SlideShare a Scribd company logo
1
                           บทนำ�




_12-15(001-016)P3.indd 1           12/20/12 9:23 AM
2 .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................   การวิเคราะห์อาหารสัตว์


                         การเลี้ยงสัตว์เป็นอาชีพทางการเกษตรที่มีความซับซ้อนละเอียดอ่อน ต้องอาศัย
                  ปัจจัยหลายประการเพื่อเลี้ยงดูแลสัตว์ให้เติบโตจนได้รับผลตอบแทน เช่น การเลือกเลี้ยง
                  สัตว์สายพันธุ์ดี อาหารดีซึ่งสัตว์กินแล้วโตเร็ว ให้ผลผลิตมากและมีคุณภาพ โรงเรือนและ
                  อุปกรณ์การผลิตสัตว์ที่เหมาะสม ใช้งานสะดวก ทุ่นแรงและเวลา ตลอดจนสภาพแวดล้อม
                  เหมาะสมกับสัตว์ที่เลี้ยง มีแรงงานที่มีความรู้ความสามารถในการเลี้ยงดูแลสัตว์ นอกจากนี้
                  ยังรวมถึงปัจจัยอื่น ๆ เช่น ทุน การคมนาคมขนส่ง สาธารณูปโภค การตลาด ค่านิยมของ
                  ท้องถิ่น ฯลฯ
                        ในปัจจัยการผลิตสัตว์ทุกด้าน ค่าอาหารสัตว์ คือ ต้นทุนส่วนที่สูงที่สุดในการผลิตสัตว์
                  โดยมีสัดส่วนประมาณร้อยละ 60-80 ของต้นทุนการผลิตทั้งหมด ดังนั้น การจัดการด้าน
                  อาหารสัตว์อย่างมีประสิทธิภาพจะช่วยให้มีกำ�ไรในการผลิตสัตว์มากขึ้น

                  ความหมายและประเภทของอาหารสัตว์
                       อาหารสัตว์มีความสำ�คัญอย่างยิ่งต่อการผลิตสัตว์ ผู้อ่านควรทราบถึงความหมาย
                  ของอาหารสัตว์ โดยนักการอาหารสัตว์หลายท่านได้ให้ความหมาย และจำ�แนกประเภท
                  ของอาหารสัตว์ ไว้ในลักษณะที่ใกล้เคียงกัน ดังนี้
                                             1.			ความหมายของอาหารสัตว์
                         						อาหารสัตว์ (feeds) หมายถึง วัตถุใด ๆ ก็ตามที่สัตว์กินได้ นำ�มาผสมเป็นส่วน
                  หนึ่งในอาหารที่สัตว์กินทุก ๆ วัน (Cullison, 1979 อ้างถึงใน พันทิพา พงษ์เพียจันทร์,
                  2535 : 4)
                        						อาหารสตว์ หมายถง วตถหรอสารใด ๆ ทมาจากพชหรอสตว์ ซงมโภชนะประกอบ
                                    ั        ึ ั ุ ื          ี่    ื ื ั ึ่ ี
                  อยู่ เหมาะสมสำ�หรับเป็นอาหารสัตว์ อาหารหลาย ๆ ชนิดจะถูกนำ�มารวมกันเพื่อให้ได้
                  คุณค่าทางอาหารครบถ้วน (Church & Pond, 1982 อ้างถึงใน พันทิพา พงษ์เพียจันทร์,
                  2535 : 4)
                         						อาหารสัตว์ หมายถึง วัตถุที่สัตว์กินได้ เมื่อกินแล้วให้พลังงาน หรือสารอาหารแก่
                  สัตว์ โดยอาจจะนำ�ไปใช้เลี้ยงสัตว์โดยตรง หรือนำ�ไปผสมเป็นสูตรอาหาร (ชุมพล ทรงวิชา,
                  2542 : 1-10)




_12-15(001-016)P3.indd 2                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 12/20/12 9:23 AM
บทนำ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������   3

                             						อาหารสัตว์ คือ สิ่งที่สัตว์กินได้ เมื่อกินแล้วร่างกายสามารถย่อย และดูดซึม
                      สารที่ย่อยไปใช้ประโยชน์ได้ โดยอาหารที่กินเข้าไปจะช่วยเสริมสร้างและซ่อมแซมส่วนที่
                      สึกหรอ ให้พลังงาน และช่วยควบคุมการปฏิบัติงานของร่างกายให้ดำ�เนินไปตามปกติ มีผล
                      ทำ�ให้ร่างกายสามารถดำ�รงชีวิต มีการเจริญเติบโตได้ตามปกติ (นฤมล อัศวเกศมณี,
                      2549 : 1-30)
                             						จะเห็นได้ว่า นักการอาหารสัตว์แต่ละท่านได้ให้ความหมายของอาหารสัตว์ไว้
                      ในแนวทางเดียวกัน สามารถสรุปได้ดังนี้ อาหารสัตว์ คือ วัตถุใด ๆ ก็ตาม ที่สัตว์สามารถ
                      กินได้ ไม่เป็นพิษต่อร่างกายสัตว์ เมื่อกินเข้าไปแล้วสามารถย่อย และนำ�ไปใช้ประโยชน์แก่
                      ร่างกายสัตว์ในด้านต่าง ๆ เช่น การดำ�รงชีวิต และการให้ผลผลิต เป็นต้น
                                 2.			ประเภทของอาหารสัตว์
                            						Tisch (2005: 29-66) พันทิพา พงษ์เพียจันทร์ (2539ก : 1-18) อธิบายว่า
                      โดยทั่วไปอาหารสัตว์แบ่งเป็น 2 ประเภท ตามระดับโภชนะที่เป็นส่วนประกอบหลัก
                      โดยเฉพาะระดับของเยื่อใย คือ อาหารหยาบ และอาหารข้น ดังนี้
                             						2.1			อาหารหยาบ (roughages) หมายถง อาหารกลมทมเยอใยสงกวารอยละ 18
                                                                      ึ           ุ่ ี่ ี ื่ ู ่ ้
                      โดยทั่วไปมีลักษณะฟ่าม เบา และมีความเข้มข้นของโภชนะต่อหน่วยน้ำ�หนักต่ำ� สัตว์ต้องกิน
                      เป็นปริมาณมากจึงจะได้สารอาหารครบตามความต้องการ มีการย่อยได้น้อยโดยเฉพาะใน
                      สัตว์กระเพาะเดี่ยว แต่จัดเป็นอาหารหลักที่สำ�คัญสำ�หรับสัตว์กระเพาะรวมทุกชนิด แหล่ง
                      ของอาหารหยาบ ได้แก่ พืชอาหารสัตว์ เช่น หญ้า ต้นถัว ผลพลอยได้ทางการเกษตร สามารถ
                                                                         ่
                      ให้กับสัตว์ได้ทั้งรูปแบบพืชสด พืชแห้ง และพืชหมัก
                                     		อาหารขน (concentrates) หมายถง อาหารกลมทมเยอใยต�กวารอยละ 18
                            						2.2	       ้                      ึ         ุ่ ี่ ี ื่ ่ำ ่ ้
                      มีความเข้มข้นของโภชนะต่อหน่วยน้ำ�หนักสูง ย่อยได้ง่าย สัตว์จึงใช้ประโยชน์ได้มาก กิน
                      เพียงเล็กน้อยก็ได้โภชนะครบตามความต้องการ จัดเป็นอาหารหลักของสัตว์กระเพาะเดี่ยว
                      เช่น สุกร สัตว์ปีก และเป็นแหล่งเสริมโภชนะส่วนที่ขาดให้แก่สัตว์กระเพาะรวมได้อย่าง
                      ดี อาหารข้นมักได้มาจากการผสมวัตถุดิบอาหารสัตว์หลายชนิดเข้าด้วยกัน ให้มีโภชนะตรง
                      ตามความต้องการของสัตว์ โดยวัตถุดิบที่จัดเป็นอาหารข้นสามารถแบ่งได้เป็น 5 ประเภท
                      ใหญ่ ได้แก่




_12-15(001-016)P3.indd 3                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 12/20/12 9:23 AM
4 .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................   การวิเคราะห์อาหารสัตว์


                       														2.2.1			วัตถุดิบแหล่งพลังงาน หรือวัตถุดิบหลัก (energy source หรือ basal
                  feeds) เป็นพวกแป้งหรือคาร์โบไฮเดรต เช่น เมล็ดข้าวโพด ปลายข้าว มันสำ�ปะหลัง ฯลฯ
                         														2.2.2			วตถุดบแหล่งโปรตีน (protein supplements) ได้แก่ วัตถุดบทีมโปรตีน
                                                ั ิ                                                 ิ ่ ี
                  สูงกว่าร้อยละ 20 ขึ้นไป เช่น ปลาป่น กากถั่วเหลือง ใบกระถินป่น ฯลฯ
                        														2.2.3			วัตถุดิบแหล่งแร่ธาตุ (mineral supplements) แหล่งสำ�คัญ ได้แก่
                  ดิน หิน ส่วนต่าง ๆ ของสัตว์ เช่น เปลือกหอย กระดูกป่น รวมถึงเกลือ และไดแคลเซียม
                  ฟอสเฟต
                        														2.2.4			วัตถุดิบแหล่งวิตามิน (vitamin supplements) เพื่อเสริมวิตามินให้
                  เพียงพอต่อความต้องการของสัตว์ เช่น น้ำ�มันตับปลา พรีมิกซ์ หรือวิตามินเข้มข้นต่าง ๆ
                          														2.2.5			สารเสริมอาหาร (feed additives) เป็นตัวเสริมเพื่อช่วยให้อาหารมี
                  คุณลักษณะที่ดีขึ้น เช่น มีความน่ากินมากขึ้น ย่อยได้ดีขึ้น หรือช่วยให้สัตว์สุขภาพดีขึ้น หรือ
                  เพื่อวัตถุประสงค์ด้านอื่น ๆ เช่น สารแต่งกลิ่น รส เอนไซม์ช่วยย่อย ฯลฯ

