1. ΞΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ
ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ
Μελέτη για τη γλώσσα
18/5/2007
Αχαρνές Αττικής
ΜΕΓΑΓΙΑΝΝΗΣ Βασίλειος του Κων/νου

2. 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ
“Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική…”Με τη φράση αυτή του Οδυσσέα Ελύτη, ταξιδεύουμε νοερά
σε κάθε σταθμό της πολυτάραχης πορείας της ελληνικής γλώσσας, από τις πρώτες εκφάνσεις
της στα πινάκια του Δισπήλιου της Καστοριάς, και τις μετέπειτα πιο οργανωμένες προσπάθειες
των πρωτοελληνικών φύλων (Σελλοί, Πελασγοί, Κάρες, Λέλεγες κ.ά), μέχρι τις γραμμές που
πληκτρολογούνται τη στιγμή αυτή…Μια γλώσσα η οποία με αξιοθαύμαστο τρόπο, έχει καταφέρει
να διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό αναλλοίωτη τη βάση της, παρά την πληθώρα επιδράσεων που
έχει δεχτεί. Επιπρόσθετα, κατάφερε να αποτελέσει κοιτίδα για να τεθούν οι βάσεις δημιουργίας
σε πολλές άλλες γλώσσες, κάτι που είναι οφθαλμοφανέστατο με μια στοιχειώδη συγκριτική
γλωσσολογική ανάλυση . Σε αυτό φυσικά συνέβαλε και η εμβέλεια του ελληνικού πολιτισμού σε
παλαιότερες «χρυσές εποχές» όταν κατακτούσε το Ρωμαίο κατακτητή με τον πολιτισμό όπως
σοφά είχε πει ο Οράτιος…
Όλοι μας έχουμε την τάση να ασχολούμαστε με τις επιρροές της ελληνικής γλώσσας στις άλλες
γλώσσες ανά τον κόσμο και ιδιαίτερα σε αυτές με λατινικές ρίζες, όπως η αγγλική. Αρκετά
σύνηθες είναι το φαινόμενο της προβολής των ελληνικών καταβολών πολλών αγγλικών λέξεων,
σε σημείο μάλιστα την υποστήριξη-από ορισμένους- της θέσης ότι όλες οι αγγλικές λέξεις έχουν
ως απώτερη ετυμολογική προέλευση μία ελληνική. Η ανωτερότητα της ελληνικής σε επίπεδο
βάθους, ευπλασίας, ζωντάνιας, εκφραστικότητας και πλούτου δεν αμφισβητείται από κανέναν.
Ωστόσο, οι ακραίες εθνικιστικές ντιρεκτίβες που προσπαθούν να επιβληθούν από κάποιους, δεν
βοηθούν σε καμία περίπτωση στην κατανόηση της ανωτερότητας αυτής, παρά μάλλον
αποπροσανατολίζουν..
Παρόλα αυτά, το διαπολιτισμικό σταυροδρόμι στο οποίο ευρίσκετο η χώρα μας και οι κατά
καιρούς φιλίες που σύνηπτε με όμορα και μη κράτη, βοήθησαν στο να δεχτεί η γλώσσα μας
επιδράσεις σε πολλά επίπεδα(γλωσσικό, ορθογραφικό, μορφολογικό, σημασιολογικό κ.ά).
Φυσικά η αλληλεπίδραση μεταξύ των γλωσσών, είναι ένα σύνηθες διαχρονικό και
πανανθρώπινο φαινόμενο, οι ιδιάζουζες όμως συνθήκες κάτω απ τις οποίες εξελισσόταν η
γλώσσα μας, το έκανε πιο έντονο. Όλοι μας έχουμε την τάση να ασχολούμαστε με τις επιρροές
της ελληνικής γλώσσας στις άλλες γλώσσες ανά τον κόσμο και ιδιαίτερα σε αυτές με λατινικές
ρίζες, όπως η αγγλική.
Λιγότερο προβαλλόμενα λοιπόν, είναι τα γλωσσικά δάνεια της ελληνικής από άλλες γλώσσες,
είτε από τις περισσότερο γνωστές, όπως τα γαλλικά, τα αγγλικά και οι λοιπές ευρωπαϊκές
γλώσσες, είτε από γλώσσες της ανατολής, όπως οι αραβικές και φυσικά η τουρκική. Όμως τα
δάνεια αυτά είναι υπαρκτά, άλλοτε πρόδηλα και άλλοτε λιγότερο εμφανή και η μελέτη τους είναι
απαραίτητη τόσο για να κατανοήσουμε τις μεταβολές της ελληνικής γλώσσας σε βάθος χρόνου,

3. οι οποίες διαμόρφωσαν τη σημερινή Κοινή Νεοελληνική, αλλά και κατά πόσο οι αλλαγές αυτές
έχουν κάνει τη γλώσσα μας να χάσει το πρόθεμα –ελ (φως) που την ανέδειξε σε γλώσσα
παγκόσμιου βεληνεκούς…
Η παρούσα μελέτη έχει ως σκοπό να αναδείξει σε πρώτο επίπεδο την προέλευση των
γλωσσικών δανείων με χαρακτηριστικά παραδείγματα από κάθε συμβαλλόμενη γλώσσα. Σε
δεύτερο επίπεδο θα αναλυθούν τα είδη του γλωσσικού δανεισμού, ο οποίος είναι ευμετάβλητος
και λαμβάνει συχνά μια πρωτεΐκή διάσταση και θα υπογραμμιστούν οι τρόποι με τους οποίους
τα δάνεια αυτά ενσωματώνονται στη γλώσσα μας σε σημασιολογικό, μεταφραστικό και
ορθογραφικό επίπεδο. Τέλος, θα γίνει μια προσπάθεια σχολιασμού του ευρύτερου γλωσσικού
προβλήματος σε οικουμενικό επίπεδο σε συνδυασμό με τις προσπάθειες δημιουργίας μιας
παγκόσμιας γλώσσας.
