Presentatie over auteursrecht in het onderwijs voor de Amsterdamse Hogeschool voor de kunsten met een focus op foto's en bladmuziek.

1. Auteursrechten in de
onderwijspraktijk
Over excepties, foto’s en
bladmuziek
Raymond Snijders
Amsterdamse Hogeschool voor de kunsten
14 april 2016

2. Even kort: wat is
auteursrecht?

3. Het auteursrecht is het uitsluitend recht
van den maker van een werk van
letterkunde, wetenschap of kunst, of van
diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar
te maken en te verveelvoudigen,
behoudens de beperkingen, bij de wet
gesteld.
(Artikel 1 Auteurswet)
Auteursrecht

4. Wie is de maker?
Degene die de intellectuele of creatieve
prestatie levert is de maker van een werk.
Maar niet altijd auteursrechthebbende.
De werkgever is auteursrechthebbende als
één van zijn werknemers een werk maakt.
Een docent is niet de rechthebbende van
zijn eigen onderwijsmateriaal. Of lector.
Een student is wel altijd rechthebbende op
geproduceerde (afstudeer)werken.

5. Wanneer is iets een werk?
Iets is al snel een werk maar het moet wel
aan enkele criteria voldoen om als
auteursrechtelijk beschermd werk
bestempeld te worden.
Een eigen, oorspronkelijk karakter dat het
persoonlijk stempel van de maker draagt.
Geen kopieën, geen bewerkingen,
vertalingen enzovoorts
Niet banaal of triviaal

6. Openbaar maken en verveelvoudigen
Openbaar maken is het verspreiden, delen,
uploaden, vertonen, voordragen, verhuren,
uitlenen of uitzenden van een werk voor
een breed publiek.
Verveelvoudigen (exploitatie):
Vertalingen, verfilmingen, bewerkingen
en nabootsen in gewijzigde vorm
Vastleggen van een werk op een drager.
Kopiëren dus.

7. Toestemming, vergoedingen en licenties
Toestemming vragen om auteursrechtelijk
beschermde werken te gebruiken voor je eigen
doeleinden is de essentie.
De auteursrechthebbende kan daar
voorwaarden aan stellen zoals een vergoeding
maar ook bepalen hoe en waarvoor je een
werk wel of niet mag gebruiken.
Licenties leggen dit soort afspraken vast
tussen rechthebbende en gebruiker

8. Licenties

9. Creative Commons licenties
Creative Commons biedt 6 licenties
waarmee de auteursrechthebbende kan
bepalen in welke mate (en voor welke
doeleinden) zijn of haar werk verder
verspreid mag worden, en onder welke
voorwaarden dit mag.
Het gebruik van een CC-licentie betekent
niet dat er geen auteursrecht op zit maar
dat er vooraf toestemming voor gebruik
van het werk is gegeven.

10. “Vrij van auteursrechten”
Creative Commons 0 licentie: de maker
geeft het werk vrij voor het publiek domein.
Zonder addertjes onder het gras
Als auteursrecht is verlopen. Zeventig jaar
na overlijden van de maker en dan komt het
werk ook in het publiek domein. Maar let op
of het ook echt zo is! Zowel teksten als
afbeeldingen kunnen recenter zijn dan je
denkt

11. De zes Creative Commons licenties
Naamsvermelding
Naamsvermelding-GelijkDelen
Naamsvermelding-NietCommercieel
Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen
Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken
Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken

12. CC-licenties / CC0 bronnen
Flickr
Pixabay
Fotocollecties van bibliotheken en musea
Maar niet Google Afbeeldingen!

13. Excepties

14. Maar je hebt niet altijd toestemming of
een gebruiksrecht nodig
In de Auteurswet worden vele beperkingen
genoemd. Dit zijn uitzonderingen op het
auteursrecht van de maker en regelen dus
wat er wel mag zonder dat er toestemming
nodig is van de auteursrechthebbende.
De persoonlijkheidsrechten uit artikel 25
blijven bijv. altijd van toepassing. Deze kunnen
nooit overgedragen worden. O.a. het recht op
verzet tegen wijziging of aantasting van
het werk.

