1. ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ САБАҒЫНДА Т.ІЗТІЛЕУОВ
ШЫҒАРМАЛАРЫН ДЕҢГЕЙЛЕП САРАЛАП ОҚЫТУ
Бектоғаева Салтанат Оңғарқызы
№264 -мектеп лицейінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің
. .мұғалімі Қызылорда қаласы
Білім беру мен т рбие беруді ізгілендіруді тымды болуыны негізгіә ң ұ ң
жолдары – саба рылымында діс-т сілдерді е тиімдісін, н тижеліқ құ ә ә ң ң ә
т рлерін, о ушыны дамытатын, ілгері жетелейтін топты ж не жеке о ытуү қ қ ә қ
формаларын йлестіре отырып, уа ытты тиімді пайдалану ажеттілігі. Соныү қ қ ң
ішінде о ушыларды даралап, рі саралап о ытуды д рыс пайдалана білсе, олқ ә қ ұ
технология дебиет саба ында да тиімді болары с зсіз. Біра сабаә ғ ө қ қ
барысында тек жазбаша тапсырмалармен ана шектеліп алмай, де гейлікғ қ ң
тапсырмалар атарына ауызша т рде жекеше, топ болып орындалатынқ ү
тапсырмаларды амтып отыру керек. Сондай жа дайда ана дебиеттіқ ғ ғ ә
тере дете о ыту іске асып, о ушыларымыз с лу с з лемінен еркін сусындайң қ қ ұ ө ә
алады.
Сыр бойы а ын-жыраулары зіндік д ст рімен зге айма та ыларданқ ө ә ү ө қ ғ
ерекшеленіп т рады. Олар ле ді нерді биігі, бас а он ан ба а те еп,ұ ө ң ө ң қ қ ғ ққ ң
арда тап, жа сы жыр жазуды басты ма сат етіп ой ан. Міне, осындай жырқ қ қ қ ғ
додасында ерен дарынымен к рінетін ж йріктерін – Сыр с лейлері депө ү ү
атайды. Оларды есімдері ел аузында жатталып, к ні б гінге дейінң ү ү
рметтелуде. Соларды бірі - Т.Ізтілеуов болса, оны шы армаларын о ытуқұ ң ң ғ қ
ар ылы келешек рпа а жыраулы д ст рді керемет лгісін, шешендікқ ұ ққ қ ә ү ң ү
сырларын, аза ты с з байлы ыны бір б лшегін йрету лгісін т мендегіқ қ ң ө ғ ң ө ү ү ө
саба жоспарынан к реміз деп ойлаймын. Белгілі алым Р.Бердібаев “М мкінқ ө ғ ү
жыраулы терме бізді лемдік арена а шы арлы ма танышымыз а дақ ң ә ғ ғ қ қ ғ
айналар” деген ойын, арманын іске асыратын да аза хал ыны л- ыздарық қ қ ң ұ қ
арамызда баршылы .қ
дебиет саба ын де гейлеп саралап о ыту – жо ары н тижеге жету,Ә ғ ң қ ғ ә
сапалы білім беру кепілі. Осы т різді саба жоспары лгілері о ушыныә қ ү қ ң
п нге деген ызы ушылы ын, саба барысында ы белсенділігін арттырып,ә қ ғ ғ қ ғ
елжандылы а, с з нерін с юге т рбиелейді, д ниетанымын ке ейтугеққ ө ө ү ә ү ң
ы пал етеді, рі іскерлік білік да дыларын, здігінен ойлай білуін дамытады.қ ә ғ ө
Саба ты та ырыбы: Т.Ізтілеуов шы армаларына талдау жасауқ ң қ ғ
Саба ты ма саты: 1) аза дебиеті леміндегі кесек т л ақ ң қ Қ қ ә ә ұ ғ
Т.Ізтілеуовті негелі мірін ж не тамаша с з зергері, н зираг йлігі,ң ө ө ә ө ә ө
аудармашы, а ынды ын таныту, шы армаларына деби талдау жасау;қ ғ ғ ә
2) А ын шы армалары ар ылы студенттерді тіл байлы ын, с з олдануқ ғ қ ң ғ ө қ
м дениетін, ой- рісін, шы армашылы абілетін дамыту;ә ө ғ қ қ
3) А ынны шы армашылы зертханасын сараптай отырыпқ ң ғ қ
адамгершілікке, елжандылы а, тілді рметтеуге, ізгілікке т рбиелеу.ққ құ ә
Саба ты типі: білімді, іскерлікті ж не да дыны жетілдіру.қ ң ә ғ