Το υπό ανάλυση θέμα είναι σίγουρα πολυεπίπεδο και πολυδιάστατο και πρόθεση του
συγγραφέα δεν είναι η εκπόνηση μιας «απαιτητικής» μονογραφίας που θα “διυλίσει τον κώνωπα
και θα καταπιεί την “κάμηλον” αλλά η κατανοητή και χρήσιμη παράθεση στοιχείων για την
ελάχιστη έστω κατάρτιση σχετικά με το θέμα κάθε ενεργού Νεοέλληνα που θέλει να ασχοληθεί
με από αυτό το παραμελημένο από πολλούς θέμα , αλλά και οποιουδήποτε αλλοδαπού με
ενδιαφέρον προς τη συγκριτική γλωσσολογία…
2.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΓΛΩΣΣΑΣ
Στο πλαίσιο της ορθότερης κατανόησης των συγκυριών και ιστορικών συνθηκών κάτω από τις
οποίες τα γλωσσικά δάνεια εισήλθαν (ενίοτε παρείσφρησαν) και ενσωματώθηκαν στη γλώσσα
μας, κρίνεται σκόπιμη η παράθεση μιας συνοπτικής ιστορικής αναδρομής από τη σκοπιά των
γενεσιουργών δυνάμεων που πυροδότησαν τη δημιουργία και την εξέλιξή της. Τα κυριότερα
σημεία της ιστορικής αυτής γλωσσικής «περιπέτειας», είναι τα κάτωθι:
)Α .Οι αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι
Οι αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι διαιρούνται γεωγραφικά σε δυτικές και ανατολικές. Οι δυτικές
περιλαμβάνουν τη βορειοδυτική και τη δωρική, ενώ οι ανατολικές την ιωνοαττική, την αιολική

4. και την αρκαδοκυπριακή. Οι αρχαίες διάλεκτοι είχαν αρκετές διαφορές μεταξύ τους στη
φωνητική και μορφολογία αλλά όχι τόσο μεγάλες, ώστε να μην καταλάβαιναν τίποτα απ'αυτές
εκείνοι που δεν τις μιλούσαν. Μιλιούνταν σε ξεχωριστές περιοχές: η αρκαδοκυπριακή στην
Αρκαδία και στην Κύπρο, η ιωνοαττική στην Αττική, Εύβοια και Κυκλάδες, στη μικρασιατική
ακτή και στα παράκτια νησιά αυτής, η αιολική στη Βοιωτία, Θεσσαλία και Λέσβο και η δωρική
στο 1/3 της Πελοποννήσου, σε ορισμένα νησιά των Σποράδων, σε όλη σχεδόν την Κρήτη, στη
Ρόδο και στα Δωδεκάνησα.
) .Β Λογοτεχνικές Γλώσσες
Για τη γλώσσα στην οποία γράφουν οι αρχαίοι συγγραφείς είναι χαρακτηριστικό το
παράδειγμα του Πινδάρου, που αν και κατάγεται από τη Βοιωτία και έχει μητρική γλώσσα την
αιολική διάλεκτο, εντούτοις γράφει στη δωρική τα ποιήματα του. Αυτό συνέβαινε γιατί οι
αρχαίοι γράφουν όχι στη γλώσσα του τόπου τους, αλλά στη γλώσσα που καλλιεργήθηκε το
είδος με το οποίο ασχολούνται. Είναι σημαντικό όμως για την κατανόηση της έννοιας την
λογοτεχνικής γλώσσας το ότι η γλώσσα που γράφει ο Πίνδαρος είναι δωρική μόνο
επιφανειακά: έχει ορισμένα συμβατικά στοιχεία της δωρικής, που δίνουν στη γλώσσα ένα
εξωτερικό χρώμα για να θυμίζει την ομιλούμενη δωρική, στην πραγματικότητα όμως είναι η
γλώσσα της υψηλής ποίησης. Λυρική ποίηση έχει γραφτεί βέβαια και στην αιολική διάλεκτο
(κυρίως από τη Σαπφώ και τον Αλκαίο) και στην ιωνική, στην οποία καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα η
ελεγεία για την έκφραση ποικίλων προσωπικών συναισθημάτων (από Ιωνες και Αθηναίους
κυρίως).
)Γ Ιωνικός και αττικός λόγος
Ιστοριογραφία
Τα ομηρικά ποιήματα, η πρώτη λογοτεχνική γλώσσα, εμφανίζονται στο δεύτερο μισό του 8ου
π.Χ. αιώνα και η λυρική ποίηση ακμάζει στη Λέσβο στο τέλος του 7ου π.Χ. αιώνα. Αρκετά
αργότερα, τον 6ο αιώνα π.Χ., παρουσιάζεται ο λογοτεχνικός πεζός λόγος, διηγηματικός και
επιστημονικός, δημιούργημα των Ιώνων της Μικράς Ασίας, οι οποίοι πλούτισαν από το
εμπόριο και αισθάνθηκαν περιέργεια για την ιστορία και τη φυσική. Ετσι μπορούμε να πούμε
πως οι 'Τενεηλογίαι" του Εκαταίου του Μιλησίου θεωρούνται το αρχαιότερο ιστορικό έργο με
λογοτεχνικό ύφος. Αλλά και ο ιωνικός πεζός λόγος αντιπροσωπεύεται άξια με τις ιστορίες του
Ηροδότου από τη δωρική Αλικαρνασσό και, κατά δεύτερο λόγο, από τα ιατρικά κείμενα του
Ιπποκράτη, που κι αυτός καταγόταν από τη δωρική Κω. Η γλώσσα του Ηροδότου, αντίθετα με
τον παραδοσιακό και τεχνητό χαρακτήρα της γλώσσας του έπους, κυλά άμεσα και αποβλέπει
στη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια, η φράση στον ηροδοτο έχει απλή δομή και προτιμά την
παράταξη. Η υπόταξη περιορίζεται σχεδόν μονάχα στις χρονικές και υποθετικές προτάσεις.

5. Περνώντας από τον Ηρόδοτο στο Θουκυδίδη, που γράφει στην αττική διάλεκτο, βλέπουμε τον
αττικό πεζό λόγο να φτάνει σε ασύγκριτη ακριβολογία και σε τέλεια κυριαρχία στα εκφραστικά
μέσα, έτσι που το έργο του να θεωρείται από καθαρά γλωσσική άποψη ως η ανώτερη μορφή
του ιστορικού είδους στην Αθήνα.
Φιλοσοφία
Η αττική διάλεκτος υπήρξε ακόμα και η γλώσσα της ρητορείας σε όλες τις μορφές της
(πανηγυρική, δικανική, πολιτική). Η γλώσσα της ρητορείας με τον Δημοσθένη φτάνει στο σημείο
να εκφράσει με πληρότητα την ποικιλία των συναισθημάτων του ρήτορα.
