7

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Małgorzata Kuc
Diagnozowanie problemów i potrzeb pacjenta
322[15].O2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

_________________________________________________________________________________________
1
Recenzenci:
mgr Ewa Goliszek
mgr Lilia Kimber-Dziwisz
Opracowanie redakcyjne:
mgr Małgorzata Kuc
Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[15].O2.02
„Diagnozowanie problemów i potrzeb pacjenta”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu terapeuta zajęciowy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

_________________________________________________________________________________________
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Człowiek i jego środowisko 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Czynniki tworzące warunki życia 10
4.2.3. Ćwiczenia 11
4.3. Źródła i mechanizmy powstawania problemów społecznych 13
4.4. Patologie społeczne 16
4.5. Potrzeby i ich rola motywacyjna 21
4.6. Diagnozowanie warunków życia pacjenta 24
4.7. Metody diagnozowania sytuacji pacjenta 28
5. Sprawdzian osiągnięć 36
6. Literatura 41

_________________________________________________________________________________________
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności
z zakresu diagnozowania problemów i potrzeb pacjenta.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia złożonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczanie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.

_________________________________________________________________________________________
4
Schemat układu jednostek modułowych
322[15].O2
Rozwój osobowy i biologiczny człowieka
322[15].O2.01
Analizowanie
psychospołecznych aspektów
rozwoju człowieka
322[15].O2.02
Diagnozowanie problemów
i potrzeb pacjenta
322[15].O2.03
Badanie funkcji organizmu
zdrowego człowieka
322[15].O2.04
Rozróżnianie procesów
patologicznych
w obrębie układów
i narządów
322[15].O2.05
Rozpoznawanie objawów
niepełnosprawności
podopiecznego

_________________________________________________________________________________________
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− rozpoznawać potrzeby osób niepełnosprawnych,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,
− korzystać z różnych metod pracy z podopiecznymi,
− współpracować w grupie.

_________________________________________________________________________________________
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− wyjaśnić wpływ warunków życia na sytuację zdrowotną pacjenta,
− określić kategorie problemów mających znaczenie dla jakości życia pacjenta,
− określić źródła i mechanizmy powstawania problemów społecznych,
− rozpoznać patologie społeczne i ich źródła,
− opisać istotę problemów społecznych, ich przejawy oraz wpływ na funkcjonowanie
jednostki,
− scharakteryzować potrzeby i ich rolę w aktywności człowieka,
− scharakteryzować metody służące zbieraniu informacji o warunkach życia problemach
i potrzebach pacjenta,
− określić wpływ warunków życia i problemów na hierarchię potrzeb pacjenta,
− zdiagnozować warunki życia, problemy i potrzeby pacjenta.

_________________________________________________________________________________________
7
4. MATERIAŁ NAUCZENIA
4.1. Człowiek i jego środowisko
4.1.1. Materiał nauczania
W języku potocznym mianem środowiska określamy krąg osób i rzeczy otaczających
osobnika. Jednak jest to określenie niewystarczające, ponieważ nie rozgranicza pojęć
środowisko i otoczenie. Zatem środowisko jest zespołem warunków względnie stałych,
podczas gdy otoczenie jest zmienne. Środowisko życia człowieka od dawna jest przedmiotem
zainteresowań zarówno filozofii jak i nauk szczególnych. Pojęcie środowiska jednakże jest
wieloznaczne. Każda gałąź wiedzy tworzy adekwatne do swoich potrzeb pojęcie środowiska.
W biologii środowiskiem określa się czynniki ekologiczne warunkujące życie i rozwój
organizmu, a w geografii ujmuje się jako otaczającą ludzi przyrodę organiczną
i nieorganiczną. Natomiast w naukach społecznych oznacza się krąg osób, rzeczy i stosunków
otaczających człowieka w jego życiu indywidualnym i zbiorowym.
Istota rozwoju człowieka w środowisku polega nie na jednostronnej zależności człowieka
i środowiska, ponieważ człowiek dzięki swej działalności może dokonywać zmian
w środowisku, przetwarzać je i przekształcać. Takie świadome kształtowanie przez człowieka
środowiska oddziaływuje z kolei na jego osobowość i wpływa na sposób działania i myślenia.
Środowisko nas otaczające, nie jest elementem statycznym, może ulegać przeobrażeniom,
przy czym zakres i kierunek tych przeobrażeń mogą być kierowane przez człowieka. Grupą
odniesienia dla jednostki jest rodzina, z którą świadomie się mocno identyfikuje jako członek,
reprezentant a także współtworzy i przejmuje kultywowane w niej poglądy, postawy, wzory
postępowania i zachowania.
Według Z. Zabrowskiego rodzina jest grupą naturalną opartą na związkach krwi,
małżeństwa lub adopcji. Członkowie rodziny powiązani są nie tylko więzami pokrewieństwa,
ale także związkami prawno-ekonomicznymi. Grupa jaką jest rodzina stwarza warunki do
zaspokojenia różnorodnych potrzeb psychicznych i społecznych swoich członków
a zwłaszcza dzieci. Chodzi tu głównie o potrzebę przynależności, stabilizacji uczuciowej
i bezpieczeństwa. Środowisko rodzinne jest pierwszym i podstawowym środowiskiem
społecznym, podstawową komórką życia społecznego. Najlepiej zabezpiecza prawidłowy
rozwój emocjonalny dzieci i młodzieży, chroni je przed niedostosowaniem społecznym
i naruszeniem równowagi wewnętrznej. Odgrywa także istotną rolę w kształtowaniu
społecznej i kulturalnej strony osobowości młodego pokolenia w przekazywaniu społecznie
aprobowanych i pożądanych wzorów postępowania i zachowania się. Uspołecznienie
młodych ludzi jest podstawową funkcją oddziaływania rodziny. W środowisku rodzinnym
dokonuje się socjalizacja dzieci i młodzieży, a także kształtują się pierwsze więzi łączące
młode pokolenie z szerszą strukturą społeczną. To rodzina najlepiej zabezpiecza prawidłowy
rozwój emocjonalny rozwój jednostek i chroni je przed niedostosowaniem społecznym,
naruszeniem równowagi wewnętrznej. Współczesne warunki życia szczególnie miejskiego
i wielkomiejskiego nie sprzyjają zastosowaniu przez rodzinę kontroli nad swoimi dziećmi.
Funkcja socjalizacyjno-wychowawcza uwidoczniła większą niezależność i swobodę
zwłaszcza jeśli chodzi o młodzież to zmniejszył się skuteczny wpływ rodziców na dzieci.
Rodzina w coraz większej mierze jest środkiem utrzymującym równowagę emocjonalną
człowieka oraz zapewnia mu higienę psychiczną i poczucie bezpieczeństwa. Im mniej rodzina
jest zdezorganizowana i konfliktowa tym skuteczniej wypełnia funkcję emocjonalno-
ekspresyjną wobec swoich członków.

_________________________________________________________________________________________
8
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest środowisko?
2. Jakie są różnice między środowiskiem a otoczeniem?
3. Jaką grupą jest rodzina?
4. Czy rodzina jest istotnym etapem socjalizacji?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na kartonie wypisz jakie znasz rodzaje środowisk. Wypisz czynniki wpływające na
poszczególne środowiska, pogrupuj wyniki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić cechy wybranych środowisk,
2) zapisać czynniki środowisk na kartonie,
3) przeanalizować i pogrupować otrzymane wyniki,
4) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− arkusz papieru,
− pisaki,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca środowiska życia człowieka.
Ćwiczenie 2
Obejrzyj odcinek nr 4 pt. „Pierwsza noc” serialu „Alternatywy 4” i przygotuj się do
dyskusji w grupie. Jaki wpływ na postępowanie mieszkańców bloku miało otaczające ich
środowisko, a jakie otoczenie?
1) obejrzeć film,
2) określić cechy środowiska,
3) określić cechy otoczenia,
4) zapisać cechy zbiorowości na brystolu,
5) przeanalizować i pogrupować otrzymane wyniki,
6) wziąć udział w dyskusji, zaprezentować swoje spostrzeżenia.
− telewizor,
− odtwarzacz DVD,
− płyta z filmem,
− brystol,
− pisaki.

_________________________________________________________________________________________
9
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić różnice między środowiskiem a otoczeniem?  
2) określić cechy środowiska biologicznego?  
3) określić cechy środowiska społecznego?  
4) zdefiniować środowisko rodzinne?  

_________________________________________________________________________________________
10
4.2. Czynniki tworzące warunki życia
W środowisku życia człowieka możemy zauważyć wspólne lub zbieżne czynniki
oddziaływań, a ich rola uzależniona jest od stopnia zasięgu środowiskowego.
Możemy wyróżnić następujące kręgi środowiskowe:
− środowisko okoliczne – (okolica),
− środowisko miejscowe – (lokalne),
− osobiste warunki środowiskowe – (środowisko domowe)
Ze względu na rodzaj bodźców środowiskowych wyróżniamy:
− środowisko naturalne,
− środowisko społeczne,
− środowisko kulturowe.
Środowisko naturalne jest to układ geograficzny, obejmujący te elementy naszego otoczenia,
które są dziełem samej natury np. rodzina
Środowisko społeczne to zestaw osób oraz grup oddziałujących na człowieka. Środowisko
społeczne kształtuje każdą osobę podczas jej rozwoju częściowo determinując jej poglądy
zachowania i możliwości. Podstawowe cechy środowiska społecznego to:
− gęstość rozmieszczenia ludzi,
− poziom kultury reprezentowanej przez otoczenie,
− zasobność materialna.
Środowisko kulturowe to oddziałujące na jednostkę dobra kultury materialnej. Tworzy
ogół wartości, dóbr materialnych i duchowych udostępnionych przekazywanych przez
pokolenia starsze, ma charakter obiektywny. Środowisko kulturowe może stać się
subiektywno-wychowawcze wtedy, gdy bodźce z tego środowiska zostaną przyjęte
w indywidualnym procesie recepcji przez człowieka.
Te trzy kategorie środowisk nie istnieją samodzielnie, lecz są ze sobą ściśle powiązane.
Działalność wychowawcza najsilniej jest sprzężona ze środowiskiem społecznym
i kulturowym.
Czynnikiem tworzącym warunki życia człowieka w społeczeństwie jest umiejętność
dostosowania się do środowiska, w którym żyje, czyli pełna integracja z nim. Jest to tak
zwany proces socjalizacji jednostki, czyli uspołecznienie. Chodzi tu o umiejętność życia
samodzielnego i w grupie społecznej oraz w zmieniających się warunkach środowiska
społecznego, czyli o zdolności adaptacyjne. Także dyktat sytuacji, od którego zależy nasze
zachowanie adekwatne do sytuacji i kulturowo uznane za normę społeczną. Socjalizacja to
proces nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorców zachowań,
obowiązujących w danej zbiorowości.
Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje,
gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają
jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje takie jak: szkoła,
kościół. Na drodze do socjalizacji człowiek uczy się postaw interakcji społecznych, poznaje
społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętności posługiwania się
przedmiotami i kształtuje swoją osobowość. Dla każdego człowieka ma duże znaczenie
branie udziału w życiu społecznym jakiejś grupy np. koleżeńskiej, rówieśniczej, zawodowej.
Znaczenie ma tutaj pozytywny lub negatywny konformizm. Jest to na podstawie obserwacji
naśladowanie zachowań jednostki lub grupy społecznej i świadome bądź pozostające poza
naszą świadomością przejmowanie dobrych lub złych zachowań i nawyków.