2. Саба ты т рі: практикалық ң ү қ
Саба ты діс-т сілдері: де гейлік тапсырмалар, талдау, с ра -жауап,қ ң ә ә ң ұ қ
с здік ж мысы, топтастыру, жина тау.ө ұ қ
Саба ты к рнекілігі: А ын суреті, тірек-сызбалар, лестірме де гейлікқ ң ө қ ү ң
тапсырмалар, тест, графопроектор, слайд, домбыра, с здік ж мысынаө ұ
арнал ан кесте, дидактикалы материалдар.ғ қ
Саба ты барысы: І. йымдастыру кезе і.қ ң Ұ ң
А) О ушыларды саба а атысуын, о у ралдарын тексеру.қ ң ққ қ қ құ
) Назарларын саба а аудару шін бір шума ле о у, та ырыбын,Ә ққ ү қ ө ң қ қ
авторын тап ызу:қ
Болса дар, балаларым, хат а ста,ң қ ұ
Т рден жай аласы дар, т рмай тыста.ө ң ұ
Т р т гіл т меннен де тимейді орын,ө ү ө
Ж рсе дер жал аулы пен жазы- ыста. (Т.Ізтілеуов “Балаларым”)ү ң қ қ қ
ІІ. Саба ты ма саты мен міндетін ою.қ ң қ қ
Жазушы шы армалары ар ылы 3 топ а б ліну, ма сат-міндеттерінғ қ қ ө қ
хабарлау (“Н зира”, “Айтыс”, “Рубаи”)ә
ІІІ. Негізгі кезе .ң
Т.Ізтілеуов мірі мен шы армашылы ы туралы жылнамалы кестеө ғ ғ қ
ар ылы а ын т л асын жасау. Тірек-сызба бойынша мазм ндау.қ қ ұ ғ ұ
А) мірі, т рбие, білім ал ан ортасы, стазды ы, а ынды ы.Ө ә ғ ұ ғ қ ғ
( ле дерінен зінді о у)ө ң ү қ
) Т.Ізтілеуов – айтыскер а ын.Ә қ
Б) Т рма амбет а ын - н зира жанрыны шебері.ұ ғ қ ә ң
В) Т.Ізтілеуов рубаилары. Негізгі та ырыптары.қ
Г) Т.Ізтілеуов – аудармашы. 40 мы жолды “Ша нама”дастанынң қ һ
аударуы.
Де гейлік тапсырмалар орындау.ң
Де гейлік тапсырмаларң
І де гейң . (бір с ра ты ны - 1 пай)ұ қ ң құ ұ
1.ХХ асыр басында ы тарихи жа дай, осы кезе дегі азағ ғ ғ ң қ қ
дебиетіні кілдеріә ң ө
2. Т.Ізтілеуов мір жолы мен шы армашылы ы.ө ғ ғ
3.Т.Ізтілеуовтің қандай дастандары бар?
4. Рубаиларының негізгі идеясы.
5. Әдебиеттануға қатысты қандай терминдер қолдандық, 3
термин сөз анықтамасын беріңіз.
Тұрмағамбет кім? Ақын, жыршы, шешен, жырау, дастаншы, аудармашы,
айтыскер, демократ (ассоциация толтырады)
ІІ деңгей. (бір сұрақтың құны - 2 ұпай)
1. «Шаһнама» дастанының негізгі идеясы қандай?
2. Жазбаша айтыс дамуына қосқан үлесі, айтыс түрлерін жіктеп
к рсеті із.ө ң
3. «Абайды о ы анда» ле рылысына талдау жаса ыз, м ні,қ ғ ө ң құ ң ә
идеясы.
3. 4. С здік ж мысын ж ргізу. (А ын шы арашылы ынан ма ынасынө ұ ү қ ғ ғ ғ
т сінбеген, к нерген с здерді тізімін жасау, топ болып м нін ыну,ү ө ө ң ә ұғ
с здікпен ж мыс жасау)ө ұ
5. Тест тапсырмалары:
1. Т.Ізтілеуовті мысал ле ін к рсеті із.ң ө ң ө ң
А) Т рт дос+ө
В) Адамды ісқ
С) Не ызы ?қ қ
Д) К н шы саү қ
Е) мір ткелдеріӨ ө
2. Т.Ізтілеуов Б ара аласында “К кілташ” медресесінде біргеұқ қ ө
о ы ан белгілі жазушы, к рнекті алымды табы ыз.қ ғ ө ғ ң
А) кірам алимовӘ Ғ
В) Садриддин Айни+
С) М сабек Байза лыұ құ
Д) Б дабай абыл лыұ Қ ұ
Е) Нартай Бекежанов
3. “Жаманнан жа сы к рем тая ымды” деген ойын Т рма амбетқ ө ғ ұ ғ
а ын ай рубаида айтады?қ қ
А) Т с+ү
В) Ой
С) Мінез
Д) Атақ
Е) Іні
4. Т рма амбет пен Ерм ратты айтысы андай айтыс т рінеұ ғ ұ ң қ ү
жатады?
