàm caû
töù chi trong 80% tröôøng hôïp. Heïp ñöôøng kính tröôùc sau cuûa oáng
tuyû coå ñöôïc caûm nhaän nhö laø moät yeáu toá laøm naëng theâm. Söï
tieáp tuïc thi ñaáu trôû laïi thì 56% taùi phaùt vaø tæ leä naøy cao hôn ôû
nhöõng vaän ñoäng vieân coù heïp oáng soáng . Ñaùnh giaù qua MRI
baèng chæ soá Torg cho thaáy raèng nhöõng tröôøng hôïp giaùn ñoaïn
nheï chöùc naêng thaàn kinh tuyû coå (CCN) maø khoâng coù bieán
döôõng (khoâng coù baát vöõng veà coät soáng , khoâng coù nhöõng daáu
hieäu cho thaáy treân MRI coù khieám khuyeát veà tuyû coå hay phuø
tuyû) thì coù 1 nguy cô thaáp bò thöông toån vónh vieån vaø khoâng
caành phaûi khuyeán caùo phaûi haïn cheá baát cöù hoaït ñoäng gì.
2. “chaâm chích” vaø “noùng boûng”: khaùc vôùi trong hoäi chöùng baøn
tay boûng . bò 1 beân dò caûm, raùt boûng lan xuoáng döôùi caùnh tay ,
ñoâi khi keøm theo yeáu caùc cô do C5 hay C6 chi phoái . thöôøng laø
trong tö theá bò cheøn ngaû trong khi thi ñaáu . coù theå laø do keùo
xuoáng cuûa thaân treân cuûa ñaùm roái thaàn kinh caùnh tay hay cheøn

40
eùp tröïc tieáp taïi vò trí loå lieân hôïp (khoâng phaûi laø chaán thöông
tuyû).
3. hoäi chöùng baøn tay boûng : töông töï nhö hoäi chöùng chaâm chích ,
nhöng bò caû 2 beân , bieåu hieän moät chaán thöông tuyû ( coù theå laø 1
theå laâm saøng khaùc cuûa hoäi chöùng tuyû trung taâm).
4. nhöõng toån thöông khaùc bao goàm :toån thöông maïch maùu ñoäng
maïch caûnh , hay ñoäng maïch coät soáng thöôøng gaây ra söï boùc taùch
cuûa lôùp noäi maïc maïch maùu do va chaïm tröïc tieáp vaøo coå hay cöû
ñoäng maïnh vaøo coå hay ñaàu. Caùc trieäu chöùng bao goàm thyieáu
maùu naõo thoaùng qua , tai bieán maïch maùu naõo.
Toån thöông coät soáng do huùt ñaàu vaøo ñoái thuû:
Keå töø naêm 1976 do luaät chôi thay ñoåi caàm huùt ñaàu vaøo ñoái thuû (aùp duïng khi
chôi boùng baàu duïc coù mang muõ baûo hieåm ñöôïc söû duïng taán coâng vaøo ñoái
thuû). Do ñoù laøm giaõm ñi nhöõng chaán thöông coät soáng vaø lieät töù chi lieân quan
ñeán moân theå thao naøy.
Boán ñaëc ñieåm trong trong thöông toån beänh lyù moân theå thao naøy :
1. heïp oáng soáng coå.
2. maát ñoä cong sinh lyù bình thöôøng cuûa coät soáng coå.
3. coù nhöõng baèng chöùng cho thaáy baát thöôøng veà chaán thöông ñaõ coù tröôùc
ñaây.
4. nhöõng daáu hieäu thöông toån do kæ thuaät thi ñaáu cuûa nhöõng vaän ñoäng
vieân.
Ñieàu trò ñöôïc khuyeán caùo :
Vaän ñoäng vieân neân nghó thi ñaáu khi ñoä cong sinh lyù trôû laïi bình thöôøng vaø
anh ta phaûi hoïc nhöõng kæ thuaät khaùc trong thi ñaáu huùt vaøo ñoái thuû.

CHẤN THƯƠNG CỘT SỐNG CỔ

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (19)

Similar to CHẤN THƯƠNG CỘT SỐNG CỔ

Similar to CHẤN THƯƠNG CỘT SỐNG CỔ (20)

More from SoM

More from SoM (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

CHẤN THƯƠNG CỘT SỐNG CỔ