Bai 1 vai trò của siêu âm trong sản phụ

1. BS CKII. LÊ THỊ QUỲNH HÀ
KHOA CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH
BV HÙNG VƯƠNG
VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM
TRONG SẢN PHỤ KHOA

2. NỘI DUNG
 Lịch sử
 Đại cƣơng
 Nguyên lý
 Những ứng dụng trong sản, phụ khoa
 Các chỉ định
 Ƣu điểm siêu âm đƣờng âm đạo
 Một số loại siêu âm chuyên biệt

3. LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN SIÊU ÂM
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN SIÊU ÂM THẾ GIỚI
 1880: Pierre Curie tìm ra sóng siêu âm với hiệu ứng áp
điện Piezo - eclectric
 1917: Paul Langevin ứng dụng sóng siêu âm vào việc phát
hiện tàu ngầm.
 1945: Y học siêu âm
 1949: A Mode (Jonh Julian Wild)
 1954: M Mode (H. Hertz)
 1957: B Mode (Tom Brown)

4. 1958 Ian Donald đƣa siêu âm vào chẩn đoán sản phụ khoa

5. LỊCH SỬ
 1960 : Doppler -Takeuchi (Japan)
 1980 : Doppler Flow - Stuart Campell
 1990 : 3D - Donald King (Columbia University)
 1992 : demo 3D Facial -H.C. Kuo, F.M. Chang, C.H. Wu
(Taiwan)
 2000 : siêu âm xách tay (portable)
 2010 : siêu âm đàn hồi (Elasto)

6. LỊCH SỬ
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN SIÊU ÂM Ở VIỆT NAM
 Từ 1975: Y khoa Việt Nam không nói đến siêu âm y học
 1985 : có thông tin về siêu âm y học
 1986 : lớp siêu âm tổng quát tại Bệnh Viện Nhân Dân
Gia Định (TPHCM) do Bs. U. Meckler và Bs. Nguyễn Sĩ
Huyên hƣớng dẫn cho 23 Bác sĩ đa khoa

7. LỊCH SỬ
1987 : lớp siêu âm tổng quát kỳ 2 đƣợc tiếp tục tại Bệnh
Viện Nhân Dân Gia Định ( TPHCM)
Chƣơng trình viện trợ máy siêu âm do bà S. Weber
(Hilfsaktion Vietnam) tài trợ 15 máy Kontron Sigma 20
và Sigma 1
Hội siêu âm TPHCM đƣợc thành lập.
Hội ADM (Pháp) tài trợ máy siêu âm Aloka và Bs. P.
Gild dạy lớp siêu âm sản tại Bệnh Viện Từ Dũ

8. LỊCH SỬ
 1989 : Bs. Marc Althuser mở lớp siêu âm tim tại bệnh
viện Bình Dân
 Từ 1990: lớp siêu âm tổng quát, siêu âm phụ sản, siêu âm
tim đƣợc tổ chức thƣờng xuyên, đào tạo các Bác sĩ đa
khoa và chuyên khoa biết làm siêu âm
 1992: siêu âm sản phụ khoa đầu tiên do trung tâm đào tạo
tổ chức

9. LỊCH SỬ
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN KHOA CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH
BỆNH VIỆN HÙNG VƢƠNG
• Đã mở 03 khóa
• Khóa huấn luyện chuyên đề siêu âm sản phụ khoa 3 tháng:
thƣờng khai giảng giữa tháng 6 và bắt đầu chiêu sinh
trƣớc 1 tháng
• Đến nay đã đào tạo đƣợc trên 180 học viên
• “Cầm tay chỉ việc”

10. ĐẠI CƢƠNG
CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH
X quang
Siêu âm
CT( X quang cắt lớp điện toán)
MRI( cộng hƣởng từ)
DSA( chụp mạch máu số hóa xóa nền)
Y học hạt nhân,…

11. NGUYÊN LÝ
 X Quang qui ƣớc : tia X
 Cắt lớp điện toán : tia X
 Siêu âm : sóng siêu âm
 Cộng hƣởng từ : từ trƣờng và sóng cao tần
 Y học hạt nhân : tia gamma