                  ความสำ�คัญและประโยชน์ของอาหารสัตว์
                          สัตว์ทุกชนิดต้องกินอาหารจึงจะสามารถดำ�รงชีวิตอยู่ได้ หากให้อาหารที่ดี มีโภชนะ
                  ที่เหมาะสมในปริมาณมากเพียงพอ สัตว์จะเจริญเติบโตและให้ผลผลิตตอบแทนได้อย่าง
                  เต็มที่ตามพันธุกรรม ดังนั้น ผู้เลี้ยงสัตว์จะต้องเข้าใจหลักการและควบคุมการให้อาหารสัตว์
                  อย่างเหมาะสม โดย Tisch (2005: 1-12) ศิริพร ไชยเมือง (2538 : 1-4) ชุมพล ทรงวิชา
                  (2542 : 1-10) บุญล้อม ชีวะอิสระกุล (2546 : 1) และนฤมล อัศวเกศมณี (2549 : 1-30)
                  ได้อธิบายถึงความสำ�คัญของอาหารสัตว์ในแง่ต่าง ๆ สามารถสรุปความสำ�คัญของอาหาร
                  ต่อการผลิตสัตว์ได้ 3 ด้าน คือ ด้านต้นทุน ด้านการดำ�รงชีวิตและการให้ผลผลิต และด้าน
                  สุขภาพสัตว์ ดังนี้
                                             1.			ด้านต้นทุนการผลิตสัตว์
                        						การเลี้ยงสัตว์ทุกชนิด ไม่ว่าจะเป็นสัตว์ใหญ่ สัตว์เล็ก สัตว์บก หรือสัตว์น� มีค่า
                                                                                                        ้ำ
                  อาหารเปนตนทนประมาณรอยละ 60–80 ของตนทนการผลตทงหมด การใหอาหารทมโภชนะ
                           ็ ้ ุ               ้                  ้ ุ        ิ ั้           ้        ี่ ี
                  ครบถ้วน ในปริมาณที่เหมาะสม และโดยวิธีการให้อาหารที่ถูกต้องมีประสิทธิภาพ จะทำ�ให้




_12-15(001-016)P3.indd 4                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 12/24/12 9:50 AM
บทนำ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������   5

                      สัตว์นำ�ไปใช้ประโยชน์ได้สูง ทำ�ให้ได้ผลผลิตตรงตามเป้าหมายที่วางไว้ และช่วยลดต้นทุน
                      การผลิต หากให้อาหารน้อย หรือโภชนะไม่เหมาะสม สัตว์จะเจริญเติบโตช้า ไม่แข็งแรง
                      ให้ผลผลิตน้อยหรือด้อยคุณภาพลง ดังนั้นต้นทุนการผลิตต่อหน่วยจึงสูงขึ้น ในทางกลับกัน
                      หากให้อาหารที่มีโภชนะและปริมาณมากเกินความต้องการ สัตว์จะนำ�ไปใช้ประโยชน์ได้
                      ไม่หมด อาหารส่วนที่เหลือจะถูกขับออกจากร่างกาย เป็นการเพิ่มต้นทุนในการผลิตสัตว์
                      โดยเปล่าประโยชน์ นอกจากนี้ หากผู้เลี้ยงสัตว์เลือกวัตถุดิบที่มีในท้องถิ่น ราคาไม่แพง
                      มาผลิตเป็นอาหารสัตว์ จะช่วยลดต้นทุนค่าอาหาร และการผลิตสัตว์ลงไปได้อีก
                                 2. 	ด้านการดำ�รงชีวิตและการให้ผลผลิต
                                 	 าหารเป็นสิ่งจำ�เป็นสำ�หรับสิ่งมีชีวิต เพราะเป็นสิ่งที่ให้พลังงานเพื่อใช้ในการ
                                 อ
                      ดำ�รงชีวิต ทำ�ให้ร่างกายมีการเจริญเติบโต และให้ผลผลิตต่าง ๆ ตามชนิดของสัตว์ โดย
                      ปกติอาหารที่สัตว์กินเข้าไปจะถูกย่อยและร่างกายจะดูดซึมโภชนะต่าง ๆ มาใช้ประโยชน์
                      เพื่อดำ�รงรักษาสภาพในร่างกายตามปกติของตนก่อน จากนั้นโภชนะส่วนที่เหลือจึงจะถูกนำ�
                      มาใช้ในการเจริญเติบโต และการให้ผลผลิต แต่ถ้าอาหารที่กินมีโภชนะไม่เพียงพอต่อความ
                      ต้องการสำ�หรับดำ�รงชีวิต สัตว์นั้นจะซูบผอม อ่อนแอ โตช้า ไม่ให้ผลผลิต ร่างกายผิดปกติ
                      และอาจตายในที่สุด
                                 3. 	ด้านสุขภาพสัตว์
                                 			การได้รบอาหารทีดจะช่วยให้สตว์มสขภาพสมบูรณ์ ระบบต่าง ๆ ในร่างกายทำ�งาน
                                           ั       ่ ี         ั ี ุ
                      ปกติ มีความต้านทานโรคดีขึ้น จึงไม่เจ็บป่วยง่าย ให้ผลผลิตดี และยังช่วยลดต้นทุนค่ายา
                      รักษาโรค ฮอร์โมน และยาบำ�รุง ซึ่งเกษตรกรมักใช้กันพร่ำ�เพรื่อ จนอาจเกิดผลเสียใน
                      ระยะยาวตามมาได้ การขาดสารอาหารบางชนิดจะทำ�ให้ร่างกายสัตว์ผิดปกติได้ เช่น รูปที่
                      1.1 แสดงถึงลูกโคที่ได้รับอาหารขาดธาตุแคลเซียม หรือสัดส่วนของแคลเซียมไม่สมดุล
                      จะมีอาการกระดูกอ่อน และการเจริญเติบโตลดลง สุขภาพอ่อนแอ และรูปที่ 1.2 แสดงถึง
                      สัตว์ปีกที่ได้รับอาหารที่ขาดวิตามินบี 2 หรือไรโบฟลาวิน มีอาการพิการ อุ้งเท้าม้วนงอ และ
                      มีผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม (www.ncsu.edu, 2008)
                             			นอกจากนี้ยังมีสารบางประเภทที่เป็นสารเสริมลงไปในอาหาร เพื่อวัตถุประสงค์
                      บางประการ เช่น เพื่อช่วยในการอัดเม็ด เพื่อกันหืน เพิ่มความน่ากินของอาหาร ช่วยย่อย




_12-15(001-016)P3.indd 5                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 12/20/12 9:23 AM
6 .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................   การวิเคราะห์อาหารสัตว์


                  อาหาร ดูดซับสารพิษ เร่งการเจริญเติบโต เพิ่มผลผลิต ปรับปรุงสุขภาพสัตว์ และปรับปรุง
                  คุณภาพผลิตภัณฑ์ เป็นต้น


                                                                                                                                                                                                                                                                          ก                                                                                                                                                   ข




                                                    รูปที่ 1.1		ความผิดปกติของโครงสร้างร่างกายสัตว์เนื่องจากการขาดธาตุแคลเซียม
                                                    														ก.		ลูกโคกระดูกขาอ่อนผิดปกติ (Rickets)
                                                    														ข.		แกะที่เป็นโรคกระดูกพรุน (Osteomalacia)
                                                    														(ที่มา :		ก. Nutritional deficiency, http://www.ncsu.edu, 2008)
                                                    														ข. Osteomalacia, http://www.kashvet.org, 2008)




                                                                                  รูปที่ 1.2		สัตว์ปีกที่ได้รับอาหารที่ขาดวิตามินบี 2
                                                                                  														(ที่มา : Nutritional deficiency, http://www.ncsu.edu, 2008)




_12-15(001-016)P3.indd 6                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 12/20/12 9:23 AM
บทนำ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������   7