15. Citaatrecht
Dit maakt het mogelijk om
beschermde werken
zonder toestemming v/d
maker op te nemen in een
‘wetenschappelijke
verhandeling’. Ook een
PowerPoint-presentatie
Het (beeld)citaat moet
functioneel zijn
Omvang citaat moet
gerelateerd zijn aan het
doel

16. Krachtig maar ook subjectief
Het citaatrecht geeft veel vrijheid maar
dankzij de generieke voorwaarden kun je over
elk citaat wel oeverloos discussiëren
Bij geschillen zal altijd een rechter uitspraak
moeten doen of een (beeld)citaat inderdaad
geen inbreuk maakt
In het Amerikaanse auteursrecht is fair use de
veel uitgebreidere tegenhanger

17. Vertoningsbeperking
Een beschermd werk mag
worden vertoond in het
kader van niet-
commerciëel onderwijs *in
het leslokaal*
Wel internetfilmpjes in
de les
Niet filmpjes in de ELO
zetten
Videma

18. Billijke vergoeding en CBO’s
Bij een beperking op het auteursrecht hoeft er
geen toestemming gevraagd te worden maar
moet in de meeste gevallen nog steeds een
‘billijke vergoeding’ betaald worden.
Collectieve beheersorganisaties (CBO’s)
regelen o.a. het innen van deze vergoedingen
en/of het verspreiden ervan naar de
rechthebbenden. Er zijn maar liefst 17 CBO’s
actief in Nederland.

19. Publicaties van de
openbare macht
Wetten, Kamerstukken
en rechterlijke uitspraken
zijn vrij van auteursrecht.
Maar commentaar is wel
weer beschermd

20. Leenrechtexceptie
Geen inbreuk op het
auteursrecht als een
bibliotheek dat werk
uitleent.
Maar:
- Billijke vergoeding per
uitlening
- Geldt alleen voor
fysieke dragers
Onderwijsbibliotheken,
KB en Dedicon zijn
uitgezonderd

21. Thuiskopie 16b
“Reprografisch”
verveelvoudigen mag als
het dient tot eigen
oefening, studie of
gebruik. Het mag zelfs
door een ander voor je
gedaan worden
Mits ..
* Niet commercieel en
boeken zijn uitgesloten!
* Alleen een deel tenzij
boek uit de handel is

22. Reprorecht
Een kopie maken van
een (fysiek) artikel is
toegestaan mits er een
vergoeding betaald wordt
Ook hier geldt dat er
een vergoeding
betaald moet worden
Voor bedrijven en
onderwijsinstellingen
Kopiëren van
bladmuziek is
uitgesloten!

23. Wat betekent dit voor bibliotheken?
Studenten en medewerkers mogen een
kopie maken van publicaties voor eigen
oefening, studie en gebruik. Tbv onderwijs
gelden andere regels!
Ze mogen niet een heel boek kopiëren
maar slechts kleine gedeelten. Tenzij een
boek uitverkocht & niet meer leverbaar is.

24. Kopietje maken?
Reprorecht is echt beperkt tot het
traditionele fotokopietje
Onder reprorecht is het mogelijk om kopieën
van artikelen “ter noodzakelijke aanvulling
van in leerplannen en studieprogramma’s per
vak voorgeschreven literatuur” te verspreiden
onder studenten
Voor bladmuziek zeer relevant maar dus
verboden onder reprorecht. Of toch niet?
Site van St. Reprorecht is onduidelijk

25. Thuiskopie 16c
Je mag een thuiskopie
maken op een drager die
bestemd is om een werk
ten gehore te brengen, te
vertonen of weer te
geven.
Dat mag *niet* door een
ander gedaan worden.
Kopieren van geleende
dragers mag maar je mag
geen beveiliging
doorbreken

26. Onderwijs
exceptie
“Als inbreuk op het
auteursrecht op een
werk van letterkunde,
wetenschap of kunst
wordt niet beschouwd
de verveelvoudiging of
openbaarmaking van
gedeelten ervan
uitsluitend ter
toelichting bij het
onderwijs, voor zover dit
door het beoogde, niet-
commerciële doel wordt
gerechtvaardigd”

