Presentatie gebruikt voor een interne cursus auteursrecht voor hbo bibliotheken met toelichting op de Auteurswet, de excepties uit de Auteurswet, Creative Commons licenties en met de nadruk op de onderwijsbeperking en bijbehorende readerovereenkomst voor het hbo.

1. Auteursrechten in het onderwijs
In de les, in een bibliotheek en in
een ELO module
8 april 2014 Raymond Snijders

2. Het auteursrecht is het uitsluitend recht van den maker van
een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens
rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te
verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet
gesteld.
(Artikel 1 Auteurswet)
Eerst algemeen: de basis van het auteursrecht

3. Wie is de maker?
Degene die de intellectuele of creatieve prestatie levert is de
maker van een werk. Het maakt wel uit of je dat in opdracht, of
in dienst van, een ander doet want de maker is niet altijd de
auteursrechthebbende.
De werkgever is auteursrechthebbende als één van zijn
werknemers een werk maakt. Daar kan in een
(arbeids)overeenkomst van afgeweken worden. Of juist niet
zoals in het hbo.
Een docent is niet de rechthebbende van zijn eigen
onderwijsmateriaal. Ook voor een lector kan dat het geval zijn.
Een student is wel altijd rechthebbende op geproduceerde
(afstudeer)werken.

4. Wanneer is iets een werk?
“Een werk van letterkunde, wetenschap of kunst”
Artikel 10 noemt ze – niet uitputtend! - op:
1°.boeken, brochures, nieuwsbladen, tijdschriften en alle andere geschriften;
2°.tooneelwerken en dramatisch-muzikale werken;
3°.mondelinge voordrachten;
4°.choreografische werken en pantomimes;
5°.muziekwerken met of zonder woorden;
6°.teeken-, schilder-, bouw- en beeldhouwwerken, lithografieën, graveer- en andere plaatwerken;
7°.aardrijkskundige kaarten;
8°.ontwerpen, schetsen en plastische werken, betrekkelijk tot de bouwkunde, de aardrijkskunde, de
plaatsbeschrijving of andere wetenschappen;
9°.fotografische werken;
10.filmwerken;
11°.werken van toegepaste kunst en tekeningen en modellen van nijverheid;
12°.computerprogramma’s en het voorbereidend materiaal;

5. Wanneer is iets een werk?
Maar het moet wel aan enkele criteria voldoen om als
auteursrechtelijk beschermd werk bestempeld te worden.
Een eigen, oorspronkelijk karakter dat het persoonlijk stempel
van de maker draagt.
Geen kopieën, geen bewerkingen, vertalingen enzovoorts

6. Wanneer is iets een werk?
Voorbeeld
Auteursrecht en
college aantekeningen

7. Welke rechten heb je als je auteursrechthebbende bent?
Openbaar maken en verveelvoudigen
Verveelvoudigen wordt in twee artikelen behandeld (13 en 14).
 Vertalingen, verfilmingen, bewerkingen en nabootsen in
gewijzigde vorm
 Vastleggen van een werk op een drager. Kopiëren dus.

8. Welke rechten heb je als je auteursrechthebbende bent?
Openbaar maken en verveelvoudigen
Openbaar maken is het verspreiden, delen, uploaden,
vertonen, voordragen, verhuren, uitlenen of uitzenden van
een werk. Het dient voor een (breed) publiek te zijn dus je
kunt niet iets openbaar maken in je huiskamer of in een
leslokaal. Artikel 12 licht dit toe.
Iets dat (gratis) openbaar gemaakt is, is nog steeds
auteursrechtelijk beschermd. Je hebt dus toestemming nodig
om het ergens anders voor te gebruiken dan waar de
auteursrechthebbende het voor gepubliceerd heeft.
Free to use is niet hetzelfde als free beer

9. Toestemming, vergoeding en licenties
Toestemming vragen om auteursrechtelijk beschermde
werken te gebruiken voor je eigen doeleinden is feitelijk de
hele essentie van omgaan met andermans werken.
De auteursrechthebbende kan daar voorwaarden aan stellen
zoals een vergoeding maar ook bepalen hoe en waarvoor je
een werk wel of niet mag gebruiken.
Licenties leggen dit soort afspraken vast tussen
rechthebbende en gebruiker maar het kan ook tussen
rechthebbende en bijv. een uitgever. Een deel van de
auteursrechten zijn nl. over te dragen aan een ander.

10. Auteursrecht en licenties
Voorbeeld
De Rijdende Rechter
Fotoshoot

11. Creative Commons licenties
Creative Commons biedt een zestal standaardlicenties waarin
de auteursrechthebbende kan bepalen in welke mate (en voor
welke doeleinden) zijn of haar werk verder verspreid mag
worden, en onder welke voorwaarden dit mag.
Het gebruik van een dergelijke licentie betekent niet dat er
geen auteursrecht op zit maar wel dat er vooraf toestemming
voor een specifiek gebruik van het werk is gegeven. Middels
een verklaring (de zgn CC0 verklaring) kan zelfs aangeven
worden dat er afstand gedaan wordt van auteursrechten en
dat het werk voor het publieke domein vrijgegeven is.

