Περιγραφή των ιστορικών και πνευματικών συνθηκών που ευνόησαν την λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα. Τα βασικά χαρακτηριστικά της επτανησιακής ποίησης και οι σημαντικότεροι εκπρόσωποί της.

1. Τα αισθητικά ρεύματα στην
ευρωπαϊκή και νεοελληνική
λογοτεχνία
Ελληνικός Ρομαντισμός:
Επτανησιακή Σχολή
1830-1880

2. Ελληνικός
ρομαντισμός
(1830-1880)
Επτανησιακή
Σχολή
Παλαιά
Αθηναϊκή Σχολή

3. Επτανησιακή Σχολή
Ο όρος χρησιμοποιείται για να ονομαστεί η λογοτεχνική παράδοση των
Ιονίων νήσων από το τέλος του 18ου μέχρι περίπου το τέλος του 19ου αι.
Τον όρο εισήγαγαν στο β’ μισό 19ου αι. ο Κ. Ασώπιος και ο Εμμ. Ροΐδης,
ενώ αργότερα τον υιοθέτησε και ο Κ. Παλαμάς, για να ονομάσει το
σύνολο σχεδόν των ποιητών που έδρασαν στα Επτάνησα τον 19ο αι.
κυρίως γύρω από τον Δ. Σολωμό.

4. Συνοπτική ιστορία των Επτανήσων [Ι]
• Από το 1204 περιήλθαν στους Ενετούς: οργανώθηκαν με
βάση το φεουδαρχικό σύστημα.
• Το 1797 ο γαλλικός στρατός του Ναπολέοντα κατέβαλε
τα νησιά (συνθήκη Campoformio) και κατέλυσε το
φεουδαρχικό καθεστώς.
– Οι νησιώτες υποδέχτηκαν τους Γάλλους σαν ελευθερωτές τόσο
από την κυριαρχία των Ενετών όσο και από την καταπίεση των
«ευγενών» εναντίον των οποίων είχαν εκδηλωθεί εξεγέρσεις.
– Με την άφιξη των Γάλλων ο λαός της Ζακύνθου έκαψε το Libro
d’ oro στην πλατεία.
• Το 1798 τα νησιά πέρασαν στους Ρώσους.
• Το 1800 ιδρύθηκε η Ιόνιος Πολιτεία κάτω από
την επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης.

5. • Το 1807, μετά το Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1806,
προσαρτήθηκαν στη Γαλλική Αυτοκρατορία.
• Από το 1808 ως το 1814 τα νησιά διεκδικούν οι Άγγλοι.
• Από το 1815 (συνθήκη της Παρισίου) ως το 1864 τα
νησιά περιήλθαν στην «προστασία» της Αγγλίας.
– Παραχωρήθηκαν όχι ως κτήση αλλά ως ανεξάρτητο κράτος με
την επωνυμία Ηνωμένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων. Η
αυτονομία δεν ίσχυσε ουσιαστικά ποτέ. Την εξουσία ασκούσε ο
Άγγλος αρμοστής με έδρα την Κέρκυρα.
• Το 1864, ύστερα από σκληρούς αγώνες, τα Ιόνια νησιά
ενσωματώθηκαν στον εθνικό κορμό (Συνθήκη
Λονδίνου).
Συνοπτική ιστορία των Επτανήσων [ΙΙ]

6. Από την εκπαιδευτική και
πνευματική παράδοση των
νησιών
Από την ισχύουσα
πολιτικοκοινωνική
κατάσταση
επηρεάστηκε
Η ανάπτυξη της επτανησιακής
λογοτεχνίας

7. Οι κοινωνικές συνθήκες [Ι]
Κοινωνικές τάξεις: Από την εποχή της βενετοκρατίας ως και την αγγλοκρατία
Οι ευγενείς: Λίγες οικογένειες.
Κατείχαν κληρονομικά τίτλους
ευγενείας, τον πλούτο και τις
ανώτερες θέσεις στη διοίκηση.
Οι αστοί: Κάτοικοι των
πόλεων με ιδιωτική
περιουσία. Διεκδικούν από
τους ευγενείς την
διοικητική εξουσία.
Οι ποπολάροι: Αγρότες στην
υπηρεσία των ευγενών, τεχνίτες,
κάτοικοι των πόλεων χωρίς
περιουσιακά στοιχεία. Ζούσε σε
καθεστώς οικονομικής ανέχειας και
κοινωνικής περιθωριοποίησης.

8. Οι κοινωνικές συνθήκες [ΙΙ]
• Αυστηρή κοινωνική διαστρωμάτωση → Πηγή κοινωνικών
συγκρούσεων και επαναστάσεων.
• Κατά τον 19ο αι. (υπό το καθεστώς της αγγλικής προστασίας) η
πλειονότητα των λογοτεχνών και λογίων ήταν άνδρες προερχόμενοι
από την τάξη των ευγενών και των αστών.
• Ποπολάροι και γυναίκες (ακόμα και αριστοκρατικών οικογενειών) δεν
είχαν πρόσβαση στη δημόσια ή στην ιδιωτική εκπαίδευση.
• Έτσι, οι περισσότεροι ποιητές λόγω της οικονομικής ανεξαρτησίας τους
αφιερώθηκαν απερίσπαστοι στα γράμματα.
• Οι περισσότεροι διανοούμενοι Επτανήσιοι λογοτέχνες διαμορφώθηκαν
πνευματικά υπό την άμεση επίδραση των ιδεών του Διαφωτισμού και
της Γαλλικής Επανάστασης.
• Η ιδεολογική τοποθέτηση των διαφόρων Επτανησίων ποιητών
(συντηρητική, μεταρρυθμιστική, ριζοσπαστική)
επηρέασε τη θεματική των έργων τους.