27. Readerovereenkomst
Praktische invulling van de
onderwijsexceptie: wat is een korte
overname en wat is een billijke vergoeding?
De regeling maakt – gebaseerd op de
thuiskopie exceptie – onderscheid tussen
overnemen van korte en lange delen
Afkoopregeling voor korte overnames en
melden/betalen van lange overnames

28. Waarop is de readerovereenkomst
van toepassing?
Voor (korte) overnames voor zover daarin
al niet via licenties of enige andere wijze is
voorzien
Als er een gebruiksrecht is voor gelicenseerde
content dan valt dat buiten de
readerovereenkomst: geen additionele
toestemming, aanmelden of vergoeding

29. Readerovereenkomst in de praktijk
Korte/lange overnames gelden voor boeken
(10.000 woorden), artikelen (8000 woorden)
bladmuziek (1 couplet+1 refrein bij liedtekst
of 5 notenbalken bij notenschrift). Codarts
100 regels tot max 1/10e van liedtekst en
halve pagina bij notenschrift.
Bijna altijd werkbaar voor artikelen, vaak bij
boeken en bijna nooit voor bladmuziek

30. Foto’s en video

31. Foto’s in het onderwijs
Readerovereenkomst en Pictoright
Ook foto’s, afbeeldingen en tekeningen vallen (in hun geheel)
onder de onderwijsexceptie
In Powerpoint- en Prezi-presentaties mogen tot 25 foto’s,
afbeeldingen of andersoortig beeldmateriaal worden
opgenomen zonder aanvullende toestemming, waarvan
tot 5 foto’s van dezelfde maker afkomstig mogen zijn. Vanaf
26 afbeeldingen moet er toestemming worden gevraagd aan
de beeldmaker
Naamsvermelding is wel verplicht

32. Foto’s in het onderwijs
Citaatrecht (beeldcitaat)
Ook foto’s kunnen als citaat gebruikt worden maar dit
levert potentieel nog steeds veel gedoe op.
Foto’s met CC licenties
Tientallen sites zoals Flickr, Unsplash, Pixabay of Pexels
“Echt” auteursrechtenvrije foto’s
Gelicenseerde bronnen: ImageQuest (maar
let op het gebruiksrecht)
Nee, de fotodatabank van je Communicatie afdeling is
niet voor docenten bedoeld

33. Video in het onderwijs
YouTube / Vimeo / Uitzending Gemist
Embedden mag, downloaden en opnieuw uploaden niet
Videobronnen met (CC) licenties
Filter bij YouTube, TED Talks, video-archief YT kanalen
Gelicenseerde videobronnen
Academia, VideoArts
Eigen videomateriaal: weblectures,
kennisclips
Eigen videoportaal: auteursrechtencheck

34. En bij twijfel
simpelweg navragen

35. Bedankt voor de
aandacht. Nog
vragen?
Raymond Snijders
Windesheim AIP
auteursrechten@windesheim.nl
http://www.vakblog.info

36. Vragen genoeg
Wat is precies het verschil tussen de
voorwaarden voor kopieren en printen
tussen docenten en studenten van
(gedeeltes van) tekst en beeld uit boeken,
tijdschriften, toneel- en liedteksten?
Mag het kopieren en printen alleen voor
een gedeelte van het werk terwijl het
voordragen van het hele werk in ons
onderwijs wel mag?

37. Vragen genoeg
Kan in een reader met beeldmateriaal
volstaan worden met een bronnenlijst,
zonder dat per beeld de bron wordt
vermeld?
Ben je verplicht bij auteursrechtenvrij
materiaal een bronvermelding op te
nemen?
Wanneer is er sprake van auteursrecht op
een foto? En wanneer juist niet?

38. Vragen genoeg
Als je een nieuw werk maakt op basis van
een bestaand werk, is dan bij hergebruik
ook toestemming van de oorspronkelijke
rechthebbende nodig?
(foto van een schilderij of een vertaling van
een tekst)