12. De bouwstenen van Creative Commons licenties
Naamsvermelding (BY: Attribution by)
Je staat anderen toe om het werk waar jij auteursrecht op hebt te
kopiëren, distribueren, vertonen, en op te voeren, en om afgeleid
materiaal te maken dat op jouw werk gebaseerd is – maar uitsluitend als
jij vermeld wordt als maker. Deze voorwaarde zit in alle licenties;
Niet-commercieel (NC: Non-Commercial)
Anderen mogen je werk kopiëren, vertonen, distribueren en opvoeren,
alsmede materiaal wat op jouw werk gebaseerd is, mits niet voor
commerciële doeleinden;
GeenAfgeleideWerken (ND: No Derivatives)
Anderen mogen je werk kopiëren, distribueren, vertonen en opvoeren mits
het werk in de originele staat blijft. Het is niet toegestaan dat anderen
jouw werk gebruiken als basis voor nieuw materiaal;
GelijkDelen (SA: Share Alike)
Je staat anderen toe om van jouw werk afgeleid materiaal te maken onder
de voorwaarde dat zij het onder dezelfde licentie vrijgeven als het
originele werk. Deze voorwaarde komt uiteraard nooit samen voor met
‘GeenAfgeleideWerken’.

13. De zes Creative Commons licenties
Naamsvermelding
Naamsvermelding-GelijkDelen
Naamsvermelding-NietCommercieel
Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen
Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken
Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken

14. Werken met Creative Commons licenties vind je overal
 Zoekmachines zoals Google en Bing (maar let wel op daar);
 Veel foto-sites zoals Flickr, Photopin en (sommige)
stockfotosites;
 Overheidssites, onderwijs- en onderzoeksrapporten en
blogs;
 Open Access publicaties zijn ook vaak voorzien van CC-
licenties hoewel daar ook nog veel misverstanden over
bestaan.
 Zoek naar de logo‟s van CC-licenties of andere
licentieteksten die aangeven of en wat je met een werk mag
doen.
Zo niet .. dan dus toestemming vragen

15. Maar toestemming heb je niet altijd nodig: de beperkingen
In de Auteurswet staan een groot aantal beperkingen
genoemd. Dit zijn excepties, uitzonderingen, op het
auteursrecht van de maker en regelen dus in feite wat er wel
mag zonder dat er toestemming nodig is van de
auteursrechthebbende.
De persoonlijkheidsrechten uit artikel 25 blijven altijd van
toepassing. Deze kunnen nooit overgedragen worden. O.a.
het recht op naamsvermelding en verzet tegen wijziging of
aantasting van het werk.
“In de beperking toont zich eerst de meester, en alleen de wet
kan ons vrijheid geven.”
(Johann Wolfgang von Goethe, Duits schrijver en dichter 1749-1832)

16. Citaatrecht:
Dit maakt het mogelijk
om beschermde
werken zonder
toestemming van de
maker op te nemen in
een
„wetenschappelijke
verhandeling‟. Ook
een PowerPoint-
presentatie
Het citaat moet
functioneel zijn
Omvang citaat moet
gerelateerd zijn aan
het doel

17. Vertoningsbeperking
Een beschermd werk
mag worden vertoond
in het kader van niet-
commerciëel
onderwijs *in het
leslokaal*
Wel internetfilmpjes
in de les
Niet filmpjes in BB
zetten

18. Beperkingen, billijke vergoeding en CBO‟s
Bij een beperking op het auteursrecht hoeft er geen
toestemming gevraagd te worden maar moet in de meeste
gevallen nog steeds een „billijke vergoeding‟ betaald worden.
Collectieve beheersorganisaties (CBO‟s) regelen o.a. het
innen van deze vergoedingen en/of het verspreiden ervan
naar de rechthebbenden. Er zijn maar liefst 17 CBO‟s actief in
Nederland.
Bij onderwijsinstellingen en –bibliotheken heb je o.a. te
maken met Stichting PRO en Videma. Het hbo heeft
afkoopregelingen met beide CBO‟s.
Met de Videma regeling koopt het hbo het vertonen van video-
en filmwerken af binnen alle ruimtes van een hogeschool.