9. • Στοιχειώδεις γνώσεις ελληνικής και ιταλικής γλώσσας
παρέχονται από κάποια εκπαιδευτήρια (ιδιωτικά και
δημόσια) μολονότι οργανωμένη δημόσια εκπαίδευση επί
Ενετοκρατίας δεν υπήρχε.
• Η πνευματική δραστηριότητα των νησιών ενισχύεται
μετά το 1669, όταν μέρος του κρητικού πληθυσμού
μεταφέρει στα νησιά την μακραίωνη πολιτιστική του
παράδοση.
• Ιδρύονται τοπικές φιλολογικές και επιστημονικές
εταιρείες, οι Ακαδημίες (κατά τα πρότυπα των ιταλικών
Accademie)
Πνευματικές συνθήκες [I]
Η ιστορικοπολιτική τύχη των Ιονίων νήσων συνέβαλε στην ανάπτυξη ενός στενού μορφωτικού
και πνευματικού δεσμού με την Δυτική Ευρώπη και κυρίως με τις ιταλικές πόλεις.

10. • Την περίοδο της Επτανήσου Πολιτείας (1800-1807) ιδρύονται
ανώτερες σχολές.
• Το 1824 ιδρύεται από τον Άγγλο ευγενή Φ.Ν. Γκίλφορντ στην
Κέρκυρα η Ιόνιος Ακαδημία – το πρώτο ουσιαστικά ελληνικό
πανεπιστήμιο: συνέβαλε στη διάδοση των ιδεών του
Διαφωτισμού και στην αναβίωση των παιδευτικών αξιών της
ελληνικής αρχαιότητας. Σε αυτή δίδαξαν σπουδαίοι λόγιοι
της εποχής πχ. Ανδρέας Κάλβος.
• Η γλώσσα παράδοσης μαθημάτων σε αυτά τα ιδρύματα ήταν
η ελληνική, ενώ επίσημη γλώσσα του κράτους η ιταλική.
• Τα νησιά αποτέλεσαν σημείων συνάντησης και
σύζευξης δυτικών και ανατολικών επιρροών.
Πνευματικές συνθήκες [II]

11. Σε αυτή συνέβαλαν:
• Η διγλωσσία των μορφωμένων
• Η ύπαρξη τυπογραφείων
• Η ανάπτυξη του τοπικού Τύπου (κυρίως λογοτεχνικού)
• Η σταθερή ροπή προς τη δημοτική γλώσσα
Άνθηση τοπικής λογοτεχνίας
Δύο είναι τα κύρια κέντρα της πνευματικής δραστηριότητας
και λογοτεχνικής κίνησης στη διάρκεια του 19ου αι.
• Η Κέρκυρα
• Η Ζάκυνθος

12. Επομένως
• Η μακρόχρονη επαφή με τη Δύση
• Η απουσία του τουρκικού ζυγού
• Η οικονομική ανάπτυξη των νησιών
• Η ειρηνική διαβίωση των κατοίκων
αποτέλεσαν ευνοϊκές συνθήκες για την καλλιέργεια
των γραμμάτων και της τέχνης.
Έτσι
Τα Επτάνησα έγιναν το πιο αξιόλογο
πνευματικό κέντρο που επηρέασε
σημαντικά το νεοσύστατο ελληνικό
κράτος.

13. • Μετά την ένωση με την Ελλάδα (1864) τα
Επτάνησα αφομοιώνονται σιγά σιγά από το
ελλαδικό κέντρο χάνοντας έτσι την
λογοτεχνικής τους ιδιοσυστασία.
• Με την Αθηναϊκή γενιά (1880) τα πρωτοποριακά
αυτά στοιχεία της επτανησιακής λογοτεχνίας
εντάσσονται στο πανελλήνια λογοτεχνία κι έτσι
η επτανησιακή λογοτεχνική παράδοση παύει
ουσιαστικά να ισχύει.
Το τέλος της Επτανησιακής Σχολής

14. Λογοτεχνικά είδη
που καλλιέργησε η Επτανησιακή σχολή
Ποίηση Θέατρο Δοκίμιο
Μετάφραση
Πεζογραφία
(Ελισάβετ Μουτζάν-
Μαρτινέγκου)

15. Επιδράσεις
που δέχτηκε η επτανησιακή ποίηση
Η επτανησιακή ποίηση δέχτηκε γόνιμες επιδράσεις
από:
• την ιταλική και γενικότερα ευρωπαϊκή ποίηση
(ιταλικός νεοκλασικισμός, γερμανικός και γαλλικός ρομαντισμός)
• την κρητική λογοτεχνία
• το δημοτικό τραγούδι (στιχουργική και γλωσσική επίδραση)
• το ποιητικό έργο του Ι. Βηλαρά και Αθ.
Χριστόπουλου