_________________________________________________________________________________________
11
Wartościowy kontakt społeczny z grupą społeczną jest bardzo ważny dla człowieka gdyż
potrzebuje innych do własnego rozwoju. Ważnym czynnikiem jest tutaj podobieństwo
społeczne różnych grup i pojedynczych jednostek do nas samych. Udziela nam ono
społecznego wsparcia dla naszej tożsamości, cech osobowości, naszych idei, wartości, celów,
zachowań. Warunki życia każdego człowieka zależą od niego samego. To na każdym
indywidualnie spoczywa wybór jak i gdzie będzie żyć.
1. Co to jest socjalizacja?
2. Jakie wyróżniamy kręgi środowiskowe?
3. Co to jest środowisko społeczne?
4. Jakie wyróżniamy środowiska ze względu na bodźce?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Jesteś członkiem społeczności. Dokonaj analizy, jakie środowisko miało na Ciebie
największy wpływ (lokalne, okolica, domowe), a następnie zapisz na kartonie i przedstaw
swoje spostrzeżenia na forum grupy.
1) przeanalizować swoje życie,
2) wypisać na kartonie czynniki mające wpływ na swoją postawę,
3) przyczepić przygotowany karton,
4) wziąć udział w dyskusji.
− arkusz papieru,
− flamastry.
Ćwiczenie 2
Dokonaj identyfikacji środowiska społecznego w jakim żyją bohaterowie filmu
„Przystanek Alaska”. Jakie czynniki socjalizacji zaszły w postawie głównego bohatera?
1) obejrzeć film,
2) zidentyfikować środowisko bohaterów,
3) określić proces socjalizacji społecznej głównego bohatera,
4) określić bodziec środowiskowy bohaterów,
5) uzasadnić wybór czynników socjalizacji na forum grupy.

_________________________________________________________________________________________
12
− telewizor,
− odtwarzacz, płyta z nagranym filmem,
− arkusz papieru,
− pisaki.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie socjalizacji?  
2) określić środowisko naturalne?  
3) wymienić kręgi środowiskowe?  
4) określić środowisko kulturowe?  

_________________________________________________________________________________________
13
4.3. Źródła i mechanizmy powstania problemów społecznych
Problemy społeczne są przedmiotem wielu badań. Źródłem problemów społecznych jest
często nieprzystosowanie człowieka do życia i funkcjonowania w społeczeństwie.
Przystosowanie społeczne, pojęcie z zakresu psychologii i socjologii, oznacza proces,
jakiemu podlega żywy organizm w dążeniu do uzyskania równowagi między własną strukturą
a światem zewnętrznym. Przystosowanie społeczne jest uważane zarówno za czynnik zmian
ewolucyjnych, jak i zdolność do zmiennego zachowania się w obrębie gatunku.
W psychologii nazwą przystosowania społecznego określa się proces, jaki zachodzi
w psychice człowieka, który dąży do osiągnięcia stanu równowagi między potrzebami
psychicznymi a wymaganiami otoczenia społecznego.
Niedostosowane społecznie są te jednostki, których zachowanie jest mniej lub więcej
nieadekwatne w stosunku do celów czy norm życia społecznego. Jednostki te mogą być
doskonale przystosowane do swojej grupy, ale wykazują wyraźną niechęć do życia
uspołecznionego i popadają w różne konflikty. Niedostosowanie społeczne w tym rozumieniu
nie musi wcale oznaczać niedostosowania w sferach psychicznych, które przejawiać się będą
brakiem umiejętności zaspakajania swoich potrzeb w danym środowisku.
Prawidłowe relacje w środowisku ulęgają głębokiej deformacji, osoba przestaje
przestrzegać norm i zasad postępowania obowiązujących w naszej kulturze, środowisku.
To postawa odrzucająca i negująca jakiekolwiek autorytety. Pojawiają się na to miejsce
fałszywe autorytety np.: grupy chuligańskie. Agresja i jej przejaw to cecha charakterystyczna,
przybiera tu ona formę uogólnionej postawy.
Niedostosowanie społeczne nie przejawia się reakcjami wprost lecz reakcjami okrężnymi
i uogólnionymi, które są nieproporcjonalnie silne i gwałtowne do bodźców i nieadekwatne do
sytuacji. Osoba nieprzystosowana społecznie nawiązuje z trudem lub nie potrafi nawiązać
w ogóle bliższego układu uczuciowego z ludźmi, dominuje u niej strach, gniew. Uczucia
wyższe są niewykształcone, brak wrażliwości i oschłość uczuciowości powoduje deficyt
przyjaciół.
Z punktu widzenia psychiatrycznego grupa, dzieci niedostosowanych społecznie
obejmuje psychopatów, charakteropatów, neurotyków i zaburzenia osobowości. Diagnoza
nieprzystosowania społecznego odpowiada pojęciu „Modelu diagnozy interdyscyplinarnej”.
Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku
młodzieńczym to:
– zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej),
– zaburzenia aktywności i uwagi,
– hiperkinetyczne zaburzenie zachowania,
– zaburzenia zachowania (uporczywe i powtarzające się wzorce zachowania aspołecznego,
agresywnego i buntowniczego),
– zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego,
– zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji – agresywny samotnik,
– zachowania agresywne z nieprawidłowym procesem socjalizacji,
– zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji – typ grupowy,
– przestępczość grupowa,
– przestępstwa związane z przynależnością do gangu,
– kradzieże w towarzystwie rówieśników,
– wagarowanie,

_________________________________________________________________________________________
14
– zaburzenie opozycyjno-buntownicze,
– mieszane zaburzenia zachowania i emocji,
– depresyjne zaburzenia zachowania,
– inne mieszane zaburzenia zachowania i emocji.
Można wyróżnić dwie grupy niedostosowania:
– zachowanie zahamowane i bierne postawy,
– zachowanie demonstracyjne i bojowe.
Przejawami niedostosowania społecznego są negatywne i nieadekwatne reakcje na
wymagania oraz nakazy zawarte w przypisanych jednostce rolach społecznych.
Do symptomów niedostosowania społecznego zalicza się: alkoholizm, nadużywanie alkoholu,
uzależnienia lekowe i toksykomania, samobójstwa i zamachy samobójcze, pasożytnictwo
społeczne. Procesem pomocnym w przystosowaniu do życia w społeczeństwie jest
resocjalizacja.
Resocjalizacja – re + socjalizacja – ponowne włączenie, włączenie (się) do życia
społecznego kogoś, kto był pozbawiony przez jakiś czas możności uczestniczenia w nim.
1. Co to jest przystosowanie społeczne?
2. Jakie cechy posiadają osoby niedostosowane społecznie?
3. Jakie znasz grupy niedostosowania społecznego?
4. Co określa pojęcie resocjalizacja?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ czy w Twoim otoczeniu znajdują się osoby niedostosowane społecznie. Wymień
ich cechy i przedstaw je na forum grupy.
1) zdefiniować nieprzystosowanie społeczne,
2) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) określić cechy charakteryzujące osoby niedostosowane społecznie,
4) scharakteryzować problem osób nieprzystosowanych społecznie z najbliższego
otoczenia,
5) zaplanować, w jaki sposób można je zresocjalizować,
6) wyniki swojej pracy porównać z wynikami innych i wziąć udział w dyskusji.
− papier,
− pisaki,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca mechanizmów powstawania problemów społecznych.

_________________________________________________________________________________________
15
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy problemów społecznych wynikających z nieprzystosowania społecznego
nowych mieszkańców w Domu Pomocy Społecznej w filmie dokumentalnym „Moje drugie
życie”.
1) określić problemy osób niepełnosprawnych,
2) dokonać analizy postępowania bohaterów filmu,
3) pracując w grupie, określić problem niedostosowania społecznego,
4) zanalizować środowisko Domu Pomocy Społecznej,
5) wnioski zapisać na kartkach i przyczepić do tablicy,
6) wziąć udział w dyskusji i porównać wyniki swojej grupy z innymi.
− telewizor,
− kaseta video z filmem,
− magnetowid,
− papier,
− flamastry,
− tablica korkowa.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie przystosowanie społeczne?  
2) określić jaki rodzaj środowiska sprzyja niedostosowaniu?  
3) podać cechy posiadane przez osobę niedostosowaną?  
4) podać dziedzinę nauki, która pomaga osobą niedostosowanym?  