Τραγωδία
Η γλώσσα αυτή έφτασε με τον Σοφοκλή στην ύψιστη ακμή της για να εκφράζεται στην αττική
διάλεκτο όπως μιλιόταν από τους Αθηναίους με ορισμένα χαρακτηριστικά της ιωνικής, π.χ.
πράσσω, γλώσσα αντί αττ. πράττω, γλώττα. Γενικά ο τραγικός ποιητής δεν αποφεύγει να
χρησιμοποιεί στοιχεία της αρχαίας αττικής ή της ιωνικής, όταν είναι βέβαιος
πως θα κατανοηθούν από το κοινό του, και στα χορικά και στα διαλογικά μέρη. Ειδικά για τα
χορικά μέρη επιδιώκει να δώσει εντύπωση δωρίζουσας γλώσσας.
)Δ Επικράτηση και διάδοση της αττικής διαλέκτου
Η ανάπτυξη των Αθηνών μετά τους περσικούς πολέμους και η ανάδειξη τους σε πολιτικό και
πολιτιστικό κέντρο με πανελλήνιο κύρος είχαν επίπτωση και στη διάδοση της γλώσσας τους. Η
αττική διάλεκτος, καλλιεργημένη από την ιστορία, το θέατρο, τη φιλοσοφία και τη ρητορεία,
άρχισε να διαδίδεται σε όλες τις ελληνόφωνες περιοχές, ιδίως από τότε που επιβλήθηκε η
αθηναϊκή ηγεμονία σε άλλους Έλληνες. Ένα γεγονός με αποφασιστική σημασία για την
επικράτηση και διάδοση της αττικής διαλέκτου υπήρξε η επισημοποίηση της κατά τον 5ο π.Χ.
αιώνα στη Μακεδονία, όπου μιλούσαν μία τοπική διάλεκτο συγγενική με τη δωρική και τη
θεσσαλική. Με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου η αττική διάλεκτος διεδόθη σε όλες τις
χώρες της αυτοκρατορίας του, τα ελληνιστικά κράτη.
)Ε Η ελληνιστική κοινή
Έννοια της κοινής.
Με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η αττική διάλεκτος καθιερώνεται ως επίσημη
γλώσσα στο μεγαλύτερο μέρος της αυτοκρατορίας του. Η χρησιμοποίηση της όμως από

6. ανθρώπους δεν την είχαν μητρική γλώσσα, ήταν φυσικό να την αλλοιώσει, να της προσδώσει
νέα στοιχεία. Η αλλοιωμένη αυτή αττική ονομάστηκε από τους γραμματικούς "κοινή διάλεκτος",
δηλαδή κοινόχρηστη ελληνική γλώσσα της εποχής, και εκτείνεται χρονικά στην αλεξανδρινή
(323-31 π.Χ) και στην αυτοκρατορική εποχή (31 π.Χ. - 395 μ.Χ.). Η γλώσσα αυτή, αφού
παραμέρισε σιγά-σιγά όλες σχεδόν τις αρχαίες διαλέκτους, έγινε το κοινό γλωσσικό όργανο της
πεζογραφίας.
Χαρακτηριστικά
Γνωρίσματα που ξεχωρίζουν την ελληνιστική κοινή από την αττική διάλεκτο:
:Στη φωνητική
Ένα βασικό στοιχείο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ο προσωδιακός της χαρακτήρας, δηλαδή
η διάκριση των φωνηέντων σε μακρόχρονα και βραχύχρονα, άρχισε από το τέλος του 3ου π.Χ.
αιώνα να αλλάζει και στο τέλος της αλεξανδρινής εποχής τα φωνήεντα πήραν τη σημερινή τους
προσωδιακή προφορά, δηλαδή έγιναν όλα βραχύχρονα. Αυτό το διαπιστώνουμε από τα λάθη
που βρίσκουμε στους παπύρους (π.χ. συγχέουν το ο και το ω) και από τους λεπτομερείς
κανόνες των γραμματικών για τη μακρότητα των φωνηέντων
) μ , ,ΣΤ Η δη ώδης Βυζαντινή γλώσσα νεοελληνικές διάλεκτοι η νεοελληνική κοινή
Οι πληροφορίες μας για την ομιλούμενη γλώσσα κατά την πρώτη περίοδο (395-1100) είναι
σχεδόν αποκλειστικά από λογοτεχνικά κείμενα. Αυτά τα έγραψαν συγγραφείς, οι οποίοι είτε γιατί
δεν μπορούν να γράψουν στην παλιά αττική γλώσσα είτε γιατί θέλουν να τους καταλαβαίνουν
και οι "απαίδευτοι", γράφουν σε λαϊκή ή λαϊκότροπη γλώσσα. Τέτοιοι συγγραφείς είναι οι
χρονογράφοι Μαλλαλάς, Θεοφάνης κ.ά., οι συγγραφείς βίων των αγίων και άλλων
θρησκευτικών κειμένων Ιωάννης μόσχος, Κων/νος ο Πορφυρογέννητος κ.α. Στη δεύτερη
περίοδο (1100-1453) οι πληροφορίες που έχουμε είναι άφθονες. Εδώ παρατηρείται μια
συστηματικότερη καλλιέργεια της ζωντανής γλώσσας, που γράφεται με συνέπεια και δίχως
προσποίηση, απαλλαγμένη γενικά από την επίδραση της λόγιας γλώσσας, έτσι που να
βρίσκουμε σε μερικά κείμενα τη νεοελληνική γλώσσα σχεδόν με τη σημερινή της μορφή (γι'αυτό
και είναι εντελώς συμβατικό όριο το έτος 1453).
Οι λόγοι για την εμφάνιση και καλλιέργεια της βυζαντινής κοινής γλώσσας στην περίοδο αυτή
συνδέονται με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής: ξεπέφτει το κύρος της λόγιας γλώσσας με τον
κλονισμό του κρατικού μηχανισμού κατά την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους το 1204. Το
εκπαιδευτικό σύστημα, που διατηρούσε και διέδιδε τη λόγια γλώσσα, εξαρθρώνεται στους

7. τελευταίους αιώνες. Η κεντρική διακυβέρνηση του κράτους εξαφανίζεται και οι ξένοι συμμετέχουν
στην καλλιέργεια της γλώσσας.