16. Βασικά χαρακτηριστικά της
επτανησιακής ποίησης
Ως προς το περιεχόμενο:
Η αγάπη
• για την πατρίδα (γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, γεγονότα από
νεότερους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, πολιτικά πρόσωπα)
• για τη χριστιανική θρησκεία
• για τη γυναίκα (εξιδανίκευση της γυναίκας)
• για τη φύση
Ως προς τη μορφή:
Η προτίμηση στη δημοτική γλώσσα

17. Σολωμός
Προσολωμικοί
ποιητές
Μετασολωμικοί
ποιητές
Εξωσολωμικοί
ποιητές
Σολωμικοί
ποιητές

18. Προσολωμικοί ποιητές:
Εντοπίζονται κυρίως στη
Ζάκυνθο. Πιο σημαντικοί:
• Α. Μαρτελάος:
Πατριώτης, δημοκρατικός,
δάσκαλος του Ούγκου
Φόσκολο και μάλλον του
Σολωμού, μυημένος στη
Φιλική Εταιρεία, το
αντίστοιχο του Ρήγα στα
Επτάνησα.
• Ν. Κουτούζης
Οι προσολωμικοί με το έργο τους
ετοίμασαν το έδαφος για δυο
ποιητές που εμπνέονται από τον
αγώνα της Εθνεγερσίας:
• Δ. Σολωμός: Επεδίωκε την
τελειότητα και την
απόλυτη ταύτιση των
ποιητικών συλλήψεων με
την εκφραστική τους
απόδοση. Άφησε
αποσπασματικό έργο πολύ
καλής ποιότητας.
• Ανδρ. Κάλβος (θα τον δούμε
παρακάτω)

19. Σολωμικοί ποιητές:
Ποιητές (συνομήλικοι ή και νεότεροι) που
επηρεάστηκαν από τον Σολωμό
• Αντ. Μάτεσης (Ο Βασιλικός, κοινωνικό
δράμα)
• Γ. Τερτσέτης (Το φίλημα, 1833. Γράφτηκε με
αφορμή την άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο)
• Ι. Τυπάλδος (μτφρ. Ασμάτων Ελευθερωμένης
Ιερουσαλήμ)
• Γ. Μαρκοράς (Ο όρκος, επικολυρικό ποίημα)
• Ι. Πολυλάς (εκδότης των σολωμικών
ποιημάτων)

20. Μετασολωμικοί ποιητές:
Ποιητές που εμφανίζονται μετά
το θάνατο του Σολωμού, κυρίως
στην Κέρκυρα. Επηρεάζονται
από τον Πολυλά
• Γ. Καλοσγούρος (Διακρίθηκε ως
μεταφραστής. Μετέφρασε ιταλικά
ποιήματα του Σολωμού)
• Λ. Μαβίλης (Έγραψε σονέτα.
Σκοτώθηκε στους βαλκανικούς
πολέμους)
• Μικέλης Άβλιχος (Διακρίθηκε
στη σατυρική ποίηση)
Εξωσολωμικοί ποιητές:
Το έργο τους δεν εντάσσεται στη
σφαίρα επιρροής του Σολωμού.
• Ανδρ. Κάλβος (Αυστηρός,
μοναχικός. Άφησε μόνο είκοσι ωδές
αφιερωμένες στον Αγώνα)
• Αρ. Βαλαωρίτης (Υπήρξε ο
διαμεσολαβητής ανάμεσα στην
επτανησιακή και αθηναϊκή
λογοτεχνία του 19ου αι. Σημαντικό
έργο του: Ο Φωτεινός)
• Ανδρ. Λασκαράτος (με τη
δηκτική και πνευματώδη σάτιρά του
στηλιτεύει τα κακώς κείμενα της
κοινωνίας του. Τα μυστήρια της
Κεφαλονιάς, Ιδού ο άνθρωπος)

21. Βιβλίογραφία
 Γεωργιάδου Αγάθη, Η ποιητική περιπέτεια, Αθήνα: Μεταίχμιο 2006, 126-146
 Εύη Βογιατζάκη, Τα αισθητικά ρεύματα στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία του 19ου και
του 20ου αι., Από το Νεοκλασικισμό έως και τον Μοντερνισμό, Αθήνα: Gutenberg, 2016, 77-91
 Γαραντούδης Ευρ., Καγιαλής Τ., κ.α., Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος-20ος αι.), Πάτρα: ΕΑΠ
2008, 53 – 75
 Κείμενα Νεοελληνική Λογοτεχνίας, Α’ τεύχος, Α’ Γενικού Λυκείου, Αθήνα: ΙΤΥΕ 2016, 203-280
 http://www.greek-
language.gr/digitalResources/literature/education/literature_history/search.html?lq= (ημ. προσπ.
4/5/20)
Επιμέλεια: Ελένη Νασιώτη ΠΕ02