Cập nhật 2020

1. PGS. TS. Quách Trọng Đức
Phó Trưởng Bộ Môn Nội Tổng Quát
ĐẠI HỌC Y DƯỢC TP. HCM

2. • Bệnh trào ngược dạ dày-thực quản BTNDD-TQ
• Loét dạ dày tá tràng LDD-TT
• Khó tiêu chức năng KTCN
• Hội chứng Zollinger-Ellison HCZE

3. 1. Nêu được các bệnh tiêu hóa liên quan axít dịch vị.
2. Trình bày được định nghĩa, các yếu tố nguy cơ, cơ chế
bệnh sinh, các thể bệnh và biến chứng của BTNDD-TQ.
3. Trình bày được định nghĩa, cơ chế bệnh sinh, nguyên
nhân thường gặp và các biến chứng của LDD-TT.
4. Trình bày được định nghĩa và phân loại KTCN.

4. Thuật ngữ dùng chung để mô tả một nhóm các tình trạng
bệnh khác nhau, kể cả
• Các bệnh mà axit dạ dày đóng vai trò chủ đạo trong sinh
bệnh học và gây ra triệu chứng
(BTNDD-TQ, loét tá tràng, HCZE)
• Các bệnh mà axit đóng vai trò ít quan trọng hơn
(loét dạ dày, KTCN)
Axít dạ dày không phải là yếu tố duy nhất có vai trò
quan trọng trong bệnh sinh của nhóm bệnh này

5. Tình trạng trào ngược dạ dày thực quản được xem là bệnh nếu
gây ra triệu chứng khó chịu và / hoặc các biến chứng do hậu quả
trào ngược dịch vị lên thực quản, hầu họng và đường hô hấp.

6. ➢Thoát vị hoành dạng trượt
➢Vai trò túi acid dịch vị (acid pocket)
➢Giảm trương lực cơ vòng TQ dưới
➢Dãn cơ vòng TQ dưới thoáng qua

7. Túi axit dịch vị ở BN BTNDD-TQ so với người khỏe mạnh
• Vị trí: Trên/gần cơ hoành vs. dưới cơ hoành
• Kích thước: lớn hơn

8. Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)
Hội chứng gây
triệu chứng
HC trào ngược
điển hình
HC đau ngực do
trào ngược
(đau ngực không
do tim)
Hội chứng kèm tổn
thương thực quản
Viêm trào ngược
Hẹp do trào ngược
Thực quản Barrett's
K biểu mô tuyến TQ
Các hội chứng
tại thực quản
Liên quan đã
được xác định
Ho
Viêm thanh quản
Hen
Mòn men răng
Liên quan
được đề xuất
Viêm xoang
Xơ hóa phổi
Viêm hầu họng
Viêm tai giữa
Các hội chứng
ngoài thực quản

9. NẶNGNHẸ
BTNDD-TQ không kèm
tổn thương niêm mạc
Viêm thực quản
trào ngược
Hẹp TQ, Barrett’s
Ung thư TQ

10.  2 hình thái:
- Tăng tiếp xúc của niêm mạc
TQ với acid dịch vị
- Tăng nhạy cảm của niêm mạc
TQ với acid
 Nữ : Nam = 1:1
 Có thể kèm TC của khó tiêu

11.  Có triệu chứng trào ngược và
có viêm TQ trên nội soi
 Nam > Nữ: (2-3:1)
 Có thể tiến triển gây viêm TQ
mức độ nặng hơn và biến chứng

13. 63%
36%
1%
NERD
VTNDD-TQ nhẹ
VTNDD-TQ nặng

14. Yếu tố Tỉ số chênh KTC95% p
Tuổi 1.002 0.992 – 1.012 0.724
Nam 1.373 1.015 – 1.856 0.040
Chỉ số eo mông 8.923 1.463 – 54.423 0.018
Hút thuốc lá 1.439 1.083 – 1.911 0.012
Uống rượu bia 1.081 0.806 – 1.451 0.602
Nếp van tâm vị bất thường 1.076 0.729 – 1.590 0.711
Thoát vị hoành trượt 3.012 1.571 – 5.774 0.001
Nhiễm H. pylori 0.774 0.618 – 0.969 0.025

15. Yếu tố Tỉ số chênh (KTC 95%) p
Tuổi - < 0,05
Nam 2,4 (1,09 – 5,15) 0,03
Hút thuốc 3,3 (1,2 – 9,2) 0,02
Uống rượu / bia 5,6 (1,8 – 17,4) 0,003
BMI ≥ 23 8,7 (3,9 – 19,4) 0,0001
Béo bụng 6,2 (2,8 – 14,1) 0,0001

16. 0
20
40
60
80
100
H. pylori +
%
Người Việt (Sydney)
Người Việt (Hà Nội)
Người da trắng
n = 297
10
12
14
16
18
20
0
2
4
6
8
Viêm TQ trào ngược
%

