Түүхийн социологи Улс төрийн социологи

1. 90-ЭЭД ОНЫ МОНГОЛЫН
ОЛОН НИЙТИЙН
ЭСЭРГҮҮЦЛИЙН
СОЦИОЛОГИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
/Ч. ТАМИР/
Хишигтөгс А.

2. АЗИ ТИВД КОММУНИСТ
ДЭГЛЭМТЭЙ БАЙСАН
БНХАУ
Хойд
Солонгос
Вьетнам
Ардчилалд
шилжсэн

3. ЦОЧИР ЭМЧИЛГЭЭ
• Эдийн засгийн тусламж дэмжлэгээ ЗХУ-аас авч
чадахгүй болсон тул ОУ-ын байгууллагуудад
хандахад хүрсэн
• 1990 оны ОУ-ын донор байгууллагаас
хэрэгжүүлсэн бодлогын нэг хэсэг нь ХУВЬЧЛАЛ
• Өргөн хэрэглээний барааны хомсдол хүмүүсийн
сэтгэл хангалуун бус байдлыг үүсгэсэн
• ЗХУ-ын улс төрийн өөрчлөлт нь үндсэрхэг үзэл
үүсгэсэн

4. COMEBACK
Үндсэн хууль
Пан
Монголизм

5. ЭЗ-Н
ХЭТ
ХАМААРАЛ

6. ЭРЛИЙЗЖИЛ
• Халх монголд 90-ээд оны дотоод улс төрд
хибридити буюу эрлийз хэмээн нэгнийгээ
буруутгадаг категори гарч ирсэн
• Энэ зөвхөн биологийн категори биш соёлын
категори болсон
• Нөгөөтээгүүр: Социализм нь үндсэрхэг үзлийн
дэвэржилттэй тэмцдэг
• Үндсэрхэг үзэл нь:
• 1. түүх соёлын эргэх 2. чингис хаан
• 3. монгол бичиг

7. ҮЙЛ ЯВДАЛ
• Зөвлөлтөд ленинизм нуран унахад монголын
шилжилт эхэлсэн
• 1990 онд МоАХ-оор удирдуулсан хүний эрх, улс
төрийн эрх чөлөөг шаардаж Сүхбаатарын төв
талбайд өлсгөлөн зарласан
• Ардчилсан хувьсгал тайван замаар явагдсан
• Эсэргүүцэгчид ихэнхдээ залуу сэхээтнүүд байв
• 1990 оны зун монголд анх удаа олон намын
систем, чөлөөтэй сонгууль явагдсан

8. МОНГОЛ- ТӨВ АЗИЙН БУСАД
ОРНУУДТАЙ ХАРЬЦУУЛАХАД
Хувийн үйлдвэрийн салбар
хөгжөөгүй
Түүхийн явцад ардчиллын
туршлагагүй
Иргэний нийгэм төлөвшөөгүй

9. НОМЕНКЛАТУР
• Гол төлөв социалист орнуудад боловсрол эзэмшсэн
залуус “эврээ ургахаар эхийгээ мөргөн” хуучны архаг
номенклатурчдыг түлхэн зайлуулах ашиг сонирхлоор
нэгдсэн
• Ардчиллын хараацайнууд дунд ахмад
номенклатурчдын үр хүүхэд болох шинэхэн
номенклатурчид олонх болж байв
• Гүндсамбуу /2002/: 90 оны ардчилсан хувьсгалд албан
тушаалын найраа, УТ-ын хүчнүүдийн хуйвалдааны
шинж цөөнгүй байв. Ухуулагч маягийн хэв шинжийн
удирдагчид тодорч албан тушаалын өндөрлөгт хүрцгээв.

10. ӨӨРЧЛӨН БАЙГУУЛАЛТ 1989
ОНООС ЖИНХЭНЭ УТГААРАА
ХЭРЭГЖИЖ ЭХЭЛСЭН
•
Ж. Батмөнхийн үед Ю. Цэдэнбалын
үеэс зөөлөн байсан нь олон нийтийн
айдсыг багасгасан

11. МОНГОЛД СӨРӨГ ХҮЧИН 1989
ОНД ҮҮССЭНИЙ ШАЛТГААНЫГ
5ШАЛГУУРААР ХАРЬЦУУЛАВ
Улс төрийн боломж бүрдсэн үзүүлэлт ЗХУ БНМАУ
Эдийн засгийн хямралыг хүлээн зөвшөөрөх 1984 1989
Эрх мэдлийг намаас төр руу шилжүүлж
эхлэх
1989 1990
Хязгаарлагдмал ХМХ буюу нийтлэх боломж 1987 1988
Хэлмэгдэгсдийг цагаатгахыг зөвшөөрөх 1986 1989
Улсын үйлдвэрийн газрын сонгуульд олон
нэр дэвшигч өрсөлдсөн
1987 1988

12. 1988 ОН ГЭХЭД МОНГОЛЫН
ӨӨРЧЛӨН БАЙГУУЛАЛТ НЬ
ТОДОРХОЙ БОЛСОН БАЙВ
• Тухайн үед улс төр, эдийн засгийн талаараа бусад
орнуудаас хөгжлөөр хойно явж байсан тул Улс Төрийн
Товчоо буюу удирдлага нь эргэлзсэн, хүлээзнэсэн,
тээнэглэзсэн байдалтай байсан
• Ж. Батмөнх /2001 хүч хэрэглэж хэрхэвч болохгүй/: Бид
тэр үед өөрчлөлт шинэчлэлт хийх тухай ярихдаа
социализмаас татгалзах тухай биш харин социализмын
өнгөрсөн алдаа завхралаас ангижирч, социализмыг зүй
зохист жинхэнэ зөв голдрилд нь оруулахын төлөө
өөрчлөлт шинэчлэлт хийх тухай ярьж байсан. гэжээ