                      โทษของอาหารสัตว์
                            Tisch (2005: 1-12) บุญล้อม ชีวะอิสระกุล (2546 : 1) นฤมล อัศวเกศมณี (2549 :
                      1-30) และโทษของอาหารสตว์ (2551) อธบายพอสรปไดวา นอกจากอาหารจะมความส�คญ
                                               ั                  ิ     ุ ้่                  ี    ำ ั
                      และประโยชน์ต่อสัตว์แล้ว หากมีการให้อาหารที่ไม่เหมาะสม หรือไม่ถูกวิธี จะสามารถสร้าง
                      ผลเสีย หรือเกิดโทษแก่สัตว์ที่เลี้ยง ผู้บริโภค และสภาพแวดล้อมได้ ดังนี้
                                 1. 	ผลต่อสัตว์ที่เลี้ยง
                              					หากในกระบวนการเลี้ยงสัตว์มีการให้อาหารที่ไม่เพียงพอแก่ความต้องการของ
                      ร่างกายสัตว์ จะส่งผลให้ร่างกายสัตว์ตกอยู่ในภาวะการขาดสารอาหาร ซึ่งถ้าเกิดอย่าง
                      ต่อเนืองยาวนาน จะทำ�ให้เกิดภาวะขาดสารอาหารอย่างรุนแรงขึน หรือเรียกว่า ทุพโภชนาการ
                            ่                                                    ้
                      หรือภาวะโภชนาการต่ำ� ก่อให้เกิดผลเสียแก่สุขภาพสัตว์ที่เลี้ยงในทุกด้าน ได้แก่ ทางด้าน
                      ร่างกาย สมอง ระบบประสาท และระบบกล้ามเนื้อ และยังมีผลให้ภูมิคุ้มกันโรคลดลง
                      เป็นโรคต่าง ๆ ได้ง่าย สัตว์อาจโตช้า หรือไม่โต ไม่ให้ผลผลิต ทำ�ให้การเลี้ยงสัตว์ไม่ประสบ
                      ผลสำ�เร็จ นำ�มาซึ่งการขาดทุนของเกษตรกรผู้เลี้ยงสัตว์
                             						นอกจากนสารทมอยในอาหารบางประเภท อาจไมมประโยชนตอสตว์ และบางชนด
                                          ี้  ี่ ี ู่                        ่ ี    ์ ่ ั                ิ
                      อาจเปนพษได้ เชน ปรอท (Hg) ตะกว (Pb) และโลหะหนกอน ๆ สารพษในอาหารสตวบางชนด
                            ็ ิ        ่              ั่                ั ื่      ิ          ั ์       ิ
                      เช่น กรดไฮโดรไซยานิก (hydrocyanic acid; HCN) ไนไทรต์ ไนเทรต สารยับยั้งการย่อยได้
                      ของโภชนะ เช่น สารขัดขวางการทำ�งานของน้ำ�ย่อยทริปซินและไคโมทริปซิน (trypsin and
                      chymotrypsin inhibitors) ตลอดจนอาหารสัตว์ที่ไม่เหมาะสม หรือไม่สะอาด มีสิ่งปนเปื้อน
                      จะกลับเป็นโทษต่อสุขภาพของสัตว์เลี้ยง ก่อเกิดโรคต่าง ๆ ในระยะยาว เช่น โรคมะเร็ง
                      โรคอ้วน หรือโรคหัวใจ หรือทำ�ให้ถึงตายได้ในระยะสั้น เช่น กรณีอาหารสัตว์ปนเปื้อน
                      สารเมลามีนที่เคยเป็นข่าวในหลายประเทศ จนทำ�ให้ผู้ผลิตต้องเรียกเก็บสินค้าที่อาจมีการ
                      ปนเปื้อนมาทำ�ลาย ฯลฯ

                                 2. 	ผลต่อผู้บริโภค
                             						ใ นปั จ จุ บั น ผู้ บ ริ โ ภคบางส่ ว นยั ง มี ค วามกั ง วลด้ า นความปลอดภั ย ของอาหาร
                      เกี่ยวกับอาหารที่ใช้เลี้ยงสัตว์ ว่าอาจไม่มีความปลอดภัย เช่น กรณีผู้ผลิตที่ละเมิดกฎระเบียบ
                      ใช้สารเคมีเพื่อให้ผลผลิตสัตว์มีลักษณะดึงดูดใจผู้บริโภค เช่น สารเร่งเนื้อแดง ยาปฏิชีวนะ




_12-15(001-016)P3.indd 7                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 12/20/12 9:23 AM
8 .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................   การวิเคราะห์อาหารสัตว์


                  บางชนิด หละหลวมต่อความสะอาด หรือใช้วัตถุดิบที่เป็นซากเนื้อ หรือเศษเหลือที่ไม่มี
                  คุณภาพใช้พืชอาหารสัตว์บางชนิดที่มีการตัดแต่งพันธุกรรม โดยเฉพาะข้าวโพดและถั่ว
                  เหลือง ซึ่งในที่สุดแล้วสัตว์เลี้ยงเหล่านั้นจะกลายมาเป็นอาหารของมนุษย์อีกทอดหนึ่ง และ
                  มนุษย์เองจะเป็นผู้ได้รับสารพิษ หรือสารเคมีที่สะสมในผลิตภัณฑ์สัตว์ จนเกิดผลเสียต่อ
                  ร่างกาย หรืออาจเกิดในกรณีสัตว์เลี้ยงในบ้านที่เกิดความผิดปกติ หรือเจ็บป่วยจากการได้รับ
                  อาหารสัตว์ที่มีเชื้อโรค หรือไม่ถูกสุขลักษณะได้
                                             3.  ผลต่อสภาพแวดล้อม  
                        						อาหารที่ผลิตขึ้นเพื่อเลี้ยงสัตว์ ส่วนใหญ่เป็นอาหารที่มีโปรตีนค่อนข้างสูง อาหาร
                  ส่วนหนึ่งสัตว์ไม่สามารถบริโภคได้หมด เช่น เกิดการสูญเสีย ตกหล่นระหว่างการให้ และ
                  การกินอาหารของสัตว์ หรือสาเหตุอน ๆ อาหารทีสตว์ไม่ได้บริโภคเหล่านันเมือเกิดการสะสม
                                                         ื่          ่ ั                   ้ ่
                  หมกหมมในสงแวดลอมยอมสงผลกระทบตอสงแวดลอมทงทางดน น� และอากาศ เพราะ
                     ั          ิ่     ้ ่ ่                    ่ ิ่     ้ ั้       ิ ้ำ
                  มีการหมักย่อยโดยจุลินทรีย์ เกิดเป็นสารต่าง ๆ เช่น แอมโมเนีย แก๊สไข่เน่า และปริมาณ
                  ของออกซิเจนในน้ำ�ลดลง ส่งผลให้สภาพแวดล้อมโดยรวมของฟาร์มเลี้ยงสัตว์ และรอบ ๆ
                  ฟาร์มสูญเสียไป
                          			ในท�นองเดยวกน อาหารสวนทสตวบรโภคเขาไปในรางกายแลวแตยอยไมได้ หรอ
                                ำ     ี ั         ่ ี่ ั ์ ิ     ้      ่          ้ ่่ ่            ื
                  น�ไปใชประโยชนไดไมหมด และขบถายสารอาหารสวนเกนออกมาจากรางกายสสงแวดลอม
                    ำ   ้         ์ ้ ่       ั ่             ่ ิ                ่        ู่ ิ่    ้
                  มีสารบางชนิด เช่น แอมโมเนีย กรดยูริก ยูเรีย และสารอื่น ๆ ถ้าสารเหล่านี้เกิดขึ้นใน
                  ปริมาณมากก็จะทำ�ให้สภาพแวดล้อมสูญเสียได้ ส่งผลให้ฟาร์มเลี้ยงสัตว์เป็นที่รังเกียจของ
                  ชุมชนใกล้เคียง

                  ลักษณะของอาหาร หรือสูตรอาหารสัตว์ที่ดี  
                        การประกอบสูตรอาหารที่ดีสำ�หรับสัตว์ ต้องอาศัยความรู้ความชำ�นาญ และปัจจัยอื่น
                  หลายประการ ทั้งด้านที่เกี่ยวข้องกับตัวสัตว์ สภาพแวดล้อม วัตถุดิบอาหารสัตว์ รวมไปถึง
                  ด้านเศรษฐศาสตร์ ฯลฯ สุกัญญา จัตตุพรพงษ์ (2539 : 1-2) และพันทิพา พงษ์เพียจันทร์
                  (2535 : 32-37) ได้กล่าวถึงลักษณะของอาหารสัตว์ หรือสูตรอาหารที่ดี สรุปได้ดังต่อไปนี้




_12-15(001-016)P3.indd 8                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 12/20/12 9:23 AM
บทนำ� ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������   9