12. Sóng siêu âm là những rung động cơ học có cùng bản
chất với âm thanh nhƣng có tần số cao mà tai ngƣời
không nghe đƣợc
• Sóng tai ngƣời không nghe đƣợc : < 20 HZ
• Sóng tai ngƣời nghe đƣợc : 20- 20.000 HZ
• Sóng siêu âm : > 20.000 HZ
NGUYÊN LÝ

13. GIÁ TRỊ CỦA SIÊU ÂM
ƢU ĐIỂM
• Chẩn đoán tốt với dịch và các tạng đặc
• Sóng siêu âm đƣợc xem là vô hại với thai nhi, tuy nhiên
không nên lạm dụng siêu âm Doppler màu với thai nhi < 3
tháng tuổi
NHƢỢC ĐIỂM
Hạn chế khảo sát với tạng chứa khí, xƣơng

14. ISUOG
ISUOG: International Society of Ultrasound in
Obstetrics and Gynecology

15. AI LÀ NGƢỜI LÀM SIÊU ÂM ?
Tùy theo từng nƣớc:
 Bs sản khoa
 Bs phụ khoa
 Bs X-quang đã đƣợc tập huấn siêu âm bài bản
 KTV siêu âm, NHS

16. TIÊU CHUẨN ĐÀO TẠO
Ba bƣớc cần thiết:
1. Lý thuyết
2.Thực hành
3.Kiểm tra

17. TIÊU CHUẨN ĐÀO TẠO
SẢN KHOA
 Siêu âm thai quý 1
 Siêu âm thai quý 2, 3:
Thai, nhau, ối,..
Các mặt cắt chuẩn, độ lệch các số đo,...

18. TIÊU CHUẨN ĐÀO TẠO
PHỤ KHOA
 Khảo sát TC ở 2 mặt cắt dọc, ngang
 Đo bề dày nội mạc TC và mô tả cấu trúc nội mạc
 Khảo sát cơ TC và cấu trúc, khối u kèm không
 Khảo sát buồng trứng, khối u kèm không
 Dịch tự do vùng chậu

19. 7/22/2016
PHỤ KHOA

20. 7/22/2016
KIỂM TRA VÀ CẤP GIẤY CHỨNG NHẬN
Cần thời gian bao lâu để huấn luyện?
 Khó xác định! Tuy nhiên, theo khuyến cáo ISUOG:
 Cần làm: 100 giờ siêu âm có giám sát
100 ca siêu âm sản khoa
100 ca siêu âm phụ khoa
 Có sổ ghi chép, lƣu hình, bệnh sử, kết cục,...

21. VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM
 Đây là kỹ thuật tối ƣu, nhất là với sản khoa
 Tiện lợi, không hại, rẻ tiền
 Thực hiện tại giƣờng
 Có nhiều kỹ thuật: siêu âm 2 chiều trắng đen, siêu âm 3
chiều, siêu âm 4 chiều, Doppler màu

22. Sảnh chờ siêu âm
khoa CĐHA
22

23. 7/22/2016
Khách hàng lấy số thứ tự vào phòng SA

24. 24
CÁC ĐƢỜNG SIÊU ÂM
• Siêu âm qua ngã bụng
• Siêu âm qua ngã âm đạo
• Siêu âm hội âm, môi lớn

25. SIÊU ÂM ĐƢỜNG ÂM ĐẠO
Là những kỹ thuật bổ sung cho nhau, cả hai đƣợc dùng rộng
rãi trong việc đánh giá vùng chậu của phụ nữ

26. SIÊU ÂM HỘI ÂM- MÔI LỚN
 Khắc phục đƣợc khiếm khuyết của siêu âm đƣờng bụng
 Bất lợi:
Hơi trong trực tràng làm cản trở khảo sát, kỹ thuật khó
hơn, chỉ quan sát đƣợc 80% trƣờng hợp

27. SIÊU ÂM HỘI ÂM- MÔI LỚN

28. ƢU ĐIỂM SIÊU ÂM NGÃ ÂM ĐẠO
 Sử dụng đầu dò tần số cao hơn cho độ phân giải tốt hơn
 Khảo sát bệnh nhân không thể giữ bàng quang căng
 Khảo sát bệnh nhân béo phì
 Đánh giá những tử cung gập sau
 Phân biệt rõ hơn những khối phần phụ và những quai ruột.
 Quan sát chi tiết hơn những đặc tính bên trong của một
khối vùng chậu