13. ИЛ ТОД
• ҮНЭН сонин 1984
• Эрхлэгч нь Л. Түдэв /тухайн үеийн нөлөө бүхий
лидер/
• 1987 оноос “Өөрчлөн байгуулалт хувьсгалт үйл
явц” гэх булан нээгдэн, сард нэг удаа материал
нийтэлж байв
• Баабар ардчиллын алтан хараацайн үүргийг
хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулж
гүйцэтгэсэн
• Үнэн сонины захиалга эрс өссөн. Жишээ нь 1989
онд 196000

14. 1988-1991 ОН ДАХЬ
ЭСЭРГҮҮЦЭЛ
70%
10%
13%
7%
282
жагсаал цуглаан улс төрийн суулт ажил хаялт өлсгөлөн

15. ЭСЭРГҮҮЦЛИЙН ЗОРИЛГО
• Судалгаанаас тооцоод дүгнэхэд:
• 1990 оны ардчилсан хувьсгалын үндсэн зорилго
нь либералчлал ба ардчилал
• Баабар: Монголд өрнөсөн хөдөлгөөн нь
коммунизмын эсрэг гэхээс илүү, ардчиллын төлөө
үндэсний тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцэл гэвэл
илүү онох болов уу. гэжээ

16. ЭСЭРГҮҮЦЛИЙН ХУГАЦАА
Халуун
зун бараг
байхгүй
Намар
бага зэрэг
Өвөл дунд
зэрэг
Хавар дээд
цэгтээ
хүрдэг
Улирлын шинжтэй: Хаврын синдром гэх нь ч
бий

17. НИЙГМИЙН СТАТУС
Социал бүлэг 1989 онд хувиар
Ажилчид 50,8
Сэхээтэн 21,4
Малчид 36,8
Эдгээр бүлгүүдээс сэхээтнүүд анхны жагсаал цуглааныг
санаачилсан нь

18. ЭМЭГТЭЙЧҮҮД
• 1990 онд АНУ-ын Азийн сангийн төлөөлөгчид
эмэгтэйчүүдийн асуудлыг асуухад
• МҮДН-ын эмэгтэй Д. Нэргүй:
• Эмэгтэйчүүдийн байр суурь бол хүн амаа өсгөх гэсэн
үзэл баримтлал байсан. 3сартай хүүхдээ орхиод
амьдрахын эрхэнд ажиллаж байсан. Ихэнх ачаалал
эмэгтэй хүн дээр ирж байжээ. Энэ бол нийгмийн
үүрүүлсэн ачаа юм. гэжээ
• /Азийн фондын төлөөлөгчтэй ярилцав 1990/

19. ЭСЭРГҮҮЦЛИЙН ЗОХИОН
БАЙГУУЛСАН БАЙГУУЛЛАГА
• Голчлон МоАХ /Ц.Эл, Э.Ба, С.Зо, Д.Со, С.Ам/:
• Жинхэнэ социализм нь хөгжингүй капитализмыг
бодвол хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн дэвшил
цэцэглэлтийн илүү өндөр үе шат мөн гэсэн
үндэслэлийг МоАХ баримталж байна. гэсэн

20. СЭТГЭЛ ХӨДЛӨЛ
Шүлэг
Дуу

21. БЭЛГЭ ТЭМДЭГ
• УБ хотын төв номын сангийн урдах Сталины хөшөөг
нураав
• Хөшөөг нураахаар наад зах нь 1400 хүн жагссанаас
оюутны байгууллагууд тэргүүтэй байв
• Оронд нь Б. Ренчиний хөшөөг босгожээ
• Энэ хандлага Чойбалсан руу очсон ч, Чойбалсан Сталин
хоёргүйгээр орчин үеийн монголыг төсөөлөх боломжгүйг
ойлгон үлдээжээ
• Социализмын сүүлчийн хөшөө байсан Ленинийг 2012
онд Улаанбаатар зочид буудлын урдаас хотын захирагч
нураажээ

22. БЭЛГЭ ТЭМДГИЙН ӨӨРЧЛӨЛТ
• Социализмын үед сэхээтнүүд монгол дээл өмсөхийг үзэл
суртлын хувьд хориглодог байсан
• 90-ээд оноос сэхээтнүүд монгол дээл өмсөх болсон
• Б. Ренчин байнга дээл өмсдөг байсан нь үндсэрхэг
үзэлтэн гэж тодорхойлоход хүргэдэг тул албан ёсны үйл
ажиллагаанд дээл өмсдөггүй байжээ
• Гол эсэргүүцэгчдийн ихэнх нь дээл өмссөн
• Мориндоо, уухай, хурай гэх мэт үндсэрхэг үзлийг
өөхшүүлж эсэргүүцэлдээ ашиглах хэрэгсэл болгож байв

23. ДҮГНЭЛТ
• Хувьсгал гэнэт нэг өдөрт ирдэггүй. Монголд болсон
ардчилсан хувьсгалын урьдач нөхцөл нь олон нийтийн
эсэргүүцэл байлаа. Тухайн сэдвийг судлахдаа үзэгдэл,
үйл явдалд социологийн шинжилгээний олон аргыг
хэрэглэсэн анхны оролдлогыг хийжээ.
• Элитийн л эсэргүүцэл нэлээдгүй судлагдсан байдаг тул
энэ судалгаа нь олон нийтийн эсэргүүцэл чухлыг
нотолжээ.
• Элит гэдэгт С.Зориг, Э.Бат-Үүл гэх мэт багтаж болно.
Харин сэхээтэн гэвэл урлагийнхан, их сургуулийн багш
оюутнууд, сэтгүүлч, эдийн засагч гэх мэт олон нийт үүрэг
гүйцэтгэсэн.