                            1. 		อาหารสัตว์หรือสูตรอาหารที่ดี ต้องมีโภชนะครบทุกชนิด และตรงตามความ
                      ต้องการของสัตว์ ซึ่งแตกต่างกันขึ้นอยู่กับประเภท พันธุ์ เพศ อายุ ขนาดของสัตว์ ระยะ
                      การเจรญเตบโต ชนดและระดบการใหผลผลต สภาพและสขภาพของสตว์ รวมทงภมอากาศ
                             ิ ิ         ิ        ั       ้      ิ            ุ       ั      ั้ ู ิ
                      และสภาพแวดล้อมที่สัตว์อาศัยอยู่
                            2. 		มีโภชนะย่อยได้สูงและมีความสมดุลของโภชนะ ได้แก่ สัดส่วนของพลังงาน
                      ต่อโปรตีน สัดส่วนของแร่ธาตุ หรือความสมดุลของกรดอะมิโนชนิดต่าง ๆ เป็นต้น โภชนะ
                      บางชนิดที่มากเกินไปจะไปขัดขวางการดูดซึมของโภชนะชนิดอื่นได้ ทำ�ให้สัตว์แสดงอาการ
                      ขาดโภชนะ ชะงักการเจริญเติบโต และการให้ผลผลิตได้
                           3. มีความน่ากิน ซึ่งเกี่ยวข้องกับลักษณะทางกายภาพ เช่น สี ขนาด ความนุ่ม
                      ความแข็ง การเป็นฝุ่น กลิ่น รส อุณหภูมิของอาหาร ตลอดจนลักษณะทางเคมี เช่น สารพิษ
                      การปนเปื้อนของเชื้อรา และสารกำ�จัดแมลง ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อปริมาณการกินอาหาร
                      สุขภาพสัตว์ และคุณภาพของผลผลิตจากสัตว์
                          4. 		ควรใช้วัตถุดิบอาหารสัตว์ที่มีคุณภาพ มีความหลากหลายเพื่อลดสารพิษที่อาจ
                      สะสมในร่างกายสัตว์ นอกจากนี้ควรเป็นวัตถุดิบที่หาได้ง่ายในท้องถิ่น และราคาไม่แพง
                           5. 		อาหารสัตว์ที่ดีต้องปฏิบัติตามวิธี และตามขั้นตอนการผสมที่ถูกต้องเพื่อให้ได้
                      อาหารสัตว์ที่มีคุณภาพทั่วถึง เมื่อผสมเสร็จแล้วต้องมีการเก็บรักษาที่เหมาะสมเพื่อให้อาหาร
                      คงคุณภาพอยู่ได้เป็นระยะเวลานาน
                            6. 		สูตรอาหารที่ดีต้องมีราคาถูก เพื่อลดต้นทุนค่าอาหาร เปิดโอกาสให้ผู้เลี้ยงได้มี
                      กำ�ไรในการผลิตสัตว์เพิ่มมากขึ้น
                             จะเห็นได้ว่า ในการผลิตอาหารสัตว์นั้น ต้องมีการคำ�นวณสูตรอาหารอย่างละเอียด
                      เหมาะสมกั บ ความต้ อ งการของสั ต ว์ ควรเลื อ กใช้ วั ต ถุ ดิ บ อาหารสั ต ว์ ที่ มี คุ ณ ภาพตรง
                      ตามที่ระบุไว้ในสูตรอาหาร ราคาไม่แพงและหาได้ง่ายในท้องถิ่น ทำ�การผสมอาหารสัตว์
                      อย่ า งถู ก ต้ อ งตามขั้ น ตอน มี ก ารเก็ บ รั ก ษาวั ต ถุ ดิ บ อาหารสั ต ว์ แ ละอาหารสั ต ว์ ที่ ผ สม
                      แล้วอย่างดี จึงจะทำ�ให้ได้อาหารสัตว์ที่มีคุณภาพดี ช่วยลดต้นทุน เป็นประโยชน์ต่อการ
                      ผลิตสัตว์




_12-15(001-016)P3.indd 9                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  12/20/12 9:23 AM
10   ก�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������   การวิเคราะห์อาหารสัตว์


                 ปัจจัยที่ควรพิจารณาเกี่ยวกับคุณภาพของวัตถุดิบอาหารสัตว์
                       สกญญา จตตพรพงษ์ (2539 : 1-2) ไดอธบายถงปจจยทควรพจารณาเกยวกบคณภาพ
                        ุั      ั ุ                         ้ ิ   ึ ั ั ี่       ิ ี่ ั ุ
                 ของวัตถุดิบอาหารสัตว์ ที่จะนำ�มาใช้ผลิตเป็นอาหารสัตว์ ดังนี้คือ
                                     1.			สารอาหาร
                        						วัตถุดิบที่มีคุณภาพดี ควรมีสารอาหารที่สัตว์ต้องการในปริมาณ และสัดส่วน
                 เหมาะสม สัตว์สามารถนำ�สารอาหารไปใช้ได้อย่างเต็มที่ ไม่มีสารอาหารส่วนเกินซึ่งจะ
                 สูญเสียไปโดยเปล่าประโยชน์ หรือในทางตรงกันข้ามหากมีสารอาหารส่วนหนึ่งส่วนใด
                 ที่ขาด หรือไม่เพียงพอก็จะทำ�ให้ส่วนอื่น ๆ ใช้ประโยชน์ไม่ได้ จึงกลายเป็นข้อจำ�กัดในการใช้
                 วัตถุดิบนั้น ๆ
                                     2.			การย่อยและการใช้ประโยชน์ ได้
                        						วตถดบนนตองถกยอยไดโดยน�ยอยในรางกายสตว์ และสามารถน�ไปใชประโยชน์
                               ั ุ ิ ั้ ้ ู ่ ้ ้ำ ่             ่     ั              ำ   ้
                 ได้ จึงถือว่าเป็นอาหารที่มีคุณภาพดี ปัจจัยที่มีผลต่อการย่อยและการใช้ประโยชน์ได้ของ
                 วัตถุดิบอาหารสัตว์มีหลายประการ คือ
                        						2.1 		ป ริ ม าณเยื่ อใยที่ มี อ ยู่ ใ นวั ต ถุ ดิ บ เนื่ อ งจากสั ต ว์ ส่ ว นใหญ่ โ ดยเฉพาะสั ต ว์
                 กระเพาะเดี่ยวและลูกสัตว์ไม่สามารถย่อยส่วนที่เป็นเยื่อใยในอาหารได้ ดังนั้นวัตถุดิบที่มี
                 เยือใยสูงจึงมีการย่อยได้ต� ประกอบกับสารเยือใยจะดูดซับน้�ในทางเดินอาหารไว้เป็นปริมาณ
                    ่                         ่ำ                            ่               ำ
                 มาก ทำ�ให้อาหารเคลื่อนที่เร็วขึ้น และถูกขับถ่ายออกจากร่างกายอย่างรวดเร็ว ผลโดยรวม
                 จึงทำ�ให้วัตถุดิบอาหารนั้นมีคุณภาพต่ำ�ลง
                        						2.2 		ขนาดของวัตถุดิบอาหาร มีความเกี่ยวข้องกับการย่อยได้ของสัตว์ เพราะ
                 อาหารส่วนใหญ่ที่สัตว์กินเข้าไปจะถูกย่อยที่กระเพาะและลำ�ไส้ หากวัตถุดิบอาหารมีขนาด
                 ใหญ่เกินไป สัตว์จะไม่สามารถย่อยและดูดซึมไปใช้ได้หมดระหว่างเคลื่อนที่ผ่านกระเพาะ
                 และลำ�ไส้เล็ก เมื่ออาหารส่วนที่เหลือเคลื่อนที่ไปถึงลำ�ไส้ใหญ่ซึ่งมักไม่มีการย่อยแล้ว สัตว์
                 จะขับเศษอาหารเหล่านั้นออกจากร่างกาย ทำ�ให้เกิดการสูญเสียคุณค่าทางอาหารบางส่วน
                 ดังนั้น การเลือกใช้วัตถุดิบที่มีขนาดเล็กหรือบดวัตถุดิบให้ละเอียดขึ้น จะทำ�ให้สัตว์สามารถ
                 ย่อยและนำ�สารอาหารไปใช้ประโยชน์ได้มากขึน โดยเฉพาะอย่างยิงสัตว์ขนาดเล็กทีมทางเดิน
                                                              ้                   ่               ่ ี
                 อาหารสั้น



_12-15(001-016)P3.indd 10                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        12/20/12 9:23 AM

More Related Content

Similar to 9789740330608

ระบบนิเวศ
ระบบนิเวศระบบนิเวศ
ระบบนิเวศN'apple Naja
 
farmland
farmlandfarmland
farmland
Tolaha Diri
 
Lesson5animalgrowth
Lesson5animalgrowthLesson5animalgrowth
Lesson5animalgrowth
Wichai Likitponrak
 
อาหารและโภชนาการ
อาหารและโภชนาการอาหารและโภชนาการ
อาหารและโภชนาการ
tumetr
 
ระบบนิเวศน์
 ระบบนิเวศน์ ระบบนิเวศน์
ระบบนิเวศน์
Tin Savastham
 
ทุพโภชนาการ
ทุพโภชนาการทุพโภชนาการ
ทุพโภชนาการAobinta In
 
โครงสร้างสาระวิทย์ป.6
โครงสร้างสาระวิทย์ป.6โครงสร้างสาระวิทย์ป.6
โครงสร้างสาระวิทย์ป.6supphawan
 
สอบกลางภาคชีวะ51 2
สอบกลางภาคชีวะ51 2สอบกลางภาคชีวะ51 2
สอบกลางภาคชีวะ51 2Wichai Likitponrak
 
Minibook animal
Minibook animalMinibook animal
Minibook animal
Patcha Yawan
 
โครงงานคอมพิวเตอร์
โครงงานคอมพิวเตอร์โครงงานคอมพิวเตอร์
โครงงานคอมพิวเตอร์
Nongkhao Eiei
 
เรื่อง การทำการเกษตร
เรื่อง  การทำการเกษตรเรื่อง  การทำการเกษตร
เรื่อง การทำการเกษตรdaiideah102
 
ทรัพยากรธรรมชาติ (Natural resource)
ทรัพยากรธรรมชาติ (Natural resource)ทรัพยากรธรรมชาติ (Natural resource)
ทรัพยากรธรรมชาติ (Natural resource)
Araya Toonton
 
การย่อยอาหารของคน
การย่อยอาหารของคนการย่อยอาหารของคน
การย่อยอาหารของคน
Y'tt Khnkt
 
ระบบนิเวศ (Ecosystem)
ระบบนิเวศ (Ecosystem)ระบบนิเวศ (Ecosystem)
ระบบนิเวศ (Ecosystem)พัน พัน
 

Similar to 9789740330608 (20)

