Presentatie, gegeven op 22 oktober 2015, voor het Netwerk Auteursrechten Informatiepunten-hbo over auteursrecht in het algemeen, gebruiksrecht, content & Creative Commons licenties en de diverse excepties die in de Auteurswet zijn opgenomen en waar je in de onderwijs- en bibliotheekpraktijk mee te maken kunt krijgen. Tot slot gaat de presentatie nog over het gebruik van foto's en video in het onderwijs en waar je als Auteursrechten Informatiepunt vragen over kunt krijgen op auteursrechtgebied.

1. Auteursrechten in de
onderwijspraktijk
Over excepties, licenties,
onderwijsmateriaal, foto’s
en video’s
Raymond Snijders
NAI-hbo
22 oktober 2015

2. Even herhalen

3. Het auteursrecht is het uitsluitend recht
van den maker van een werk van
letterkunde, wetenschap of kunst, of van
diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar
te maken en te verveelvoudigen,
behoudens de beperkingen, bij de wet
gesteld.
(Artikel 1 Auteurswet)
Auteursrecht

4. Wie is de maker?
Degene die de intellectuele of creatieve
prestatie levert is de maker van een werk.
Maar niet altijd auteursrechthebbende.
De werkgever is auteursrechthebbende als
één van zijn werknemers een werk maakt.
Een docent is niet de rechthebbende van
zijn eigen onderwijsmateriaal. Of lector.
Een student is wel altijd rechthebbende op
geproduceerde (afstudeer)werken.

5. Wanneer is iets een werk?
Iets is al snel een werk maar het moet wel
aan enkele criteria voldoen om als
auteursrechtelijk beschermd werk
bestempeld te worden.
Een eigen, oorspronkelijk karakter dat het
persoonlijk stempel van de maker draagt.
Geen kopieën, geen bewerkingen,
vertalingen enzovoorts
Niet banaal of triviaal

6. Voorbeeld
Auteursrecht en
college aantekeningen

7. Openbaar maken en verveelvoudigen
Openbaar maken is het verspreiden, delen,
uploaden, vertonen, voordragen, verhuren,
uitlenen of uitzenden van een werk voor
een breed publiek.
Verveelvoudigen (exploitatie):
Vertalingen, verfilmingen, bewerkingen
en nabootsen in gewijzigde vorm
Vastleggen van een werk op een drager.
Kopiëren dus.

8. Toestemming, vergoedingen en licenties
Toestemming vragen om auteursrechtelijk
beschermde werken te gebruiken voor je eigen
doeleinden is de essentie.
De auteursrechthebbende kan daar
voorwaarden aan stellen zoals een vergoeding
maar ook bepalen hoe en waarvoor je een
werk wel of niet mag gebruiken.
Licenties leggen dit soort afspraken vast
tussen rechthebbende en gebruiker

9. Licenties

10. Creative Commons licenties
Creative Commons biedt 6 licenties
waarmee de auteursrechthebbende kan
bepalen in welke mate (en voor welke
doeleinden) zijn of haar werk verder
verspreid mag worden, en onder welke
voorwaarden dit mag.
Het gebruik van een CC-licentie betekent
niet dat er geen auteursrecht op zit maar
dat er vooraf toestemming voor gebruik
van het werk is gegeven.

