13

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Janina Pisarek
Stosowanie zabiegów kinezyterapeutycznych
i fizykoterapeutycznych 322[15].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Emilia Niemiec-Jasińska
mgr Iwona Niespodziewana
Opracowanie redakcyjne:
mgr Janina Pisarek
Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[15].Z1.03
„Stosowanie zabiegów kinezyterapeutycznych i fizykoterapeutycznych”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu terapeuta zajęciowy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawy kinezyterapii – metody, cele i zadania 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Fizykoterapia i patologia wysiłku i bezczynności 13
4.3. Metody leczenia fizykalnego 18
4.4. Działania najczęściej stosowanych aparatów w fizykoterapii 31
4.5. Fizykoterapia w rehabilitacji chorób narządu ruchu 37
5. Sprawdzian osiągnięć 41
6. Literatura 46

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu:
− kinezyterapii, która jest podstawą rehabilitacji medycznej wykorzystującą ruch jako
środek leczniczy,
− fizykoterapii, która zajmuje się stosowaniem metod fizycznych w celach leczniczych,
zapobiegawczych i diagnostycznych. W fizykoterapii stosowane są różne bodźce
fizyczne takie jak: energia termiczna, świetlna, elektryczna, woda i masaż.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemu mógł
korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczanie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.

4
Schemat układu jednostek modułowych
322[15].Z1.03
Stosowanie zabiegów
kinezyterapeutycznych
i fizykoterapeutycznych
322.[15].Z1
Podstawy kompleksowej rehabilitacji
322[15].Z1.04
Usprawnianie pacjenta
322[15]. Z1.01
Dobieranie zabiegów
rehabilitacyjnych do możliwości
i potrzeb pacjenta
322[15].Z1.02
Posługiwanie się sprzętem
rehabilitacyjnym
322[15].Z1.05
Posługiwanie się językiem
obcym zawodowym

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− rozpoznawać potrzeby i problemy osób poddanych rehabilitacji,
− korzystać z różnych metod pracy,
− stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− wspierać osoby niepełnosprawne w posługiwaniu się sprzętem rehabilitacyjnym,
− dobierać zabiegi rehabilitacyjne do możliwości i potrzeb pacjenta,
− współpracować w grupie.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− określić miejsce kinezyterapii i fizykoterapii w procesie rehabilitacji medycznej,
− wyjaśnić znaczenie kinezyterapii w profilaktyce, leczeniu i rehabilitacji,
− określić zastosowanie naturalnych i sztucznych czynników fizykalnych w fizykoterapii,
− zastosować usprawnienie ruchowe pod kontrolą lekarza lub rehabilitanta,
− posłużyć się aparaturą stosowaną w fizykoterapii, urządzeniami do kinezyterapii
i sprzętem rehabilitacyjnym,
− przewidzieć skutki działania aparatów stosowanych w fizykoterapii,
− podjąć współpracę z zespołem terapeutycznym.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawy kinezyterapii – metody, cele i zadania
4.1.1. Materiał nauczania
Cele i zadania kinezyterapii
Kinezyterapia – z języka starogreckiego, określona połączeniem dwóch wyrazów: kinez –
ruch, therapia – leczenie. Pochodzenie tej nazwy wskazuje, że ruch był w sposób
systematyczny stosowany w Starożytnej Grecji jak i u cywilizowanych ludów Starożytnego
Wschodu. Hipokrates – ojciec naukowej medycyny był propagatorem ruchu jako środka
leczniczego, dokonał próby usystematyzowania ćwiczeń i badał ich skutki.
Kinezyterapia jest podstawą rehabilitacji medycznej i obejmuje całość zagadnień
związanych z wykorzystaniem ruchu jako środka leczniczego.
Ruch – jako środek leczniczy działa na wszystkie narządy ludzkiego organizmu
i wymaga znajomości procesów fizjologicznych jakie zachodzą w organizmie pod wpływem
jego działania. Procesy te opierają się na funkcjach odruchowych układu nerwowego
i mechanizmie odczynu tkankowego. W Polsce znani twórcy kinezyterapii to: prof. Wiktor
Dega z Poznania i prof. Marian Waiss z Konstancina (dyrektor Centrum Rehabilitacyjnego
Schorzeń Narządów Ruchu).
Kinezyterapia określana jest również jako rehabilitacja ruchowa, ćwiczenia lecznicze,
usprawnianie.
Cele kinezyterapii to:
– przywrócenie osobie chorej lub niepełnosprawnej pełnej lub możliwie maksymalnej
sprawności fizycznej i psychicznej,
– przywrócenie prawidłowej ruchomości w stawach oraz siły i wytrzymałości mięśni,
– pobudzenie i poprawa czynności ośrodkowego układu nerwowego,
– poprawa czynności układu oddechowego i sercowo naczyniowego,
– korygowanie wad postawy,
– przystosowanie chorego do życia w przypadku trwałej niesprawności.
Zadania kinezyterapii to:
– ocena stanu funkcjonalnego chorego, czyli ustalenia rodzaju i stopnia dysfunkcji,
– dobór odpowiednich metod, środków, form i technik ćwiczeń,
– opracowanie programu ćwiczeń miejscowych i ogólnych służących do realizacji
programu rehabilitacji,
– wprowadzenie obiektywnych metod kontroli stanu funkcjonalnego chorego,
– zapobieganie powikłaniom ze strony układu krążeniowo – oddechowego,
– zapobieganie powikłaniom:
a) przykurczom,
b) odleżynom,
c) powikłaniom płucnym.
Metody kinezyterapii
Metody kinezyterapii to dostosowanie dokładnie opracowanych, niezmiennych wzorców
ruchowych do leczniczych potrzeb określonych jednostek chorobowych, czy jednorodnych
pod względem etiologii grup schorzeń.
Metody kinezyterapii powstały z chęci niesienia pomocy ludziom chorym. Umożliwiają im
odzyskanie utraconych statycznych i dynamicznych funkcji organizmu niezależnie od ich
przyczyny. Początkowo były stosowane w przypadkach zaburzeń ortopedycznych
i neurologicznych.

8
Obecnie metody kinezyterapii stosowane są w wielu innych obszarach medycyny:
kardiologii, internie, geriatrii, zatem mogą być wykorzystywane w każdej sytuacji zdrowotnej
pacjenta.
Metody kinezyterapii powstały pod koniec XIX i początku XX wieku. Twórcy metod
opracowywali proste schematy postępowania, które mogły być powtarzane przez osoby
przeszkolone, które odtwarzały ćwiczenia opracowane przez prekursora. Dlatego też do dnia
dzisiejszego wiele sposobów leczenia ruchem jest określanych nazwiskiem ich twórców, np.
metoda Butlera, Klapa, Vojty.
W literaturze fachowej przedstawione są liczne metody oraz próby ich klasyfikacji.
K. Walicki rozróżnił następujące metody:
– metody reedukcji nerwowo-mięśniowej (PNF, Bobath, Levitt),
– metody treningu oporowego (De Lorme’a i inni),
– metody różne (Weissa, Majocha, Koppa).
Dokonano również podziału metod według:
– zasięgu oddziaływania (miejscowe i ogólne),
– stopnia zaangażowania pacjenta (bierne i czynne),
– celu (powrót funkcji adaptacja do sytuacji),
– obecnego wykorzystania (historyczne i teraźniejsze),
– pochodzenia (polskie i zagraniczne).
Najnowszy podział przedstawił Janusz Orzech. Wyróżnił on następujące metody:
− metody redukcji nerwowo-mięśniowej,
− metody treningu oporowego.
J. Orzech jako metody uznał również ćwiczenia czynne w odciążeniu:
– ćwiczenia czynne w odciążeniu z oporem,
– ćwiczenia czynne oporowe,
– test mięśniowy Lovetta.
Kinezyterapię stosuje się w:
– schorzeniach i dysfunkcji narządu ruchu,
– zespole bólowym kręgosłupa,
– chorobach reumatoidalnych,
– niektórych chorobach układu oddechowego,
– zachowawczym leczeniu wad postawy,
– w chorobach neurologicznych.
Techniki stosowane w kinezyterapii obejmują bierne i czynne formy ruchu. Wybór
techniki powinien wynikać z oceny stanu funkcjonalnego pacjenta, w zależności od
umiejscowienia procesu patologicznego, choroby lub urazu.
Ćwiczenia lecznicze dzieli się na:
– miejscowe – wysiłki lokalne, np. ruch w stawie kolanowym,
– ogólne – wysiłek ogólny angażuje większą liczbę mięśni, co wpływa na ogólną
wydolność chorego, pobudza czynności układu krążenia i układu oddechowego [10].
Ćwiczenia bierne są to ruchy w stawach wykonywane przez fizjoterapeutę lub za
pomocą urządzeń do ciągłego ruchu biernego. Wykonuje się je w przypadku braku czynności
mięśni – porażenie wiotkie, spastyczne lub znaczny niedowład mięśni, ciężki stan chorego.
Należy zwrócić uwagę, aby ruch odbywał się tylko w ćwiczonym stawie, w pełnym zakresie
i we wszystkich płaszczyznach. Powinien być powtarzany wielokrotnie ok. 20 razy, zaleca się
również, aby ćwiczenia wykonywane były 1-2 razy dziennie. Ćwiczenia bierne zapobiegają
powstawaniu przykurczów, zmian patologicznych w stawach i tkankach okołostawowych,

9
atrofii mięśni, upośledzeniu ukrwienia i odżywiania. Wykonuje się je w pozycjach
izolowanych, ograniczając ruch do jednego stawu i jednej płaszczyzny ruchu, zawsze
w fizjologicznej osi stawu.
W ćwiczeniach biernych można zastosować następujące techniki:
1. Ćwiczenia bierne właściwe – wykonuje terapeuta – liczba powtórzeń ruchu w jednej
płaszczyźnie wynosi ok. 30 razy, wykonywane 2–3 razy w tygodniu
2. Ćwiczenia bierne z rozciąganiem tkanek okołostawowych – technika oparta na stymulacji
bodźców proprioceptywnych – pobudzających układ nerwowy przez rozciąganie mięśni
torebek stawowych i wiązadeł.
3. Ćwiczenia bierne z dociskiem powierzchni stawowych – pobudzanie błony maziowej do
wytwarzania mazi.
Wskazania do prowadzenia ćwiczeń biernych:
− porażenia i niedowłady mięśni szkieletowych,
− napięcie spastyczne mięśni,
− zabiegi chirurgiczne,
− unieruchomienie na wyciągach,
− leczenie złamań.
Przeciwwskazania do ćwiczeń biernych:
− wysoka temperatura ciała,
− ostry stan zapalny stawów lub otaczających go tkanek,
− stan po zwichnięciu i innych urazach stawowych,
− zakrzepowe zapaleni żył głębokich kończyn dolnych,
− zatory tętnicze płuc, zawał płuca lub serca,
− ciężki ogólny stan chorego.
Ćwiczenia bierne redresyjne – ćwiczenia te wykonuje się w celu rozciągnięcia
przykurczy tkanek okołostawowych. Przyczyny przykurczów tkanek okołostawowych to:
– upośledzenie ruchomości stawów,
– urazy mięśni,
– spastyczność mięśni,
– urazy więzadeł i torebek stawowych,
– długotrwałe unieruchomienie.
Ruch redresyjny powinien być wykonywany ostrożnie i przy akceptacji i pełnej
współpracy z chorym.
Ćwiczenia czynno-bierne – wykonywane są w następujący sposób: ruch bierny
wykonuje terapeuta, a czynne rozluźnienie mięśni ćwiczący pacjent (po zdjęciu gipsu,
choroby reumatyczne).
Ćwiczenia czynne – to ćwiczenia lecznicze, które wykonuje pacjent samodzielnie –
zastosowanie określonych metod treningu zależy od stany chorego, rodzaju choroby, zadań
i celów kinezyterapii. Siłę mięśni ocenia się testem Lovetta.
Ćwiczenia samowspomagane – są to ćwiczenia łączące grupy ćwiczeń biernych
i czynnych. Dla niesprawnych grup mięśniowych będą to odpowiednie działania bierne,
czynno-bierne czy czynne z odciążeniem. Dla zdrowych zespołów mięśniowych, które
powodują ruch niesprawnych siłowo części ciała są ćwiczeniami czynnymi i często z oporem.
Wspomaganie ruchu może mieć charakter bezpośredni albo pośredni. Wspomaganie ruchu
bezpośrednie to np.: zdrowa kończyna górna ćwiczy kończynę górną porażoną, „ćwiczy”
prowadząc ją przez zgięcia w zespole stawowym barkowo-ramiennym. Ćwiczenia