ระบบนิเวศ
ระบบนิเวศระบบนิเวศ
ระบบนิเวศ
 
File
FileFile
File
 
farmland
farmlandfarmland
farmland
 
Lesson5animalgrowth
Lesson5animalgrowthLesson5animalgrowth
Lesson5animalgrowth
 
อาหารและโภชนาการ
อาหารและโภชนาการอาหารและโภชนาการ
อาหารและโภชนาการ
 
ระบบนิเวศน์
 ระบบนิเวศน์ ระบบนิเวศน์
ระบบนิเวศน์
 
บทที่ 3
บทที่  3บทที่  3
บทที่ 3
 
ทุพโภชนาการ
ทุพโภชนาการทุพโภชนาการ
ทุพโภชนาการ
 
โครงสร้างสาระวิทย์ป.6
โครงสร้างสาระวิทย์ป.6โครงสร้างสาระวิทย์ป.6
โครงสร้างสาระวิทย์ป.6
 
ย่อยอาหาร
ย่อยอาหารย่อยอาหาร
ย่อยอาหาร
 
โภชนาการ[3[1]
โภชนาการ[3[1]โภชนาการ[3[1]
โภชนาการ[3[1]
 
ระบบนิเวศ
ระบบนิเวศระบบนิเวศ
ระบบนิเวศ
 
สอบกลางภาคชีวะ51 2
สอบกลางภาคชีวะ51 2สอบกลางภาคชีวะ51 2
สอบกลางภาคชีวะ51 2
 
Minibook animal
Minibook animalMinibook animal
Minibook animal
 
โครงงานคอมพิวเตอร์
โครงงานคอมพิวเตอร์โครงงานคอมพิวเตอร์
โครงงานคอมพิวเตอร์
 
เรื่อง การทำการเกษตร
เรื่อง  การทำการเกษตรเรื่อง  การทำการเกษตร
เรื่อง การทำการเกษตร
 
ทรัพยากรธรรมชาติ (Natural resource)
ทรัพยากรธรรมชาติ (Natural resource)ทรัพยากรธรรมชาติ (Natural resource)
ทรัพยากรธรรมชาติ (Natural resource)
 
Crumu
CrumuCrumu
Crumu
 
การย่อยอาหารของคน
การย่อยอาหารของคนการย่อยอาหารของคน
การย่อยอาหารของคน
 
ระบบนิเวศ (Ecosystem)
ระบบนิเวศ (Ecosystem)ระบบนิเวศ (Ecosystem)
ระบบนิเวศ (Ecosystem)
 

More from CUPress

9789740337737
97897403377379789740337737
9789740337737
CUPress
 
9789740337560
97897403375609789740337560
9789740337560
CUPress
 
9789740337478
97897403374789789740337478
9789740337478
CUPress
 
9789740337270
97897403372709789740337270
9789740337270
CUPress
 
9789740337102
97897403371029789740337102
9789740337102
CUPress
 
9789740337096
97897403370969789740337096
9789740337096
CUPress
 
9789740337072
97897403370729789740337072
9789740337072
CUPress
 
9789740337027
97897403370279789740337027
9789740337027
CUPress
 
9789740336914
97897403369149789740336914
9789740336914
CUPress
 
9789740336907
97897403369079789740336907
9789740336907
CUPress
 
9789740336686
97897403366869789740336686
9789740336686
CUPress
 
9789740336457
97897403364579789740336457
9789740336457
CUPress
 
9789740336440
97897403364409789740336440
9789740336440
CUPress
 
9789740336389
97897403363899789740336389
9789740336389
CUPress
 
9789740336280
97897403362809789740336280
9789740336280
CUPress
 
9789740336365
97897403363659789740336365
9789740336365
CUPress
 
9789740336303
97897403363039789740336303
9789740336303
CUPress
 
9789740336242
97897403362429789740336242
9789740336242
CUPress
 
9789740336235
97897403362359789740336235
9789740336235
CUPress
 
9789740336099
97897403360999789740336099
9789740336099
CUPress
 

More from CUPress (20)