_________________________________________________________________________________________
16
4.4. Patologie społeczne
Patologią społeczną nazywamy takie zachowania ludzkie, które odbiegają od pewnych
norm społecznych i etycznych. Posiadają one różne przyczyny. Przeważnie można się z nimi
spotkać w tzw. środowiskach patologicznych. Najczęściej spotykanym powodem takich
postępowań to: bieda i złe warunki życiowe, powodują one, że ludzie słabi psychicznie
posuwają się do pewnych zachowań. Do zachowań patologicznych możemy zaliczyć:
– przemoc,
– alkoholizm,
– narkomanię,
– dzieciobójstwo,
– podrzucenie dziecka,
– uprowadzenie dziecka,
– kradzież,
– kazirodztwo.
Teorie wyjaśniające patologie wskazują na jej trojakie źródła:
a) jednostkę i jej indywidualne cechy,
b) rodzinę jako grupę socjalizującą,
c) środowisko wychowania.
Teorie te wprowadzają podstawowe założenie mówiące o tym, że jeśli jednostka
uznawana za patologiczną „nie pasuje” w jakikolwiek sposób do reszty społeczeństwa lub
praktykowanych przez nie wzorów znaczy to, że „dzieje się z nią coś złego” lub „choruje”
należy zatem kogoś takiego zmienić tak, aby pasował do wzorów społecznych. W rezultacie
stosowane są wobec takiej jednostki różnego rodzaju strategie terapeutyczne, mające ją
resocjalizować.
Możemy wyróżnić następujące rodzaje i przyczyny współczesnych patologii
społecznych:
– alkoholizm – spożywanie alkoholu jest normalnym przejawem dorosłego życia. Termin
taki odnosi się do osób pijących umiarkowanie, gdzie można uznać, że nie popadają oni
w chorobę ani też nie stanowią zagrożenia dla otoczenia. W innych sytuacjach tak jak
u osób pijących nadmiernie, u których występuje jedna lub obydwie z powyższych cech
możemy uznać, iż występuje alkoholizm. Wraz z wystąpieniem takiego zjawiska jak
upijanie się, gdzie idzie to w parze ze społeczną aprobatą dla spożywania alkoholu.
Pospolitość picia alkoholu w różnym otoczeniu zarówno w domu jak i poza nim, na
różnego rodzaju zebraniach czy spotkaniach przybrały zastraszające rozmiary.
Uczestnicy takich spotkań sami nie dostrzegają tego zjawiska. Czynnikiem wpływającym
niewątpliwie na alkoholizację społeczeństwa jest łatwy dostęp do alkoholu i jego zakupu.
Aprobata społeczeństwa w stosunku do picia powoduje obojętny stosunek również do
alkoholizujących się dzieci;
– narkomania – jest to zjawisko, które zaczyna obejmować coraz to młodsze pokolenie
a granica wieku osób sięgających po te używki ciągle się obniża. Pod wpływem mediów
młodzież zaczyna się utożsamiać z bohaterami oraz dąży do naśladowania ich stylu życia.
Takie naśladownictwo może często się wiązać właśnie z używaniem narkotyków, a także
brakiem odpowiedniej atmosfery w rodzinie. Negatywny wpływ grup rówieśniczych jak
również chęć poznania czegoś nowego i ciekawego, a także ucieczki od szarej
rzeczywistości powoduje, że często młodzi ludzie, osoby słabe psychicznie, lecz również

_________________________________________________________________________________________
17
te radzące sobie świetnie o silnej osobowości sięgają po narkotyki. Moda na tak zwane
„łagodne grzanie” rozszerzyła się zarówno w społeczności uczniowskiej, studenckiej,
a także naukowej i w środowiskach biznesmenów. Współczesny człowiek, który używa
narkotyków niczym nie przypomina narkomana z lat minionych, obecnie często jest to
osoba schludnie dobrze ubrana i nie wyróżnia się w grupie, gdyż doskonale się maskuje.
Często nawet najbliższe otoczenie nie zdaje sobie sprawy z jego uzależnienia i problemu
z jakim się boryka. Model ten tzn. nowoczesnego narkomana, często zakłada jakiś cel
w życiu, do którego dąży właśnie przy pomocy narkotyków. Prawie każdy narkoman
zaczyna od niewinnej „trawy”, by następnie przekraczać kolejne bariery, często nie
zdając sobie sprawy, kiedy wkracza w uzależnienie od narkotyków. Narkotyki można
brać przez długi czas bez „dawania w żyłę” aż do chwili, gdy po raz pierwszy straci się
pełną kontrolę i jest to po raz pierwszy i ostatni,
– przemoc – uważa się, iż stosują ją głównie członkowie patologicznych rodzin. Przemoc
domowa jednak występuje w kilku odmianach takich, jak:
– przemoc fizyczna – to nieprzypadkowe zranienia, przymus fizyczny, ograniczenie
swobody (zalicza się tu również zaniedbywanie),
– przemoc psychiczna – zalicza się tutaj między innymi zastraszenie, nadużycia
emocjonalne i brak uczuć,
– przemoc seksualna – kazirodztwo i gwałt.
Proceder fizycznego i psychicznego znęcania się jest powszechnie popularny. Ogólnie
powszechnie znanym faktem jest, iż najczęściej przemocy fizycznej używają rodzice, którzy
w dzieciństwie byli bici. Zakłócony wzorzec postępowania sprawia, że w przypadku konfliktu
uruchamiają zapamiętane sposoby zachowania. Często najmniejsze głupstwo wyprowadza
rodzica z równowagi, a ich ofiarami padają najsłabsi w rodzinie. Przemoc w rodzinie wobec
dzieci nie stanowią jedynie rękoczyny i nadużycia seksualne, to również zaniedbywanie
i niezaspokajanie ich podstawowych potrzeb życiowych. Do takich zachowań patologicznych
zaliczyć możemy także dzieciobójstwo. Matka, zabija swoje nowonarodzone dziecko pod
wpływem silnych przeżyć związanych z przeżyciem porodu lub też z powodu szczególnie
trudnej sytuacji rodzinnej i osobistej. Innym rodzajem zaliczanym do patologii jest
wykorzystywanie nieletnich.
Osoby, które krzywdzą członków rodziny mają pewne cechy wspólne. Są nimi:
– niska samoocena,
– błędny wizerunek ofiary,
– poczucie braku kompetencji,
– brak wsparcia i pomocy,
– brak empatii,
– problemy w małżeństwie,
– problemy z samokontrolą,
– depresja,
– izolacja społeczna,
– doświadczenie bycia krzywdzonym i zaniedbywanym w dzieciństwie.
Ważnym elementem jest by ofiary przemocy nie czuły się odosobnione i odrzucone, ale
wiedziały gzie szukać pomocy i ratunku. Są nimi organizacje służące osobom
pokrzywdzonym przez członków rodzin.
Samobójstwa to rezygnacja człowieka z życia społecznego. Przyczynami podejmowania
prób samobójczych są najczęściej:
– poczucie odrzucenia,
– poczucie krzywdy,

_________________________________________________________________________________________
18
– mała tolerancja na stres,
– brak umiejętności radzenia sobie z problemami finansowymi,
– samotność,
– choroba.
Często spotykamy się z twierdzeniem, iż większość młodych samobójców pochodzi
z rodzin dysfunkcjonalnych i niewydolnych wychowawczo, konfliktowych, rozbitych, rodzin,
w których występuje zjawisko przemocy oraz gdzie rodzice okazują lekceważenie w stosunku
do dzieci, gdzie brak autorytetu lub autorytet najbliższych osób nie jest uznawany. To właśnie
rodzina jest miejscem, w którym powinny być kształtowane postawy takie jak: miłość,
wzajemna akceptacja, szacunek, uznawanie własnych oraz cudzych praw jak poczucie
własnej i cudzej wartości. W przypadku nie występowania wymienionych postaw w rodzinie,
w późniejszych latach mogą u dzieci wystąpić skłonności do przejawiania zachowań
agresywnych i autoagresywnych, destruktywnych i samobójczych.
– prostytucja – to różnorodne formy kontaktów hetero i homoseksualnych uprawiane
w celach zarobkowych. Zjawisko prostytucji rodzi różnorodne sądy i opinie moralne.
Obecnie często spotyka się z doniesieniami w mediach dotyczącymi handlu kobietami.
Najczęstszymi przyczynami, dla których kobiety uprawiają prostytucję to:
a) ubóstwo i nędza,
b) pogoń za łatwym zyskiem,
c) brak uwewnętrznionych odpowiednich wzorców moralnych,
d) dysfunkcjonalność rodziny,
e) własna wola kobiety,
f) przymus lub namowa ze strony innej osoby.
– przestępczość – jest zjawiskiem które dotyczy nie tylko osób dorosłych, ale także dzieci
i młodzież. Coraz częściej mamy do czynienia z przestępstwami dokonywanymi przez
bandy nieletnich. Grupy te specjalizują się w określonych rodzajach przestępstw. Często
takie działanie zachęca członków grupy do czynów ryzykownych i aroganckich, takich
jak napady rabunkowe, wymuszenia rozbójnicze z pobiciem, a także ze skutkiem
śmiertelnym. Wśród przyczyn tej patologii wymieniany jest często brak czasu dla dzieci,
poświęcanego przez rodziców, którzy robią karierę. Znaczącym problemem jest zjawisko
wandalizmu. Wśród najczęstszych przyczyn występowania przestępczości wśród dzieci
i młodzieży wymienia się:
– motywy materialne,
– odwet (szczególnie wśród nietrzeźwych),
– przyczyny o podłożu seksualnym.
Faktem jest, iż patologie społeczne stanowią ogromny problem dla współczesnego
świata. Rosnąca bieda i bezrobocie rodzą frustrację i załamanie; niektórzy uciekają w alkohol
czy narkotyki, inni chcąc zapewnić sobie przetrwanie, uciekają się do kradzieży i nawet
morderstw.
Opowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy patologią społeczną?
2. Jakie znasz rodzaje patologii?
3. Co to jest alkoholizm?
4. Jakie znasz przyczyny prostytucji?

_________________________________________________________________________________________
19
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Pani Maria jest bita przez swojego męża alkoholika. Zastanów się jaki rodzaj przemocy
panuje w tej rodzinie i do jakich instytucji może zgłosić się w celu uzyskania pomocy.
Instytucje wyszukaj w najbliższej okolicy i środowisku zamieszkania. Listę instytucji poszerz
o wiadomości uzyskane w Internecie.
1) określić rodzaje patologii,
2) zastanowić się nad problemem występującym w rodzinie,
3) znaleźć w Internecie instytucje służące pomocą ofiarom przemocy,
4) przygotować się do dyskusji odpowiadając na pytania:
− czy problemem w rodzinie jest alkoholizm?
− jaką rolę odgrywa przemoc w życiu rodziny?
5) wyniki pracy zapisać na małych kartkach,
6) przedstawić instytucje znalezione w Internecie służące pomocą,
wziąć udział w dyskusji
– arkusz papieru,
– pisaki,
– małe kolorowe kartki,
– stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
– drukarka.
Ćwiczenie 2
Na dobrowolnie wybranym przez Ciebie DPS-ie, uwzględniając jego specyfikę
i charakter, zastanów się, ofiarą jakiej patologii został poddany nowy mieszkaniec Domu
Pomocy Społecznej względem, którego używano przemocy psychicznej i fizycznej.
1) określić charakter i specyfikę Domu Pomocy Społecznej,
2) sklasyfikować rodzaje przemocy,
3) zaplanować, jako terapeuta pomoc podopiecznemu,
4) wyniki pracy zapisać i zaprezentować na form grupy.
− papier,
− pisaki.