10
samowspomagane pośrednie są najczęściej wykonywane przy wykorzystaniu systemu
bloczkowego.
Ćwiczenia czynne w odciążeniu – są to ćwiczenia czynne, które polegają
na samodzielnym wykonywaniu ruchów w stawach przy odciążeniu ćwiczonego odcinka
ciała:
– podtrzymywanie kończyny w systemie bloczkowo-ciężarkowym,
– ćwiczenia w wodzie.
Ćwiczenia czynne z oporem:
– zadanie wzmacniające siłę mięśni,
– poprawa koordynacji nerwowo-mięśniowej.
Ćwiczenia oporowe wykonywane są na coraz nowocześniejszych przyrządach
i urządzeniach treningowych z regulacją ciężaru, oporu, prędkości, dystansu, z miernikami
tętna.
Ćwiczenia ogólnokondycyjne – są ukierunkowane na poprawę ogólnej kondycji
psychofizycznej chorych. Mogą być indywidualne i grupowe, dostosowane do stopnia
niepełnosprawności i rodzaju schorzeń. Ćwiczenia zespołowe mogą odbywać się w sali
gimnastycznej a indywidualne w łóżku chorego.
Ćwiczenia czynne to:
– ćwiczenia elongacyjne – dotyczą czynnego wydłużenia kręgosłupa w jego osi długiej
(okrągłe plecy) – gimnastyka korekcyjna,
– ćwiczenia czynne z oporem – wykonywanie ruchów w stawach i dodatkowo
pokonywanie oporu – metoda krótkich i długich ćwiczeń izometrycznych,
– ćwiczenia antygrawitacyjne – osiowe obciążenie kręgosłupa ponad siłę grawitacji
z dodatkowym ciężarem (np. zwis głowa w dół z obciążeniem),
– ćwiczenie z odciążeniem – eliminuje się ciężar kończyny przez jej odciążenie, używa się
do tego systemu podwieszek lub zanurzenie ciała w wodzie,
– ćwiczenia czynne z oporem w odciążeniu – zastosowanie zestawu ciężarkowo-
-bloczkowego,
– ćwiczenia synergistyczne – to ćwiczenia czynne z oporem, istota ćwiczenia polega na
wykorzystaniu zjawiska przerzutu funkcji fizjologicznych wywołaną pracą mięśni do
miejsc gdzie ruch jest niemożliwy,
– ćwiczenia izometryczne – świadome wywoływanie napięcia mięśni.
Ćwiczenia specjalne:
– ćwiczenia oddechowe – świadomie akceptowany wdech jak i wydech powietrza (wdech
nosem, wydech przez usta), ćwiczenie wykonuje się 5–6 razy,
– ćwiczenia relaksacyjne – zmniejszenie stanu napięcia psychofizycznego w całym ciele,
w technikach relaksacyjnych bierze się pod uwagę koncentrację, odprężenie, relaks
i medytacje,
– ćwiczenia prawidłowej postawy ciała – są to ćwiczenia korekcyjne, przydatne do ćwiczeń
metodą Hoppe,
– ćwiczenia w wodzie – ogólna poprawa kondycji, stosuje się w schorzeniach osłabienia
mięśni.

11
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy kinezyterapią?
2. Jakie są zadania kinezyterapii?
3. Jakie są cele kinezyterapii?
4. Kto w Polsce tworzył kinezyterapię?
5. Jakie znasz rodzaje ćwiczeń w kinezyterapii?
6. Kiedy należy stosować ćwiczenia czynne?
7. Jakie są wskazania do ćwiczeń biernych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadź ćwiczenia czynno-bierne, jakie mogą być wykonywane we współpracy
z fizykoterapeutą u pacjentki, lat 60, z nadmiernym napięciem mięśni wywołanym
unieruchomieniem po złamaniu kończyny dolnej lewej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić technikę ćwiczeń czynno-biernych,
2) zaplanować kolejność czynności, zgromadzić narzędzia i urządzenia niezbędne do
wykonania ćwiczenia,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) wykonać ćwiczenia zgodnie ze sporządzonym planem,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– przybory i przyrządy do ćwiczeń,
– fartuch ochronny,
– rękawiczki.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj ćwiczenia ruchowe, które mógłbyś przeprowadzić z grupą 10-ciu osób w wieku
40–55 lat.
1) określić zasady prowadzenia ćwiczeń ogólnousprawniających,
2) określić możliwości i ograniczenia chorych,
3) uwzględnić zadania kinezyterapii ogólnousprawniającej,
4) przygotować zestaw ćwiczeń ogólnousprawniających,
5) zaprezentować zaplanowane ćwiczenia na forum grupy,
6) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
– materace (10 sztuk),
– piłki lekarski 2kg (10 sztuk),

12
– woreczki z grochem (10 sztuk),
– drabinki szwedzkie.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie kinezyterapii?  
2) określić cele kinezyterapii?  
3) określić zadania kinezyterapii?  
4) określić miejsce kinezyterapii we współczesnej rehabilitacji?  
5) określić rodzaje ćwiczeń biernych?  
6) wymienić ćwiczenia stosowane w kinezyterapii?  
7) scharakteryzować metodykę ćwiczeń czynno-biernych?  

13
4.2. Fizykoterapia i patologia wysiłku i bezczynności
O wydolności fizycznej decydują:
− przemiany energetyczne w ustroju,
− sprawność termoregulacji,
− gospodarka wodno-elektrolitowa,
− poziom koordynacji nerwowo-mięśniowej,
− właściwa budowa ciała,
− czynniki psychiczne.
W medycynie sportowej i rehabilitacji poszukuje się uniwersalnych wskaźników
wydolności fizycznej, które w jak najlepszy sposób charakteryzowałyby zdolność wysiłkową
ludzi zdrowych i chorych.
Do najlepiej poznanych wskaźników można zaliczyć pułap tlenowy VO2 max.
Tolerancja wysiłkowa określa zakres zdolności organizmu do wykonywania pracy
fizycznej od momentu wystąpienia dyskomfortu do chwili potrzeby jej przerwania.
Intensywność wysiłku określa się według tzw. jednostki MET (metabolic equipment),
gdzie jeden MET wyraża jednostkę standardową odpowiadającą zużyciu 3,5 ml tlenu na
kilogram masy ciała. Jednostki te stosuje się dość często w badaniach wysiłkowych, EKG,
z wykorzystaniem bieżni ruchowej. Obserwuje się w trakcie zwiększenia intensywności
wysiłku skargi na stany zmęczenia, brak sił lub duszność wysiłkową.
Wykonywanie wysiłków statycznych ogranicza się siłą oporu do 15–20% maksymalnej
siły dowolnej. Zapobiegamy zmęczeniu i reakcji niekorzystnych ze strony układu
naczyniowo-sercowego. Omawiając tolerancję wysiłkową i uciążliwość ćwiczeń fizycznych
należy pamiętać o zmęczeniu mięśni. Zmęczenie mięśni to subiektywne odczucie
dyskomfortu przejawiające się spadkiem szybkości i siły skurczu.
U chorych, np.: w niewydolności krążenia, przy wysiłku, mięśnie szkieletowe pracują
w warunkach przewlekłego niedotlenienia i niedokrwienia, co powoduje dużą podatność na
zmęczenie a tym samym męczliwości tych chorych.
Mechanika mięśni
Głównym zadaniem mięśni jest wykonywanie pewnych ruchów dla osiągnięcia
określonych życiowych zadań ustroju. Mięśnie spełniają swe zadanie mechaniczne dzięki
przyczepom do kości połączonych ze sobą stawami. Każda kość stanowi dźwignię dla mięśni
do niej przytwierdzonych.
Odróżniamy:
− punkt oparcia – nieruchomy punkt, dookoła którego obraca się ramię dźwigni,
− siłę mięśniową mającą poruszać ramię dźwigni,
− opór, który musi być przezwyciężony.
Prawidłowa czynność mięśni opiera się na trzech właściwościach:
1) zdolność kurczenia się – jest to reakcja na bodziec nerwowy,
2) zdolność rozkurczania i rozciągania,
3) zdolność współdziałania z innymi mięśniami – koordynacja,
Mięśnie biorące udział w ruchu czynnym dzielimy na grupy:
1. Mięśnie odpowiadające za ruch – mięśnie agonistyczne – ich skurcz wprowadza w ruch
dany odcinek ciała.

14
2. Mięśnie przeciwdziałające – antagonistyczne – hamują ruch wykonywany przez
agnostów.
3. Mięśnie współdziałające przy ruchu – synergistyczne – współpracują one z agnostami
i pomagają w wykonywaniu ruchów.
4. Mięśnie stabilizujące – to te których skurcz i napięcie stabilizują sąsiednie stawy
i utrzymują w odpowiedniej pozycji.
Czynność ruchowa mięśni związana jest z impulsem nerwowym dopływającym
z komórek ruchowych, rogów przednich rdzenia kręgowego, których włókna tworzą tzw.
wspólną drogę końcową. Ośrodki wyższe układu nerwowego inicjują, koordynują i scalają
poszczególne elementy wykonywanych ruchów, zapewniając im płynność i precyzję. Ośrodki
dróg pozapiramidowych sterują postawą ciała i zapewniają sprawne wykonywanie ruchu.
Siła mięśni może być mierzona jako skurcz izotoniczny, podczas którego następuje
skrócenie włókien mięśniowych bez zmiany ich napięcia. Podczas skurczu izotonicznego
mierzona jest siła w czasie pełnego lub częściowego zakresu ruchu. W określonym ruchu
zazwyczaj bierze udział grupa mięśni i w warunkach skurczu izotonicznego pomiar dotyczy
raczej pracy niż siły mięśnia.
Odpowiednie dobranie testu mięśniowego daje obraz sprawności fizycznej osoby.
Testowanie służy do doboru odpowiednich ćwiczeń leczniczych oraz jest oceną wyników
usprawniania.
Do badań siły skurczu izotonicznego stosowane są różne techniki pomiarowe:
− ręczna manualna,
− sprężynowa,
− hydrauliczna-rtęciowa,
− pneumatyczna,
− metoda naprężania.
Wszystkie wyżej wymienione techniki, poza manualną, wymagają specjalnych aparatur.
Do oceny siły mięśni najczęściej stosuje się metodę Lovetta. Opiera się ona na badaniu
ręcznym poszczególnych mięśni w określonych pozycjach i określonym ruchu. W każdym
ruchu jest jeden mięsień, który głównie za tę część odpowiada. Stosując testowanie mięśni
metodą Lovetta poszukuje się specyficznych czynności dla danego mięśnia. Nie ma
izolowanego działania mięśnia, ale istnieją określone izolowane pozycje działania danego
mięśnia. W tych pozycjach wyłącza się działanie mięśni synergistycznych i wtedy porażenie
lub osłabienie badanego mięśnia wyraźnie się uwidacznia.
Lovett rozróżnia następujące stopnie siły mięśnia:
0 – brak czynnego skurczu mięśnia,
1 – ślad czynnego skurczu,
2 – wyraźny skurcz mięśnia i zdolność wykonywania ruchu przy pomocy badającego i przy
odciążeniu odcinka ciała prowadzonego w ruch przez dany mięsień,
3 – zdolność wykonania czynnego ruchu samodzielnie z pokonaniem ciężkości odpowiedniego
odcinka ciała,
4 – zdolność wykonywania czynnego ruchu z pewnym oporem,
5 – prawidłowa siła, tj. zdolność wykonania czynnego ruchu z pełnym oporem.
W technice testowania uwzględnia się następujące czynniki:
1) pozycję pacjenta – zazwyczaj stosuje się pozycje izolowane. Każda pozycja jest ściśle
określona dla badania siły poszczególnych mięśni, tj. leżąca lub siedząca,
2) stabilizację odcinka ciała, w obrębie którego leży badany mięsień – równe podłoże,
np. stół lub przytrzymywanie bliższego odcinka ręką badającego,