19. Geen auteursrecht op
publicaties van
openbare macht
Wetten, Kamerstukken
en rechterlijke
uitspraken zijn vrij van
auteursrecht.
Maar commentaar is
wel weer beschermd

20. Pers exceptie
Overnemen van
nieuwsberichten mag
als je een medium
bent dat een zelfde
functie vervult als
waar je iets van
overneemt.
Mits!
het auteursrecht niet
nadrukkelijk is
voorbehouden

21. Leenrechtexceptie:
Geen inbreuk op het
auteursrecht als een
bibliotheek dat werk
uitleent.
Maar:
- Billijke vergoeding
- Geldt alleen voor
fysieke dragers
Onderwijs-
bibliotheken, KB en
blindenbibliotheken
zijn uitgezonderd

22. Besloten netwerk in
de bibliotheek
Als een werk
onderdeel uitmaakt
van een collectie dan
mag dit op „terminals‟
in de ruimtes
beschikbaar gesteld
worden aan het
publiek voor
onderzoek of prive-
studie
Bibliotheken van
onderwijsinstellingen
worden niet expliciet
genoemd maar vallen
er wel onder!

23. Thuiskopie 16b
“Reprografisch”
verveelvoudigen mag
als het dient tot eigen
oefening, studie of
gebruik. Het mag zelfs
door een ander voor je
gedaan worden
Mits ..
Niet commercieel en
boeken zijn
uitgesloten!
Alleen een deel tenzij
boek uit de handel is

24. Kopietjes van artikelen
en boeken: reprorecht
Een kopie maken van
een (fysiek) artikel is
toegestaan mits er een
vergoeding betaald
wordt
Een kopie maken van
een volledig boek is
eveneens toegestaan
mits het boek niet op
een andere manier te
verkrijgen is in de
handel. Ook hier geldt
dat er een vergoeding
betaald moet worden

25. De “papieren of traditionele thuiskopie”
Wat betekent dit voor onderwijs(bibliotheken)?
Studenten en medewerkers mogen een kopie maken van
publicaties voor eigen oefening, studie en gebruik. Ze mogen
het niet doorverkopen aan anderen.
Ze mogen niet een heel boek kopiëren maar slechts kleine
gedeelten. Tenzij een boek uitverkocht & niet meer leverbaar
is.
Het is de reden dat er kopieerapparaten in een bibliotheek
(mogen) staan.

26. Kopietje maken?
Reprorecht is echt beperkt tot het traditionele fotokopietje
Behalve de (ouderwetse) kopieerapparaten alle andere
apparaten die een kopie van papier naar papier maken.
Inclusief multifunctionals
Onder reprorecht is het mogelijk om kopieën van artikelen ter
noodzakelijke aanvulling van in leerplannen en
studieprogramma‟s per vak voorgeschreven literatuur te
verspreiden onder studenten

27. Thuiskopie 16c
Je mag een thuiskopie
maken op een drager
die bestemd is om een
werk ten gehore te
brengen, te vertonen
of weer te geven.
Dat mag *niet* door
een ander gedaan
worden.
Kopie audiocd mag en
zelfs downloaden uit
illegale bron is
hierdoor toegestaan.

28. De “digitale thuiskopie” gekoppeld aan de dragers
Artikel 16c is de wettelijke basis voor het gegeven dat het in
Nederland niet verboden is om muziek en films te downloaden
van het internet.
Ook materiaal dat zonder toestemming van de
rechthebbenden op internet is gezet mag namelijk gebruikt
worden „tot eigen oefening, studie of gebruik van de
natuurlijke persoon die de reproductie vervaardigt‟.
Daar komen de discussies rondom illegaal downloaden ook
om de hoek kijken, of beter gezegd, de discussies over het
downloaden uit illegale bron.
De billijke vergoeding wordt op de dragers geheven: de
thuiskopieheffing

29. Preserveringskopie
Een kopie maken voor
een bibliotheekarchief
mag mag alleen voor
de restauratie van een
exemplaar, voor het
voorkomen van verval
van het exemplaar van
het werk, of om een
exemplaar van het
werk raadpleegbaar te
houden als de
technologie in onbruik
raakt.

30. Onderwijs exceptie
“Als inbreuk op het
auteursrecht op een
werk van letterkunde,
wetenschap of kunst
wordt niet beschouwd
de verveelvoudiging of
openbaarmaking van
gedeelten ervan
uitsluitend ter
toelichting bij het
onderwijs, voor zover
dit door het beoogde,
niet-commerciële doel
wordt gerechtvaardigd”

31. Randvoorwaarden van de onderwijs exceptie
Het werk waaruit is overgenomen moet rechtmatig openbaar
gemaakt zijn, het moet in overeenstemming zijn met hetgeen
naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs
geoorloofd is, de persoonlijkheidsrechten blijven van
toepassing, bron- en naamsvermelding is vereist en …
Er dient een billijke vergoeding betaalt te worden. Voor elke
overname.
Om te voorkomen dat onderwijsinstellingen elke overname
moeten melden en afrekenen heeft de Vereniging
Hogescholen een readerovereenkomst gesloten met Stichting
PRO. Deze is het meld- en betaalpunt voor het gebruik van
auteursrechtelijk beschermd materiaal in het onderwijs.