11. De bouwstenen van Creative Commons
licenties
Naamsvermelding (BY: Attribution by)
Je staat anderen toe om het werk waar jij auteursrecht op hebt te kopiëren,
distribueren, vertonen, en op te voeren, en om afgeleid materiaal te maken dat
op jouw werk gebaseerd is – maar uitsluitend als jij vermeld wordt als maker.
Deze voorwaarde zit in alle licenties;
Niet-commercieel (NC: Non-Commercial)
Anderen mogen je werk kopiëren, vertonen, distribueren en opvoeren, alsmede
materiaal wat op jouw werk gebaseerd is, mits niet voor commerciële
doeleinden;
GeenAfgeleideWerken (ND: No Derivatives)
Anderen mogen je werk kopiëren, distribueren, vertonen en opvoeren mits het
werk in de originele staat blijft. Het is niet toegestaan dat anderen jouw werk
gebruiken als basis voor nieuw materiaal;
GelijkDelen (SA: Share Alike)
Je staat anderen toe om van jouw werk afgeleid materiaal te maken onder de
voorwaarde dat zij het onder dezelfde licentie vrijgeven als het originele werk.
Deze voorwaarde komt uiteraard nooit samen voor met ‘GeenAfgeleideWerken’.

12. De zes Creative Commons licenties
Naamsvermelding
Naamsvermelding-GelijkDelen
Naamsvermelding-NietCommercieel
Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen
Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken
Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken

13. Licenties gaan om het gebruiksrecht
Waarvoor heb ik wel of niet toestemming
van de rechthebbende?
Toegang hebben tot het werk is wat anders
dan een gebruiksrecht. Ongeacht of het
internet of Open Access is.
Ik herhaal: Open Access is geen
gebruiksrecht. Het gaat vaak samen met
bijv. een CC-licentie maar dat hoeft niet!

14. Contentlicenties gaan ook om het
gebruiksrecht
Geen vrije toegang maar wel altijd sprake
van een gebruiksrecht: wat mag je met de
betaalde content?

15. Niet altijd even heldere gebruiksrechten

16. Als jij het niet snapt dan snapt niemand het

17. Excepties

18. Maar je hebt niet altijd toestemming of
een gebruiksrecht nodig
In de Auteurswet worden vele beperkingen
genoemd. Dit zijn uitzonderingen op het
auteursrecht van de maker en regelen dus
wat er wel mag zonder dat er toestemming
nodig is van de auteursrechthebbende.
De persoonlijkheidsrechten uit artikel 25
blijven bijv. altijd van toepassing. Deze kunnen
nooit overgedragen worden. O.a. het recht op
verzet tegen wijziging of aantasting van
het werk.

19. Citaatrecht
Dit maakt het mogelijk om
beschermde werken
zonder toestemming v/d
maker op te nemen in een
‘wetenschappelijke
verhandeling’. Ook een
PowerPoint-presentatie
Het citaat moet
functioneel zijn
Omvang citaat moet
gerelateerd zijn aan het
doel

20. Krachtig maar ook subjectief
Het citaatrecht geeft veel vrijheid maar
dankzij de generieke voorwaarden kun je over
elk citaat wel oeverloos discussiëren
Bij geschillen zal altijd een rechter uitspraak
moeten doen of een (beeld)citaat inderdaad
geen inbreuk maakt
In het Amerikaanse auteursrecht is fair use de
veel uitgebreidere tegenhanger

21. Vertoningsbeperking
Een beschermd werk mag
worden vertoond in het
kader van niet-
commerciëel onderwijs *in
het leslokaal*
Wel internetfilmpjes in
de les
Niet filmpjes in de ELO
zetten
Videma

22. Billijke vergoeding en CBO’s
Bij een beperking op het auteursrecht hoeft er
geen toestemming gevraagd te worden maar
moet in de meeste gevallen nog steeds een
‘billijke vergoeding’ betaald worden.
Collectieve beheersorganisaties (CBO’s)
regelen o.a. het innen van deze vergoedingen
en/of het verspreiden ervan naar de
rechthebbenden. Er zijn maar liefst 17 CBO’s
actief in Nederland.