9789740337737
97897403377379789740337737
9789740337737
 
9789740337560
97897403375609789740337560
9789740337560
 
9789740337478
97897403374789789740337478
9789740337478
 
9789740337270
97897403372709789740337270
9789740337270
 
9789740337102
97897403371029789740337102
9789740337102
 
9789740337096
97897403370969789740337096
9789740337096
 
9789740337072
97897403370729789740337072
9789740337072
 
9789740337027
97897403370279789740337027
9789740337027
 
9789740336914
97897403369149789740336914
9789740336914
 
9789740336907
97897403369079789740336907
9789740336907
 
9789740336686
97897403366869789740336686
9789740336686
 
9789740336457
97897403364579789740336457
9789740336457
 
9789740336440
97897403364409789740336440
9789740336440
 
9789740336389
97897403363899789740336389
9789740336389
 
9789740336280
97897403362809789740336280
9789740336280
 
9789740336365
97897403363659789740336365
9789740336365
 
9789740336303
97897403363039789740336303
9789740336303
 
9789740336242
97897403362429789740336242
9789740336242
 
9789740336235
97897403362359789740336235
9789740336235
 
9789740336099
97897403360999789740336099
9789740336099
 

9789740330608

  • 1. 1 บทนำ� _12-15(001-016)P3.indd 1 12/20/12 9:23 AM
  • 2. 2 ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... การวิเคราะห์อาหารสัตว์ การเลี้ยงสัตว์เป็นอาชีพทางการเกษตรที่มีความซับซ้อนละเอียดอ่อน ต้องอาศัย ปัจจัยหลายประการเพื่อเลี้ยงดูแลสัตว์ให้เติบโตจนได้รับผลตอบแทน เช่น การเลือกเลี้ยง สัตว์สายพันธุ์ดี อาหารดีซึ่งสัตว์กินแล้วโตเร็ว ให้ผลผลิตมากและมีคุณภาพ โรงเรือนและ อุปกรณ์การผลิตสัตว์ที่เหมาะสม ใช้งานสะดวก ทุ่นแรงและเวลา ตลอดจนสภาพแวดล้อม เหมาะสมกับสัตว์ที่เลี้ยง มีแรงงานที่มีความรู้ความสามารถในการเลี้ยงดูแลสัตว์ นอกจากนี้ ยังรวมถึงปัจจัยอื่น ๆ เช่น ทุน การคมนาคมขนส่ง สาธารณูปโภค การตลาด ค่านิยมของ ท้องถิ่น ฯลฯ ในปัจจัยการผลิตสัตว์ทุกด้าน ค่าอาหารสัตว์ คือ ต้นทุนส่วนที่สูงที่สุดในการผลิตสัตว์ โดยมีสัดส่วนประมาณร้อยละ 60-80 ของต้นทุนการผลิตทั้งหมด ดังนั้น การจัดการด้าน อาหารสัตว์อย่างมีประสิทธิภาพจะช่วยให้มีกำ�ไรในการผลิตสัตว์มากขึ้น ความหมายและประเภทของอาหารสัตว์ อาหารสัตว์มีความสำ�คัญอย่างยิ่งต่อการผลิตสัตว์ ผู้อ่านควรทราบถึงความหมาย ของอาหารสัตว์ โดยนักการอาหารสัตว์หลายท่านได้ให้ความหมาย และจำ�แนกประเภท ของอาหารสัตว์ ไว้ในลักษณะที่ใกล้เคียงกัน ดังนี้ 1. ความหมายของอาหารสัตว์ อาหารสัตว์ (feeds) หมายถึง วัตถุใด ๆ ก็ตามที่สัตว์กินได้ นำ�มาผสมเป็นส่วน หนึ่งในอาหารที่สัตว์กินทุก ๆ วัน (Cullison, 1979 อ้างถึงใน พันทิพา พงษ์เพียจันทร์, 2535 : 4) อาหารสตว์ หมายถง วตถหรอสารใด ๆ ทมาจากพชหรอสตว์ ซงมโภชนะประกอบ ั ึ ั ุ ื ี่ ื ื ั ึ่ ี อยู่ เหมาะสมสำ�หรับเป็นอาหารสัตว์ อาหารหลาย ๆ ชนิดจะถูกนำ�มารวมกันเพื่อให้ได้ คุณค่าทางอาหารครบถ้วน (Church & Pond, 1982 อ้างถึงใน พันทิพา พงษ์เพียจันทร์, 2535 : 4) อาหารสัตว์ หมายถึง วัตถุที่สัตว์กินได้ เมื่อกินแล้วให้พลังงาน หรือสารอาหารแก่ สัตว์ โดยอาจจะนำ�ไปใช้เลี้ยงสัตว์โดยตรง หรือนำ�ไปผสมเป็นสูตรอาหาร (ชุมพล ทรงวิชา, 2542 : 1-10) _12-15(001-016)P3.indd 2 12/20/12 9:23 AM
  • 3. บทนำ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3 อาหารสัตว์ คือ สิ่งที่สัตว์กินได้ เมื่อกินแล้วร่างกายสามารถย่อย และดูดซึม สารที่ย่อยไปใช้ประโยชน์ได้ โดยอาหารที่กินเข้าไปจะช่วยเสริมสร้างและซ่อมแซมส่วนที่ สึกหรอ ให้พลังงาน และช่วยควบคุมการปฏิบัติงานของร่างกายให้ดำ�เนินไปตามปกติ มีผล ทำ�ให้ร่างกายสามารถดำ�รงชีวิต มีการเจริญเติบโตได้ตามปกติ (นฤมล อัศวเกศมณี, 2549 : 1-30) จะเห็นได้ว่า นักการอาหารสัตว์แต่ละท่านได้ให้ความหมายของอาหารสัตว์ไว้ ในแนวทางเดียวกัน สามารถสรุปได้ดังนี้ อาหารสัตว์ คือ วัตถุใด ๆ ก็ตาม ที่สัตว์สามารถ กินได้ ไม่เป็นพิษต่อร่างกายสัตว์ เมื่อกินเข้าไปแล้วสามารถย่อย และนำ�ไปใช้ประโยชน์แก่ ร่างกายสัตว์ในด้านต่าง ๆ เช่น การดำ�รงชีวิต และการให้ผลผลิต เป็นต้น 2. ประเภทของอาหารสัตว์ Tisch (2005: 29-66) พันทิพา พงษ์เพียจันทร์ (2539ก : 1-18) อธิบายว่า โดยทั่วไปอาหารสัตว์แบ่งเป็น 2 ประเภท ตามระดับโภชนะที่เป็นส่วนประกอบหลัก โดยเฉพาะระดับของเยื่อใย คือ อาหารหยาบ และอาหารข้น ดังนี้ 2.1 อาหารหยาบ (roughages) หมายถง อาหารกลมทมเยอใยสงกวารอยละ 18 ึ ุ่ ี่ ี ื่ ู ่ ้ โดยทั่วไปมีลักษณะฟ่าม เบา และมีความเข้มข้นของโภชนะต่อหน่วยน้ำ�หนักต่ำ� สัตว์ต้องกิน เป็นปริมาณมากจึงจะได้สารอาหารครบตามความต้องการ มีการย่อยได้น้อยโดยเฉพาะใน สัตว์กระเพาะเดี่ยว แต่จัดเป็นอาหารหลักที่สำ�คัญสำ�หรับสัตว์กระเพาะรวมทุกชนิด แหล่ง ของอาหารหยาบ ได้แก่ พืชอาหารสัตว์ เช่น หญ้า ต้นถัว ผลพลอยได้ทางการเกษตร สามารถ ่ ให้กับสัตว์ได้ทั้งรูปแบบพืชสด พืชแห้ง และพืชหมัก อาหารขน (concentrates) หมายถง อาหารกลมทมเยอใยต�กวารอยละ 18 2.2 ้ ึ ุ่ ี่ ี ื่ ่ำ ่ ้ มีความเข้มข้นของโภชนะต่อหน่วยน้ำ�หนักสูง ย่อยได้ง่าย สัตว์จึงใช้ประโยชน์ได้มาก กิน เพียงเล็กน้อยก็ได้โภชนะครบตามความต้องการ จัดเป็นอาหารหลักของสัตว์กระเพาะเดี่ยว เช่น สุกร สัตว์ปีก และเป็นแหล่งเสริมโภชนะส่วนที่ขาดให้แก่สัตว์กระเพาะรวมได้อย่าง ดี อาหารข้นมักได้มาจากการผสมวัตถุดิบอาหารสัตว์หลายชนิดเข้าด้วยกัน ให้มีโภชนะตรง ตามความต้องการของสัตว์ โดยวัตถุดิบที่จัดเป็นอาหารข้นสามารถแบ่งได้เป็น 5 ประเภท ใหญ่ ได้แก่ _12-15(001-016)P3.indd 3 12/20/12 9:23 AM