_________________________________________________________________________________________
20
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować proces patologii?  
2) zdefiniować proces prostytucji?  
3) określić źródła patologii?  
4) określić klasyfikację przemocy domowej?  
5) wymienić cechy wspólne dla osób krzywdzonych w przemocy?  
6) wymienić przyczyny uprawiania prostytucji?  

_________________________________________________________________________________________
21
4.5. Potrzeby i ich rola motywacyjna
Potrzeba to stan braku lub stan niepokoju w jakim znajduje się człowiek. Stan ten może
być usunięty po zaspokojeniu potrzeb. Możliwość jej zaspokojenia uruchamia wszelkie
działania.
Każdy człowiek posiada określone potrzeby czyli pragnienia, tego czego mu brakuje,
staramy się jak najszybciej je zaspokoić. Potrzeby dzielimy na:
– biologiczne,
– psychologiczne.
W psychologii społecznej podkreśla się znaczący wpływ potrzeb na proces tworzenia się
postaw. Należy zaznaczyć, że tych stanów jest tak dużo jak wiele różnych warunków musi
być spełnionych, aby organizm się rozwijał. Podstawowe środki do zaspokojenia potrzeb
człowieka znajdują się w jego otoczeniu sprawiając integrację ze środowiskiem.
Hierarchię potrzeb określa w swej teorii amerykański psycholog Abraham Maslow.
Rys. 1 Piramida potrzeb według Abrahama Maslowa [18]
Potrzeby niższego rzędu to:
– potrzeba egzystencjonalna – pragnienia, jedzenia, snu, wynagrodzenia za pracę,
– potrzeba bezpieczeństwa – p. dachu nad głową, ochrony zdrowia, bezpiecznego życia.
Potrzeby wyższego rzędu to:
– potrzeby społeczne − p. miłości, przyjaźni, akceptacji w otoczeniu,
– potrzeby uznania − p. niezależności, szacunku dla samego siebie, dla innych i ze strony
innych ludzi,
– potrzeba samorealizacji − rozwoju osobistego, rozwoju zainteresowań, odnoszenia,
– sukcesów, awansu.
potrzeby fizjologiczne (głód, pragnienie, sen, itd.)
potrzeby bezpieczeństwa (osobistego, socjalnego)
potrzeby społeczne (przynależności, uczuć)
potrzeba uznania,
szacunku
potrzeba
samorealizacji
iiii
Potrzeby
niższego
rzędu
Potrzeby
wyższego
rzędu

_________________________________________________________________________________________
22
Teoria hierarchii potrzeb A. Maslowa zakłada, że;
– aby móc zaspokajać potrzeby wyższego rzędu trzeba mieć zaspokojone potrzeby
niższego rzędu,
– ilość potrzeb człowieka jest nieograniczona (po zaspokojeniu jednej, pojawia się
kolejna).
Oprócz wymienionych pięciu potrzeb, Maslow wyróżnił również tzw. potrzeby dodatkowe.
Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać się u niektórych osób
np. mogą to być: potrzeba wiedzy, czy też potrzeby estetyczne.
Czynniki wpływające na wzrost potrzeb człowieka to:
– zdarzenia losowe,
– postęp techniczny i naukowy,
– przepływ informacyjny (Internet, radio, telewizja),
– rozwój gospodarczy kraju i świata,
– otoczenie w jakim przebywa człowiek (szkoła, praca, rodzina).
Motyw – wewnętrzne przekonanie. Istota motywacji polega na doborze określonych bodźców
do odpowiednich potrzeb. Możemy wyodrębnić dwa motywy ludzkiego działania:
– intelektualne,
– emocjonalne.
Motywacja najczęściej jest określana jako stan gotowości człowieka do podjęcia określonego
działania. Motywowanie w organizacji jest etapem zmierzającym do realizacji ustalonych
celów organizacji i polega na powodowaniu, aby członkowie organizacji postępowali
w sposób, który przyczyni się do osiągnięcia tych celów.
Modele motywacji:
a) model tradycyjny – postrzegany jako model „człowieka ekonomicznego”, w którym
podstawowym czynnikiem pobudzającym do działania jest praca,
b) model stosunków współdziałania – postrzegany jako model „człowieka
uspołecznionego”, w którym obok potrzeb materialnych jednostki dostrzega się potrzeby
uznania społecznego, przynależności,
c) model zasobów ludzkich – postrzegany jako model „człowieka samorealizującego”,
w którym obok różnych potrzeb ważne są także potrzeby samorealizacji.
Teorie motywacji to:
– teoria treści – zajmuje się tym „co” motywuje, jakie potrzeby ludzkie człowiek próbuje
zaspokoić, co zmusza ludzi do działania. Podkreśla się znaczenie zrozumienia czynników
wewnętrznych człowieka powodujących, że postępuje on w określony sposób,
– teoria procesu - zajmuje się tym „jak” się motywuje. Określając w jaki sposób przez jakie
cele poszczególne osoby są motywowane. Podstawą tej teorii jest pojęcie oczekiwań, tzn.
czego dana osoba oczekuje w wyniku jej zachowań,
– teoria wzmocnienia – kładzie nacisk na uczenie się zachowań. Zajmuje się tym w jaki
sposób skutki poprzedniego działania wpływają na zachowania w przyszłości
w cyklicznym procesie uczenia się. Zgodnie z tą teorią ludzie postępują tak jak postępują,
ponieważ tak się nauczyli w przeszłości w cyklicznym procesie uczenia się. Zgodnie z tą
teorią ludzie postępują tak, jak się nauczyli w przeszłości, że pewne zachowania wiążą
się z przyjemnymi efektami, a inne z nie przyjemnymi. Poszczególne osoby są skłonne
do przestrzegania prawa czy wykonywania poleceń, ponieważ nauczyli się w domu
i szkole, że nie posłuszeństwo pociąga za sobą karę.
Opowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest potrzeba?
2. Jakie znasz potrzeby niższego rzędu?

_________________________________________________________________________________________
23
3. Jakie znasz potrzeby wyższego rzędu?
4. Jakie znasz modele motywacji?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Jesteś członkiem grupy społecznej. Określ swoje potrzeby i zapisz je, a następnie
przedstaw je na forum grupy.
Sposób wykonywania ćwiczenia:
1) określić hierarchię potrzeb,
2) zidentyfikować własne potrzeby,
3) zapisać wyniki pracy,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy,
− papier,
− pisaki.
Ćwiczenie 2
Byłeś na praktykach w WTZ i zapoznałeś się z pracą terapeuty. Zastanów się jaki model
motywacji w pracy będzie Ci najbliższy gdy podejmiesz pracę w takiej placówce i dlaczego?
Sposób wykonania ćwiczenia:
1) zanalizować sytuacje w otoczeniu,
2) zidentyfikować modele motywacji,
3) opisać wybrany model motywacji swojej pracy,
4) zapisać wyniki pracy na kartce papieru,
5) zaprezentować wyniki na forum grupy,
− papier,
− pisaki.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie potrzeby?  
2) określić potrzeby niższego rzędu?  
3) wymienić czynniki wpływające na wzrost potrzeb człowieka?  
4) scharakteryzować modele motywacji?  

_________________________________________________________________________________________
24
4.6. Diagnozowanie warunków życia pacjenta
Diagnoza jest to rozpoznawanie na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych
prawidłowości badanego, złożonego stanu rzeczy przez przyporządkowanie go do typu lub
gatunku, przez wyjaśnienie genetyczne i celowościowe, określenie jego fazy obecnej oraz
przewidywanego rozwoju.
Przedmiot diagnozy to złożony stan rzeczy, obserwacje, wyjaśnianie, uzasadnianie,
przewidywanie, formułowanie hipotez.
Źródła poznania diagnostycznego – łączenie, obserwacja i rozumowanie oraz myślenie
intuicyjne.
Diagnoza całkowita (pełna) w znaczeniu szerszym obejmuje kilka etapów:
1. Opis stanu rzeczy – polega na zestawieniu, omówieniu i charakterystyce tych danych,
w stosunku, do których zachodzi potrzeba podjęcia działań reformatorskich,
profilaktycznych lub projektujących (diagnoza negatywna), np. test kompetencji po
szóstej klasie.
2. Ocena stanu rzeczy – zestawienie wszystkich rodzajów ocen, które mogą mieć
zastosowanie w związku z zebranymi danymi. Oceny stanowią dla nas kryteria z punktu
widzenia, w których określamy stan za prawidłowy lub nie.
3. Konkluzja oceniająca – dokonujemy jej przez zastosowanie systemu przyjętych ocen do
opisanych stanów faktycznych i stwierdzamy potrzebę lub brak potrzeby podjęcia
dalszego postępowania, aby analizowany stan rzeczy zmienić.
4. Wyjaśnianie analizowanych stanów rzeczy – szukamy przyczyn istniejącego stanu
rzeczy. Wyjaśnianie genetyczne – szereg przyczyn w określonym czasie.
5. Postulowanie hipotezy o charakterze sprawczym – etap ten polega na wysunięciu
projektu zmian pod kątem zreformowania, zmodyfikowania lub usunięcia analizowanego
stanu rzeczy.
6. Stawianie hipotez.
Diagnoza cząstkowa (2 etapy).
Typy diagnozy:
– diagnoza kategorialna (przyporządkowująca, typologiczna) – polega ona na
przyporządkowaniu danego wycinka analizowanej rzeczywistości do typu lub gatunku;
jest to wstępny etap o zadanie każdej diagnozy,
– diagnoza genetyczna – polega na ustaleniu źródeł określonego zaburzenia, wykryciu jego
przyczyn pierwotnych i wtórnych,
– diagnoza funkcjonalna – polega na określeniu znaczenia istniejącego stanu rzeczy
w powiązaniu z różnymi sferami aktywności i grupami społecznymi,
– diagnoza fazowa – polega na ustaleniu etapu zmiany w badanej rzeczywistości,
uchwyceniu dynamiki rozwoju analizowanego zjawiska i ustaleniu jego fazy,
– diagnoza prognostyczna – polega na określeniu przewidywanego kierunku zmian badanej
rzeczywistości, określeniu przypuszczalnego rozwoju badanego, zaburzenia oraz
skutków, które mogą się ujawnić w wyniku obecnego stanu,
– diagnoza pełna – obejmuje, zawiera wszystkie wymierzone typy diagnozy,
– diagnoza cząstkowa – obejmuje tylko niektóre typy diagnozy (2 lub 3).
Pełna diagnoza dla celów wychowania powinna mieć charakter psychologiczno-
pedagogiczny. Główne zadania diagnozy psychopedagogicznej:
− optymalizacja warunków rozwoju wychowanka,
− doskonalenie oddziaływań pedagogicznych,