А) а ындар айтысық
В) ж мба айтысұ қ
С) діни айтыс+
Д) хат айтыс
Е) мысал айтыс
5. Т.Ізтілеуовті ал аш ы дастанын к рсеті із.ң ғ қ ө ң
А) “М рді ди ан”+ә қ
В) “Данышпан арт”қ
С) “Т т ын ыз”ұ қ қ
Д) “Рауа бану”
Е) “К р лы”ө ұғ
Т рма амбет а ынны “Не ызы ?” термесі орындалады, термені зінеұ ғ қ ң қ қ ң ө
т н айры ша асиеттерін санамалау, аны тамасын шы ару.ә қ қ қ ғ
ІІІ де гей (бір с ра ты ны – 7,5 пай)ң ұ қ ң құ ұ
1. Т.Ізтілеуов - Сыр бойында ы жазбаша айтыстығ
алыптастырушыларды бірі. Оны айтыстары алай жіктеледі? рқ ң ң қ Ә
4. т ріне мысал келтіре отырып д лелде із. (діни айтыс, хат айтысы,ү ә ң
ж мба айтыс, мысал айтыс)ұ қ
2. Т рма амбет а ын шы армаларын Сыр с лейлеріұ ғ қ ғ ү
шы армаларымен салыстыра отырып зіндік ізденіс ж мысын ж ргізу.ғ ө ұ ү
І . Саба ты орытындылау.Ү қ қ
“Ми а шабуыл” с ра тары дісі бойынша:ғ ұ қ ә
1) “ р елді бар б лб лы” ле індегі 19 Сыр нерлілерін ата дар.Ә ң ұ ұ ө ң ө ң
2) Философиялы м ндегі т рттарма ты лирикалы ле алайқ ә ө қ қ ө ң қ
аталады?
3) Дастан аны тамасы, ай халы тарда жа сы дамы ан?қ қ қ қ ғ
4) А ынны н зира жолымен жазыл ан дастандарын атап шы .қ ң ә ғ қ
5) “Т рма амбетті зіне т н бір жанрды атауымыз керек. Ол -ұ ғ ң ө ә
Т реке ні зге а ындарды айтыстарына айт ан аралы с здері” дегенұ ң ң ө қ ң қ қ ө
пікірді кім айт ан? (М. аратаев)қ Қ
Дастан – тарихи гіме, дебиеттегі эпикалы жанр, ле т ріндегіәң ә қ ө ң ү
о и алы шы армақ ғ ғ
Рубай – к біне философиялы болып келетін т рттарма ты лирикалыө қ ө қ қ
ле .ө ң
Терме – аза халы поэзиясында алыптас ан лирикалы ле т рі.қ қ қ қ қ қ ө ң ү
Шы армашылы эссе жазу (“А ынды нер діреті”), саба тығ қ қ қ ө құ қ
пысы тау.қ
. О ушыларды ба алау. Білім де гейіне арай;Ү қ ғ ң қ
Де гейлік тапсырмалар бойынша жина ан пайлары бойыншаң ғ ұ
ба аланады.ғ
Бірін бірі ба алату, ойыл ан ба а туралы пікір айту, сараптама (анализ)ғ қ ғ ғ
жасату.
йге тапсырма беру:Ү
1) “Сыр с лейі - Т рма амбет” та ырыбында шы арма жазу.ү ұ ғ қ ғ
2) А ын ле дерінен к нерген он с з т сіндірмесі, бес дебиқ ө ң ө ө ү ә
термин аны тамасы.қ
3) ХХ асыр басында ы аза дебиеті кілдері та ырыбы бойыншағ ғ қ қ ә ө қ
тілген материалды айталау.ө қ
Т. Ізтілеуовті мірі, шы армашылы ыны негізгі кезе дерің ө ғ ғ ң ң
Жылдары Негізгі о и алар, шы армаларық ғ ғ
1882 жыл,
9 шілде
1896-1899 жыл
1899-1905 жыл
1905-1915 жыл
1936-1937 жыл
1939 жыл,
15 мамыр
ызылорда облҚ ысы, арма шы ауданы, азіргіҚ қ қ
Т рма амбет атында ы ауылда туыл анұ ғ ғ ғ
Б ара аласында ы ”Мир араб” медресесіндеұқ қ ғ
о иды.қ
Б ара аласында ы «К кілташ» медресесіндеұқ қ ғ ө
о иды.қ
Ауыл мектебінде м алім болады.ұғ
аза стан Халы а артуҚ қ қ ғ
Комиссариатында ылыми ызметкерғ қ
з ауылында айтыс болады.Ө қ
5. 1961 жыл
1972 жыл
1982 жыл
“Ша нама”һ
Та дамалы шы армаларың ғ
“Назым”
Та дамалы шы армаларың ғ
6. 1961 жыл
1972 жыл
1982 жыл
“Ша нама”һ
Та дамалы шы армаларың ғ
“Назым”
Та дамалы шы армаларың ғ