Τα κύρια γνωρίσματα της βυζαντινής κοινής γλώσσας
:Στη φωνητική
Στα σύμφωνα παρατηρείται απλοποίηση των δύο όμοιων συμφώνων, δηλαδή παύουν να
προφέρονται και τα δύο, όπως άλλωστε συμβαίνει και σήμερα. Επίσης διάφορα συμφωνικά
συμπλέγματα αφομοιώνονται και απλοποιούνται:
Το αρχαίο γίνεται στα νεοελληνικά πενθερός ,πεθθερός ,πεθερός ψεύμα ,ψέμμα ψέμα, νύμφη
,νύφφη ,νύφη πράγμα, πράμμα ,πράμα ομφαλός, οφφαλός ,αφαλός
Τα άτονα αρκτικά φωνήεντα κλονίζονται και αποβάλλονται, π.χ. ερωτώ-ρωτώ, ολίγος-λίγος,
υψηλός-ψηλός, ουδέν-δεν, ωσάν-σαν. Το φαινόμενο αυτό είχε τις ακόλουθες συνέπειες:
 Τη δημιουργία των αδύνατων τύπων της προσωπικής αντωνυμίας του γ'
προσώπου "τον, την, το, του" κλπ από τις αντωνυμίες "αυτόν, αυτήν" κλπ.
 Την αποβολή της άτονης συλλαβικής αύξησης στα ρήματα: φέραμε,
δώσαμε (αλλά έφερα, έδωσα)
 Τη δημιουργία των τύπων "στον, στην" κλπ από τους παλαιούς "εις τον,
εις την" κλπ
 Τη δημιουργία νέων μορίων ξε-, ξανά-, π.χ. ξέκοψα, ξαναότησα κλπ.
 περιφραστικοί τύποι για το μέλλοντα, τον παρακείμενο και τον
υπερσυντέλικο: "θέλω γράψειν", "θέλει ελθεϊν", που θα δώσουν στα νέα ελληνικά
το μέλλοντα: "θα γράψω", "θα έρθει", "είχεν πεθάνειν" απ'οπου θα προέλθει ο
νεοελληνικός υπερσυντέλικος, "είχε πεθάνει" και "έχει κατακλιθήν", απ'όπου θα
προέλθει και ο νεοελληνικός παρακείμενος "έχει κατακλιθεί".
 Η προστακτική σχηματίζει το γ' πρόσωπο όπως και στα νέα ελληνικά, με
το "άς": "άς μ'αποκεφαλίση"
 Το αρχαίο ρήμα είχε 4 χρονικά θέματα: του ενεστώτα, παρακειμένου,
μέλλοντα και αορίστου. Από αυτά απομένουν μόνο τα 2, το ενεστωτικό και το
αοριστικό, όπως και στα νέα ελληνικά.
 Πρωτοεμφανίζονται οι τύποι "είμαι", "είσαι" και "ένι" για το γ' ενικό,
(απ'όπου θα προέλθει το νεοελληνικό "είναι"), "ήμουν" για τον παρατατικό.
 Αρχίζουν να εμφανίζονται καταλήξεις του ρήματος όπως -ϊεσαι, -ιεται,
(π.χ. αγωνίεσαι, πουλείεται), -ούσα και -άγα στον παρατατικό (π.χ. αγαπούσα και
αγάπαγα), -ώνω (π.χ. φορτώνω).
:Στη σύνταξη
Η σύνταξη γίνεται πιο παρατακτική και η γλώσσα πιο αναλυτική, δηλαδή τώρα εκφράζει με
περισσότερες λέξεις, αλλά με μεγαλύτερη ίσως ακρίβεια, ό,τι πριν εξέφραζε με ιδιαίτερους
γραμματικοσυντακτικούς τύπους. Επίσης οι προθέσεις περιορίζονται και συντάσσονται κανονικά
με αιτιατική.

8. :Στο λεξιλόγιο
Εκτός από τις λατινικές λέξεις και καταλήξεις, η δημιουργία νέων λέξεων από την ελληνική με την
παραγωγή και τη σύνθεση πλουτίζει λεξιλογικά τη γλώσσα. Ετσι πρωτοεμφανίζεται η κατάληξη
των ρηματικών ουσιαστικών -σιμό (βράσιμο, πλύσιμο), η κατάληξη -ιτσα (νυφίτσα, καρφίτσα)
κ.α. και διαδίδονται οι ελληνιστικές καταλήξεις -άς (υπναράς, αλευράς) και -ισσα (π.χ.
αυτοκρατορισσα) Νέες σύνθετες λέξεις ενισχύουν την εκφραστική δύναμη της γλώσσας:
καλοκαίριον, ανδράδελφος, καλοκτένιστος, ψυχοκρατώ, λογομαχώ κλπ. Τέλος, η κατοχή και
διακυβέρνηση ελληνοφώνων περιοχών από δυτικούς και η χρησιμοποίηση της γαλλικής και
ιταλικής γλώσσας στη διοίκηση είχαν ως αποτέλεσμα να γίνουν από τις δύο αυτές γλώσσες
περιορισμένοι δανεισμοί, με εξαίρεση τη ναυτική ορολογία όπου επικράτησε η ιταλική γλώσσα.
Από τα χρόνια αυτά ως τη νεότερη εποχή η ελληνική γλώσσα άσκησε μεγάλη επίδραση στις
γλώσσες λαών με τους οποίους ο ελληνισμός ήρθε σε επαφή. Κατά τη βυζαντινή εποχή, με τη
διάδοση του χριστιανισμού από την ελληνόγλωσση εκκλησία, πέρασαν στις γλώσσες των
Αρμενίων, Βουλγάρων, Ρώσων, Σέρβων κ.α. πολλές ελληνικές λέξεις καθώς και γραμματικοί
τύποι και εκφράσεις. Στα νεότερα χρόνια η ελληνική γλώσσα χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από τις
δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες (αγγλική, γαλλική κ.α.) ιδίως στον τομέα της ορολογίας.