29. MỘT SỐ LOẠI SIÊU ÂM CHUYÊN BIỆT
Siêu âm:
 Hình thái học TCN I (đo NT)
 Hình thái học TCN II (4D)
 Tim thai nhi
 Doppler màu sản khoa
 Doppler màu phụ khoa
 Đo chiều dài CTC
 Bơm nƣớc lòng tử cung

30. CHỈ ĐỊNH SIÊU ÂM TRONG PHỤ KHOA
 Đau vùng tiểu khung chậu : thai ngoài tử cung,viêm
buồng trứng,viêm phần phụ…
 Khối vùng tiểu khung: u buồng trứng,u xơ tử cung,u mạc
treo…
 Chảy máu âm đạo bất thƣờng: thai ngoài tử cung, u xơ tử
cung,cƣờng nội mạc tử cung…
 Thay đổi bất thƣờng ở âm đạo: dị dạng tử cung âm đạo…

31. CHỈ ĐỊNH SIÊU ÂM TRONG PHỤ KHOA
 Thống kinh
 Cƣờng kinh
 Vô kinh
 Kinh nguyệt không đều
 Chậm kinh
 Dậy thì sớm
 Chảy máu âm đạo ở trẻ trƣớc dậy thì

32. CHỈ ĐỊNH SIÊU ÂM TRONG PHỤ KHOA
 Kiểm tra dụng cụ tránh thai: số lƣợng, vị trí, loại dụng
cụ…
 Đau bụng lan tỏa ở nữ giới: ngoài việc thăm khám hết các
tạng, các vùng trong ổ bụng thì cần thăm khám kỹ vùng
tiểu khung, tử cung, buồng trứng để xem có dấu hiệu viêm
nhiễm phần phụ, đặc biệt là thai ngoài tử cung
 Theo dõi sự phát triển của nang trứng: có nang trứng
trong chu kỳ kinh nguyệt hay không có nang trứng
 Vô sinh

33. CHỈ ĐỊNH SIÊU ÂM TRONG PHỤ KHOA
 Sau phẫu thuật vùng chậu, sau sanh, sau bỏ thai
 Tầm soát bệnh lý tử cung buồng trứng ác tính ở bệnh nhân
có nguy cơ cao
 Tiểu không tự chủ
 Sa sinh dục
 Hƣớng dẫn can thiệp hay thủ thuật ngoại khoa

34. IOTA ?
International Ovarian Tumour Analysis
Nhóm đƣợc sáng lập năm 1999
Năm 2000 ấn hành thuật ngữ, định nghĩa, cách đo đạc
qua siêu âm khối u buồng trứng,..

35. LẠC TUYẾN TRONG CƠ TC

36. U BÌ BUỒNG TRỨNG

37. NANG LẠC TUYẾN BT

38. NHÂN XƠ TC

39. BUỒNG TRỨNG ĐA NANG

40. SIÊU ÂM BƠM NƢỚC LÒNG TỬ CUNG
( SIS- SHG)
• Là thủ thuật siêu âm ngã âm đạo sau khi bơm nƣớc
muối vô trùng vào lòng tử cung qua kênh cổ tử cung để
tách biệt khoang tử cung
• Đánh giá bệnh lý niêm mạc và lớp dƣới niêm mạc

41. POLYP LÒNG TC

42. POLYP LÒNG TC

43. SIÊU ÂM DOPPLER MÀU PHỤ KHOA

44. SIÊU ÂM DOPPLER MÀU PHỤ KHOA

45. SIÊU ÂM DOPPLER MÀU PHỤ KHOA

46. CHỈ ĐỊNH TRONG SIÊU ÂM SẢN KHOA
Tam cá nguyệt I
• Xác định có túi thai trong lòng tử cung hay không
• Sự sinh tồn (tim thai)
• Vị trí thai: trong hay ngoài tử cung,thai cổ tử cung,thai
sẹo mổ cũ….
• Số lƣợng thai,số bánh nhau trong song thai
• Tuổi thai,ngày dự sanh chính xác nhất
• Đo độ mờ da gáy tầm soát hội chứng Down
• Phát hiện sớm một số dị tật nhƣ vô sọ, não thất duy
nhất,nang bạch huyết vùng cổ…

47. CHỈ ĐỊNH TRONG SIÊU ÂM SẢN KHOA
Tam cá nguyệt II và III
• Ngôi thai
• Cử động thai
• Tim thai
• Đánh giá về sự phát triển của thai nhi
• Có dị tật hay không
• Có bất thƣờng về nƣớc ối,dây rốn, bánh nhau….