32. Readerovereenkomst
Overeenkomst voor de overname van korte auteursrechtelijk
beschermde werken en van (korte) gedeelten uit
auteursrechtelijk beschermde werken in onderwijspublicaties
van hogescholen, waaronder readers („readerovereenkomst‟)
 De regeling maakt – gebaseerd op de thuiskopie exceptie –
onderscheid tussen overnemen van korte en lange delen
uit werken voor gebruik in onderwijspublicaties
 Korte overnames worden afgekocht door een
onderwijsinstelling en hoeven noch gemeld noch separaat
betaald te worden
 Lange overnames (niet-kort) moeten wel gemeld worden bij
Stichting PRO. Zij regelen toestemming en factureren de
vergoeding aan de hand van vaste tarieven

33. Readerovereenkomst
En wat is een korte overname?
 Maximaal 10.000 woorden uit een boek (tot 1/3 )
 Maximaal 8.000 woorden uit een artikel (tot 1/3 van het
tijdschrift)
 Maximaal 100 regels poëzie of 2.500 woorden proza (tot
1/10)
 Grafieken, tabellen en afbeeldingen in een overname tellen
als 200 woorden
De ELO module geldt als „reader‟ en de regeling is 1 op 1 van
toepassing op digitaal materiaal dat docenten in de ELO
plaatsen. Stichting PRO controleert steekproefsgewijs de
ELO.

34. Readerovereenkomst
Maar het is verre van perfect.
 Een ELO is natuurlijk geen reader. Oplage wordt vertaald
naar aantal studenten maar dit is slecht accuraat te meten
 Docenten zijn zelf verantwoordelijk en zijn niet of slecht op
de hoogte van de voorwaarden van de readerregeling
 Het onderscheid kort en lang is „leuk‟ voor een regeling
maar onwerkbaar voor een docent die moet selecteren op
inhoud en niet op de lengte van een werk
 En het is ook niet zo dat alles wat je in een ELO stopt onder
de readerregeling valt.
Als je (een vorm van) toestemming hebt voor gebruik, of een
andere beperking van toepassing is, dan valt het buiten de
readerovereenkomst.

35. Auteursrecht in het onderwijs
De uitzonderingen zijn ook meteen vuistregels
 Linken naar artikelen, teksten of afbeeldingen op internet
mag altijd. Een link is geen auteursrechtelijke inbreuk en
geen overname. Je moet wel letten op de toegankelijkheid
overigens
 Als een docent toestemming heeft van een uitgever of
auteur om een (volledig) boek digitaal te gebruiken in de
ELO dan hoef je er niet alsnog voor te betalen. Maar vereist
dat de docent dit wel kan aantonen.
 Artikelen of (delen uit) boeken die uit databanken komen
waar de instelling een licentie op heeft, mogen in de
meeste gevallen vrij gebruikt worden in de ELO. Maar
vereist dat de docent dit weet en dit achteraf kan aantonen

36. Auteursrecht in het onderwijs
 Eigen werk van docenten – waar ze dus zelf het
auteursrecht op hebben – valt eveneens niet onder de
readerovereenkomst. Maar ook dit is lastig aan te tonen.
Denk hierbij aan vak- en onderzoekspublicaties waar bij
controle niet duidelijk is dat de auteur bij de instelling
werkt of de docent is.
Het reguliere onderwijs is ook niet zo regulier meer
 Bij MOOCs maar ook bij weblectures die voor het publiek
toegankelijk zijn is de onderwijsbeperking niet meer van
toepassing. En dus mag het onderwijsmateriaal dat voor
een module gemaakt is niet automatisch gebruikt worden
bij een MOOC of andere vormen van online onderwijs

37. Auteursrecht in het onderwijs
 Hogescholen willen meer met eigen publicaties en Open
Access doen maar hierbij moet er ook goed gekeken
worden naar wat eigen medewerkers en onderzoekers in
die publicaties hergebruikt hebben van anderen. Dit geldt
voor zowel afstudeerscripties van studenten, Open
Educational Resources van docenten als Open Access
onderzoekspublicaties
 Verantwoord en correct omgaan met auteursrechten van
anderen vereist vooral bewustwording bij docenten,
medewerkers en onderzoekers. Voorlichting gebeurt bij
bijna alle hoger onderwijsinstellingen middels een
Auteursrechten Informatie Punt.
 Bibliotheken hebben belang bij (goed) gebruik van
informatiebronnen. Laat dat nou ook net de basis van het
auteursrecht zijn.

38. Bedankt voor de
aandacht. Nog
vragen?
Raymond Snijders
Auteursrechten Informatie Punt
auteursrechten@windesheim.nl
http://www.vakblog.info