Dokumen tersebut membahas tentang Tembang Macapat, yaitu salah satu karya sastra tradisional Jawa berbentuk puisi. Terdapat penjelasan mengenai pengertian, filosofi, struktur, unsur kebahasaan, contoh-contoh Tembang Macapat seperti Maskumambang, Mijil, Sinom, dan lainnya.
2. DAFTAR ISI
Halaman judul.................................................................1
Daftar Isi...........................................................................2
Pengertian Tembang Macapat...................................3
Filosofi Tembang Macapat..........................................4
Ancase Tembang Macapat..........................................5
Paugerane Tembang Macapat...................................6
Tabel guru gatra, guru wilangan lan guru lagu......7
Unsur kebasaan Tembang Macapat.........................8
02
3. Tembang macapat adalah salah satu karya
sastra Jawa yang berbentuk tembang atau
puisi tradisional Jawa. Hampir serupa dengan
tembang jawa dalam kebudayaan Jawa, ada
pula karya sastra yang serupa di daerah lain
seperti Bali, Sasa, Sunda, dan Madura.
Pengertian
Tembang Macapat
03
4. FILOSOFI TEMBANG
MACAPAT
01 MASKUMAMBANG
Ing basa Indonesia maskumambang
tegese emas ngambang. Makna
maskumambang yaiku nglambangake
bocah sing isih ana ing guwa garbane
ibu.Makumambang isine pitutur marang
anak supaya tansah bekti marang wong
tuwa.Maskumambang
02 MIJIL
Mijil asale saka basa Jawa yaiku 'wijil'
kang tegese metu. Tegese mijil yaiku
nalikaa bayi lair lan metu saka guwa
garbane ibu. Mijil digunakake kanggo
menehi pituturn lan piwulang marang
manungsa supaya tabah anggone urip.
04
5. 03 SINOM
Ing basa Jawa, sinom uga diarani
isih enom, tegese enom. Tegese
tembang
macapat sinom yaiku
nggambarake para mudha kang
kebak pangarep-arep.
Kinanti asale saka tembung kanthi
utawa tuntunan kang tegese
nuntun.Tegesipuntembang
Macapat Kinanthi menika
nggambaraken gesangipun lare
ingkang mbetahaken tuntunan
dhateng margi ingkang leres.
04 Kinanthi
05. Asmaradana
Asmarandana dumadi saka rong
tembung, yaiku asmara kang tegese
asmara lanh daana kang ateges geni.
Tegesipun tembang Macapat
Asmarandana menikag
nggambaraken pagesanganipun
manungsa ingkang kasmaran kaliyan
kekasihipun.
05
6. 06 Gambuh
Gambuh tegese jodho. Tegesipun tembang
gambuh menika ngandharaken cariyos
gesangipun manungsa ingkang sampun
kepanggih kaliyan pasanganipun saengga
kaiket ing bebrayan.
Dhandhanggula asale saka tembung
dhangdhang kang ateges ngarep-arep lan
ngarep-arep. Dene tembung gula tegese
seneng, manis lan ayu. Tegesipun
tembang macapat menika kangge
nggambaraken bilih ingkang endah saged
dipunpendhet kanthi perjuangan.
07 Dhandhanggula
08 Durma
Durma tegese nesu, mbalela. Tembang
macapat iki nggambarake watake
manungsa kang gumedhe, gumedhe,
srakah, gampang emosi, mblenjani hawa
nepsu lan seneng tumindak
sembarangan.
06
7. 09 Pangkur
Tembang pangkur tegese mundur.
Pangkur nggambarake panguripane
manungsa
kang wis tuwa lan ngalami kemunduran
fisik.
Kadhapuk saking kalih tembung inggih menika
megat ingkang tegesipun pisah saha
ruh ingkang tegesipun gesang. Dadi megatruh
tegese misahake roh saka ragane
manungsa. Tegese tembang macapat iki
ngandhut pitutur supaya manungsa
nyiapake urip bebrayan ing akhirat.
10 Mengatur
11 Pocung
Pucung ditegesi wong mati. Tegesipun
tembang macapat menika nggambaraken
bilih manungsa badhe wangsul dhateng
Gusti saha tanggel jawab dhateng
tumindakipun nalika wonten ing donya.
07
8. ANCASE
TEMBANG MACAPAT
Tembang macapat digunakake kanggo
menehi pitutur marang wong ing jaman
biyen, nggunakake tembang macapat
kanggo pitutur marang bocah.
08
9. PAUGERANE
TEMBANG MACAPAT
Paugerane (struktur)teks tembang macapat yen
mung
sepada mau wujude guru gatra, guru wilangan,
lan guru
lagu.
1.Guru gatra, yaiku jumlah jumlah baris
dalam satu bait
tembang macapat
2.Guru lagu, yaiku jatuhnya suara terakhir pada
setiap
baris tembang macapat
3.Guru wilangan, yaiku jumlah suku kata
dalam satu
baris tembang macapat.
09
11. Tembung Kawi yaiku tembung kang asale saka basa Kawi.
Basa Kawi
dhewe iku basa Jawa Kuna.
Apa itu tembang Kawi?
Basa Kawi akeh digunakake ing tembang, wayang,
lan karya
sastra Jawa.
UNSUR KEBASAAN
TEMBANG MACAPAT
Tuladha
Dirgantara = Awan
Dasa = Sepuluh
Dipangga = Gajah
Apa Itu Tembung Dasanama?
Dasanama yaiku pirang-pirang kang duwe teges siji
utawa padha.
Tegese dasanama yaiku tembung sing padha karo tembung ing
basa Jawa kang nduweni teges meh padha, malah padha.
Anak = Suta, putra, sunu, yoga, siwi, wêka, tanaya, atmaja,
siwaya, ja, patut,
banu.
Angin = Riwut, bajra, sindhung, anila, bayu, aliwawar, tata,
barat, samirana,
wirayang.
Aran = Ngaran, kêkasih, panêlah, juluk, parab, panêngran,
wêwangi.
11
12. Apa Itu Tembung Garba?
Kanthi prasaja, tembung garba inggih menika tembung ingkang
kadadosan
kanthi nyepetake tembung kalih supados gampil dipunlafalaken
saha
langkung ringkes.
Tuladha
Aneng = Ana + ing (terjadi perubahan vokal dari i
menjadi e).
Araneki = Arane + iki.
Dadyewuh = Dadi + ewuh.
Apa Itu Sandi Asma?
Unsur karya sastra endah kang rumiyin diciptakake lan digunakake
dening Ranggawarsita, pujangga pungkasan Karajan Surakarta
(Kasunanan). Ing antawisipun nama kode ingkang dipundamel
menika wonten ingkang asipat simbolis kanthi label “Rangga
Kalayuda”.
Tuladha
it naku dek ndi awakmu
e dewi seng unggw n uripku
atiku cu bana iku nggamu ewiku
it aku Raku ora bakal pisah
M U
H A
M A D
M UN SI
12