)Ζ Νεοελληνική Κοινή
Διαμόρφωση μιας κοινής γλώσσας
Είπαμε ότι η χαλάρωση των επαφών οδηγεί μια γλώσσα σε διαλεκτική διαφοροποίηση, όπως
συνέβη π.χ. με την αρχαία ελληνική. Στην ιστορία των γλωσσών όμως παρουσιάζεται και η
αντίθετη τάση: από μια κατάσταση διαλεκτικής διαφοροποίησης διαμορφώνεται και επιβάλλεται,
πλάι στις τοπικές γλωσσικές ποικιλίες, μια κοινή γλώσσα. Αυτή βασίζεται συνήθως σε μια
γλώσσα που μιλήθηκε η μιλιέται σε ένα μέρος, είναι δηλαδή ένα τοπικό ιδίωμα, όπως π.χ. η
αττική διάλεκτος για την ελληνιστική κοινή. Το ιδίωμα τότε αποκτά για διαφόρους λόγους μεγάλο
γόητρο και η χρήση του επεκτείνεται και γενικεύεται. Με την εξάπλωση αυτή χάνει την αρχική του
καθαρότητα και μπορεί να προσλάβει στοιχεία από άλλα ιδιώματα. Ο ρόλος της λογοτεχνίας
στην περίπτωση της κοινής γλώσσας είναι πάντοτε σημαντικός: ή διαμορφώνει το γλωσσικό
τύπο της κοινής ή τον επικυρώνει.
Η νεοελληνική κοινή
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας αρχίζει, αρκετά νωρίς, να διαμορφώνεται μια κοινή νεοελληνική
γλώσσα. Από τους πρώτους που προσπαθούν να την περιγράψουν είναι ο Κερκυραίος
Νικόλαος Σοφιανός, που στα 1540 περίπου γράφει τη "Γραμματική της κοινής των Ελλήνων
γλώσσης". Την εποχή αυτή παρουσιάζεται και η πρώτη νεοελληνική λογοτεχνική γραπτή

9. γλώσσα στην Κρήτη σε αξιόλογα λογοτεχνικά έργα (Ερωφίλη, Ερωτόκριτος κ.ά.), αλλά η άνθιση
της κρητικής λογοτεχνίας σταματά απότομα με την τουρκική κατάκτηση της Κρήτης το 1669. Η
νεοελληνική κοινή διαμορφώνεται οριστικά τον 20ο αιώνα από τη λογοτεχνία και τη χρήση της
γλώσσας στα αστικά κέντρα. Στηρίζεται στο γραμματικό τύπο των πελοποννησιακών ιδιωμάτων,
τα οποία στάθηκαν αρκετά συντηρητικά, διατήρησαν δηλαδή στην ακεραιότερη μορφή και τον
αρχαίο φωνηεντισμό και τον αρχαίο συμφωνισμό, σε αντίθεση με άλλα νεοελληνικά ιδιώματα,
που αλλοίωσαν σοβαρά είτε τα φωνήεντα (βόρεια) είτε τα σύμφωνα (νοτιοανατολικά). Η
νεοελληνική κοινή, όπως περιγράφεται στη Γραμματική και το Συντακτικό, δεν έχει την απόλυτη
ομοιογένεια της λαϊκής δημοτικής του Ψυχάρη, ο οποίος προσάρμοσε στη φωνητική και στη
μορφολογία της δημοτικής όλους τους λόγιους τύπους, π.χ. περίφτωση, πλεροφορώ,
γνωμοσυνη, οι καθηγητάδες κ.ά. Η σημερινή κοινή αποδέχεται τις λόγιες λέξεις με τη φωνητική
μορφή που έχουν π.χ. πταίσμα, πραγματεία, ευθύνη, απόφθεγμα. Η μόνη προσαρμογή στις
λόγιες λέξεις είναι η μορφολογική, δηλαδή κανονίζεται η κλίση τους σύμφωνα με το νεοελληνικό
κλιτικό σύστημα, π.χ. ο αγώνας-του αγώνα, η ημέρα-της ημέρας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η
αποδοχή των λόγιων λέξεων έδωσε στη νεοελληνική κοινή κάποια διμορφία στη φωνητική (π.χ.
φτερό αλλά περίπτερο), καθώς και μερικούς διπλούς γραμματικούς τύπους (π.χ. κάθετοι και
κάθετες). Οι διπλοτυπίες οφείλονται κάποτε και σε διαλεκτική ποικιλία (π.χ. αγαπούσα
-αγάπαγα, έχομε-έχουμε, αγαπούσαν-αγαπούσανε, ακούν-ακούνε).
)Ζ Η καθαρεύουσα
Αττικισμός
Προς το τέλος του 1
ου
μ.Χ αιώνα εμφανίζονται μερικοί συγγραφείς που έχουν ως ιδανικό
πρότυπο τους την αττική διάλεκτο αττικιστές. ο πολύς λαός φυσικά δεν παρακολούθησε τα
διδάγματα των αττικιστών και εξακολουθούσε να μιλάει και να γράφει τη γλώσσα της εποχής
του. Οι περισσότεροι όμως συγγραφείς στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες αττικίζουν,
μιμούνται δηλαδή συνειδητά το γραμματικό τύπο και τη συντακτική δομή της αττικής διαλέκτου,
με αποτέλεσμα να επικρατεί ο αττικισμός στο γραπτό λόγο. Λέξεις και καταλήξεις απαρχαιωμένες
ανασύρονται από το παρελθόν και προβάλλονται ως δείγματα πολιτισμένης γλώσσας. Ετσι ως
κριτήριο ορθής χρήσης θεωρείται το αν μια λέξη ή ένας τύπος βρίσκεται στα κείμενα των αττικών
συγγραφέων του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ., και όχι το αν χρησιμοποιείται στη γλώσσα της εποχής.
Τα συγγράμματα αυτά είναι πολύ ενδιαφέροντα για μας σήμερα όχι μόνο γιατί παρατηρούμε ότι
οι συγγραφείς αυτοί δεν πετυχαίνουν πάντα να γράφουν σωστά την αττική διάλεκτο και συχνά
χρησιμοποιούν τύπους που δεν υπήρξαν ποτέ σ'αυτήν, αλλά και γιατί μας δίνουν άφθονες
πληροφορίες για την ελληνιστική κοινή, την ομιλούμενη γλώσσα της εποχής. Αυτό συμβαίνει
όταν καταδικάζουν κάποια λέξη και συμβουλεύουν τους σύγχρονούς τους να μη χρησιμοποιούν
αυτήν αλλά την αντίστοιχη αττική.