48. SINH TRẮC THAI

49. 49
ĐÁNH GIÁ BÁNH NHAU
Nhau bám mặt sau TC Nhau bám mặt trƣớc TC

50. ĐÁNH GIÁ NƢỚC ỐI
 Phƣơng pháp đo xoang ối lớn nhất:
d< 2cm: thiểu ối
d> 8cm: đa ối
 Phƣơng pháp đo AFI:
đánh giá 4 cung phần tƣ
AFI<5: thiểu ối
AFI> 18: đa ối ĐO AFI

51. KHẢO SÁT DÂY RỐN
 Cấu trúc dây rốn: 2 động mạch, 1 tĩnh mạch
 Trƣờng hợp bất thƣờng: chỉ có 1 động mạch rốn

52. SỐ LẦN SIÊU ÂM TRONG THAI KỲ?
 11 tuần 3 ngày - 13 tuần 6 ngày
 20-22 tuần
 30 - 32 tuần

53. SONG THAI

54. SONG THAI DÍNH

55. THAI VÔ SỌ

56. HẸP TÁ TRÀNG

57. SOFT MARKER?

58. SIÊU ÂM HÌNH THÁI HỌC TAM CÁ NGUYỆT I
• MỤC ĐÍCH:
Khảo sát hình thái học sớm, chẩn đoán di truyền học sớm.
• CHỈ ĐỊNH:
tất cả thai từ 11 tuần đến 13 tuần 6 ngày
(CRL= 45-84mm)

59. SIÊU ÂM HÌNH THÁI HỌC TAM CÁ NGUYỆT I
TIÊU CHUẨN ĐO NT
 Tuối thai: 11 tuần – 13 tuần 6 ngày
 CRL: 45-84mm
 Mặt cắt dọc giữa
 Thai ở tƣ thế trung tính, không gập không duỗi
 Zoom hình để thấy đầu và phần trên ngực, khi đo con trỏ
tăng hay giảm 0,1mm
 Đo da gáy kích thƣớc lớn nhất
 Phân biệt da gáy và màng ối

60. ĐO NT

61. DOUBLE TEST, TRIPLE TEST?

62. SIÊU ÂM 4D
MỤC ĐÍCH
Nhằm phát hiện bất thƣờng thai để cung cấp thông tin
nhằm đƣa ra hƣớng xử trí tốt nhất cho mẹ và thai
Bao gồm những đánh giá:
 Sinh tồn của thai
 Số thai
 Tuổi thai, kích thƣớc thai
 Cấu trúc cơ thể học cơ bản của thai
 Hình thái và vị trí bánh nhau

63. SIÊU ÂM 4D
THỜI ĐIỂM THỰC HIỆN:
Siêu âm nên đƣợc thực hiện thƣờng quy ở tuổi thai từ
20-22 tuần
Tuy nhiên trong trƣờng hợp bệnh nhân chƣa đƣợc khảo
sát đến trễ hoặc có bất thƣờng đã phát hiện thì có thể thực
hiện việc siêu âm ở tuổi thai lớn hơn.

64. SIÊU ÂM 4D
KHẢO SÁT TỐT BỀ MẶT: MẶT, TỨ
CHI

65. SIÊU ÂM 4D
DỊ TẬT HỞ MÔI TRÊN

66. SIÊU ÂM 4D
KHẢO SÁT CỘT SỐNG

67. SIÊU ÂM TIM THAI NHI
CHỈ ĐỊNH:
• Có tiền căn gia đình làm tăng nguy cơ bệnh tim thai
• Ngƣời mẹ có nguy cơ cao mang thai mắc bệnh tim bẩm
sinh
• Những dấu hiệu thai nhi có bệnh tim mạch cao