15
3) wykonanie czynności, testu – istotne jest właściwe określenie ruchu, czynności, której
wymaga się od pacjenta; bez udziału pacjenta badanie nie da wyniku,
4) zastosowanie oporu przy badaniu na siłę mięśnia „stopnia 4” – stosowany opór
odpowiedni do wieku i ogólnej sprawności.
Testowanie zależy od doświadczenia, wiadomości oraz zręczności badającego.
Upośledzenie lub zaburzenie funkcji narządów ruchu jest następstwem upośledzenia
możliwości sterowania czynnościami przez centralny układ nerwowy (CUN) a nie tylko
uszkodzenia samych narządów. W zależności od uszkodzenia CUN – ogniska patologicznego,
wyróżniamy kilka postaci hipertonii mięśniowej:
− spastyczność,
− sztywność mięśniowa,
− wzmożone napięcie,
− hipotonia mięśniowa.
Bezczynność
Postęp cywilizacji spowodował rozwój techniki a tym samym nie wymaga się w pracy
dużych wysiłków fizycznych. Brak pracy fizycznej i ruchu prowadzi do rozwoju chorób
cywilizacyjnych. Należą do nich stres, choroby układu krążenia, otyłość, dolegliwości
kręgosłupa, osteoporoza. Duża wypadkowość powoduje uszkodzenie ciała, a w ich
następstwie ograniczenie aktywności fizycznej.
Zmniejszenie aktywności ruchowej – hipokinezja – związana jest nie tylko ze stylem
życia i chorobami, które doprowadzają do bezruchu – akinezja. Ten stan może mieć charakter
ogólny, dotyczy całego ciała lub miejscowy, dotyczy części ciała. Ogólnoustrojowa
hipokinezja i akinezja dotyczy wszystkich układów, ale na pierwszym miejscu układu
krążenia w obrębie serca i krążenia obwodowego.
W układzie oddechowym – upośledzenie wentylacji – zmniejszenie pojemności życiowej
płuc. Powstaje w wyniku zmniejszenia siły mięśni oraz ruchów mięśni międzyżebrowych,
przepony i brzucha.
W obrębie układu kostnego może rozwinąć się osteoporoza oraz zmniejszenie masy
kostnej. Unieruchomienie powoduje brak bodźców do przepływu krwi co wpływa na
zakwaszenie środowiska i sprzyja przechodzeniu wapnia do krwi, skąd jest wypłukiwane, co
doprowadza do zaburzeń funkcji mięśni.
Akinezja powoduje upośledzenie działania mechanizmu odpornościowego – upośledza
wydolność fizyczną, gorszą adaptację do wysiłku układu krążenia, a koordynacja nerwowo-
-mięśniowa ulega upośledzeniu.
Zmiany lokalne dotyczą mięśni, osłabienia siły mięśni, zburzenia krążenia krwi, co prowadzi
do rozwoju niedowładów.
Zmiany troficzne dotyczą głównie mięśni (zaniki), skóry, a ich specyficznym odmianom są
tzw. przykurcze i zespoły algodystroficzne (bólowo-zanikowe).
Układ nerwowy – zaburzenia czucia powierzchownego i głębokiego oraz odruchowe
napięcie mięśni.

16
1. Jakie są zadania mięśni?
2. Jakie znasz techniki mierzenia siły mięśni?
3. Co nazywamy bezczynnością?
4. Jakie są skutki bezczynności?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wskaż najważniejsze skutki bezczynności. Ustal ćwiczenia dla osoby spędzającej dużo
czasu w pozycji siedzącej.
1) określić zasady ćwiczeń relaksacyjnych,
2) określić możliwości i ograniczenia,
3) przygotować zestaw ćwiczeń,
4) zaprezentować zaplanowane ćwiczenia na forum grupy,
5) ocenić poprawność wykonanych ćwiczeń.
− literatura z rozdziału 6 dotycząca skutków bezczynności,
− przybory do pisania,
− notatnik,
− sprzęt rehabilitacyjny.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj i wykonaj ćwiczenia czynne w odciążeniu dla pacjentki lat 30, z dysfunkcją
kończyny górnej – staw ramienny.
1) określić rodzaje ćwiczenia w odciążeniu,
2) zaplanować kolejność czynności,
4) wykonać ćwiczenie zgodnie ze sporządzonym planem,
5) ocenić poprawność wykonanych ćwiczeń.
− przybory i przyrządy do ćwiczeń,
− przybory do pisania,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca metod kinezyterapii.

17
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować stosowane techniki badania wysiłku fizycznego?  
2) określić prawidłową czynność mięśni?  
3) zdefiniować pojęcie bezczynności?  
4) określić skutki bezczynności?  
5) określić skutki zmęczenia mięśni?  

18
4.3. Metody leczenia fizykalnego
Fizykoterapia
Fizykoterapia jest działem współczesnej medycyny, zajmuje się stosowaniem metod
fizycznych w celach leczniczych, zapobiegawczych i diagnostycznych. Często dla
fizykoterapii używane są synonimy: fizjoterapia, terapia fizykalna, fizjatria, medycyna
fizykalna.
Historia fizjoterapii i balneoterapii sięga zamierzchłej przeszłości, w której człowiek
poszukując w otaczającej go przyrodzie środków leczniczych, odkrył leczniczy wpływ ciepła,
zimna, promieniowania słonecznego i wód mineralnych.
Metody stosowane w fizjoterapii polegają na wywołaniu fizjologicznych reakcji tkanek
za pomocą bodźców fizycznych np.: termicznych, mechanicznych, elektrycznych.
Postawą leczniczego działania zabiegów jest reakcja tkanek, a tym samym całego organizmu
na bodziec. Bodziec działa na zakończenia nerwów czuciowych, powoduje wiele odruchów
regulujących. Działając na komórki uwalnia z nich niektóre biologicznie aktywne związki,
w tym hormony tkankowe.
Ciepłolecznictwo
Leczenie ciepłem polega na dostarczaniu do ustroju energii cieplnej głównie drogą
przewodzenia i przenoszenia.
Sauna – stosuje się dla celów leczniczych i odnowy biologicznej. Jest kąpielą w gorącym
powietrzu o nieznacznej wilgotności.
Działanie sauny na ustrój – w fazie rozgrzewania polega na obciążeniu mechanizmów
termoregulacyjnych i wywołanie następczych zmian odczynowych w całym ustroju. Zmiany
te dotyczą skóry i błony śluzowej dróg oddechowych.
Występuje:
− podwyższenie przemiany materii,
− zwiększenie wydzielania potu,
− przyspieszenie oddychania,
− zwiększenie pojemności życiowej płuc i minutowej pojemności oddechowej,
− w wyniku hiperwentylacji obniżenie we krwi ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla,
a podwyższenie ciśnienia parcjalnego tlenu,
− rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry, zwężenie naczyń głębokich,
− wzrost wydzielania hormonów nadnerczy.
W fazie ochłodzenia dochodzi do zmniejszenia częstości akcji serca oraz podwyższenie
ciśnienia rozkurczowego.
Głównym wskaźnikiem do korzystania z sauny jest pielęgnacja ciała, odprężenie fizyczne,
zwiększenie wydolności organizmu.
Wskazania lecznicze to:
− przewlekłe schorzenia gośćcowe,
− choroby zwyrodnieniowe stawów,
− nadciśnienie tętnicze.
Przeciwwskazania lecznicze to:
− ostre i przewlekłe choroby zakaźne,
− ostre choroby gorączkowe,
− choroby przewlekłe: gruźlica, choroby nowotworowe, choroby nerek i wątroby,

19
− padaczka i stany psychotyczne,
− ciąża,
− choroby układu krążenia,
− jaskra.
Zabiegi cieplne przy użyciu parafiny
Najczęściej stosuje się okłady parafinowe i kąpiele ogólne. Parafina jest ciałem stałym,
temperatura topnienia wynosi 42–54°C (temperatura wrzenia 250°C). Cechuje ją duża
pojemność cieplna i małe przewodnictwo cieplne oraz powolne oddawanie ciepła do
otoczenia. Parafina tracąc ciepło wykazuje zmniejszenie objętości o 10–20% co powoduje
ucisk. Właściwość ta zwiększa przekazywanie tkankom ciepła, a zmniejsza odprowadzanie
ciepła z prądem krwi. Obecnie w warunkach domowych można stosować termożele,
np.: Neycare.
Wskazania do zabiegów parafinowych to:
− leczenie stanów zapalnych stawów,
− leczenie tkanek miękkich kończyn.
Przeciwwskazania do zabiegów parafinowych to:
− choroby alergiczne skóry,
− osteoporoza.
Leczenie zimnem – krioterapia
Leczenie zimnem polega na obniżeniu temperatury tkanek. W zależności od
zastosowanej metody, oziębienie tkanek zachodzi drogą przewodzenia lub przenoszenia ich
energii cieplnej do użytego w danej metodzie środka oziębiającego o odpowiednio niskiej
temperaturze.
Zabiegi z zastosowaniem zimna o temperaturze 0°C i poniżej zaliczane są do krioterapii.
Zabiegi, w których temperatura wody wynosi 8–20°C są zaliczane do metod leczenia zimnem
– zimnolecznictwo.
Zabiegi lecznicze z wykorzystaniem niskich temperatur dzieli się na miejscowe i ogólne.
Celem zabiegów miejscowych jest obniżenie temperatury skóry i tkanek głębiej położonych.
Proces oziębienia tkanek jest złożony, przebiega w dwóch fazach, pierwsza faza to zwężenie
naczyń krwionośnych, w drugiej fazie rozszerzenie naczyń, co w efekcie daje szereg reakcji
termoregulacyjnych, tym samym pobudza organizm do działań obronnych.
Miejscowo stosuje się zimne okłady lub zawijania – używa się chust oziębionych do
żądanej temperatury albo worków gumowych z lodem lub zimną wodą.
W celu oziębienia miejscowego stosuje się również gazy:
− ciekły chlorek etylu – działa silnie oziębiająco, wykorzystuje się do znieczulenia
w małych zabiegach chirurgicznych,
− ciekły azot,
− CO2,
− nadmuch zimnego powietrza.
Wskazania do stosowania zimnych zabiegów miejscowych to:
− choroby narządu ruchu,
− stany po urazach,
− obrzęk po zwichnięciu i po złamaniu kończyn,
− ostre zapalenie tkanek miękkich okołostawowych,
− choroby układu nerwowego.