10. Βυζαντινή γραπτή γλώσσα
Όταν ο χριστιανισμός προσείλκυσε τις λαϊκές τάξεις και άρχισε να κατακτά τους μορφωμένους
ελληνοφώνους, εγκατέλειψε τη λαϊκή γλώσσα της εποχής και χρησιμοποίησε αρχαΐζουσα
φιλολογική γλώσσα. Αυτό έκαναν οι πατέρες της εκκλησίας, και μάλιστα οι μεγάλοι, όπως οι
τρεις Ιεράρχες. Η αττικίζουσα γλώσσα των τελευταίων υπήρξε για χίλια χρόνια το πρότυπο όλης
σχεδόν της επόμενης γραμματείας.
Η διγλωσσία που εγκαινιάζεται με τον αττικισμό θα συνεχιστεί σε όλη τη βυζαντινή περίοδο όπου
η γραπτή γλώσσα, εκτός από λίγες εξαιρέσεις, είναι αττικίζουσα όσο επιτρέπει η γλωσσική
κατάρτιση του κάθε συγγραφέα.
Η καθαρεύουσα
μΙστορική ερ ηνεία
Η καθαρεύουσα είναι η γλώσσα που πρωτοεμφανίζεται στα χρόνια της τουρκοκρατίας σαν
συμβιβαστική μορφή ανάμεσα στο βυζαντινό αρχαϊσμό και στην ομιλούμενη γλώσσα. Ετσι η
γλώσσα αυτή νεωτερίζει στη σύνταξη, αρχαΐζει όμως στη φωνητική, στη μορφολογία και στο
λεξιλόγιο.
Λίγες δεκαετίες πριν την επανάσταση του 1821, η σημασία της γραπτής γλώσσας γίνεται μεγάλη
και οι πνευματικοί οδηγοί του έθνους μας αναζητούν μια γλώσσα κατάλληλη να υπηρετήσει το
έθνος στην έξοδο του από το πνευματικό σκοτάδι. Μολονότι όμως υπήρξαν και συγγραφείς που
χρησιμοποίησαν αρκετά απλή γλώσσα (με κάποιους ιδιωματισμούς και αρχαϊσμούς), γενικά
επικράτησαν οι αρχαϊστές κι έτσι εμπόδισαν το έθνος να εκφραστεί με τη γλώσσα του και να
εγκαινιάσει μια νέα περίοδο πολιτισμού.
Οι αρχαϊστές ξεκινούν από την αντίληψη ότι η ομιλούμενη γλώσσα της εποχής τους είναι χυδαία
και βάρβαρη, ιδιωματική και γραμματικά ανομοιογενής, δηλαδή γλώσσα που δεν είναι σε θέση
να εκφράσει την τέχνη και την επιστήμη. Και ότι το ελληνικό έθνος με τις διάφορες ιστορικές
περιπέτειες του ξέπεσε από το αρχαίο μεγαλείο και έχασε τη γλώσσα του από αμάθεια. Για να
αναγεννηθεί λοιπόν ο αμόρφωτος λαός και να αποκτήσει ξανά την προγονική δόξα και τον
αρχαίο πολιτισμό και για να δημιουργήσει λογοτεχνία ισάξια με την παλιά, πρέπει να μάθει να
μιλάει την αρχαία ελληνική γλώσσα. Αυτό το σκοπό τον επιδιώκει το ελεύθερο κράτος με
ολόκληρο τον οργανισμό του: διοίκηση και δικαιοσύνη, εκκλησία και στρατός, τύπος και
εκπαίδευση, όλα βοηθούν στην καλλιέργεια και διάδοση της νέας γραπτής γλώσσας.
Αξιολογώντας την προσφορά της καθαρεύουσας μπορούμε να θεωρήσουμε ως θετικό στοιχείο
το μερικό εξελληνισμό του λεξιλογίου, ιδίως από τουρκικές λέξεις που κληροδότησε στη γλώσσα
μας η τουρκοκρατία, και το γεγονός ότι χρημιποιήθηκε ως γλωσσικό όργανο από το νεοσύστατο
ελληνικό κράτος, όταν η δημοτική βρέθηκε ακαλλιέργητη. Από την άλλη μεριά όμως η

11. καθαρεύουσα, με τη διαφορά που είχε σε όλες τις μορφές της από την ομιλούμενη γλώσσα,
υπήρξε η αιτία της ελληνικής διγλωσσίας, που ήταν τεχνητή. Γιατί ρυθμίστηκε τεχνητά η νέα
γραπτή γλώσσα μας σύμφωνα με τους κανόνες της αρχαίας γραμματικής και ανεξάρτητα με την
ομιλούμενη γλώσσα. Έτσι ο ελληνικός λαός υποχρεωνόταν ως πριν λίγα χρόνια να έχει ως
επίσημη γλώσσα του, γλώσσα της εκπαίδευσης, της επιστήμης, της διοίκησης, της νομοθεσίας
κλπ ,μια γλώσσα (ή μια μορφή γλώσσας) διαφορετική από τη δική του, μια γλώσσα με
γραμματικό και συντακτικό σύστημα διαφορετικό από εκείνο που χρησιμοποιούσε καθημερινά. Η
γλωσσική αυτή κατάσταση, που παρόμοια της δεν υπάρχει σήμερα σε καμιά ευρωπαϊκή χώρα,
είχε δυσμενείς επιδράσεις στην εκπαίδευση και τη γενικότερη μόρφωση του Νεοέλληνα, ο
οποίος δεν αποκτούσε τελικά γλωσσική κατάρτιση.
Κοινά στοιχεία μανά εσα στα αρχαία και στα νέα ελληνικά
Εξετάζοντας γενικά την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότητα ως τις ημέρες μας
διαπιστώνουμε πως στάθηκε συντηρητική στις αλλαγές της (αντίθετα με τις τευτονικές και
ρομανικές γλώσσες όπου οι αλλαγές υπήρξαν βαθιές). Διατηρεί στη σημερινή της μορφή πάρα
πολλά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής, ακόμα και της πανάχαιης ινδοευρωπαϊκής, απαράλλαχτα
ή όμοια με τα αρχαία, και στη φωνητική ορφή (λιγότερα) και στην κλίση και στο λεξιλόγιο. Γενικά
μπορούμε να πούμε ότι η νέα ελληνική δε διαφέρει από την αρχαία στη δημιουργία νέου τυπικού
όσο και στην απλοποίηση του τυπικού της αρχαίας. Η απλοποίηση αυτή συντελείται, όπως
είδαμε, στα χρόνια της ελληνιστικής κοινής, ενώ από τότε ως σήμερα οι αλλαγές αυτές υπήρξαν
ελάχιστες. Ειδικότερα:
- Η προφορά και η φωνητική μορφή των λέξεων από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες
μένουν περίπου οι ίδιες, π.χ. αρχ. "λόγος", νεοελλ. "λόγος", αρχ.