68. SIÊU ÂM TIM THAI

69. SIÊU ÂM TIM THAI

70. SIÊU ÂM TIM THAI

71. SIÊU ÂM DOPPLER MÀU SẢN KHOA
MỤC ĐÍCH:
 Tầm soát nguy cơ tiền sản giật
 Đánh giá vòng tuần hoàn tử cung - nhau, nhau-thai
 Đánh giá khả năng đáp ứng trình trạng sức khỏe thai nhi
 Bất thƣờng bánh nhau, dây rốn

72. SIÊU ÂM DOPPLER MÀU SẢN KHOA
CHỈ ĐỊNH:
 Thai chậm tăng trƣởng trong tử cung
 Phù thai chƣa rõ nguyên nhân
 Đánh giá tình trạng thiếu máu thai nhi
 Mẹ cao huyết áp, tiền sản giật
 Theo dõi thai nhỏ hơn tuổi thai
 Đa thai
 Các bất thƣờng của nhau và dây rốn (nhau tiền đạo, nhau
cài răng lƣợc...)

73. DOPPLER MÀU SẢN KHOA

74. DOPPLER MÀU SẢN KHOA

75. DOPPLER MÀU SẢN KHOA

76. ĐO CHIỀU DÀI CỔ TỬ CUNG
 MỤC ĐÍCH:
• Xác định nguy cơ sinh non, đặc biệt là nhóm phụ nữ nguy
cơ cao
• Phân biệt chuyển dạ thật, giả trong dọa sanh non, giúp
giảm can thiệp những trƣờng hợp không cần thiết
 THỜI ĐIỂM THỰC HIỆN:
Sau 14 tuần

77. ĐO CHIỀU DÀI CTC
Siêu âm đầu dò âm đạo là tiêu chuẩn vàng để đánh giá chiều dài
CTC
• Không cần BQ căng
• Không cản trở các phần
thai
• An toàn, thuận lợi, dễ
chấp nhận

78. SIÊU ÂM ĐO CHIỀU DÀI CTC

79. SIÊU ÂM TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN SẢN
Siêu âm giúp hỗ trợ trong thủ thuật chẩn đoán tiền sản:
 Chọc hút gai nhau
 Chọc ối
 Bơm nƣớc ối vào buồng ối (thiểu ối),…

80. SIÊU ÂM TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN SẢN
Chọc hút gai nhau dƣới siêu âm Chọc ối dƣới siêu âm

81. HỖ TRỢ TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN SẢN
Những hội chứng di truyền không phát hiện qua siêu
âm …!

82. Cần có chỉ định của bác sĩ lâm sàng !

83. VAI TRÒ CỦA CT, MRI, Y HỌC HẠT NHÂN
Sản khoa:
MRI: chẩn đoán các dị tật bẩm sinh hệ thần kinh và tim
mạch, bụng, nhau cài răng lƣợc. Lấy đƣợc hình ảnh mọi
chiều theo yêu cầu, hình ảnh toàn cảnh
Phụ khoa:
• CT, MRI: giúp chẩn đoán các bệnh lý vùng chậu
• Y học hạt nhân: đánh giá tốt chức năng cơ quan, chỉ đƣợc
sử dụng khi thật cần thiết nhƣ chẩn đoán di căn sớm vào
xƣơng từ các ung thƣ vú, tử cung, buồng trứng. Hạn chế
khảo sát hình dạng và cấu trúc của cơ quan

84. Có bao nhiêu mặt ngƣời trên cây???
Hình ảnh là cái bóng
của sự thật chứ chƣa
hẳn là sự thật. Vì vậy
nó cần đƣợc lý giải
trong bối cảnh của
lâm sàng

85. KẾT LUẬN
 Siêu âm có rất nhiều công dụng trong sản, phụ khoa
 Cần có chỉ định của bác sĩ lâm sàng
 Nên có chỉ định phù hợp giai đoạn thai kỳ
 Siêu âm cũng có giới hạn chứ không phải thấy tất cả,
đặc biệt trong sản khoa
Siêu âm không phát hiện hết 100% dị tật thai nhi

86. CÁM ƠN!

87. TÀI LIỆU THAM KHẢO
 Sách siêu âm sản khoa thực hành – Đỗ Danh Toàn – NXB y học
2014
 Dev Maulik. Doppler Ultrasound in Obstetrics and Gynecology.
2ndEdition. 2005
 https://www.isuog.org
 https://fetalmedicine.org