_________________________________________________________________________________________
25
− terapia powstałych zakłóceń w procesach rozwoju i wychowania,
W procesie diagnozy psychopedagogicznej wyróżniamy 2 etapy: diagnoza globalna –
polega na identyfikacji problemu tj. zidentyfikowaniu wychowanków, których rozwój pod
jakimś względem jest nieprawidłowy, diagnoza specjalistyczna – polega na rozpoznaniu
właściwości problemu, jego dynamiki i tła przyczynowego.
Przedmiot diagnozy psychopedagogicznej czyli diagnoza na potrzeby kształcenia, dla celów
wychowawczych obejmuje:
− czynności intelektualne,
− czynności percepcyjne i motoryczne,
− czynności werbalne,
− funkcjonowanie społeczno-emocjonalne,
− struktura i funkcje osobowości (autoagresja).
Specyficzne właściwości diagnozy psychologicznej dla celów wychowawczych:
− teleologiczny charakter badań,
− kompleksowość i złożoność problemów (zespół czasami musi sam konstruować
narzędzia badawcze),
− wielospecjalistyczny charakter badań diagnostycznych (wielu specjalistów pielęgniarka,
rehabilitant, osoba pierwszego kontaktu itp.),
− aspekt rozwojowy rozpoznawanych zjawisk – problemy zawsze rozpatrywać
w powiązaniu z wiekiem i możliwościami intelektualnymi podopiecznego,
− syntetyczność i praktyczna zastosowalność rozwiązania problemów.
Diagnoza w metodologii badań pedagogicznych. Diagnoza służy do porównywania,
prognozowania, modyfikowania, a te czynności stosowane są do doskonalenia teorii
pedagogicznej i praktyki pedagogicznej.
Innym rodzajem diagnozy jest diagnoza społeczna, która obejmuje następujący schemat
diagnozy dziecka – ucznia lub podopiecznego dowolnej instytucji opiekuńczo-
-wychowawczej:
1. Dane osobowe.
2. Zdefiniowanie problemu, który dotyczy ucznia, wychowanka lub podopiecznego.
3. Określenie technik i narzędzi gromadzenia materiału diagnostycznego o jednostce.
Chodzi o wskazanie rodzaju technik i narzędzi diagnostycznych wykorzystanych do
opisu przypadku w kontekście zdefiniowanego, zauważonego problemu np.:
– skorzystanie z analizy dokumentów,
– przeprowadzenie rozmów – wywiadów,
– wykorzystanie danych o podopiecznym,
– zastosowanie zaplanowanej lub spontanicznej obserwacji- w trakcie zajęć, przerwy,
prowadzonej rozmowy itp.,
– zastosowanie socjotechniki, zwłaszcza w kontekście pozycji jednostki w grupie lub
innych technik projekcyjnych, psychodramy, analizy rysunku itp.
4. Opis (charakterystyka) ucznia, wychowanka, podopiecznego:
a) w kontekście cech psychospołecznych, fizycznych lub zdrowotnych, np.:
− ocena poziomu rozwoju, specyficznych osiągnięć lub odchyleń od normy, stanu
zdrowotnego,
− ocena wyglądu, np. zaniedbania lub innych cech, które mogą być ważne z punktu
widzenia diagnozy,
− ujawnione potrzeby (manifestacja zewnętrzna potrzeb, np. uznania – chęci zwrócenia
na siebie uwagi itp.),
− specyficzne zainteresowania,
b) w kontekście środowiska szkoły lub placówki, w której jednostka przebywa:

_________________________________________________________________________________________
26
− krótka charakterystyka dotychczasowych osiągnięć lub porażek w nauce, pracy
społeczno-kulturalnej, działalności sportowej itp.,
− pozycja wychowanka/podopiecznego w grupie, relacje z innymi wychowankami,
pełnione funkcje lub role w placówce,
c) w kontekście środowiska rodzinnego:
− sytuacja socjalno- bytowa rodziny, liczba dzieci,
− status społeczny rodziny,
− ewentualny opis sytuacji trudnych w rodzinie (bezrobocia, chorób, nadużywania
alkoholu, przemocy itp.).
5. Diagnoza przypadku, a raczej wnioski diagnostyczne wynikające z wcześniejszej
charakterystyki jednostki.
6. Dotychczas stosowane formy (metody) pracy opiekuńczo-wychowawczej.
7. Plan pracy z przypadkiem.
Diagnozowaniem potrzeb i problemów podopiecznego zajmuje się zespół terapeutyczno-
-opiekuńczy, który swoje uwagi i zalecenia wpisuje w indywidualny plan wsparcia
mieszkańca. Zespół składa się ze specjalistów i osoby pierwszego kontaktu, która jest
w skazywana przez mieszkańca. To do tej osoby zgłasza podopieczny swoje uwagi, potrzeby
i problemy wynikające z życia.
1. Co to jest diagnoza?
2. Jakie etapy wyróżnimy w procesie diagnozy psychopedagogicznej?
3. Kto określa potrzeby pacjenta?
4. Co to jest plan wsparcia pacjenta?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Nowy mieszkaniec z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym został
przyjęty do Domu Pomocy Społecznej. Jest osobą zagubioną i wystraszoną, ponieważ nie
przebywał nigdy w dużym skupisku ludzi. Zdiagnozuj jego aktualne potrzeby.
1) dokonać analizy potrzeb pacjenta,
2) aktywnie współpracować w przygotowaniu stanowiska grupy,
3) zapisać uzgodnione w grupie wnioski,
4) zaprezentować pracę,
5) przedyskutować pozostałe propozycje.
− papier,
− pisaki,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca określania potrzeb pacjenta.

_________________________________________________________________________________________
27
Ćwiczenie 2
Janek ma 52 lata, jest osobą samotną, leżącą, z niedowładami kończyn dolnych i górnych,
cierpiącą na samotność − brak kontaktów z rodziną. W codziennym funkcjonowaniu wymaga
opieki osób drugich. Wcześniej prowadził aktywny tryb życia, był ratownikiem. Uległ
wypadkowi i trafił do domu pomocy społecznej. Zdiagnozuj jego potrzeby i zapisz
w odpowiednich dokumentach terapeuty.
1) dokonać analizy potrzeb pacjenta,
2) zapisać zdiagnozowane potrzeby,
3) wypełnić odpowiednie dokumenty,
4) zastanowić się i wskazać do kogo można zwrócić się o pomoc,
5) zaprezentować swoją pracę, pomysły,
− symulowana dokumentacja podopiecznego,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca określania potrzeb pacjenta,
− plan wsparcia mieszkańca – wzór,
− pisaki.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie diagnozy?  
2) wymienić zadania diagnozy psychopedagogicznej?  
3) scharakteryzować proces diagnozowania potrzeb mieszkańca?  
4) wyjaśnić plan wsparcia mieszkańca?  

_________________________________________________________________________________________
28
4.7. Metody diagnozowania sytuacji pacjenta
Praca socjalna to działanie, które jest realizowane na rzecz ludzi, w tym na rzecz
pojedynczych osób, rodzin, grup oraz społeczności lokalnych. W zależności od rodzaju
klienta zdefiniowane zostały trzy podstawowe metody pracy socjalnej, czyli uporządkowane
procedury diagnostyczne i interwencyjne oraz strategie wywoływania zmian, są to: metoda
indywidualnego przypadku, pracy grupowej oraz środowiskowa. Metoda to systematycznie
stosowany sposób postępowania, prowadzący do założonego wyniku. Na dany sposób
składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane
w odpowiedniej kolejności. W znaczeniu ogólnym jest to sposób postępowania, świadomy
i powtarzalny, a w węższym znaczeniu zespół celowych czynności i środków,
w szczególności prowadzących do wykonania określonego zadania lub rozwiązania danego
problemu.
Według T. Pilcha – metoda indywidualnych przypadków – jest sposobem badań
polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje
wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat
jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub
zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
Metoda prowadzenia indywidualnego przypadku (casework), polega na wspieraniu
człowieka znajdującego się w trudnej sytuacji i wiąże się z prowadzeniem przez pracownika
socjalnego, opiekuna działań dwutorowych: bezpośrednich, czyli nakierowanych na
podopiecznego i jego najbliższe otoczenie oraz pośrednich, polegających na oddziaływaniu na
podopiecznego za pośrednictwem jego otoczenia, czyli środowiska w którym on funkcjonuje.
Zadaniem pracownika jest zatem pobudzenie i uaktywnienie nie tylko samego
podopiecznego, ale też jego otoczenia Przykładem może być tworzenie sieci wsparcia lub
zespołów interdyscyplinarnych, których celem jest wspomaganie klienta w procesie
wychodzenia z problemu.
Metoda indywidualnych przypadków wyrosła z praktycznej działalności socjalnej. Stało
się to na początku XIX w., kiedy to nieszczęście, bieda oraz ludzka tragedia przestały być
postrzegane jako osobista sprawa osób nimi dotkniętych. Sama metoda pracy z przypadkiem
nie jest jednoznacznie określonym sposobem postępowania i podlega ciągłej ewolucji. Można
jednak wymienić kilka jej elementów konstytutywnych.
Jest to metoda bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych
technik pomocy ludziom w rozwiązywaniu ich problemów. Pomaga jednostkom w sprawach
zarówno zewnętrznych i dotyczących otoczenia, jak i w indywidualnych, dotyczących
wnętrza osoby. Koncentruje się na jednostce, nie ignorując jednak dobra społecznego. Nie
zajmuje się ani manipulacją otoczenia, ani nie daje się pochłonąć subiektywnym
rozważaniom – łączy w sobie elementy psychologiczne i społeczne, stając się metodą
psychosocjalną.
W pedagogice społecznej Aleksander Kamiński określił tę metodę jako najprzydatniejszą
do badań losów ludzkich. Metoda studium przypadku w pedagogice zawsze odnosi się do
analizy jednostkowych losów ludzkich w celu opracowania i podjęcia działań
terapeutycznych.. Jest więc metodą charakterystyczną i użyteczną przede wszystkim na
gruncie pedagogiki społecznej i pedagogiki specjalnej, wszędzie tam, gdzie wymaga się od
pedagoga diagnozy przypadku i podjęcia działań resocjalizacyjnych bądź rewalidacyjnych. Po
raz pierwszy o tej metodzie napisała Mary Richmond- pionierka pracy z przypadkiem,
określając ją jako pracę społeczną. Jej zdaniem, na pracę z przypadkiem składają się procesy,
które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do