Ο Γεώργιος Χατζιδάκης, ένας από τους πρώτους γλωσσολόγους μας που μελέτησε
επιστημονικά τη νεοελληνική κοινή και τα περιφρονημένα ως τότε ιδιώματα της, έγραψε, προς το
τέλος του περασμένου αιώνα, ότι το γλωσσικό μας ζήτημα δεν είναι μονάχα γλωσσικό αλλά και
κοινωνικό και ιστορικό. Οτι αυτό είναι ορθό
είμαστε σε θέση να το εκτιμήσουμε τώρα που μελετήσαμε την ιστορία της γλώσσας μας. Γιατί
είδαμε τις ρίζες της νεοελληνικής διγλωσσίας να απλώνονται ως την εποχή του αττικισμού τον 1ο
μ.Χ. αιώνα, ο οποίος περνώντας με τη μορφή της λόγιας γραπτής γλώσσας από το Βυζάντιο
φτάνει ίσαμε τα νεώτερα χρόνια με τη μορφή της καθαρεύουσας. Η γλώσσα αυτή φιλοδόξησε να
αναστήσει την αρχαία ελληνική και να την αναβιώσει στα χείλη των Νεοελλήνων. Όμως η
φιλοδοξία αυτή, παρόλη την επίμονη και συστηματική γλωσσική διδασκαλία στο ελληνικό
σχολείο και την επίσημη χρησιμοποίηση της καθαρεύουσας από την εποχή που συστάθηκε το
νεοελληνικό κράτος, δεν μπόρεσε ούτε την αρχαία ελληνική να αναβιώσει ούτε να κάνει την
καθαρεύουσα γλώσσα ομιλούμενη.
Τις βαριές κοινωνικές συνέπειες του αρχαϊσμού τις επεσήμανε ήδη ο Γεώργιος Χατζιδάκης.
Προσπαθώντας με κάθε τρόπο, είπε, να κάνουμε ευγενέστερη τη γραπτή γλώσσα μας,
αφήνουμε τον ελληνικό λαό στην αμάθεια. Αυτό το καταλαβαίνουμε καλύτερα, αν θυμηθούμε ότι

12. η βασική λειτουργία της επικοινωνίας δεν είναι δυνατό να συντελεστεί με ένα γλωσσικό όργανο
που ο Νεοέλληνας αγνοεί ή μισοκαταλαβαίνει είτε ως ομιλητής είτε ως ακροατής. Γιατί η
καθαρεύουσα, με την τεχνητή μορφολογία και σύνταξη, πνίγει τη λογοτεχνική συγκίνηση και την
πνευματική δημιουργία και περιορίζει την επίδραση τους στο ευρύτερο κοινό, εμποδίζει την
εκλαΐκευση της επιστήμης και τη διάδοση του θρησκευτικού κηρύγματος, δυσκολεύει κάθε
κρατική λειτουργία, εκπαίδευση, διοίκηση, στρατό. Αλλά και γενικότερα, όπως επεσήμανε και ο
Μ. Τριανταφυλλίδης, η καθαρεύουσα "καλλιεργώντας τη ρητορεία και την κενολογία σε βάρος
της ουσίας, απομακρύνει από την πραγματικότητα, δυσκολεύει την ακριβολογημένη σκέψη,
κρίση και έκφραση και με τη γλωσσική ασάφεια και ανειλικρίνεια και με τον ψυχικό διχασμό που
απλώνει σε ολόκληρο το έθνος υποθάλπει τη νεοελληνική αοριστία, το απελπιστικό "περίπου",
και επιδρά επιζήμια και στους χαρακτήρες".
Η γλωσσική διδασκαλία στα νεότερα χρόνια πέρασε από διάφορες φάσεις, όταν άλλοτε
επιβάλλονταν στο σχολείο η καθαρεύουσα και άλλοτε επικρατούσε η δημοτική. Αξιοσημείωτη
υπήρξε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964, όταν η δημοτική καθιερώνεται ως γλώσσα του
δημοτικού σχολείου, ενώ στο γυμνάσιο διδασκόταν και η γραμματική και το συντακτικό της
καθαρεύουσας. Η μεταρρύθμιση εκείνη άνοιξε το δρόμο για την οριστική λύση του γλωσσικού
μας ζητήματος.
Ο τερματισμός της τεχνητής διγλωσσίας με την καθιέρωση από το κράτος της δημοτικής ως
αποκλειστικής γλώσσας, πρώτα (το 1976) στην εκπαίδευση και έπειτα (το 1977) στη διοίκηση,
έδωσε ανώτερη ποιότητα στη ζωή μας και συνέβαλε στη γενικότερη πολιτιστική μας ανάπτυξη.
Αυτό το είχε παρατηρήσει επιγραμματικά το 1976 ο τότε πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής, όταν
έλαβε την ιστορική απόφαση για την καθιέρωση της δημοτικής: "Η λύση του γλωσσικού θα
διευκολύνει την αρτιότερη μόρφωση την ελληνοπαίδων και θα ανεβάσει το επίπεδο της
πνευματικής μας ζωής".
Με την καθιέρωση της δημοτικής το έθνος αποκτά ενιαία γραπτή γλώσσα που θεμελιώνεται
πάνω στην προφορική. Η ενέργεια αυτή συμβολίζει την απόφαση του νέου ελληνισμού να
διεκδικήσει τη θέση του μέσα στο σύγχρονο κόσμο βασισμένος στις εθνικές του δυνάμεις,
αφομοιώνοντας από το ιστορικό παρελθόν όλα τα ωφέλιμα για την προκοπή του στοιχεία. Η
γλώσσα μας, καλλιεργημένη σε εθνικό επίπεδο, θα μας ενώσει όλους πνευματικά και κοινωνικά
και θα γίνει το όργανο για να εκφραστεί ο νεοελληνικός πολιτισμός και η νεοελληνική ιδιοφυία
μας.