  • 4. 4 ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... การวิเคราะห์อาหารสัตว์ 2.2.1 วัตถุดิบแหล่งพลังงาน หรือวัตถุดิบหลัก (energy source หรือ basal feeds) เป็นพวกแป้งหรือคาร์โบไฮเดรต เช่น เมล็ดข้าวโพด ปลายข้าว มันสำ�ปะหลัง ฯลฯ 2.2.2 วตถุดบแหล่งโปรตีน (protein supplements) ได้แก่ วัตถุดบทีมโปรตีน ั ิ ิ ่ ี สูงกว่าร้อยละ 20 ขึ้นไป เช่น ปลาป่น กากถั่วเหลือง ใบกระถินป่น ฯลฯ 2.2.3 วัตถุดิบแหล่งแร่ธาตุ (mineral supplements) แหล่งสำ�คัญ ได้แก่ ดิน หิน ส่วนต่าง ๆ ของสัตว์ เช่น เปลือกหอย กระดูกป่น รวมถึงเกลือ และไดแคลเซียม ฟอสเฟต 2.2.4 วัตถุดิบแหล่งวิตามิน (vitamin supplements) เพื่อเสริมวิตามินให้ เพียงพอต่อความต้องการของสัตว์ เช่น น้ำ�มันตับปลา พรีมิกซ์ หรือวิตามินเข้มข้นต่าง ๆ 2.2.5 สารเสริมอาหาร (feed additives) เป็นตัวเสริมเพื่อช่วยให้อาหารมี คุณลักษณะที่ดีขึ้น เช่น มีความน่ากินมากขึ้น ย่อยได้ดีขึ้น หรือช่วยให้สัตว์สุขภาพดีขึ้น หรือ เพื่อวัตถุประสงค์ด้านอื่น ๆ เช่น สารแต่งกลิ่น รส เอนไซม์ช่วยย่อย ฯลฯ ความสำ�คัญและประโยชน์ของอาหารสัตว์ สัตว์ทุกชนิดต้องกินอาหารจึงจะสามารถดำ�รงชีวิตอยู่ได้ หากให้อาหารที่ดี มีโภชนะ ที่เหมาะสมในปริมาณมากเพียงพอ สัตว์จะเจริญเติบโตและให้ผลผลิตตอบแทนได้อย่าง เต็มที่ตามพันธุกรรม ดังนั้น ผู้เลี้ยงสัตว์จะต้องเข้าใจหลักการและควบคุมการให้อาหารสัตว์ อย่างเหมาะสม โดย Tisch (2005: 1-12) ศิริพร ไชยเมือง (2538 : 1-4) ชุมพล ทรงวิชา (2542 : 1-10) บุญล้อม ชีวะอิสระกุล (2546 : 1) และนฤมล อัศวเกศมณี (2549 : 1-30) ได้อธิบายถึงความสำ�คัญของอาหารสัตว์ในแง่ต่าง ๆ สามารถสรุปความสำ�คัญของอาหาร ต่อการผลิตสัตว์ได้ 3 ด้าน คือ ด้านต้นทุน ด้านการดำ�รงชีวิตและการให้ผลผลิต และด้าน สุขภาพสัตว์ ดังนี้ 1. ด้านต้นทุนการผลิตสัตว์ การเลี้ยงสัตว์ทุกชนิด ไม่ว่าจะเป็นสัตว์ใหญ่ สัตว์เล็ก สัตว์บก หรือสัตว์น� มีค่า ้ำ อาหารเปนตนทนประมาณรอยละ 60–80 ของตนทนการผลตทงหมด การใหอาหารทมโภชนะ ็ ้ ุ ้ ้ ุ ิ ั้ ้ ี่ ี ครบถ้วน ในปริมาณที่เหมาะสม และโดยวิธีการให้อาหารที่ถูกต้องมีประสิทธิภาพ จะทำ�ให้ _12-15(001-016)P3.indd 4 12/24/12 9:50 AM
  • 5. บทนำ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5 สัตว์นำ�ไปใช้ประโยชน์ได้สูง ทำ�ให้ได้ผลผลิตตรงตามเป้าหมายที่วางไว้ และช่วยลดต้นทุน การผลิต หากให้อาหารน้อย หรือโภชนะไม่เหมาะสม สัตว์จะเจริญเติบโตช้า ไม่แข็งแรง ให้ผลผลิตน้อยหรือด้อยคุณภาพลง ดังนั้นต้นทุนการผลิตต่อหน่วยจึงสูงขึ้น ในทางกลับกัน หากให้อาหารที่มีโภชนะและปริมาณมากเกินความต้องการ สัตว์จะนำ�ไปใช้ประโยชน์ได้ ไม่หมด อาหารส่วนที่เหลือจะถูกขับออกจากร่างกาย เป็นการเพิ่มต้นทุนในการผลิตสัตว์ โดยเปล่าประโยชน์ นอกจากนี้ หากผู้เลี้ยงสัตว์เลือกวัตถุดิบที่มีในท้องถิ่น ราคาไม่แพง มาผลิตเป็นอาหารสัตว์ จะช่วยลดต้นทุนค่าอาหาร และการผลิตสัตว์ลงไปได้อีก 2. ด้านการดำ�รงชีวิตและการให้ผลผลิต าหารเป็นสิ่งจำ�เป็นสำ�หรับสิ่งมีชีวิต เพราะเป็นสิ่งที่ให้พลังงานเพื่อใช้ในการ อ ดำ�รงชีวิต ทำ�ให้ร่างกายมีการเจริญเติบโต และให้ผลผลิตต่าง ๆ ตามชนิดของสัตว์ โดย ปกติอาหารที่สัตว์กินเข้าไปจะถูกย่อยและร่างกายจะดูดซึมโภชนะต่าง ๆ มาใช้ประโยชน์ เพื่อดำ�รงรักษาสภาพในร่างกายตามปกติของตนก่อน จากนั้นโภชนะส่วนที่เหลือจึงจะถูกนำ� มาใช้ในการเจริญเติบโต และการให้ผลผลิต แต่ถ้าอาหารที่กินมีโภชนะไม่เพียงพอต่อความ ต้องการสำ�หรับดำ�รงชีวิต สัตว์นั้นจะซูบผอม อ่อนแอ โตช้า ไม่ให้ผลผลิต ร่างกายผิดปกติ และอาจตายในที่สุด 3. ด้านสุขภาพสัตว์ การได้รบอาหารทีดจะช่วยให้สตว์มสขภาพสมบูรณ์ ระบบต่าง ๆ ในร่างกายทำ�งาน ั ่ ี ั ี ุ ปกติ มีความต้านทานโรคดีขึ้น จึงไม่เจ็บป่วยง่าย ให้ผลผลิตดี และยังช่วยลดต้นทุนค่ายา รักษาโรค ฮอร์โมน และยาบำ�รุง ซึ่งเกษตรกรมักใช้กันพร่ำ�เพรื่อ จนอาจเกิดผลเสียใน ระยะยาวตามมาได้ การขาดสารอาหารบางชนิดจะทำ�ให้ร่างกายสัตว์ผิดปกติได้ เช่น รูปที่ 1.1 แสดงถึงลูกโคที่ได้รับอาหารขาดธาตุแคลเซียม หรือสัดส่วนของแคลเซียมไม่สมดุล จะมีอาการกระดูกอ่อน และการเจริญเติบโตลดลง สุขภาพอ่อนแอ และรูปที่ 1.2 แสดงถึง สัตว์ปีกที่ได้รับอาหารที่ขาดวิตามินบี 2 หรือไรโบฟลาวิน มีอาการพิการ อุ้งเท้าม้วนงอ และ มีผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม (www.ncsu.edu, 2008) นอกจากนี้ยังมีสารบางประเภทที่เป็นสารเสริมลงไปในอาหาร เพื่อวัตถุประสงค์ บางประการ เช่น เพื่อช่วยในการอัดเม็ด เพื่อกันหืน เพิ่มความน่ากินของอาหาร ช่วยย่อย _12-15(001-016)P3.indd 5 12/20/12 9:23 AM
  • 6. 6 ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... การวิเคราะห์อาหารสัตว์ อาหาร ดูดซับสารพิษ เร่งการเจริญเติบโต เพิ่มผลผลิต ปรับปรุงสุขภาพสัตว์ และปรับปรุง คุณภาพผลิตภัณฑ์ เป็นต้น ก ข รูปที่ 1.1 ความผิดปกติของโครงสร้างร่างกายสัตว์เนื่องจากการขาดธาตุแคลเซียม ก. ลูกโคกระดูกขาอ่อนผิดปกติ (Rickets) ข. แกะที่เป็นโรคกระดูกพรุน (Osteomalacia) (ที่มา : ก. Nutritional deficiency, http://www.ncsu.edu, 2008) ข. Osteomalacia, http://www.kashvet.org, 2008) รูปที่ 1.2 สัตว์ปีกที่ได้รับอาหารที่ขาดวิตามินบี 2 (ที่มา : Nutritional deficiency, http://www.ncsu.edu, 2008) _12-15(001-016)P3.indd 6 12/20/12 9:23 AM
  • 7. บทนำ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 7 โทษของอาหารสัตว์ Tisch (2005: 1-12) บุญล้อม ชีวะอิสระกุล (2546 : 1) นฤมล อัศวเกศมณี (2549 : 1-30) และโทษของอาหารสตว์ (2551) อธบายพอสรปไดวา นอกจากอาหารจะมความส�คญ ั ิ ุ ้่ ี ำ ั และประโยชน์ต่อสัตว์แล้ว หากมีการให้อาหารที่ไม่เหมาะสม หรือไม่ถูกวิธี จะสามารถสร้าง ผลเสีย หรือเกิดโทษแก่สัตว์ที่เลี้ยง ผู้บริโภค และสภาพแวดล้อมได้ ดังนี้ 1. ผลต่อสัตว์ที่เลี้ยง หากในกระบวนการเลี้ยงสัตว์มีการให้อาหารที่ไม่เพียงพอแก่ความต้องการของ ร่างกายสัตว์ จะส่งผลให้ร่างกายสัตว์ตกอยู่ในภาวะการขาดสารอาหาร ซึ่งถ้าเกิดอย่าง ต่อเนืองยาวนาน จะทำ�ให้เกิดภาวะขาดสารอาหารอย่างรุนแรงขึน หรือเรียกว่า ทุพโภชนาการ ่ ้ หรือภาวะโภชนาการต่ำ� ก่อให้เกิดผลเสียแก่สุขภาพสัตว์ที่เลี้ยงในทุกด้าน ได้แก่ ทางด้าน ร่างกาย สมอง ระบบประสาท และระบบกล้ามเนื้อ และยังมีผลให้ภูมิคุ้มกันโรคลดลง เป็นโรคต่าง ๆ ได้ง่าย สัตว์อาจโตช้า หรือไม่โต ไม่ให้ผลผลิต ทำ�ให้การเลี้ยงสัตว์ไม่ประสบ ผลสำ�เร็จ นำ�มาซึ่งการขาดทุนของเกษตรกรผู้เลี้ยงสัตว์ นอกจากนสารทมอยในอาหารบางประเภท อาจไมมประโยชนตอสตว์ และบางชนด ี้ ี่ ี ู่ ่ ี ์ ่ ั ิ อาจเปนพษได้ เชน ปรอท (Hg) ตะกว (Pb) และโลหะหนกอน ๆ สารพษในอาหารสตวบางชนด ็ ิ ่ ั่ ั ื่ ิ ั ์ ิ เช่น กรดไฮโดรไซยานิก (hydrocyanic acid; HCN) ไนไทรต์ ไนเทรต สารยับยั้งการย่อยได้ ของโภชนะ เช่น สารขัดขวางการทำ�งานของน้ำ�ย่อยทริปซินและไคโมทริปซิน (trypsin and chymotrypsin inhibitors) ตลอดจนอาหารสัตว์ที่ไม่เหมาะสม หรือไม่สะอาด มีสิ่งปนเปื้อน จะกลับเป็นโทษต่อสุขภาพของสัตว์เลี้ยง ก่อเกิดโรคต่าง ๆ ในระยะยาว เช่น โรคมะเร็ง โรคอ้วน หรือโรคหัวใจ หรือทำ�ให้ถึงตายได้ในระยะสั้น เช่น กรณีอาหารสัตว์ปนเปื้อน สารเมลามีนที่เคยเป็นข่าวในหลายประเทศ จนทำ�ให้ผู้ผลิตต้องเรียกเก็บสินค้าที่อาจมีการ ปนเปื้อนมาทำ�ลาย ฯลฯ 2. ผลต่อผู้บริโภค ใ นปั จ จุ บั น ผู้ บ ริ โ ภคบางส่ ว นยั ง มี ค วามกั ง วลด้ า นความปลอดภั ย ของอาหาร เกี่ยวกับอาหารที่ใช้เลี้ยงสัตว์ ว่าอาจไม่มีความปลอดภัย เช่น กรณีผู้ผลิตที่ละเมิดกฎระเบียบ ใช้สารเคมีเพื่อให้ผลผลิตสัตว์มีลักษณะดึงดูดใจผู้บริโภค เช่น สารเร่งเนื้อแดง ยาปฏิชีวนะ _12-15(001-016)P3.indd 7 12/20/12 9:23 AM