_________________________________________________________________________________________
29
otoczenia- rozwijają osobowość. Wśród polskich przedstawicieli pedagogiki społecznej
Helena Radlińska, stosując metodę przypadków w promowanej przez siebie koncepcji pracy
społecznej, przedstawiła wizję wrażliwego i wszechstronnego opiekuna zaangażowanego
w rozwiązywanie wielu problemów swojego podopiecznego. Pracę z przypadkiem rozumiała
jako „budzenie, uaktywnianie, mobilizowanie i ukierunkowywanie jednostki w system
działań naprawczych”.
W definicjach pracy z przypadkiem pojawia się wiele zasadniczych elementów. Jest to
metoda pomagania bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych
technik pomocy jednostkom w rozwiązywaniu ich problemów. Zgodnie ze współczesną
metodyką działań socjalnych praca z przypadkiem obejmuje:
1. Studium przypadku, nazywane również rozpoznaniem, obejmujące charakterystykę
losów, sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej jednostki w kontekście problemu, które ma
prowadzić do diagnozy społecznej i stać się podstawą opracowania planu pracy.
2. Praca z przypadkiem – oparta na sformułowanym wspólnie z podopiecznym planie
pomocy, obejmującym działania o charakterze ratowniczym, kompensacyjnym lub
terapeutycznym.
Jak wspomniano, proces prowadzenia indywidualnego przypadku zawiera kilka
zasadniczych etapów. Pierwszym z nich jest diagnoza, której zadaniem ma być ujawnienie
czynników powodujących zaistnienie trudnej sytuacji w życiu osoby. Etap skoncentrowany
na rozpoznaniu, które prowadzi do diagnozy przypadku-polega na identyfikacji i analizie
sytuacji jednostki w kontekście problemu, z którym się ona boryka.
Materiał konieczny do opracowania diagnozy może być czerpany z różnych źródeł, za
pomocą różnych technik i narzędzi, a dotyczy zwykle sytuacji osobistej, bytowej, zdrowotnej
lub społecznej. W zbieraniu danych i kompletowaniu historii przypadku należy się ograniczyć
do faktów istotnych z punktu widzenia problemu.
Głównym źródłem informacji powinien być sam klient, jednak w wielu przypadkach
informacje te powinny być potwierdzone przez osoby z najbliższego otoczenia. Na podstawie
zgromadzonych danych formułowane są wnioski diagnostyczne, stanowiące o jakości
diagnozy. Głównym narzędziem diagnozy jest wywiad środowiskowy oparty na
kwestionariuszu. Wywiad środowiskowy przeprowadza pracownik socjalny legitymujący się
legitymacją pracownika socjalnego. Wywiad musi być przeprowadzony w ciągu 14 lub 21 dni
od złożenia wniosku i przeprowadzany jest w każdym przypadku kiedy osoba lub rodzina
zwróci się o pomoc. Wywiad środowiskowy składa się z:
− dane osobowe – rozdział ten udziela informacji o osobie i jego sytuacji rodzinnej,
lokalowej, materialnej, uzależnieniach, członkach rodziny, o rodzaju i sposobie udzielanej
wcześniej pomocy,
− sytuacja zawodowa osoby/rodziny – informuje o życiu zawodowym osoby z którą
przeprowadzony został wywiad, a także o członkach jego rodziny. Z tej części możemy
dowiedzieć się czy ma stopień niepełnosprawności, a jeżeli tak to jaki? O dodatkowych
kwalifikacjach takich jak: prawo jazdy, ukończone kursy itp. W końcowej diagnozie takie
informacje pomagają terapeucie ustalić odpowiedni plan pracy i pomocy dla danego pacjenta,
− sytuacja zdrowotna – dla opracowania odpowiedniej diagnozy niezbędne są informacje
dotyczące stanu zdrowia pacjenta jak i jego najbliższej rodziny. Przebyte choroby, a także
istniejące ukierunkowują czasem na dobór odpowiedniej metody w planowaniu
i diagnozowaniu pomocy,
− sytuacja mieszkaniowa – dla kompleksowej wiedzy o pacjencie ważne jest w jakich
warunkach żyje. Czasem np. konflikty z sąsiadami, wskazują nam trudny charakter pacjenta,
a także niedbały porządek w lokalu daje nam informacje o problemach z utrzymaniem
czystości,

_________________________________________________________________________________________
30
− sytuacja rodzinna wspólnie zamieszkujących – pacjent mieszka z innymi członkami
rodziny: rodzicami, rodzeństwem lub rodziną. Informacje o stosunkach panujących w śród
najbliższych ukazują nam związki emocjonalne i więzi tam panujące. Dobierając metodę
pracy z pacjentem należy uwzględnić stosunki rodzinne jak i więzi emocjonalne tam
panujące,
− potrzeby i oczekiwania osoby/rodziny zgłoszone podczas przeprowadzania wywiadu
– oczekiwania osoby są często inne niż zauważa to pracownik przeprowadzający wywiad.
Należy dążyć do uzgodnienia takich wspólnych potrzeb, które zauważa również klient.
Odpowiednio sprecyzowane potrzeby i oczekiwania klienta dotyczące jego sytuacji są
podstawą do negocjowania zasad współpracy czyli kontraktu,
− ocena sytuacji osoby/rodziny, wnioski pracownika socjalnego − ocena oznacza
„oszacowanie wartości, liczby, wagi lub wielkości rzeczy”. Ocenić to wydać opinię o danej
rzeczy z pozycji eksperta. Cechy oceny:
− ocena skupia się na trudnościach, które należy rozwiązać. Ocena jest postępowaniem
typu operacyjnego, gdyż prowadzi do stworzenia projektu działania, jest narzędziem
działania, które ma służyć efektywniejszej pracy,
− ocena jest procesem ciągłym i dynamicznym i jest zawsze prowizoryczna. Nieustanny
ruch, w który wpisana jest ocena sprawia, że jest zawsze tymczasowa, zawsze gotowa do
rewizji, z chwilą gdy inne fakty rzucają inne światło na sytuację. W pracy z podopiecznym
nie można powiedzieć że zrozumiał „raz na zawsze.
− subiektywność oceny w stale zmieniającym się procesie oceny terapeuta dąży do
zrozumienia. Odbywa się ono na dwóch poziomach: rozumienie intelektualne podopiecznego,
które polega na klasyfikacji faktów dostarczanych przez klienta, uporządkowaniu informacji,
wykorzystaniu posiadanej wiedzy na temat sytuacji, osób, instytucji, przepisów prawnych.
Drugi poziom to rozumienie emocjonalne które zakłada zdolność empatii. Potrafimy postawić
się na miejscu innego człowieka oraz odczuwać, jak on przeżywa swoją sytuację. Zdolność do
empatii ma przede wszystkim charakter subiektywny, ściśle związany z tym, kim jesteśmy,
tak od siebie różni, a przecież bardzo podobni.
Ocena winna odpowiadać na pytania:
– jakie problemy mamy do rozwiązania,
– jakie sytuacje mają wpływ na zaistniałe problemy
– kogo dotyczą,
– czy klient chce zmiany sytuacji,
– jego możliwości posiadane nasze możliwości poprawy sytuacji (specjaliści, potencjał
środowiska),
– jakie zmiany zamierzamy osiągnąć,
– zakładany czas trwania zmiany,
– proponowany rodzaj działań,
Uzgodnienia dokonane pomiędzy pracownikiem socjalnym a osobą lub rodziną
ubiegającą się świadczenia pomocy społecznej w zakresie działań podejmowanych przez:
– osobę lub rodzinę mających na celu ustalenie sposobu wyjścia z trudnej sytuacji,
– pracownika socjalnego w zakresie proponowanych form pomocy,
– plan pomocy i działania na rzecz osoby lub rodziny wymagającej pomocy – pomoc
może być udzielona z zadań zleconych lub z zadań własnych,
– plan pomocy zatwierdzony przez dyrektora/kierownika ośrodka – plan pracy
obejmuje całościową opiekę nad klientem. Ma on na celu pomoc w rozwiązaniu problemów
naszego podopiecznego.
W momencie rozpoznania problemu rozpoczyna się już właściwy proces jego
rozwiązywania. Po przeprowadzeniu diagnozy należy ustalić plan postępowania, określający
kolejne kroki podjętej interwencji.