17. Triệu chứng điển hình Triệu chứng không điển hình
• Ợ nóng
• Ợ trớ
• Tăng tiết nước bọt
• Buồn nôn, ợ hơi*
• Chậm tiêu, ăn mau no*
• Đau thượng vị *
• Đầy bụng*
• Nôn
• Đau ngực (vùng sau xương ức)
• Hô hấp: ho, khò khè, viêm xoang mạn tính
• Tai mũi họng: khàn giọng, đau họng, cảm
giác vướng họng (globus)
* Có thể xem là liên quan với BTNDD-TQ nếu đáp ứng với điều trị bằng PPI

18. - Cảm giác nóng rát vùng mũi ức, lan dọc
sau xương ức lên đến cổ.
- Thường xảy ra sau bữa ăn (nhất là ăn
quá no, ăn chất chua, cay, chocolate,
nhiều dầu mỡ, uống rượu bia).
- Nặng thêm nếu nằm ngửa / ngồi cúi ra
phía trước.

19. ✓ Triệu chứng lâm sàng
✓ Bảng câu hỏi
✓ Điều trị thử với PPIs
✓ Nội soi tiêu hóa trên
✓ Đo pH thực quản 24 giờ
✓ Đo trở kháng ở thực quản

20. THÁCH THỨC TRONG CHẨN ĐOÁN

21. 0% 10% 20% 30% 40% 50%
EPIGASTRIC PAIN
BLOATING
REGURGITATION
HEARTBURN
DYSPHAGIA
NAUSEA /
VOMITTING
CHEST PAIN
ODYNOPHAGIA
Quách Trọng Đức, Y Học TP HCM 2005; 9 (1): 35 - 39
Nuốt đau
Đau ngực
Buồn nôn
Nuốt khó
Ợ nóng
Ợ trớ
Đầy hơi
Đau thượng vị

22. 0%
20%
40%
60%
80%
ợ nóng Trớ ợ nóng / trớ
Tự khai
Khi hỏi
Quách Trọng Đức, Y Học TP HCM 2005; 9 (1): 35 - 39

23. • Nuốt khó nặng dần
• Nuốt đau
• Sụt cân (không chủ ý)
• Thiếu máu (mới xuất hiện)
• Ói ra máu / tiêu phân đen
• Tiền căn gia đình ung thư dạ dày / thực quản
• Sử dụng NSAIDs kéo dài
• > 40 tuổi

24. K THỰC QUẢN
K DẠ DÀY
LOÉT DẠ DÀY

27. Tổn thương mất chất đến lớp cơ niêm
của dạ dày - tá tràng

30. Nguyên nhân thường gặp
 Helicobacter pylori
 Kháng viêm không steroid (NSAIDs)
 Loét do stress

31. Nguyên nhân hiếm gặp
 Tăng tiết acid
- U tiết gastrin
- Tăng số lượng tế bào mast, Basophiles
- Tăng sản / tăng chức năng tế bào G ở hang vị
 Nhiễm trùng khác: Herpes simplex, CMV
 Thiếu máu nuôi
 Do tia xạ

32. A
O
Khoâng
loeùt
loeùt
b
Caùc yeáu toá phaù huûy
Caùc yeáu toá baûo veä nieâm
maïc
HCl
&
Pepsin
Cơ chế tiền niêm mạc
Cơ chế tại niêm mạc
Cơ chế hậu niêm mạc

34. VDD maïn hoaït ñoäng
VDD maïn
öu theá hang vò
Loeùt taù traøng
Lymphoma
VDD maïn teo
ña oå
Loeùt daï daøy
Caùc yeáu toá moâi
tröôøng
VDD caáp
Lymphoma
KDD
Treû em Ngöôøi

35. AÛnh höôûng noäi maïc
Ngöng treä → thieáu
maùu
Ñoäc tính tröïc tieáp
LOE
ÙT
TRÔÏT
Nhöõng aûnh höôûng
treân nieâm maïc (do
thieáu prostaglandin)
▪ tieát HCL
▪ tieát nhaày
▪ tieát HCO3
▪ tieát phospholipid
hoaït
ñoäng beà maët
▪ taêng sinh tb nieâm
maïc
LAØNH (töï nhieân /
do ñieàu trò)

36. • Tình trạng tăng tiết axít đáng kể do u tế bào nội tiết
(không phải tế bào đảo β) tiết gastrin.
• Nguyên nhân hiếm gây LDD-TT (0,1 – 1%)
• Tuổi khởi phát trung bình là 41.

37. Đau bụng
• Vị trí
– Thường ở vùng thượng vị
– Đôi khi đau ở hạ sườn T, hạ sườn P, ngực dưới
• Cường độ
– Có thể nhẹ, âm ỉ, chịu đựng được
– Có trường hợp đau dữ dội không chịu nổi.