23. Publicaties van de
openbare macht
Wetten, Kamerstukken
en rechterlijke uitspraken
zijn vrij van auteursrecht.
Maar commentaar is wel
weer beschermd

24. Leenrechtexceptie
Geen inbreuk op het
auteursrecht als een
bibliotheek dat werk
uitleent.
Maar:
- Billijke vergoeding per
uitlening
- Geldt alleen voor
fysieke dragers
Onderwijsbibliotheken,
KB en Dedicon zijn
uitgezonderd

25. Besloten netwerk
in de bibliotheek
Als een werk onderdeel
uitmaakt van een
collectie dan mag dit op
‘terminals’ in de ruimtes
beschikbaar gesteld
worden aan het publiek
voor onderzoek of studie
Bibliotheken van
onderwijsinstellingen
worden niet expliciet
genoemd maar vallen er
onder. Vb. TU Darmstadt

26. Thuiskopie 16b
“Reprografisch”
verveelvoudigen mag als
het dient tot eigen
oefening, studie of
gebruik. Het mag zelfs
door een ander voor je
gedaan worden
Mits ..
* Niet commercieel en
boeken zijn uitgesloten!
* Alleen een deel tenzij
boek uit de handel is

27. Reprorecht
Een kopie maken van
een (fysiek) artikel is
toegestaan mits er een
vergoeding betaald wordt
Ook hier geldt dat er
een vergoeding
betaald moet worden
Voor bedrijven en
onderwijsinstellingen

28. Wat betekent dit voor bibliotheken?
Studenten en medewerkers mogen een
kopie maken van publicaties voor eigen
oefening, studie en gebruik. Ze mogen het
niet doorverkopen aan anderen.
Ze mogen niet een heel boek kopiëren
maar slechts kleine gedeelten. Tenzij een
boek uitverkocht & niet meer leverbaar is.

29. Kopietje maken?
Reprorecht is echt beperkt tot het
traditionele fotokopietje
Behalve de (ouderwetse) kopieerapparaten
alle andere apparaten die een kopie van
papier naar papier maken
Onder reprorecht is het mogelijk om kopieën
van artikelen “ter noodzakelijke aanvulling
van in leerplannen en studieprogramma’s per
vak voorgeschreven literatuur” te verspreiden
onder studenten

30. Thuiskopie 16c
Je mag een thuiskopie
maken op een drager die
bestemd is om een werk
ten gehore te brengen, te
vertonen of weer te
geven.
Dat mag *niet* door een
ander gedaan worden.
Kopieren van geleende
dragers mag maar je mag
geen beveiliging
doorbreken

31. De “digitale thuiskopie” gekoppeld aan de
dragers
De billijke vergoeding wordt op de dragers
geheven: de thuiskopieheffing
Jarenlang mocht ook materiaal dat zonder
toestemming van de rechthebbenden op
internet is gezet gebruikt worden ‘tot eigen
oefening, studie of gebruik van de
natuurlijke persoon die de reproductie
vervaardigt’. Sinds april 2014 een
downloadverbod

32. Preserveringskopie
Een kopie maken voor
een bibliotheekarchief
mag mag alleen voor de
restauratie van een
exemplaar, voor het
voorkomen van verval van
het exemplaar van het
werk, of om een
exemplaar van het werk
raadpleegbaar te houden
als de technologie in
onbruik raakt.

33. Open Access
bepaling
De maker van een kort werk
van wetenschap waarvoor het
onderzoek geheel of
gedeeltelijk met Nederlandse
publieke middelen is
bekostigd, heeft het recht om
dat werk na verloop van een
redelijke termijn na de eerste
openbaarmaking ervan, om
niet beschikbaar te stellen voor
het publiek, mits de bron van
de eerste openbaarmaking
daarbij op duidelijke wijze
wordt vermeld.