  • 8. 8 ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... การวิเคราะห์อาหารสัตว์ บางชนิด หละหลวมต่อความสะอาด หรือใช้วัตถุดิบที่เป็นซากเนื้อ หรือเศษเหลือที่ไม่มี คุณภาพใช้พืชอาหารสัตว์บางชนิดที่มีการตัดแต่งพันธุกรรม โดยเฉพาะข้าวโพดและถั่ว เหลือง ซึ่งในที่สุดแล้วสัตว์เลี้ยงเหล่านั้นจะกลายมาเป็นอาหารของมนุษย์อีกทอดหนึ่ง และ มนุษย์เองจะเป็นผู้ได้รับสารพิษ หรือสารเคมีที่สะสมในผลิตภัณฑ์สัตว์ จนเกิดผลเสียต่อ ร่างกาย หรืออาจเกิดในกรณีสัตว์เลี้ยงในบ้านที่เกิดความผิดปกติ หรือเจ็บป่วยจากการได้รับ อาหารสัตว์ที่มีเชื้อโรค หรือไม่ถูกสุขลักษณะได้ 3. ผลต่อสภาพแวดล้อม อาหารที่ผลิตขึ้นเพื่อเลี้ยงสัตว์ ส่วนใหญ่เป็นอาหารที่มีโปรตีนค่อนข้างสูง อาหาร ส่วนหนึ่งสัตว์ไม่สามารถบริโภคได้หมด เช่น เกิดการสูญเสีย ตกหล่นระหว่างการให้ และ การกินอาหารของสัตว์ หรือสาเหตุอน ๆ อาหารทีสตว์ไม่ได้บริโภคเหล่านันเมือเกิดการสะสม ื่ ่ ั ้ ่ หมกหมมในสงแวดลอมยอมสงผลกระทบตอสงแวดลอมทงทางดน น� และอากาศ เพราะ ั ิ่ ้ ่ ่ ่ ิ่ ้ ั้ ิ ้ำ มีการหมักย่อยโดยจุลินทรีย์ เกิดเป็นสารต่าง ๆ เช่น แอมโมเนีย แก๊สไข่เน่า และปริมาณ ของออกซิเจนในน้ำ�ลดลง ส่งผลให้สภาพแวดล้อมโดยรวมของฟาร์มเลี้ยงสัตว์ และรอบ ๆ ฟาร์มสูญเสียไป ในท�นองเดยวกน อาหารสวนทสตวบรโภคเขาไปในรางกายแลวแตยอยไมได้ หรอ ำ ี ั ่ ี่ ั ์ ิ ้ ่ ้ ่่ ่ ื น�ไปใชประโยชนไดไมหมด และขบถายสารอาหารสวนเกนออกมาจากรางกายสสงแวดลอม ำ ้ ์ ้ ่ ั ่ ่ ิ ่ ู่ ิ่ ้ มีสารบางชนิด เช่น แอมโมเนีย กรดยูริก ยูเรีย และสารอื่น ๆ ถ้าสารเหล่านี้เกิดขึ้นใน ปริมาณมากก็จะทำ�ให้สภาพแวดล้อมสูญเสียได้ ส่งผลให้ฟาร์มเลี้ยงสัตว์เป็นที่รังเกียจของ ชุมชนใกล้เคียง ลักษณะของอาหาร หรือสูตรอาหารสัตว์ที่ดี การประกอบสูตรอาหารที่ดีสำ�หรับสัตว์ ต้องอาศัยความรู้ความชำ�นาญ และปัจจัยอื่น หลายประการ ทั้งด้านที่เกี่ยวข้องกับตัวสัตว์ สภาพแวดล้อม วัตถุดิบอาหารสัตว์ รวมไปถึง ด้านเศรษฐศาสตร์ ฯลฯ สุกัญญา จัตตุพรพงษ์ (2539 : 1-2) และพันทิพา พงษ์เพียจันทร์ (2535 : 32-37) ได้กล่าวถึงลักษณะของอาหารสัตว์ หรือสูตรอาหารที่ดี สรุปได้ดังต่อไปนี้ _12-15(001-016)P3.indd 8 12/20/12 9:23 AM
  • 9. บทนำ� �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9 1. อาหารสัตว์หรือสูตรอาหารที่ดี ต้องมีโภชนะครบทุกชนิด และตรงตามความ ต้องการของสัตว์ ซึ่งแตกต่างกันขึ้นอยู่กับประเภท พันธุ์ เพศ อายุ ขนาดของสัตว์ ระยะ การเจรญเตบโต ชนดและระดบการใหผลผลต สภาพและสขภาพของสตว์ รวมทงภมอากาศ ิ ิ ิ ั ้ ิ ุ ั ั้ ู ิ และสภาพแวดล้อมที่สัตว์อาศัยอยู่ 2. มีโภชนะย่อยได้สูงและมีความสมดุลของโภชนะ ได้แก่ สัดส่วนของพลังงาน ต่อโปรตีน สัดส่วนของแร่ธาตุ หรือความสมดุลของกรดอะมิโนชนิดต่าง ๆ เป็นต้น โภชนะ บางชนิดที่มากเกินไปจะไปขัดขวางการดูดซึมของโภชนะชนิดอื่นได้ ทำ�ให้สัตว์แสดงอาการ ขาดโภชนะ ชะงักการเจริญเติบโต และการให้ผลผลิตได้ 3. มีความน่ากิน ซึ่งเกี่ยวข้องกับลักษณะทางกายภาพ เช่น สี ขนาด ความนุ่ม ความแข็ง การเป็นฝุ่น กลิ่น รส อุณหภูมิของอาหาร ตลอดจนลักษณะทางเคมี เช่น สารพิษ การปนเปื้อนของเชื้อรา และสารกำ�จัดแมลง ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อปริมาณการกินอาหาร สุขภาพสัตว์ และคุณภาพของผลผลิตจากสัตว์ 4. ควรใช้วัตถุดิบอาหารสัตว์ที่มีคุณภาพ มีความหลากหลายเพื่อลดสารพิษที่อาจ สะสมในร่างกายสัตว์ นอกจากนี้ควรเป็นวัตถุดิบที่หาได้ง่ายในท้องถิ่น และราคาไม่แพง 5. อาหารสัตว์ที่ดีต้องปฏิบัติตามวิธี และตามขั้นตอนการผสมที่ถูกต้องเพื่อให้ได้ อาหารสัตว์ที่มีคุณภาพทั่วถึง เมื่อผสมเสร็จแล้วต้องมีการเก็บรักษาที่เหมาะสมเพื่อให้อาหาร คงคุณภาพอยู่ได้เป็นระยะเวลานาน 6. สูตรอาหารที่ดีต้องมีราคาถูก เพื่อลดต้นทุนค่าอาหาร เปิดโอกาสให้ผู้เลี้ยงได้มี กำ�ไรในการผลิตสัตว์เพิ่มมากขึ้น จะเห็นได้ว่า ในการผลิตอาหารสัตว์นั้น ต้องมีการคำ�นวณสูตรอาหารอย่างละเอียด เหมาะสมกั บ ความต้ อ งการของสั ต ว์ ควรเลื อ กใช้ วั ต ถุ ดิ บ อาหารสั ต ว์ ที่ มี คุ ณ ภาพตรง ตามที่ระบุไว้ในสูตรอาหาร ราคาไม่แพงและหาได้ง่ายในท้องถิ่น ทำ�การผสมอาหารสัตว์ อย่ า งถู ก ต้ อ งตามขั้ น ตอน มี ก ารเก็ บ รั ก ษาวั ต ถุ ดิ บ อาหารสั ต ว์ แ ละอาหารสั ต ว์ ที่ ผ สม แล้วอย่างดี จึงจะทำ�ให้ได้อาหารสัตว์ที่มีคุณภาพดี ช่วยลดต้นทุน เป็นประโยชน์ต่อการ ผลิตสัตว์ _12-15(001-016)P3.indd 9 12/20/12 9:23 AM
  • 10. 10 ก����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� การวิเคราะห์อาหารสัตว์ ปัจจัยที่ควรพิจารณาเกี่ยวกับคุณภาพของวัตถุดิบอาหารสัตว์ สกญญา จตตพรพงษ์ (2539 : 1-2) ไดอธบายถงปจจยทควรพจารณาเกยวกบคณภาพ ุั ั ุ ้ ิ ึ ั ั ี่ ิ ี่ ั ุ ของวัตถุดิบอาหารสัตว์ ที่จะนำ�มาใช้ผลิตเป็นอาหารสัตว์ ดังนี้คือ 1. สารอาหาร วัตถุดิบที่มีคุณภาพดี ควรมีสารอาหารที่สัตว์ต้องการในปริมาณ และสัดส่วน เหมาะสม สัตว์สามารถนำ�สารอาหารไปใช้ได้อย่างเต็มที่ ไม่มีสารอาหารส่วนเกินซึ่งจะ สูญเสียไปโดยเปล่าประโยชน์ หรือในทางตรงกันข้ามหากมีสารอาหารส่วนหนึ่งส่วนใด ที่ขาด หรือไม่เพียงพอก็จะทำ�ให้ส่วนอื่น ๆ ใช้ประโยชน์ไม่ได้ จึงกลายเป็นข้อจำ�กัดในการใช้ วัตถุดิบนั้น ๆ 2. การย่อยและการใช้ประโยชน์ ได้ วตถดบนนตองถกยอยไดโดยน�ยอยในรางกายสตว์ และสามารถน�ไปใชประโยชน์ ั ุ ิ ั้ ้ ู ่ ้ ้ำ ่ ่ ั ำ ้ ได้ จึงถือว่าเป็นอาหารที่มีคุณภาพดี ปัจจัยที่มีผลต่อการย่อยและการใช้ประโยชน์ได้ของ วัตถุดิบอาหารสัตว์มีหลายประการ คือ 2.1 ป ริ ม าณเยื่ อใยที่ มี อ ยู่ ใ นวั ต ถุ ดิ บ เนื่ อ งจากสั ต ว์ ส่ ว นใหญ่ โ ดยเฉพาะสั ต ว์ กระเพาะเดี่ยวและลูกสัตว์ไม่สามารถย่อยส่วนที่เป็นเยื่อใยในอาหารได้ ดังนั้นวัตถุดิบที่มี เยือใยสูงจึงมีการย่อยได้ต� ประกอบกับสารเยือใยจะดูดซับน้�ในทางเดินอาหารไว้เป็นปริมาณ ่ ่ำ ่ ำ มาก ทำ�ให้อาหารเคลื่อนที่เร็วขึ้น และถูกขับถ่ายออกจากร่างกายอย่างรวดเร็ว ผลโดยรวม จึงทำ�ให้วัตถุดิบอาหารนั้นมีคุณภาพต่ำ�ลง 2.2 ขนาดของวัตถุดิบอาหาร มีความเกี่ยวข้องกับการย่อยได้ของสัตว์ เพราะ อาหารส่วนใหญ่ที่สัตว์กินเข้าไปจะถูกย่อยที่กระเพาะและลำ�ไส้ หากวัตถุดิบอาหารมีขนาด ใหญ่เกินไป สัตว์จะไม่สามารถย่อยและดูดซึมไปใช้ได้หมดระหว่างเคลื่อนที่ผ่านกระเพาะ และลำ�ไส้เล็ก เมื่ออาหารส่วนที่เหลือเคลื่อนที่ไปถึงลำ�ไส้ใหญ่ซึ่งมักไม่มีการย่อยแล้ว สัตว์ จะขับเศษอาหารเหล่านั้นออกจากร่างกาย ทำ�ให้เกิดการสูญเสียคุณค่าทางอาหารบางส่วน ดังนั้น การเลือกใช้วัตถุดิบที่มีขนาดเล็กหรือบดวัตถุดิบให้ละเอียดขึ้น จะทำ�ให้สัตว์สามารถ ย่อยและนำ�สารอาหารไปใช้ประโยชน์ได้มากขึน โดยเฉพาะอย่างยิงสัตว์ขนาดเล็กทีมทางเดิน ้ ่ ่ ี อาหารสั้น _12-15(001-016)P3.indd 10 12/20/12 9:23 AM