40.  Tính chất
- Cảm giác nóng rát
- Cồn cào như xấu tính đói
- Thường có tính chất chu kỳ
 Hướng lan: có thể lan ra sau lưng
 Yếu tố giúp giảm đau
- Thức ăn: ăn có thể làm giảm đau (loét TT) hoặc
làm đau tăng thêm (loét DD)
- Các thuốc “tráng niêm mạc” – Antacid
- Nôn
Đau bụng

41. • Các triệu chứng khác
- Đầy bụng
- Ợ chua
- Buồn nôn / nôn
• Triệu chứng của biến chứng
- XHTH
- Thủng tạng rỗng
- Hẹp môn vị: ăn chậm tiêu, nôn đồ ăn cũ, sụt cân

42. • Bị triệu chứng tương tự tái đi tái lại nhiều lần.
• Đã từng được chẩn đoán LDD-TT và
nội soi tiêu hóa trên.
• Dùng thuốc kháng viêm không steroid (NSAID)

43. • Chưa biến chứng
- Thường bình thường
- Có thể đề kháng vùng thượng vị
• Có biến chứng
- Dấu viêm phúc mạc: gợi ý thủng LDD-TT
- Thiếu máu: gợi ý có XHTH
- U thượng vị / hạch thượng đòn: gợi ý ung thư.
- Dấu óc ách khi đã ngưng ăn > 5h: gợi ý hẹp môn vị.

44.  Nội soi tiêu hóa trên
 X-Quang dạ dày cản quang
 Siêu âm bụng: ít có vai trò
 CT bụng: chủ yếu để CĐPB hoặc CĐ thủng loét

51. Nội soi hay X-Quang dạ dày cản quang?
NS XQ dạ dày
cản quang
Nguyên lý trực tiếp gián tiếp
Tổn thương nông + + / -
Lấy mẫu mô xét nghiệm + -
Gây khó chịu +++ +
Bệnh tim mạch / hô hấp nặng + +++

52. • Nuốt khó nặng dần
• Nuốt đau
• Sụt cân (không chủ ý)
• Thiếu máu (mới xuất hiện)
• Ói ra máu / tiêu phân đen
• Tiền căn gia đình ung thư dạ dày / thực quản
• Sử dụng NSAIDs kéo dài
• > 40 tuổi

53. Nguyên nhân
• H. pylori, NSAID/Aspirin hoặc cả hai
• XN chẩn đoán H. pylori có thể âm tính giả
• Hỏi kỹ tiền sử dùng thuốc của người bệnh
• Không phải hai tác nhân trên
Loét dạ dày
• Cần loại trừ loét ác tính (ung thư dạng loét)
• Luôn cần kiểm tra bằng nội soi sau điều trị

54. Các khái niệm
• Khó tiêu chưa được thăm dò
• Khó tiêu do bệnh thực thể
• Khó tiêu chức năng

55. Khó tiêu do bệnh thực thể
• Viêm loét thực quản
• LDD-TT
• Ung thư đường tiêu hóa
• Thiếu máu cục bộ ruột mạn tính
• Bệnh mật – tụy
• Khó tiêu do thuốc (đặc biệt nhóm NSAID)

56. Khó tiêu chức năng
• Triệu chứng khó tiêu mạn tính
(≥ 3 tháng theo Châu Á, ≥ 6 tháng theo Âu – Mỹ)
• Không đi kèm với các tình trạng bệnh thực thể, bệnh
hệ thống hoặc chuyển hóa giải thích được triệu chứng
• Chẩn đoán: cần loại trừ khó tiêu thực thể

57. Hội chứng
đau thượng vị
Khó tiêu chức năng
Hội chứng
khó chịu sau ăn
• Đầy bụng sau ăn
• Mau no
• Đau thượng vị
• Nóng rát thượng vị

59. N (BN VTQ trào ngược)
Giới (nam: nữ)
Tuổi
Loét dạ dày (%)
Loét tá tràng (%)
Ung thư dạ dày (%)
510
2.6: 1
45 ± 14
9,2 (6,9 – 12,1)
8,6 (6,4 – 11,5)
0,4 (0,1 – 1,6)

60. Quách Trọng Đức, Hồ Xuân Linh, Y học TP HCM 2013
▪ 203 bệnh nhân ngoại trú
▪ Chưa có tiền sử điều trị bệnh DD – TT
▪ Chưa có tiền sử nội soi tiêu hóa & ĐT H. pylori
▪ Tổn thương trên nội soi
▪ VTQTN: 10%
▪ Loét / sẹo loét DD-TT 11%
▪ VTQTN + Loét DD-TT 01%

61. Hồ Xuân Linh, Bùi Hữu Hoàng, Y học TP HCM 2013
EPS: Hội chứng đau thượng vị, PDS: Hội chứng khó chịu sau ăn

62. • Thuật ngữ dùng chung để mô tả một nhóm bệnh tiêu hóa
trên có thể trùng lắp về triệu chứng.
• Hỏi bệnh: chìa khóa để nhận diện và phân loại thể bệnh,
• Phát hiện dấu hiệu báo động: chìa khó để nhận diện bệnh
thực thể, đặc biệt là bệnh ác tính.
• Sự trùng lắp giữa các bệnh khá phổ biến