20
Przeciwwskazania do stosowania zimnych zabiegów miejscowych to:
− nadwrażliwość na zimno,
− popromienne zmiany na skórze,
− zapalenie miedniczek nerkowych,
− zespół Raynauda.
Ogólna terapia zimnem stosowana jest przy użyciu ciekłego azotu. Zabieg zlecany przez
lekarza, pacjent przechodzi kwalifikację. Bezpośrednio przed zabiegiem mierzone jest
ciśnienie tętnicze krwi. Zabieg wykonywany jest w kriokomorze.
Ważne jest przygotowanie pacjenta do zabiegu – kostium kąpielowy, drewniaki, ciepłe
skarpetki, czapka, maseczka na usta i nos. Czas pobytu w komorze właściwej wynosi 120–
–180 sekund (temperatura od – 110 do – 160°C). Chory po zabiegu powinien udać się na
kinezyterapię.
Działanie zabiegu to:
− zmniejszenie napięcia mięśni,
− wzrost hormonów tkankowych,
− silne przekrwienie skóry,
− działanie przeciwbólowe.
Wskazania do krioterapii to:
− reumatoidalne zapalenie stawów,
− dyskopatia,
− zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa,
− zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa,
− odnowa biologiczna.
Przeciwwskazania do krioterapii to:
− nadwrażliwość na zimno,
− stany gorączkowe,
− niewydolność krążenia,
− zmiany miażdżycowe tętnic,
− zakrzepy, zatory żylne,
− otwarte rany i owrzodzenia na skórze.
Wodolecznictwo
Wodolecznictwo, zwane hydroterapią to działanie wody na ustrój człowieka. Woda
stosowana jest we wszystkich stanach skupienia – ciecz, lód oraz para wodna. Woda
wykorzystywana jest jako nośnik bodźców fizycznych i chemicznych, a podstawą leczniczego
jej działania jest czynnik termiczny. Ważną rolę w oddziaływaniu na ustrój zabiegów
wodoleczniczych odgrywają również czynniki mechaniczne, do których zalicza się ciśnienie
hydrostatyczne, hydrodynamiczne, wypór oraz lepkość i spójność wody. Wodolecznictwo
obejmuje około 120 różnych zabiegów o profilu leczniczym, profilaktycznym
i rehabilitacyjnym.
Przeciwwskazania do hydroterapii to:
− wahania ciśnienia krwi,
− nadwrażliwość na bodźce ciepłe i zimne,
− nietrzymanie moczu lub kału,
− wzrost tętna powyżej 100 uderzeń/minutę.

21
Tabela 1. Podział zabiegów wodoleczniczych [8]
Z wykorzystaniem ciśnienia
hydrostatycznego wody
Z wykorzystaniem ciśnienia
hydrodynamicznego wody
Za
pośrednictwem
tkaniny
Bez ciśnienia
wody
Kąpiele całkowite
Kąpiele częściowe
Kąpiele kinezyterapeutyczne
Masaż wodny
Kąpiele perełkowe
Kąpiele tlenowe
Kąpiele aromatyczne
Kąpiele elektro-wodne
Polewania
Natryski stałe
Natryski ruchome
Zmywania
Nacierania
Szczotkowanie
Oklepywanie
Zawijania
Okłady
Kompresy
Sauna
Kąpiele parowe
Tabela 2. Wpływ zabiegów wodoleczniczych o różnej temperaturze na układy i narządy ustroju [5]
Układ/narząd
Krótkotrwałe zabiegi
przy użyciu wody
zimnej
Zabiegi przy użyciu
wody ciepłej
Zabiegi przy użyciu
wody gorącej
Naczynia krwionośne
powierzchowne
skurcz naczyń skórnych
z następczym ich
rozszerzeniem
rozszerzenie naczyń
skóry i naczyń
podskórnych
krótkotrwałe zwężenie
naczyń z następczym ich
rozszerzeniem
Naczynia krwionośne
głębokie
odczyn drogą odruchową zgodnie z prawem Dastre’a-Morata
Czynność serca zwolniona przyspieszona przyspieszona
Ciśnienie krwi podwyższone obniżone obniżone
Krew
zabiegi ogólne:
zwiększenie liczby krwinek
czerwonych i białych we
krwi naczyń obwodowych
zabiegi miejscowe:
zwiększenie liczby krwinek
białych w miejscu zabiegu
zabiegi ogólne:
bez zmian
zabiegi miejscowe:
zwiększenie liczby
krwinek białych
w miejscu zabiegu
zabiegi ogólne:
pozorne zwiększenie
liczby krwinek
czerwonych i białych
zabiegi miejscowe:
zagęszczenie krwi na
skutek obfitego pocenia
się
Układ oddechowy
zwolnienie i pogłębienie
oddechu
przyspieszenie
i spłycenie oddechu
przyspieszenie
i pogłębienie oddechu
Układ nerwowy
zwiększenie pobudliwości
obwodowych nerwów
czuciowych i ruchowych
zmniejszenie
pobudliwości układu
nerwowego
zmniejszenie
pobudliwości
obwodowych nerwów
czuciowych
Nerki
wzmożenie czynności
wydzielniczej
wzmożenie czynności
wydzielniczej
może wystąpić
zmniejszenie czynności
wydzielniczej
Wydzielanie potu
zmniejszone lub
zahamowane
wzmożone silnie wzmożone
Gruczoły przewodu
pokarmowego
zwiększone wydzielanie zmniejszone wydzielanie zmniejszone wydzielanie
Mięśnie szkieletowe wzmożenie napięcia zmniejszenie napięcia
znaczne zmniejszenie
napięcia
Przemiana materii
wzmożenie w celu
wyrównania utraty ciepła
nieznaczne wzmożenie wzmożenie
Prawo Dastre’a-Morata – bodźce termiczne (zimno, ciepło) działając na duże
powierzchnie skóry powodują przeciwne do naczyń skóry zachowanie dużych naczyń
krwionośnych klatki piersiowej i jamy brzusznej. Zatem zgodnie z tym prawem, jeśli
naczynia skóry pod wpływem ciepła ulegają rozszerzeniu, to duże naczynia klatki piersiowej

22
i jamy brzusznej ulegają zwężeniu. Natomiast, gdy pod wpływem zimna naczynia krwionośne
skórne ulegają zwężeniu to duże naczynia klatki piersiowej i jamy brzusznej rozszerzają się.
Odczyn naczyń krwionośnych nerek, śledziony i mózgu jest taki jak odczyn naczyń skórnych.
Światłolecznictwo
Światłolecznictwo jest działem fizykoterapii, w którym wykorzystuje się promienie
podczerwone, widzialne oraz nadfioletowe i promienie słoneczne (helioterapia).
W lecznictwie światłem wykorzystuje się lampy i urządzenia do naświetlania. Najczęściej
wykorzystywana jest lampa Sollux, do której używa się filtry. Filtr dobiera się w zależności
od wskazań leczniczych.
Niebieskie promieniowanie widzialne (filtr niebieski) działa uśmierzająco na ból, tym
samym stosuje się w leczeniu nerwobólów i przeczulicy. Promieniowanie podczerwone – IR
(filtr czerwony) dzielimy na krótkofalowe, średniofalowe i długofalowe. Działanie promieni
podczerwonych zależy od długości fal działających na skórę. Leczenie promieniami IR
stosuje się w stanach zapalnych i źle gojących się ranach.
Wpływ biologiczny promieniowania na ustrój to działanie ciepła, które powoduje:
− rozszerzenie naczyń skórnych,
− zmniejszenie napięcia mięśni,
− podwyższenie progu odczuwania bólu,
− wzmożenie przemiany materii,
− pobudzenie receptorów skóry.
Przeciwwskazania do leczenia światłem:
− czynna gruźlica płuc,
− skłonność do krwawień,
− zaburzenia krążenia w kończynach dolnych,
− wyniszczenie organizmu.
Stosowanie promieni nadfioletowych
Działanie promieni nadfioletowych na ustrój jest związanie z reakcjami
fotochemicznymi. Należy do nich: powstanie rumienia fotochemicznego w skórze, tworzenie
w niej pigmentu, wytwarzanie witaminy D, działanie bakteriobójcze.
Stosowanie promieni na skórę powoduje lepsze ukrwienie, skóra jest bardziej elastyczna
i mniej podatna na zakażenia. Promienie te stosuje się w leczeniu ran i trudno gojących się
owrzodzeń np.: żylakowatość goleni.
Działanie ogólne promieni na ustrój to:
− wzmożona przemiana materii (wpływ na przemianę cholesterolu),
− przemiana mineralna (unormowanie stosunku wapnia do fosforu),
− pobudzenie gruczołów wydzielania wewnętrznego,
− układ oddechowy (zwiększenie wykorzystania tlenu),
− układ krążenia (obniżenie ciśnienia krwi),
− układ krwiotwórczy (zwiększenie liczby krwinek),
− zwiększenie odporności na zakażenia,
− przeciwdziała nie krzywicy.

23
Do emitowania tych promieni stosuje się terapeutyczne lampy kwarcowe.
Wskazania do stosowania promieni nadfioletowych:
− choroby gardła i nosa,
− krzywica,
− gościec tkanek miękkich,
− łuszczyca,
− utrudniony zrost kości,
− stany rekonwalescencji,
− niedoczynność gruczołów wydzielania wewnętrznego,
− dychawica oskrzelowa,
− nerwobóle rwy kulszowej,
− zwyrodnienia dużych stawów,
− owrzodzenia troficzne,
− trądzik pospolity,
− czyraczność,
− łysienie plackowate,
− trudno gojące się rany.
Przeciwwskazania do stosowania promieni nadfioletowych:
− nowotwory,
− nadczynność gruczołu tarczowego,
− cukrzyca,
− wzmożone pobudzenie układu nerwowego,
− miażdżyca naczyń przebiegająca z nadciśnieniem,
− zapalenia ogniskowe
− padaczka.
Helioterapia
Helioterapia – leczenie promieniami słonecznymi odbywa się w zależności od pory roku
szczególnie w porach letnich na plażach morskich, zimą w górach. W sposób sztuczny można
korzystać z „promieni słonecznych” w solarium. Działanie promieni słonecznych ma ogólny
wpływ na człowieka, na jego skórę i na ogólny stan psychofizyczny. Działanie na skórę
powoduje odczyn ogólny, wywołując wzmożoną przemianę materii, pobudzenie czynności
krwiotwórczych, zwiększenie odporności, pobudzenie gruczołów wydzielania wewnętrznego,
działa na układ kostny.
Odczyny niekorzystne to:
− intensywny rumień skóry,
− uczucie ogólnego rozbicia,
− bóle głowy,
− gorączka.
Wskazania do leczenia helioterapią:
− gruźlica kostno-stawowa,
− gruźlica dróg moczowych,
− gruźlica węzłów chłonnych,
− przewlekłe zapalenie stawów,
− przewlekły nieżyt górnych dróg oddechowych,
− łuszczyca,

24
− czyraki,
− zaburzenia wzrostu kości u dzieci.
Przeciwwskazania do leczenia helioterapią:
− gruźlica płuc,
− stany nowotworowe,
− nadczynność gruczołu tarczowego,
− zaawansowana miażdżyca.
Biostymulacja promieniowaniem laserowym
Dział fizykoterapii, w którym do celów leczniczych wykorzystuje się laser (wzmocnienie
światła przez stymulowaną emisje promieniowania). Działanie promieni laserowych zależy
od długości fal emitowanego promieniowania. Zakres widzialny promieniowania laserowego
ma szczególnie korzystny wpływ na gojenie ran i owrzodzeń, natomiast zakres głęboko
wnikających fal zwiększenie unaczynienia i szybkie formowanie się kostniny w miejscu
złamania. Działanie terapii polega na pobudzeniu procesów metabolicznych.
Wskazania do stosowania terapii laserowej to:
− trudno gojące się rany,
− przewlekłe stany zapalne,
− zapalenia okołostawowe,
− owrzodzenia i odleżyny,
− utrudnione zrastanie się kości,
− zespoły powstałe w wyniku przeciążenia mięśni,
− neuropatia cukrzycowa,
− nerwobóle nerwów obwodowych.
Przeciwwskazania do stosowania terapii laserowej to:
− zaburzenia krążenia w kończynach dolnych,
− wyniszczenie organizmu.
Elektrolecznictwo
Jest to dział fizykoterapii wykorzystujący w celach leczniczych różnego rodzaju prądy:
stały, impulsowy małej i średniej częstotliwości. Prąd stały używa się do zabiegu
galwanizacji.
Zabieg należy wykonywać ściśle przestrzegając wskazań lekarskich. Dawkowanie
natężenia należy korygować w trakcie zabiegu na podstawie doznań chorego w czasie
przepływu prądu. Zabiegi galwanizacji wykonuje się w cyklu leczenia obejmujące od 10–20
zabiegów.
Zabiegi te stosuje się w leczeniu schorzeń, jak:
− nerwobóle,
− przewlekłe zapalenie nerwów,