_________________________________________________________________________________________
31
Opracowanie planu pracy z przypadkiem powinno określać, co kiedy i jak ma czynić
pomagający w odniesieniu do osoby, której pomaga i jego rodziny, aby uruchomić proces
pomocy, rewalidacji, terapii. Plan powinien zawierać pewne aspekty zmian, które mają być
efektem działań pomocowych. Najdłuższym etapem jest prowadzenie przypadku według
opracowanego planu, tzw. interwencja, wymagająca ciągłego korygowania tak diagnozy, jak
i planu postępowania. Rzeczywista interwencja rozpoczyna się już od pierwszego kontaktu.
Cele terapii są określane wspólnie przez pracownika i klienta, a sposób prowadzenia
przypadku wynika z potrzeb klienta.
Prowadzenie przypadku powinno być postępowaniem elastycznym, dopuszczającym
korygowanie diagnozy i samego planu, aby uzyskać najlepszy skutek, tzw. właściwą
rewalidację. Bardzo ważnym etapem jest zakończenie interwencji. Ma ono bowiem być
wyraźnym znakiem, że pracownik uważa swoją dalszą aktywność za zbędną. Badania metodą
indywidualnych przypadków posługują się dość nielicznym zestawem technik badawczych.
Najbardziej użyteczną techniką tej metody jest wywiad. Uzupełniają go obserwacja i analiza
dokumentów osobistych.
Metoda pracy grupowej (groupwork), polega na spożytkowaniu grupy i stosunków
wewnątrzgrupowych dla rozwoju jednostki oraz dopomaganiu grupie w jej rozwoju.
Zadaniem osoby prowadzącej grupę jest pomaganie uczestnikom grupy w staniu się
systemem wzajemnej pomocy w zakresie rozwiązywania problemów, które stały się ich
udziałem. Z punktu widzenia pracy socjalnej najbardziej znaczące są grupy, które mają na
celu zainicjowanie w swoich członkach przemian. Należą do nich: grupy edukacyjne,
samopomocowe oraz terapeutyczne, które pracownik socjalny może inicjować dla różnych
kategorii klientów, dostosowując ich rodzaj do faktycznych potrzeb i problemów, np.: dla
osób długotrwale bezrobotnych w celu zwiększenia ich umiejętności w zakresie poszukiwania
pracy, dla osób niepełnosprawnych celem ich psychologicznego i społecznego wzmocnienia.
W metodzie grupowej wychowawca ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie
zbiór osób; wiąże go nie tylko „dialog” z pojedynczymi członkami tej zbiorowości, jego
talent wychowawczy wyraża się w umiejętności przewodzenia lub przodowania grupie.
Definicji grupy jest tak wiele, dla potrzeb pedagogiki wciąż najkorzystniejszą jest ta
sformułowana przez Floriana Znanieckiego: grupą społeczną nazywamy każde zrzeszenie
ludzi, które w świadomości samych tych ludzi stanowi odrębną całość.
Według A. Kamińskiego wyróżniamy trzy odmiany pracy grupowej:
1) rozwojowo – wychowawcza, grupy te mają na celu wspierać rozwój osobowości
jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się stylami i wartościami
grupy. Kształtowane są na gruncie pracy kulturalno-oświatowej dorosłych, młodzieży
(w domach kultury, klubach, w związkach i stowarzyszeniach społecznych,
2) rewalidacyjne, stosują one pracę rozwojowo-wychowawczą do oddziaływań na jednostki
społeczne lub fizycznie niedostosowane celem usprawnienia ich społecznego
funkcjonowania. Specjalną odmianą pracy grupowej jest rozbijanie grupy uznanej za
szkodliwą np. przestępczej,
3) psychoterapeutyczne, ich zadaniem jest usprawnienie społecznego i psychicznego
funkcjonowania jednostki w oparciu o techniki z dziedziny psychologii klinicznej
w odniesieniu do lżejszych przypadków. A więc pracownik zajmujący specjalizujący się
w tej postaci metody grupowej musi mieć pogłębioną znajomość psychologii oraz
większą praktykę z zakresy psychoterapii.
Praca grupowa obejmuje następujące zasady:
− głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni indywidualnie i zbiorowo,
− rozumienie i wykorzystywanie w pracy metody pracy grupowej polegającej na wspólnym
rozwiązywaniu problemów, wyrażaniu stosunku emocjonalnego wobec innych,
kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych, wpływu na innych,

_________________________________________________________________________________________
32
− dążenie do umocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego
i autonomicznego jako jednostki i jako grupy,
− nauczanie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do
funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w realnym życiu.
Istotą metody grupowej jest wykorzystanie dynamizmu właściwej grupy. Możemy wyróżnić
4 etapy pracy grupowej: tworzenie grupy, stabilizacja jej struktury i norm, realizacja jej
celów, oceny efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy.
Metoda organizacji społeczności (środowiska) jest trzecią z podstawowych metod pracy
socjalnej.
Metoda środowiskowa – w wąskim rozumieniu chodzi w niej o uruchomienie jakieś
stałej lub cyklicznej akcji, której przedmiotem działania jest jedna grupa np.: osoby starsze
lub zjawisko np.: czas wolny dzieci i młodzieży; w szerokim ujęciu oznacza natomiast –
całościowe rozumienie środowiska lokalnego, pełną rejestrację jego problemów,
kompleksowy i komplementarny system działań, podejmowanie pracy z intencją stałego
działania i trwałego usuwania zagrożeń i niepożądanych zjawisk. Przykładem
kompleksowych działań środowiskowych może być program Centrum Aktywności Lokalnej
realizowany przez kilkadziesiąt ośrodków pomocy społecznej w Polsce. Wszelkie
prowadzone w nim działania są odpowiedzią na faktyczne potrzeby danej społeczności,
postrzeganej całościowo i realizowane w oparciu o jej zasoby ludzkie (mieszkańcy)
i instytucjonalne. Mobilizowanie ludzi do działania następuje głównie poprzez promowanie
działań wolontarystycznych oraz inicjowanie ruchów samopomocowych. Wdrażanie
programu CAL wiąże się również z dostarczaniem mieszkańcom niezbędnej wiedzy
i informacji oraz inicjowaniem lokalnych akcji i wydarzeń.
Według A. Kamińskiego organizowanie społeczności lokalnej dla zadań socjalnych
(społeczno-wychowawczych) polega na ulepszaniu sytuacji społecznej, lokalnej
zjednoczonymi wysiłkami i społecznych mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań
opartych na wspólnym planie wypracowanym za pomocą odpowiednich badań
kompleksowych. Metoda organizowania środowiska stanowi swego rodzaju sztukę
planowania stosunków społecznych w życiu społeczności lokalnej przy spożytkowaniu
dorobku nauki.
Jak w każdej metodzie tak i w tej możemy wyróżnić następujące etapy:
− rozpoznawanie, diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń,
− organizowanie zespołu pracy, polega ono na podziale zadań miedzy instytucje, zespoły,
− planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco- rozwojowych,
− wtórne pobudzenie,
− systematyczne ulepszanie środowiska,
− kontrola i doskonalenie.
Posługując się tą metodą w działaniach socjalnych musimy pamiętać, że uruchamiamy
siły i procesy, których prawdziwe źródła nie zawsze są nam znane. Musimy też wspomnieć
o technikach stosowanych w praktyce ze społecznością. Są to m.in.: strukturyzacja,
zarządzanie – administrowanie, przygotowanie planów i opracowań formalnych, edukacja
i promocja, pokazy itd. Metoda ta jest rzadko stosowana w pracy socjalnej.
Omówione powyżej tradycyjne metody pracy socjalnej, czyli praca z indywidualnym
przypadkiem, praca z grupą oraz organizacja społeczności stanowią nadal zrąb metodologii
pracy socjalnej. W ostatnich latach jednakże coraz częściej mówi się o jeszcze jednej
podstawowej metodzie pracy socjalnej, a mianowicie rozwiązywaniu problemów
w dostarczaniu świadczeń socjalnych. Problem sprowadza się w tym przypadku do kwestii
prawidłowego administrowania świadczeniami socjalnymi.
W latach pięćdziesiątych została wyodrębniona kolejna metoda pracy socjalnej określana
jako praca z rodziną, która jest ściśle związana z metodą indywidualnego przypadku i pracy

_________________________________________________________________________________________
33
grupowej. Zgodnie z tą metodą rodzina jest całością, w której mogą tkwić przyczyny
niekorzystnej sytuacji oraz możliwości jej rozwiązania. Praca musi być, zatem nakierowana
na całą rodzinę i mieć na celu wprowadzanie zmian w życiu wszystkich jej członków.
Wyodrębnienie ww. metod nie zakończyło prac nad poszukiwaniem nowych, bardziej
kompleksowych podejść w pracy socjalnej. Owocem było m.in. stworzenie zintegrowanego
modelu pracy socjalnej, opartego na ogólnym schemacie procesu rozwiązywania problemów.
Przyjmuje się w nim, że praca socjalna jest uporządkowanym logicznie i chronologicznie
działaniem, którego celem jest wspieranie lub przywracanie wzajemnie korzystnych interakcji
między jednostką a społeczeństwem.
Niezależnie od tego, czy pracujemy z pojedynczym klientem, z grupą, czy ze
społecznością – aby działać profesjonalnie należy postępować w sposób przemyślany
i planowy, rozpoczynając od nawiązania profesjonalnego kontaktu z podmiotem, identyfikacji
i definicji problemu, dokonania jego pomiaru, określenia celu interwencji, przez opracowanie
jednego lub kilku projektów interwencji, sformułowania planu działania, jego realizację, aż
po ocenę osiągniętych rezultatów i zakończenia działania.
Tyle teoria, a jak jest w praktyce ze stosowaniem poszczególnych metod? Otóż, mając na
uwadze, że rzeczywistość jest bardzo skomplikowana i wszystkie tworzące ją podmioty są od
siebie wzajemnie zależne, niemożliwe jest stosowanie poszczególnych metod odrębnie.
W praktyce pracownik musi łączyć i stosować jednocześnie wszystkie znane mu metody
pracy socjalnej. Praca grupowa może być także wykorzystywana w pracy na rzecz
poszczególnych osób i rodzin. Uczestnictwo jednostek w działaniach grupowych może je
wzmocnić oraz wydobyć ich potencjał i wyposażyć w odpowiednią wiedzę i umiejętności,
dzięki czemu łatwiej sprostają trudnym sytuacjom, które stały się ich udziałem.
Opiekun, terapeuta zajęciowy sam może być inicjatorem grup odpowiednich dla swoich
podopiecznych. W działaniach niektórych, np.: grup zadaniowych, może także brać czynny
udział, dzięki czemu zaoszczędzi czas, albowiem będzie mógł w jednym miejscu i porze
pracować z kilkoma osobami jednocześnie. Realizując pracę socjalną pracownik musi pełnić
wiele różnych ról i starać się łączyć je w praktyce.
Do najważniejszych należy zaliczyć takie role jak: diagnosta, doradca, nauczyciel,
animator, informator, pośrednik, koordynator, modyfikator, reformator, ratownik, planista,
mediator, itp.
Terapia zajęciowa jest działaniem wielokierunkowym, zmierzającym do wykorzystania
tkwiącego w każdym człowieku potencjału rozwojowego i to niezależnie od stopnia
niepełnosprawności.
Metoda terapii zajęciowej – jest to sposób postępowania świadomy i powtarzalny,
prowadzący do osiągnięcia zamierzonego wyniku terapeutycznego. Składają się na nią
myślowe i praktyczne odpowiednio dobrane i w ustalonej kolejności realizowane aktywności
przez podopiecznego.
Nowoczesne metody pracy mają zapewnić indywidualne traktowanie każdego
mieszkańca. Dostęp do szerokiego wachlarza usług, motywowanie pracowników do
efektywnej i skoordynowanej pracy zespołowej ma sprawić aby mieszkaniec czuł się dobrze,
a jego życie w placówce było spokojne. Nad zaspokojeniem potrzeb i rozwojem mieszkańca
czuwa zespół opiekuńczo – terapeutyczny. W skład tego zespołu wchodzą osoby pracujące
w bezpośredniej opiece z pacjentem czyli: psycholog, terapeuta, rehabilitant pielęgniarka,
opiekun, pokojowa, pracownik socjalny.
Zespół Opiekuńczo-Terapeutyczny pomaga każdemu mieszkańcowi z taką samą troską
i zaangażowaniem proponując podopiecznemu różne formy terapii zajęciowej. W placówkach
pomocy społecznej są tworzone pracownie terapeutyczne, funkcjonujące tak by uwzględniać
indywidualne potrzeby mieszkańca domu. Układany plan wsparcia mieszkańca
ukierunkowuje podopiecznego do podjęcia odpowiedniej formy terapii.