34. Onderwijs
exceptie
“Als inbreuk op het
auteursrecht op een
werk van letterkunde,
wetenschap of kunst
wordt niet beschouwd
de verveelvoudiging of
openbaarmaking van
gedeelten ervan
uitsluitend ter
toelichting bij het
onderwijs, voor zover dit
door het beoogde, niet-
commerciële doel wordt
gerechtvaardigd”

35. Readerovereenkomst
Praktische invulling van de
onderwijsexceptie: wat is een korte
overname en wat is een billijke vergoeding?
De regeling maakt – gebaseerd op de
thuiskopie exceptie – onderscheid tussen
overnemen van korte en lange delen
Afkoopregeling voor korte overnames en
melden/betalen van lange overnames

36. Waarop is de readerovereenkomst
van toepassing?
Voor (korte) overnames voor zover daarin
al niet via licenties of enige andere wijze is
voorzien
Als er een gebruiksrecht is voor gelicenseerde
content dan valt dat buiten de
readerovereenkomst: geen additionele
toestemming, aanmelden of vergoeding

37. Auteursrechten in de onderwijspraktijk
De uitzonderingen zijn ook vuistregels
Linken naar artikelen, teksten of afbeeldingen op internet
mag (bijna) altijd en is geen auteursrechtelijke inbreuk en
geen overname. Je moet wel letten op de toegankelijkheid
Als een docent toestemming heeft van een uitgever of
auteur om een (volledig) boek digitaal te gebruiken in de
ELO dan hoef je er niet alsnog voor te betalen. Maar vereist
dat de docent dit wel kan aantonen.
Artikelen of (delen uit) boeken die uit databanken komen
waar de instelling een licentie op heeft, mogen in de meeste
gevallen vrij gebruikt worden in de ELO. Maar aantonen van
licentie en gebruiksrecht is nog lastig

38. Auteursrechten in de onderwijspraktijk
Eigen werk van docenten – waar ze dus zelf het
auteursrecht op hebben – valt eveneens niet onder de
readerovereenkomst. Maar ook dit is lastig aan te tonen.
Ditto voor onderzoekspublicaties van eigen onderzoekers en
lectoren
Open leermaterialen: hoe zorg je er voor dat je geen
andermans werken hergebruikt?
Buiten de ELO mogen studenten (en medewerkers) voor
eigen oefening, studie of gebruik kopieën voor zichzelf
maken. Of voor elkaar.
Docenten mogen in de les papieren kopieën uitdelen van
artikelen en dat telt niet als ‘reader’.

39. Foto’s en video

40. Foto’s in het onderwijs
Readerovereenkomst en Pictoright
Ook foto’s, afbeeldingen en tekeningen vallen (in hun geheel)
onder de onderwijsexceptie
In Powerpoint- en Prezi-presentaties mogen tot 25 foto’s,
afbeeldingen of andersoortig beeldmateriaal worden
opgenomen zonder aanvullende toestemming, waarvan
tot 5 foto’s van dezelfde maker afkomstig mogen zijn. Vanaf
26 afbeeldingen moet er toestemming worden gevraagd aan
de beeldmaker
Naamsvermelding is wel verplicht

41. Foto’s in het onderwijs
Citaatrecht (beeldcitaat)
Ook foto’s kunnen als citaat gebruikt worden maar dit
levert potentieel nog steeds veel gedoe op.
Foto’s met CC licenties
Tientallen sites zoals Flickr, Unsplash, Pixabay of Pexels
Gelicenseerde bronnen: ImageQuest (maar
let op het gebruiksrecht)
Nee, de fotodatabank van je Communicatie afdeling is niet
voor docenten bedoeld

42. Video in het onderwijs
YouTube / Vimeo / Uitzending Gemist
Embedden mag, downloaden en opnieuw uploaden niet
Videobronnen met (CC) licenties
Filter bij YouTube, TED Talks, video-archief YT kanalen
Gelicenseerde videobronnen
Academia, VideoArts
Eigen videomateriaal: weblectures,
kennisclips
Eigen videoportaal: auteursrechtencheck

43. En hoe zit dat bij jullie?

44. Bedankt voor de
aandacht. Nog
vragen?
Raymond Snijders
Windesheim AIP
auteursrechten@windesheim.nl
http://www.vakblog.info