25
− zwyrodnienie kręgosłupa,
− dyskopatia.
Diatermia krótkofalowa
Diatermia krótkofalowa – polega na przegrzaniu tkanek pod wpływem pola
magnetycznego wielkiej częstotliwości.
W diatermii krótkofalowej wyróżnia się dwie metody:
− metoda kondensatorowa,
− metoda indukcyjna.
Zabiegi polegają na przykładaniu elektrod i przepływie między nimi pola
magnetycznego. Działanie diatermii krótkotrwałej opiera się na wpływie ciepła na tkanki
ustroju, ciepło wytwarzane jest wewnątrz tkanek – jest to ciepło endogenne.
Do najważniejszych działań leczniczych wytworzonego w tkankach ciepła należy:
− rozszerzenie naczyń krwionośnych,
− zwiększenie przepływu krwi,
− przyspieszenie komórkowej przemiany materii,
− działanie przeciwzapalne,
− obniżenie napięcia mięśni.
Dawkowanie pola elektrycznego lub magnetycznego ustala się na podstawie:
− rodzaju umiejscowienia procesu chorobowego,
− czasu trwania zabiegu,
− odczuwania przez chorego ciepła.
Czas trwania zabiegu 5–20 minut w zależności od wskazań i zastosowanej dawki.
Wskazania do diatermii krótkofalowej:
− stany zapalne ostre i przewlekłe,
− nerwobóle,
− przewlekłe zapalenie zatok,
− zapalenie ucha.
Przeciwwskazania do diatermii krótkofalowej:
− nowotwory,
− gruźlica płuc,
− skłonności do krwawień,
− stany ropne ucha,
− żylaki goleni.
Ultradźwięki
Ultradźwięki są to drgania mechaniczne o częstotliwości przekraczającej granicę
słyszalności ucha ludzkiego. W leczeniu stosuje się ultradźwięki o częstotliwości 800, 1000,
2400, 3000 kHz. Naddźwiękowienie – ten zabieg wykonuje się przy użyciu głowicy ruchomej
lub nieruchomej. Czas zabiegów ultradźwiękowych jest zróżnicowany i zależy od metody
i zaleceń lekarza. Pełen cykl leczenia obejmuje 12–15 zabiegów wykonywanych co drugi
dzień.

26
Wskazania do stosowania ultradźwięków:
− zespoły bólowe,
− zespoły bólowe rwy kulszowej,
− zespół bolesnego łokcia,
− ostrogi kości piętowej.
Przeciwwskazania do stosowania ultradźwięków:
− ciężki stan chorego z wyniszczeniem,
− czynne procesy gruźlicze.
Jonoforeza
Jonoforezą lub jontoforezą nazywa się zabieg elektryczny polegający na wprowadzeniu
do tkanek za pomocą pola elektrycznego jonów działających leczniczo. Do jonoforezy używa
się tylko związki chemiczne, które ulegają dysocjacji elektrolitycznej (elektrolity).
Zachodzący w roztworach wodnych proces polega na rozpadzie cząsteczek elektrolitów, czyli
soli, kwasów i zasad, na dodatnio lub ujemnie naładowane cząsteczki lub atomy, zwane
jonami. Proces ten nazywa się dysocjacją elektrolityczną. Proces rozpadu cząsteczek
elektrolitu wykorzystuje się w jonoforezie do wprowadzenia ich do tkanek siłami pola
elektrycznego.
Gdy wprowadzimy do roztworu elektrolitycznego dwie elektrody połączone z biegunami
źródła prądu stałego, to część jonów będzie podążać ku katodzie, a część ku anodzie
w zależności od posiadanego ładunku elektrycznego. Właściwość ta została wykorzystana na
podział jonów na kationy – jony dodatnie (dążą do katody) i aniony – jony ujemne (dążą do
anody).
Wykonując zabieg stosuje się podkład z gazy nasyconej roztworem wodnym związku
chemicznego ulegającego dysocjacji na jony, z których jeden powinien być wprowadzony do
tkanek. Podkład wraz z elektrodą z folii czynnej umieszcza się na skórze oczyszczonej z ciał
tłuszczowych (przemycie skóry alkoholem). Jeśli wprowadzamy do skóry jon, który jest
anionem, to należy przyłożyć biegun ujemny źródła prądu stałego, gdy jon jest kationem
postępuje się odwrotnie. Drugą elektrodę zamykającą obwód prądu umieszcza się w dużej
odległości od elektrody, spod której jony mają wnikać do skóry.
Działanie lecznicze jonoforezy jest złożone.
Polega między innymi na:
− leczniczym działaniu jonów,
− wpływie na tkanki bieguna prądu stosowanego w jonoforezie,
− oddziaływaniu odruchowym na narządy położone głębiej.
Wskazania do jonoforezy:
− blizny, przykurcze bliznowate (jonoforeza jodu),
− utrudniony zrost kości, obwodowe zaburzenia naczyniowe (jonoforeza wapnia),
− nerwobóle, zespoły rwy kulszowej, bóle głowy (jonoforeza prokainy),
− samorodna sinica kończyn, odmroziny, przewlekłe stany zapalne stawów (jonoforeza
histaminy),
− stany zapalne gałki ocznej (jonoforeza epinefryny),
− bakteryjne zapalenie skóry i tkanek miękkich (jonoforeza antybiotykowa).

27
Przeciwwskazania do jonoforezy:
− ogólny zły stan somatyczny,
− choroby nowotworowe.
Czas trwania jonoforezy zależy od rodzaju leku, stanu chorobowego i osobniczej
wrażliwości na prąd elektryczny (najczęściej 15–20 minut).
Zabiegi wykonuje się według wskazań lekarza – codziennie lub co drugi dzień, cykl leczenia
to 10–20 zabiegów.
Aparaty stosowane do jonoforezy: Diatynamik, Interdynamik.
Wziewania
Wziewanie lub inhalacja to metoda leczenia polegająca na wprowadzeniu leków do
układu oddechowego z zastosowaniem urządzeń wytwarzających aerozole lecznicze.
Działanie aparatur polega na rozproszeniu leku za pomocą stężonego powietrza lub za
pomocą ultradźwięków. Zabiegi inhalacyjne wykonywane są w odpowiednio
przystosowanych i wyposażonych pomieszczeniach nazwanych inhalatorniami.
Przeprowadzając zabieg inhalacji należy pamiętać o zachowaniu higieny, szczególnie
końcówek ustnych i donosowych oraz przewodów powietrznych. Elementy te powinny być
po każdym zabiegu wymienione, a po wymyciu z dodatkiem detergentu poddane
wyjałowieniu. Pomieszczenia inhalatornii muszą być wyposażone w urządzenia wentylacyjne
i odpowiednio ogrzane.
Balneoterapia
Balneoterapia jest to dział lecznictwa, w którym wykorzystuje się wody mineralne oraz
peliody. Wody lecznicze zawierają składniki mineralne lub składniki swoiste o szczególnej
aktywności farmakologicznej. Lecznicze właściwości wód mineralnych wykorzystywane są
w lecznictwie uzdrowiskowym. W Polsce wody lecznicze występują w czterech regionach:
1. Karpaty – wody chlorkowo-wodorowęglowo-sodowe (Iwonicz).
2. Obszar morskich osadów miocenu – wody siarczkowe (okolice Krakowa) oraz wody
siarczanowo-wapniowo-siarczkowe (Krzeszowiec).
3. Sudety – występują pokłady wody wodorowo-węglowo-wapniowe (Polanica),
wodorowo-węglowo-sodowe (Szczawnica), wody radoczynne-siarczkowe (Lądek).
4. Niż Polski – występują wody chlorkowo-sodowe (Połczyn, Kołobrzeg) oraz wody
żelaziste (Nałęczów).
Wody mineralne stosowane są w kuracji pitnej. Działanie ich jest pobudzające na cały
układ pokarmowy, układ moczowy, krwiotwórczy i wydzielania gruczołów dokrewnych.
Wody lecznicze stosowane są również w kąpielach, najczęściej są to kąpiele solankowe,
kwasowęglowe oraz siarkowe. Kąpiele mogą być stosowane w systemie leczenia
uzdrowiskowego jak i poza uzdrowiskowo.
Kąpiele solankowe wykonuje się w stanach zapaleń przewlekłych stawów, leczeniu
nerwic, bezsenności.
Kąpiele kwasowęglowe wykonuje się dla wyrównania ciśnienia krwi, stany
po przebytych zapaleniach, zaburzenia krążenia obwodowego.
Kąpiele siarkowodorowe mogą być ogólne i częściowe.
Wskazania to:
− zapalenie stawów,
− zapalenie nerwów i nerwobóle,
− łuszczyca,
− pokrzywka.

28
Borowina
Borowina to torf leczniczy, który stosuje się do kąpieli, zawijań i okładów. Mechanizm
działania leczniczego polega na oddziaływaniu cieplnym i mechanicznym – ucisk masy
borowinowej na skórę oraz działaniu związków chemicznych i ciał o charakterze hormonów.
Najczęściej wykonuje się okłady borowinowe – ogrzaną borowinę nakłada się na skórę owija
ceratą, a następnie kocem. Czas trwania zabiegu wynosi 20–30 minut.
Wskazania do zabiegu:
− nerwobóle,
− zapalenie stawów,
− zwyrodnienie kręgosłupa,
− choroby ginekologiczne.
Przeciwwskazania:
− choroby serca i krążenia,
− miażdżyca,
− skłonności do krwawienia,
− choroby nowotworowe.
Klimatologia
Wykorzystanie czynników klimatu do profilaktyki i leczenia odbywa się
w uzdrowiskach. Jest to element zmiany klimatu, w którym człowiek żyje i pracuje. Klimat
ośrodków uzdrowiskowych jest wolny od zanieczyszczeń powietrza lub okresowo od
alergenów roślinnych. Przebywając świadomie na „powietrzu” zażywamy kąpieli
powietrznych, na organizm działa temperatura, wilgotność i ruch powietrza (wiatr oraz
promienie słoneczne).
Ważne jest czy ta kąpiel powietrzna zażywana jest w ruchu czy w spoczynku
(leżakowanie). Sam fakt przebywania na „powietrzu” działa na nas hartująco, wpływa na
pracę serca, ciśnienie krwi i pogłębia oddech. Działa również zapobiegawczo na choroby
układu oddechowego.
Zmiany klimatu od dawna zalecane były ludziom chorym na gruźlicę, niedokrwistość,
osobom skłonnym do przeziębień.
Walory klimatu nadmorskiego – obecność jodu w powietrzu, wilgotność, nasłonecznienie
i ruch powietrza.
Walory klimatu górskiego – czystość powietrza, nasłonecznienie (szczególnie w zimie),
porywcze wiatry fenowe zwane wiatrem halnym.
1. Co nazywamy fizykoterapią?
2. Jakie są zadania fizykoterapii?
3. Jakie znasz techniki fizykoterapii?
4. Co nazywamy ciepłolecznictwem?
5. Kiedy należy stosować zabiegi z ciepłolecznictwa?
6. Co nazywamy wodolecznictwem?
7. Jakie znasz metody leczenia światłem?
8. Kiedy należy stosować leczenie lampą Sollux?
9. Kiedy należy stosować zabiegi z borowiny?
10. Jakie są wskazania do leczenia uzdrowiskowego?