_________________________________________________________________________________________
34
Pracą socjalną zajmuje się pracownik socjalny, który jest do dyspozycji mieszkańca.
Do jego zadań należy:
− przyjęcie podopiecznego do Domu Pomocy Społecznej,
− sprawy socjalne,
− sprawy bytowe,
− problemy prawne,
− kontakt z rodziną,
− rozwiązywanie problemów bieżących w DPS,
− kontakt ze środowiskiem,
− integracja z grupą.
Wszystkie metody, jakie mają zastosowanie, służą do pracy z pacjentem i powinny
wpływać na jego rozwój i pozytywne myślenie. Poprzez terapie zajęciowe podopieczny ma
usprawniać swoje zdolności manualne i emocjonalne, a na zajęciach rehabilitacyjnych swoje
zdolności ruchowe.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowana do wykonania ćwiczeń.
1. Jak brzmi definicja metody?
2. Kto określa metody pracy z podopiecznym?
3. Jakie formy terapii możemy stosować w pracy z podopiecznym?
4. Jakie znasz metody pracy w celu zdiagnozowania sytuacji pacjenta?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj, ułóż proste ćwiczenia ruchowe, które można wykorzystać w gimnastyce
porannej z podopiecznymi Domu Pomocy Społecznej niepełnosprawnymi intelektualnie
a sprawnymi ruchowo w wieku 35−45 lat.
1) dokonać analizy metod pracy z podopiecznym,
2) ułożyć proste ćwiczenia analizując potrzeby podopiecznego,
− piłki,
− maty,
− skakanka,
− odtwarzacz CD,
− płyty CD z muzyką.
Ćwiczenie 2
Pani Krystyna interesuje się folklorem. Uczestnicząc często w zajęciach lubi haftować
i wyszywać serwetki. Jest osobą w wieku 65 lat, sprawną ruchowo i intelektualnie. Zaplanuj
interesującą wycieczkę dla Pani Krysi w wybrane miejsce uwzględniając jej zainteresowania.

_________________________________________________________________________________________
35
Sposób wykonania ćwiczenia:
1) dokonać analizy metod pracy z podopiecznym,
2) wypisać znane miejsca odpoczynku,
3) wyszukać z myślą o podopiecznym najbardziej odpowiedni kontakt z otoczeniem,
4) zaplanować przebieg wycieczki,
− komputer z podłączeniem do Internetu,
− biuletyny informacyjne,
− mapy,
− arkusze papieru,
− pisaki.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić metody pracy?  
2) określić kto zajmuje się wyborem metody pracy?  
3) wymienić formy terapii?  
5) scharakteryzować jedną z form terapii  

_________________________________________________________________________________________
36
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!

_________________________________________________________________________________________
37
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Rodzina jest dla człowieka środowiskiem
a) kolejnym.
b) pierwszym.
c) bez znaczenia.
d) nie dotyczącym go.
2. Kręgiem środowiskowym jest
a) środowisko miejscowe.
b) środowisko dalekie.
c) środowisko bliskie.
d) środowisko społeczne.
3. Patologia to
a) norma obyczajowa.
b) norma biologiczna.
c) norma etyczna.
d) norma zwyczajowa.
4. Do zachowań patologicznych zaliczamy
a) kradzież.
b) miłość.
c) dobroć.
d) wolontariat.
5. Osoby niedostosowane społecznie charakteryzują się
a) biernością.
b) pobudliwością.
c) spokojem.
d) wycofaniem.
6. Wywiad środowiskowy sporządzany jest w formie
a) notatki.
b) kwestionariusza.
c) słownej.
d) opisowej.
7. Prostytucja to
a) patologia.
b) norma obyczajowa.
c) norma zwyczajowa.
d) norma etyczna.
8. Uprowadzenie, kazirodztwo nazywamy
a) przystosowaniem społecznym.
b) patologią.
c) socjologią.
d) demografią.

_________________________________________________________________________________________
38
9. Potrzeba egzystencjonalna to
a) jedzenie, sen.
b) dach nad głową.
c) rozwój osobisty.
d) miłość, przyjaźń.
10. Potrzeby przynależności do grupy to
a) rozwój zainteresowań.
b) szacunek dla samego siebie.
c) wynagrodzenie za pracę.
d) miłość i przyjaźń.
11. Grupa jest głównym źródłem pomocy dla jednostki w metodzie
a) praca z indywidualnym przypadkiem.
b) pracy grupowej.
c) organizacji środowiska lokalnego.
d) rehabilitacji.
12. Praca z indywidualnym przypadkiem to praca z
a) grupą rówieśników.
b) rodziną.
c) jednostką.
d) społecznością lokalną.
13. Tworzenie grupy, stabilizacja jej norm, realizacja jej celów są charakterystyczne dla
a) pracy z indywidualnym przypadkiem.
b) pracy grupowej.
c) pracy ze środowiskiem lokalnym.
d) pracy z rodziną.
14. Metoda pracy socjalnej jaką zastosujesz przy rozwiązywaniu problemu lokalnego to
a) organizacja środowiska lokalnego.
b) praca z indywidualnym przypadkiem.
c) metoda pracy grupowej.
d) metoda pracy twórczej.
15. Grupa zadaniowa to
a) społeczność o wspólnych zainteresowaniach.
b) grupa ludzi do wyznaczania zadania.
c) społeczność lokalna.
d) sekta.
16. Pani Basia cierpi na chorobę psychiczną ciężką odmianę schizofrenii, ale obecny stan jej
zdrowia pozwala jej na życie w środowisku Domu Pomocy Społecznej. Nie jest
akceptowana przez środowisko lokalne. Najodpowiedniejszą metodą pracy socjalnej
byłaby
a) praca z indywidualnym przypadkiem.
b) metoda pracy grupowej.
c) organizacja życia lokalnego.
d) dowolna metoda.

_________________________________________________________________________________________
39
17. Ela jest osobą upośledzoną umysłowo. Jej jedynym problemem jest chęć posiadania
wszystkiego co jej się podoba (w związku z tym liczne kradzieże w swoim środowisku).
Pracując z Elą użyjesz
a) metodę indywidualnego przypadku.
b) metodę pracy grupowej.
c) metodę środowiskową.
d) metodę pracy indywidualnej.
18. Pracą socjalną w DPS zajmuje się
a) opiekun.
b) pokojowa.
c) pracownik socjalny.
d) terapeuta.
19. Metoda terapii zajęciowej to
a) postępowanie świadome i powtarzalne.
b) zajęcia losowe.
c) tok postępowania nie ma znaczenia.
d) metoda powinna przynosić efekt.
20. Metoda organizowania środowiska to
a) metoda środowiskowa.
b) metoda indywidualnego przypadku.
c) metoda grupowa.
d) metoda pracy indywidualnej.

_________________________________________________________________________________________
40
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...............................................................................
Diagnozowanie problemów i potrzeb pacjenta
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

_________________________________________________________________________________________
41
6. LITERATURA
1. Auleytner J.: Polityka społeczna pomiędzy ideą a działaniem. Warszawa 1994
2. Bradshaw J.: Zrozumieć rodzinę. Warszawa 1994
3. DeRobertis C., Pascal H.: Postępowanie metodyczne w pracy socjalnej z grupami
i społecznościami. Biblioteka Pracownika Socjalnego. Katowice 1999
4. Dykcik W.( red): Pedagogika specjalna. Poznań 1997
5. Dymek-Balcerek K.: Pedagogika. Radom 1995
6. Garvin C. D., Seabury B. A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Biblioteka
Pracownika Socjalnego. Katowice, 1998
7. Hulek A red.: Pedagogika rewalidacyjna. Warszawa,1988
8. Kamiński A. Funkcje pedagogiki społecznej, Praca socjalna i kulturalna. PWN,
Warszawa 1982
9. Kiereta K.: Lokalna przestrzeń kulturowa a tożsamość. Krajobrazy Dziedzictwa
Narodowego 2002 nr 3
10. Macierz A,: Z teorii i badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych. Warszawa,
1999
11. Maslow A.: Motywacja osobowości. Wydawnictwo PWN, Warszawa 2006
12. Pilch T. (red.): Encyklopedia Pedagogiczna XXI w. Wyd. Akademickie ,,Żak”,
Warszawa 2005
13. Pilch T., Lepolczyk I.: Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie.
Warszawa 1994
14. Pytka L.: Pedagogika resocjalizacyjna. Warszawa 2000
15. Richmond M.: Diagnoza społeczna. Warszawa 2002
16. Rychliński S.: Lustracje społeczne. Warszawa 2001
17. Strelau J., Jurkowski A., Putkiewicz Z.: Podstawy psychologii dla nauczycieli. PWN,
Warszawa 1977
18. Szacha B.: Wprowadzenie do socjologii. Warszawa 2003
19. Sztompka P.: Socjologia, analiza społeczna. Znak. Kraków 2003
20. Tokarski J.: Słownik wyrazów obcych. Warszawa 1980
21. Trawińska M.: Socjalizacja w grupie rówieśniczej a wychowanie rodzinne. Warszawa
1983
22. Urban B.: Problemy współczesnej patologii społecznej. Wydawnictwo UJ, Kraków 1998
23. Wall D.: Twórcze wychowanie w okresie dzieciństwa. Warszawa 1986
24. Wódz K.: Praca socjalna w środowisku zamieszkania. Biblioteka Pracownika Socjalnego,
Katowice, 1998
25. Zaborowski Z.: Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza. Warszawa 1980
26. Ziembiński Z.: Elementy socjologii. Poznań 1994
27. Znaniecki F.: Współczesne narody. Warszawa 1990

7

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 7

Similar to 7 (20)

More from Kamil Fik

More from Kamil Fik (9)

7