29
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadź zabieg – okład parafinowy na staw łokciowy, jaki może być wykonany przy
współpracy z fizykoterapeutą u chorej lat 30.
1) określić technikę wykonania zabiegu,
3) zgromadzić przybory i przyrządy do zabiegu,
5) wykonać zabieg zgodnie ze sporządzonym planem,
6) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
− kuchnia parafinowa,
− parafina,
− pędzel,
− papier woskowy,
− cerata,
− kocyk,
− zegar.
Ćwiczenie 2
Przeprowadź zabieg na okolicę krzyżowo-lędźwiową z techniki światłolecznictwa, lampą
Sollux, jaki może byś wykonany we współpracy z fizykoterapeutą u chorej lat 60.
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące fizykoterapii,
2) określić kolejność czynności i urządzenia niezbędne do wykonania zabiegu,
4) wykonać zabieg zgodnie ze sporządzonym planem,
− przybory i przyrządy do zabiegu,
− lampa Sollux,
− okulary,
− zegar.

30
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie fizykoterapii?  
2) określić cele fizykoterapii?  
3) określić zadania fizykoterapii?  
4) określić techniki zabiegów wykonywanych w fizykoterapii?  
5) określić wskazania do leczenia ciepłolecznictwem?  
6) określić wskazania do leczenia światłem?  
7) określić wskazania do zabiegów wodoleczniczych?  
8) wymienić zalety leczenia klimatycznego?  

31
4.4. Działanie najczęściej stosowanych aparatów w fizykoterapii
Fizykoterapia jako dział lecznictwa wykorzystuje występujące w przyrodzie naturalne
czynniki fizyczne jak: czynniki termiczne, promieniowanie słońca oraz czynniki wytwarzane
przez różnego rodzaju urządzenia np.:
− dostarczające ciepło,
− promieniowania świetlnego,
− promieniowania nadfioletowego,
− prądów małej, średnie i dużej częstotliwości,
− ultradźwięki.
Ważnym zadaniem fizykoterapii jest badanie właściwości leczniczych czynników
fizykalnych, naturalnych i sztucznych:
− opracowanie metod praktycznych,
− ocena leczniczego wpływu czynników fizycznych w stanie zdrowia i choroby,
− organizacja i działanie placówek lecznictwa fizykalnego,
− warunki bezpieczeństwa i higiena pracy w placówkach.
Czynniki fizyczne mogą być naturalne lub sztucznie wytwarzane przez odpowiednie
generatory. Energie będącą czynnikiem fizykalnym w zależności od właściwości działania
można podzielić na:
− czynniki termiczne – bodźce dla organizmu to ciepło wytwarzane w tkankach w wyniku
przepływu prądu o różnej częstotliwości,
− czynniki fotochemiczne – zależą od reakcji fotochemicznych – zachodzących w tkankach
pod wpływem działania promieni nadfioletowych,
− czynniki elektrokinetyczne – działanie prądu impulsowego – pobudzenie tkanki
nerwowej i mięśniowej, wynik pobudzenia to skurcz mięśni,
− czynniki elektrochemiczne – przepływ przez tkanki stałego prądu elektrycznego – powoduje
przeniesienie jonów i zmiany w ich stężeniu, co wpływa na chemizm tkanek,
− czynniki mechaniczne – oddziaływanie mechaniczne – takie jak ciśnienie hydrostatyczne
wody w czasie kąpieli, ultradźwięki, masaż, nacieranie,
− czynniki kinetyczne – ćwiczenia ruchowe bierne, wspomagane.
Działanie czynnika fizycznego na organizm jest złożone i zależy od:
− ilości energii,
− czasu działania energii,
− właściwości tkanek.
Do wykonywania zabiegów w fizykoterapii wykorzystuje się różne aparaty, które
obsługiwane są przez osoby do tego przygotowane, są to fizykoterapeuci.
Terapeuta zajęciowy może towarzyszyć wykonywaniu tych zabiegów, powinien znać
działanie aparatury wskazania do jej zastosowania, przepisy bhp.
Do zabiegów przy użyciu parafiny korzysta się z kuchni parafinowej. Składa się ona ze
zbiornika na parafinę oraz elektrycznego ogrzewania z układem termoregulacyjnym –

32
utrzymanie stałej temperatury parafiny. Parafina topi się w temperaturze 42–54°C. Używając
kuchni parafinowej należy przestrzegać przepisów bhp.
Do wykonania zabiegów krioterapii miejscowej używa się miedzy innymi aparatu Kriopol
R26, gdzie do schładzania używa się ciekły azot. Składa się on ze zbiornika na ciekły azot
wyposażonego w wentyl nastawczy, regulujący wpływ pozostawionego pod ciśnieniem gazu
ze zbiornika. Wentyl połączony jest z elektrycznym przewodem zakończonym dyszą, z której
wydobywa się mieszanina powietrza i rozcieńczonego azotu o temperaturze –100 do –180°C.
W czasie zabiegu należy wykonywać ruchy okrężne nad powierzchnią ciała objętym
zabiegiem – aby uniknąć odmrożenia. Gdy zabieg dotyczy stawu, można wykonywać ruchy
czynne, a po zabiegu ćwiczyć intensywnie.
Kriokomora używana jest do zabiegów krioterapii ogólnej. Składa się z dwóch
pomieszczeń – przedsionka, temperatura ok. –60°C, i komory właściwej, temperatura –110 do
–160 °C. Jednorazowo w komorze przebywa 5–7 osób, zabieg trwa do 3 minut. Ilość
zabiegów ustala lekarz, stan chorego poprawia się najczęściej po 10-ciu zabiegach.
Po zabiegu wskazane są również ćwiczenia kinezyterapeutyczne.
Lampy i urządzenia do naświetlań
Do naświetleń najczęściej używa się lampy Sollux, która produkowana jest w dwóch
wersjach: statywowej i stołowej. Składa się z głowicy, statywu, statywu na kółkach oraz
tubusa, który służy do skupienia wiązki promieni. Głowa lampy to obudowa promiennika,
w tylniej jej części znajduje się wyłącznik sieciowy i regulator napięcia, w przedniej szczelina
do osadzania filtru. Ustawienie głowicy na odpowiedniej wysokości uzyskuje się przy
pomocy pokrętła usytuowanego w miejscu połączenia z widełkami. Filtry zbudowane są
z prostokątnych płytek szklanych zamontowanych w metalowej ramce.
Stosując Lampy Sollux należy:
− ściśle przestrzegać zaleceń lekarza,
− przestrzegać przepisów bhp, aby nie doszło do porażenia prądem elektrycznym,
− chronić oczy chorego i pracownika okularami,
− nie dopuścić do oparzeń skóry.
Lampy kwarcowe
Stosowane lampy służą do wykonania zabiegów przy użyciu promieniowania
nadfioletowego i podczerwonego. Lampy kwarcowe wyposażone są w różne palniki o różnej
mocy. W stosowaniu energii promieniowania nadfioletowego ważnym warunkiem, aby
uzyskać efekt leczniczy, jest dawkowanie. Ogólnie przyjętym sposobem ustalenia dawki
promieniowania nadfioletowego jest metoda pośrednia, polegająca na ocenie wzrokowej
odczynu rumieniowego skóry – test biologiczny. Postawą do dawkowania stanowi dawka
progowa promieni nadfioletowych.
Stosując lampy kwarcowe należy znać zasady ich obsługi. Najważniejsze z nich to:
− kontrola uziemienia, izolacji przewodów i styków oraz ciągłości powłok lakierowanych,
− ustawienie lampy daleko od innych lamp i instalacji wodociągowej,
− unikać wstrząsania lampą, aby nie uszkodzić palnika,
− nie dotykać palnika,
− po zabiegu i wystygnięciu przemyć alkoholem,
− pomieszczenie, w którym wykonuje się naświetlanie musi być wietrzone.
Obecnie stosowane lampy lecznicze to międzyinnymi: Lampa statywowa Helios, Emita
VT-400, Sunlamp Professional, SunLamp 70UVA/LVB, Kromeyera (promieniowanie
nadfioletowe).

33
Lampy kwarcowe stosuje się również do wyjawiania powietrza, cieczy oraz ciał stałych.
Stosowane są w farmacji, medycynie i przemyśle (lampa Psorilux, urządzenie Dermalight).
Biostymulacja promieniami lasera
Dział fizykoterapii, w którym do celów leczniczych używa się promieniowanie lasera.
Lasery dzieli się według rodzajów zastosowania w nich ośrodka czynnego. Są zatem lasery
gazowe, półprzewodnikowe cieczowe oraz z zastosowaniem ciała stałego.
W laserach gazowych ośrodkiem czynnym są atomy gazów: hel lub neon i inne gazy
szlachetne. Pompowanie w tych laserach zachodzi przez energię wyładowań elektrycznych.
W laserach półprzewodowych – ośrodek czynny to złącze półprzewodnikowe,
pompowanie jest realizowane przepływem przez diodę prądu elektrycznego.
Lasery cieczowe tzw. lasery chylatowe, pompowanie odbywa się na drodze chemicznej.
Działanie biologiczne promieni lasera polega na zwiększeniu syntezy kolagenu białek
oraz kwasu rybonukleinowego. Zachodzą również zmiany w potencjale błony komórkowej
oraz pobudzenie w strukturze układu nerwowego. Usprawniana jest dysocjacja hemoglobiny,
co wpływa na zaopatrzenie tkanek w tlen. Działanie lecznicze lasera zależy od długości fali
emitowanego promiennika.
Aparaty laserowe składają się z dwóch podstawowych części:
− części zasilającej i kontrolnej (tzw. sterownik) – umożliwia nastawienie, obliczenie
i kontrolę promienników,
− części laserowej (aplikatora) – wytwarza promieniowanie laserowe i wyposażona jest
w końcówkę umożliwiającą aplikację wiązki laserowej.
Pracując z laserem należy:
− chronić oczy i skórę przed promieniowaniem bezpośrednim jak i rozproszonym,
− oznakować pomieszczenie, w którym wykonuje się zabiegi,
− kierować laser tylko na określone chore miejsce,
− laser uruchamia i obsługuje osoba przeszkolona i znająca zasady bezpieczeństwa.
Laser stosowany jest w chorobach skórnych, chorobach kostnych, w chirurgii
i okulistyce. Stosowane aparaty: LMP-3B, LMB-3A – terapia laserowa; LIS 1020, LMB-2C –
terapia laserowa promieniowaniem podczerwonym.
Galwanizacja – jest zabiegiem elektrycznym, którym wykorzystuje się prąd stały. Do tego
zabiegu stosuje się elektrody płaskie a także elektrody o specjalnym kształcie. Przepływ
prądu między elektrodami jest uzależniony od:
− rozmiarów elektrod,
− wzajemnego ułożenia,
− przewodnictwa różnych tkanek znajdujących się między elektrodami,
− odległości między elektrodami.
Dawkę natężenia prądu stałego ustala się w zależności od:
− powierzchni elektrody czynnej,
− czasu trwania zabiegu,
− rodzaju i umiejscowienia schorzeń,
− wrażliwości chorego na prąd elektryczny.
Rozwój elektroniki umożliwił wprowadzenie do leczenia fizykalnego nowoczesnych
aparatów, które wytwarzają prądy elektryczne małej częstotliwości.
Prądy te można podzielić na 3 grupy:
1. Prądy złożone z impulsów o przebiegu prostokątnym.

34
2. Prądy o przebiegu trójkątnym – działanie tych prądów wykorzystywane jest
w elektrostymulacji układu nerwowo-mięśniowego.
3. Prądy składające się z impulsów stanowiących połówkę sinusoidy.
Najczęściej stosowane aparaty to:
− Stymat S-120 – jest to aparat do terapii i diagnostyki zasilany prądem z sieci. Aparat
wytwarza prądy impulsywne o przebiegu regulowanym od kształtu prostokąta przez
trapez do trójkąta, jest przygotowany do elektrostymulacji mięśni porażonych kurczowo.
− Pulsotronic ST-4M – przeznaczony do leczenia prądami impulsowymi i galwanicznymi –
stosuje się ja w porażeniu wiotkim.
Do leczenia osób z porażeniem połowiczym stosuje się aparaty, które wyposażone są
w dwa obwody realizujące impulsy z opóźnieniem zgodnie z metodą Hufschmidta. Polega
ona na stymulacji porażonych kurczowo mięśni i ich antagonistów tzw. podwójnymi
impulsami elektrycznymi o przebiegu prostokątnym. Wykorzystuje się prądy małej
częstotliwości do normalizacji stanu napięcia mięśni antagonistycznych w stosunku do grupy
mięśni porażonych spastycznie. Opisana metoda polega na stymulacji mięśnia spastycznego
krótkimi impulsami, które wywołują jego skurcz, a następnie trwające bardzo krótko
rozluźnienie. Stosując w okresie rozluźnienia mięśnia spastycznego następny impuls na
mięsień antagonistyczny uzyskuje się jego skurcz w warunkach wyeliminowania oporu
stawianego przez mięsień porażony spastycznie. Do stosowania metody wykorzystuje się
zsynchronizowane ze sobą dwa stymulatory, których odrębne obwody generują impulsy
prostokątne (np. aparat Pulsotronic ST-5D).
Ultradźwięki
Aparat do leczenia ultradźwiękami wyposażony jest w głowicę ultradźwiękową
o powierzchni 5cm2
, emituje ultradźwięki o częstotliwości 1 MHz i jest przystosowany do
wytwarzania fali ultradźwiękowej w sposób ciągły i impulsowy o współczynniku wypełniania
25%, 50%, 75%. Natężenie jest regulowane w trybie ciągłym w zakresie 0–2 W na cm2
i w trybie impulsowym w zakresie 0–3 W.
Diatermia krótkofalowa – polega na przegrzaniu tkanek pod wpływem pola
elektrycznego lub magnetycznego.
Wyróżnia się dwie metody:
− metoda kondensatorowa,
− metoda indukcyjna.
Aparaty do terapii ultradźwiękowej to: Ultraton D200, Sonicator 730.
W metodzie kondensatorowej miejsce przegrzania poddaje się oddziaływaniu pola
elektrycznego wielkiej częstotliwości, zwartego między dwoma okładkami kondensatora.
Okładki te stanowią dwie elektrody, które za pomocą przewodu połączone są z aparatem do
diatermii krótkofalowej. Używane elektrody kondensatorowe mogą być: sztywne, miękkie,
specjalnego kształtu.
Trudno wymienić wszystkie metody fizykalne stosowane w leczeniu chorób. Cześć
z nich jest dzisiaj metodami rutynowymi, nieodzownymi do leczenia i stosowanymi
w rehabilitacji.
Stosowanie aparatów w zabiegach fizykoterapeutycznych powinno być zgodne z ich
przeznaczeniem a osoby wykonujące zabiegi powinny być przeszkolone (fizykoterapeuci).
1. Jakie znasz występujące w przyrodzie naturalne czynniki fizyczne?
2. Jakie znasz aparaty do leczenia zimnem?

35
3. Jakie znasz najczęściej stosowane lampy do naświetleń?
4. Jakie działanie ma diatermia krótkofalowa?
5. Jak ustala się dawkę natężenia prądu stałego?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ cele i zadania stosowanych w zabiegach lamp i urządzeń do naświetlania.
Wykonaj zabieg przy użyciu lampy Sollux u chorej lat 45, w nerwobólach okolicy
lędźwiowej.
1) odszukać w materiale dydaktycznym informacje o światłolecznictwie,
2) określić cele i zadania światłolecznictwa,
3) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
4) określić poprawność wykonania ćwiczenia,
5) przeprowadzić dyskusję w grupie.
− przybory i przyrządy do zabiegu,
− okulary ochronne,
− leżanka.
Ćwiczenie 2
Określ cele i zadania lecznicze z zastosowaniem krioterapii. Przeprowadź ćwiczenie
z zastosowaniem aparatu Kriopol R-26 do schładzania stawów kolanowych u kobiety lat 55.
1) określić zasady prowadzenia ćwiczenia,
2) określić możliwości i ograniczenia chorej,
3) przygotować aparat do wykonania ćwiczenia,
4) określić ćwiczenie kinezyterapeutyczne.
− gabinet rehabilitacyjny,
− aparat Kriopol R-26,
− krzesło,
− fartuch,
− rękawiczki.

36
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić czynniki fizyczne wykorzystywane w leczeniu?  
2) wymienić wskazania do stosowania zimna?  
3) wymienić wskazania do leczenia ciepłem?  
4) scharakteryzować działanie promieni lasera?  
5) wymienić najczęściej stosowane lampy do naświetleń?  
6) określić przepisy bhp przy używaniu lamp urządzeń do naświetlań?  

37
4.5. Fizykoterapia w rehabilitacji chorób narządu ruchu
Zabiegi fizykoterapeutyczne i kinezyterapeutyczne stosowane w wybranych działach
medycyny
Zabiegi fizykoterapeutyczne mają szerokie zastosowanie w leczeniu następstw uszkodzeń
narządu ruchu ze względu na skuteczność działania.
Narząd ruchu obejmuje stawy, więzadła i mięśnie, które łącznie stanowią efekt czynności
ruchowych. Uszkodzenie tego układu powoduje upośledzenie ruchu, unieruchomienie
w stawach, zesztywnienie, przykurcze. Stosowane zabiegi fizykoterapeutyczne dotyczą
wszystkich wymienionych elementów narządu ruchu.
Ciepło stosuje się w schorzeniach gdzie występuje napięcie mięśni, ból, przykurcz.
Stosowane jest jako ciepło suche, wilgotne – okłady, parafinowanie.
Stosowane zimno – krioterapia wskazana jest przy schorzeniach zwyradniających stawy.
Do leczenia zimnem w obrębie stawów wykorzystuje się działanie prądów, szczególnie
stałych, galwanizację. Do pobudzenia skurczów mięśni stosowane są przerywane impulsy
elektryczne. Prądy trójkątne pobudzają do skurczu mięśnie chore i porażone. Diatermia
i mikrofale stosuje się w przykurczach mięśniowych.
Stosowanie fizjoterapii w chorobach neurologicznych
Uszkodzenie układu nerwowego dzielimy na ogólne i ogniskowe.
Ogólne to zaburzenia:
− świadomości,
− zburzenia psychiczne,
− padaczka.
Objawy ogniskowe – niedowład lub porażenia połowicze:
− obejmuje połowę ciała po stronie przeciwnej w stosunku do uszkodzonej półkuli mózgu,
− połowicze zaburzenie czucia – zaburzenie mowy o typie afazji,
− liczne objawy dotyczące bólu głowy,
− zaburzenia równowagi.
Zabiegi stosowane w spastyczności:
1. Działanie temperatury:
− ogrzewanie – zmniejsza napięcie mięśni, obniża aktywność ruchową, powoduje
rozluźnienie mięśni,
− zimno – w celu obniżenia reakcji na bierne rozciąganie.
2. Elektroterapia – stosuje się pole magnetyczne niskiej częstotliwości.
3. Ćwiczenia w wodzie.
Zabiegi stosowane w niedowładach wiotkich:
1. Ocieplanie okolicy dotkniętej uszkodzeniem – stosuje się okłady parafinowe
i borowinowe.
2. Elektroterapia – promienie podczerwone, laser, diatermia.
3. Ćwiczenia w wodzie – ciepłe kąpiele.
Podczas wykonywania zabiegów z zastosowaniem ciepła i elektroterapii należy zwracać
uwagę, aby nie doszło do oparzeń (występuje zaburzenie czucia powierzchniowego).

38
Kinezyterapia powinna być stosowana w każdym przypadku uszkodzenia obwodowego
układu nerwowego. Początkowo ćwiczenia powinny być stosowane w pozycji leżącej lub
stojącej, dostosowane do miejsca i stopnia uszkodzenia oraz możliwości i potrzeb chorego.
Rozpoczynamy od ćwiczeń biernych i wspomaganych przechodząc stopniowo do ćwiczeń
czynnych z oporem (ciężarki, sprężyny). Stopniowo wprowadza się ćwiczenia
ogólnokondycyjne. W niedowładach kończyn dolnych konieczne jest zastosowanie ortez
utrzymujących stawy w tzw. pozycjach pośrednich – fizjologicznych. Zapobiega to
przykurczom, podwichnięciom i rozciąganiu mięśni antagonistycznych.
Zastosowanie kinezyterapii w reumatologii
Kinezyterapia od lat stosowana jest w leczeniu chorób reumatycznych, w których
występują objawy takie jak: ból, zapalenie stawów, zmiany zwyrodnieniowe i pourazowe.
Stosowane ćwiczenia u chorych na choroby reumatyczne należy prowadzić ostrożnie, aby nie
doszło do zaostrzenia choroby pod wpływem obciążenia narządu ruchu.
Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów (rzs) to zapalenie błony maziowej stawu
i niszczenie stawu przez zapalną tkankę ziarninującą. W następstwie dochodzi do
zwyrodnienia stawu, zaniku mięśni i zniekształceniu stawów kończyn. W miarę postępu
choroby dochodzi do zajęcia coraz większej liczby stawów, typowy objaw tej choroby to
poranna sztywność stawów, ustępująca po wykonaniu codziennych czynności. W rzs ważna
jest akceptacja swojej niepełnosprawności i konieczność codziennego stosowania ćwiczeń
leczniczych. Rodzaj i nasilenie ćwiczeń muszą być dobrane tak, aby nie doszło do zaostrzenia
procesu zapalnego w stawach i zmęczenia mięśni. Ćwiczenia dobiera się indywidualnie,
uzależnia od zmian chorobowych w stawach oraz tolerancji bólu. W okresie zaostrzenia
choroby wykonuje się ćwiczenia rozluźniające bierne i izometryczne. Następnie przechodzi
się do ćwiczeń wspomaganych oraz wolnych i ćwiczeń oddechowych. Ćwiczenia bierne mają
na celu niedopuszczenie do przykurczu mięśni i innych zmian patologicznych w obrębie
i okolicy stawów. Ułatwiają krążenie krwi i chłonki, zapobiegają odleżynom. Wszystkie
ruchy w ćwiczonym stawie powtarza się kilkakrotnie w wolnym i rytmicznym tempie nie
przekraczając granicy bólu. W okresie remisji choroby powinny być wykonywane ćwiczenia
wolne w odciążeniu z oporem. Ustala się ćwiczenia ogólnousprawniające oraz ćwiczenia
oddechowe i izometryczne. Chory powinien wykonywać ćwiczenia w domu według
indywidualnego konspektu.
Kinezyterapia w kardiologii
W kardiologii wykorzystuje się kinezyterapię do usprawniania chorych po zabiegach
operacyjnych serca i naczyń żylnych oraz po zawale mięśnia serowego.
Zawał serca to stan chorobowy, w którym dochodzi do zupełnego odcięcia pewnego
obszaru mięśnia sercowego od ukrwienia wieńcowego, co powoduje martwicę. Postępowanie
lecznicze to unieruchomienie i podawanie leków. Okres unieruchomienia jest indywidualny,
przeciętnie trwa ok. 3–4 dni, zależy od rozległości zawału i zaburzeń kurczliwości serca.
Usprawnienie rozpoczyna się już w Sali intensywnej opieki medycznej (OIOM), gdzie
prowadzone są ćwiczenia oddechowe i małych grup mięśniowych.
Stosowane ćwiczenia bierne mają na celu zapobieganie:
− powikłaniom zakrzepowo-żylnym,
− zmianom troficznym,
− zastojowi chłonki krwi,
− zapaleniu płuc,
− zanikowi mięśni,
− osłabieniu układu kostnego,
− zaburzeniom reakcji nerwowo-naczyniowej.

39
Dawkowanie i natężenie ćwiczeń musi mieścić się w granicach indywidualnej tolerancji
wysiłku pacjenta. W dalszym leczeniu usprawniającym stosowane są ćwiczenia czynne
z zakresu samoobsługi, stosowane są próby wysiłkowe i ćwiczenia ogólnofizyczne.
Ortopedia
Ortopedia to dział medycyny, który zajmuje się wadami postawy, uszkodzeniami
pourazowymi ciała, uszkodzeniami narządów ruchu powstałymi w ciągu życia. Najważniejsze
działanie w ortopedii to zapobieganie wadom postawy. Postępowanie wyrównawczo-
-korekcyjne ma na celu likwidację wady lub zahamowanie jej dalszego rozwoju oraz
przywrócenie prawidłowej postawy. Dla celów wyrównawczo-korekcyjnych określa się
materiały programowe zajęć korekcyjnych.
Obejmują one następujące ćwiczenia:
– ogólnorozwojowe,
– specjalne – korygujące określoną wadę,
– elongacyjne,
– antygrawitacyjne,
– odruchu prawidłowej postawy ciała,
– oddechowe,
– Klappa,
– pływanie.
Ćwiczenia ogólnorozwojowe – dążenie do prawidłowego i harmonijnego rozwoju
fizycznego dziecka, zwiększanie wydolności fizycznej oraz sprawności.
Ćwiczenia elongacyjne – wyciąganie kręgosłupa w jego osi długiej.
Elongacja czynna – aktywizacja mięśni kręgosłupa, zmniejszenie krzywizn patologicznych.
Elongacja bierna – zastosowanie pasów lub wyciągów.
Ćwiczenia antygrawitacyjne – utrzymanie skorygowanej postawy ciała przez dłuższą
chwilę.
Ćwiczenia odruchu prawidłowej postawy ciała – świadomość i stała uwaga na
utrzymaniu prawidłowej postawy w trakcie ćwiczeń i codziennych czynnościach.
Ćwiczenia oddechowe – świadome oddychanie, tor oddechowy żebrowo-przeponowy.
Ćwiczenia Klappa – opracowany system ćwiczeń, celem leczenia bocznych skrzywień
kręgosłupa.
Pływanie – ćwiczenia w wodzie pozwalające na uzyskanie odciążenia osiowego stawów,
rozluźnienie mięśni i rozwój mięśni grzbietu, i kończyn.
1. Kiedy należy stosować zabiegi fizykoterapeutyczne w schorzeniach ruchu?
2. Jakie znasz wskazania do stosowania zimna?
3. Jakie znasz ograniczenia w stosowaniu ćwiczeń w chorobach reumatycznych?
4. Kiedy należy rozpocząć ćwiczenia po zawale mięśnia sercowego?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ cele i zadania kinezyterapii stosowanej w schorzeniach układu ruchu.
Przeprowadź ćwiczenie u chorej lat 60 z niedowładem wiotkim kończyny górnej lewej.

40
1) określić cele i zadania kinezyterapii,
2) określić technikę ćwiczeń biernych,
4) zgromadzić przybory i przyrządy do ćwiczeń,
5) wykonać ćwiczenie zgodnie ze sporządzonym planem,
− przybory i przyrządy do ćwiczeń,
− fartuch,
− rękawiczki,
− talk,
− wazelina,
− wałek.
Ćwiczenie 2
Określ cele i zadania kinezyterapii w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów.
Przygotuj dla chorej lat 40 indywidualny konspekt ćwiczeń.
1) odszukać w materiale dydaktycznym informacje o leczeniu reumatoidalnego zapalenia
stawów,
2) przeprowadzić dyskusję w grupie na temat,
3) określić technikę ćwiczeń,
4) zaprezentować ćwiczenia,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca kinezyterapii,
− notatnik,
− przybory do pisania.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić miejsce kinezyterapii w leczeniu chorób narządu ruchu?  
2) scharakteryzować metodykę ćwiczeń stosowanych w rzs?  
3) scharakteryzować cele kinezyterapii w kardiologii w zawale mięśnia
sercowego?  
4) określić cele fizykoterapii w leczeniu wad postawy?  
5) scharakteryzować ćwiczenia wyrównawczo-korekcyjne?  

41
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udziel odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem a następnie
ponownie określić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Do rozwiązania testu masz 45 minut.
Powodzenia!

42
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Kinezyterapia to
a) wykonanie pracy przez terapeutę.
b) pomoc w organizowaniu pracy terapeuty.
c) wykorzystanie ruchu jako środka leczniczego.
d) leczenie farmakologiczne.
2. Celem kinezyterapii jest
a) przywrócenie możliwie maksymalnej sprawności fizycznej i psychicznej.
b) przywrócenie siły.
c) poprawa samopoczucia.
d) poprawa stylu życia.
3. W ćwiczeniach biernych można zastosować
a) techniki ogólne.
b) ćwiczenia bierne z dociskiem powierzchni stawowych.
c) ćwiczenia w odciążeniu.
d) ćwiczenia korekcyjne.
4. Ćwiczenia bierne stosuje się w
a) chorobach ogólnych.
b) porażeniach i niedowładach mięśni.
c) ostrych stanach zapalnych stawów.
d) ćwiczeniach korekcyjnych.
5. W kinezyterapii pomoc w prowadzeniu ćwiczeń usprawniających stosujemy
a) w prowadzeniu ćwiczeń korekcyjnych.
b) w prowadzeniu ćwiczeń ogólnorozwojowych.
c) w prowadzeniu ćwiczeń czynno-biernych.
d) w prowadzeniu treningu.
6. Fizjoterapia zajmuje się
a) leczeniem chorych stosując metody farmakologiczne.
b) leczeniem chorych metodą medycyny niekonwencjonalnej.
c) stosowaniem metod fizycznych w celach leczniczych, zapobiegawczych
i diagnostycznych.
d) stosowaniem ćwiczeń ogólnych.
7. Fizykoterapia
a) wywołuje fizjologiczne reakcje tkanek za pomocą bodźców termicznych,
mechanicznych, elektrycznych.
b) likwiduje zmiany chorobowe w obrębie układu kostnego.
c) poprawia funkcjonowanie układu nerwowo-mięśniowego.
d) wytwarza ciepło w celu ogrzania organizmu.

43
8. Stosowanie ciepła w zabiegach fizykoterapeutycznych wpływa na
a) rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry, podwyższenie przemiany materii.
b) podwyższenie przemiany materii, spowolnienie oddychania.
c) zwężenie naczyń głębokich, spowolnienie przemiany materii.
d) spadek wydzielania hormonów nadnerczy.
9. Światłolecznictwo to
a) wykorzystanie światła dziennego.
b) wykorzystanie promieni podczerwonych, widzialnych, nadfioletowych, promieni
słonecznych.
c) wykorzystanie prądów stałych.
d) wykorzystanie biostymulacji promieni słonecznych.
10. Działanie czynnika fizycznego na organizm zależy od
a) ilości energii w tkance tłuszczowej.
b) ilości energii, czasu działania, właściwości tkanek.
c) czasu działania energii, miejsca działania energii.
d) czasu działania energii, ilości zastosowanych zabiegów.
11. Światłolecznictwo stosujemy w
a) stanach zapalnych skóry, zwyrodnieniu stawów, gruźlica płuc.
b) zespołach bólowych rwy kulszowej, chorobach zwyrodnieniowych stawów,
zapaleniach zatok.
c) nerwobólach, nowotworach, łuszczycach.
d) zespołach bólowych rwy kulszowej, żylakach goleni, ostrogach kości piętowej.
12. Prąd impulsywny o małej częstotliwości działa na
a) mięśnie porażone kurczowo.
b) mięśnie z porażeniem wiotkim.
c) stany zapalne stawów.
d) zmiany ropne na skórze.
13. W schorzeniach neurologicznych stosujemy
a) ciepłolecznictwo, ćwiczenia w wodzie, ćwiczenia czynne.
b) elektroterapię, ciepłolecznictwo, ćwiczenia w wodzie.
c) elektroterapię, krioterapię, ćwiczenia ogólne.
d) elektroterapię, lampę Sollux, gimnastykę poranną.
14. Usprawnianie korekcyjne to
a) postępowanie operacyjne.
b) postępowanie ogólnousprawniające.
c) postępowanie wyrównawczo korekcyjne.
d) postępowanie korekcyjno-siłowe.
15. Ćwiczenia czynne wykonywane są
a) z zastosowaniem bloczków.
b) przez terapeutę.
c) samodzielnie z zastosowaniem ćwiczeń indywidualnych.
d) przy pomocy wyciągów.

44
16. Ćwiczenia korekcyjne dobiera się według
a) wskazań terapeuty.
b) materiałów programowych, zajęć korekcyjnych.
c) metod ćwiczeń ogólnofizyczne.
d) metod ruchowych.
17. Stosując aparaty do elektrolecznictwa należy pamiętać o
a) postępowaniu zgodnie z instrukcją.
b) wymianie filtrów.
c) stosowaniu aparatów ściśle według wskazań lekarza.
d) regularnym stosowaniu zabiegów.
18. Ćwiczenia usprawniające w reumatoidalnym zapaleniu stawów (rzs) w okresie remisji to
a) ćwiczenia bierno-czynne.
b) ćwiczenia ogólnorozwojowe.
c) ćwiczenia wolne w odciążeniu z oporem.
d) ćwiczenia korekcyjne.
19. Ćwiczenia kinezyterapeutyczne w 1–2 dni po zawale mięśnia sercowego to
a) bierno-czynne i oddechowe.
b) grawitacyjne.
c) zachowawcze.
d) treningowe.
20. Ćwiczenia ogólnokondycyjne powodują
a) zmniejszenie przemiany materii.
b) poprawę kondycji ogólnej.
c) zmiany patologiczne w stawach.
d) pogłębianie skoliozy.

45
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko……………………………………………………..
Stosowanie zabiegów kinezyterapeutycznych i fizykoterapeutycznych
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

46
6. LITERATURA
1. Dega W. (red.), Milanowska M.: Rehabilitacja Medyczna. PZWL, Warszawa 2002
2. Kasperczyk T.: Wady Postawy Ciała. Wydawnictwo „Kasper”, Kraków 2004
3. Kowalik A. (red.): Rehabilitacja Medyczna Tom I i II. Wydawnictwo Medyczne,
Wrocław 2007
4. Kryś S.: Patologia. PZWL, Warszawa 2006
5. Mika T., Kasprzak W.: Fizykoterapia. PZWL, Warszawa 2003
6. Nowotny J.: Podstawy Fizjoterapii. AWF, Katowice 1998
7. Rosłowska A.: Podstawy Fizjoterapii w Chorobach Reumatycznych. AWF, Wrocław 1998
8. Straburzyńska-Lupa A., Staburzyński G.: Fizykoterapia. PZWL, Warszawa 2004
9. Walaszka R. (red.): Masaż z Elementami Rehabilitacji. Rehmed, Kraków 2006
10. Zembaty A. (red.): Kinezyterapia. Tom I i II. wydawnictwo „Kasper” 2002

13

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (17)

Similar to 13

Similar to 13 (20)

More from Kamil Fik

More from Kamil Fik (9)

13