13. 3.ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ
Θα αποτελούσε κοινοτοπία να υποστηριχθεί ότι ο ελληνικός πολιτισμός, τουλάχιστον τους
τελευταίους αιώνες, ενέχει στοιχεία τόσο από πολιτισμούς της Ανατολής όσο και της Δύσης.
Πρόκειται για μια πραγματικότητα, η οποία γίνεται εμφανής στην καθημερινή ζωή και στη
συμπεριφορά των Ελλήνων πολιτών, καθώς επίσης και στη νεοελληνική Τέχνη, στη θρησκευτική
λατρεία και σε μια σωρεία άλλων εκδηλώσεων. Η τεκμηρίωση όμως αυτών των εμφανώς
διακριτών στοιχείων προϋποθέτει, εκτός της ερευνητικής διαδικασίας, και τη γνώση ανάλογων
πολιτισμικών στοιχείων προερχομένων από τους πολιτισμούς της Ανατολής και της Δύσης, κάτι
που δεν είναι πάντα εφικτό.
Ένα ιδιαίτερο πολιτισμικό στοιχείο, στο οποίο μπορούν να διερευνηθούν δάνεια στοιχεία από
άλλους πολιτισμούς, είναι η γλώσσα. Η ελληνική γλώσσα ομιλήθηκε και ομιλείται από
εκατομμύρια ανθρώπους σε μια χρονική διάρκεια που ξεπερνά τις τρεις χιλιετίες. Μέσα σ' αυτήν
τη χρονική περίοδο οι ομιλητές της ήρθαν σε επαφή, είτε ως κατακτητές είτε ως κατακτημένοι είτε

14. ως έμποροι είτε ως διανοούμενοι είτε απλώς ως αποδέκτες μιας διαφορετικότητας, με διάφορους
πολιτισμούς τόσο της Δύσης όσο και της Ανατολής. Ήταν φυσικό λοιπόν η ελληνική γλώσσα να
"μπολιαστεί" και με στοιχεία των άλλων γλωσσών, με τις οποίες οι ομιλητές της ήρθαν και
έρχονται σε επαφή. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται στη Γλωσσολογία ·δανεισμός η ίδια όμως
ονομασία δίνεται και στη διαδικασία με την οποία ένα γλωσσικό στοιχείο περνά από τη μια
γλώσσα στην άλλη. Ανεξάρτητα πάντως από την ονομασία που δίνεται, ο δανεισμός
αποτελούσε και αποτελεί και σήμερα ένα φυσιολογικότατο στοιχείο εμπλουτισμού και
ανανέωσης της γλώσσας και, σε ορισμένες περιπτώσεις, βάση για υφολογικές διαφοροποιήσεις.
Ο δανεισμός μπορεί να αφορά όλα τα επίπεδα της γλώσσας: το φωνητικό, το φωνολογικό, το
μορφολογικό, το συντακτικό, το σημασιολογικό και ιδιαίτερα το λεξιλογικό. Ο δανεισμός,
σύμφωνα με το μοντέλο του Βετζ, διακρίνεται σε εξωτερικό και εσωτερικό.
Μετά από όλα αυτά τα προκαταρκτικά, θα επιχειρήσω να παρουσιάσω, χρησιμοποιώντας κατά
κύριο λόγο δημοσιευμένες έρευνες γλωσσολόγων-τα δάνεια στοιχεία που δέχτηκε η ελληνική
γλώσσα από γλώσσες της Ανατολής και της Δύσης και θα κλείσουμε με τη σημερινή κατάσταση
του γλωσσικού δανεισμού της ελληνικής.
)Α Δάνεια από ανατολικές γλώσσες
Οι Έλληνες ήρθαν από πολύ νωρίς σε επαφή με λαούς που ζούσαν στην Ασία και στη
βορειοανατολική Αφρική. Ιδίως τους τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες, λόγω της τεράστιας
εξάπλωσης του ελληνισμού σε ένα πολύ μεγάλο μέρος της ασιατικής και της αφρικανικής
ηπείρου, η ελληνική γλώσσα δανείστηκε αρκετές λέξεις από την εβραϊκή, τη σημιτική, την
περσική και την αιγυπτιακή γλώσσα και παλαιότερα από τη γλώσσα των Φοινίκων, πολλές από
τις οποίες στη συνέχεια έπαψαν να χρησιμοποιούνται ή αφομοιώθηκαν πλήρως από το
φωνολογικό και μορφολογικό σύστημα της ελληνικής. Μετά το 15° αι. η επίδραση της τουρκικής,
λόγω της τουρκικής κατάκτησης και της μακρόχρονης συμβίωσης των Ελλήνων με τους
Τούρκους, υπήρξε δραστική στην ελληνική γλώσσα και έδωσε στη νέα ελληνική ένα μεγάλο
αριθμό γλωσσικών δανείων. Πηγή μικρής έκτασης δανεισμού υπήρξε τους τελευταίους αιώνες
και η ρομανές.
)Β Δάνεια από την τουρκική
Η τουρκική γλώσσα δάνεισε στην ελληνική πάρα πολλά γλωσσικά στοιχεία, τα περισσότερα από
τα οποία έχουν προσαρμοστεί σήμερα στη φωνητική και τη μορφολογία της ελληνικής.
Στον τομέα της Φωνητικής παραμένουν ορισμένοι φθόγγοι, κυρίως σε διαλέκτους της
νεοελληνικής, όπως είναι η ποντιακή και η καππαδοκική. Στην ποντιακή διατηρούνται από
μεγάλης ηλικίας ομιλητές το κλειστό πισινό φωνήεν της τουρκικής [μ ] και το κλειστό μπροστινό
φωνήεν της τουρκικής [γ], καθώς και η σειρά των δασέων κλειστών συμφώνων. Οι ίδιοι
φωνηεντικοί φθόγγοι υφίστανται και στην καππαδοκική, σε μερικά ιδιώματα μάλιστα της οποίας
εφαρμόζεται και η "αρμονία φωνηέντων".

15. Στον τομέα της Μορφολογίας η τουρκική δάνεισε στην ελληνική- ορισμένα επιθήματα, από τα
οποία επιβιώνουν στη σημερινή ελληνική τα εξής: α) -λη§ (τουρκ. -li), π.χ. παραλής,
μουστακαλής, προυσαλής, β) -τζης (τουρκ. -οι/οι), π.χ. τενεκετζής, ταξιτζής, κουλουρτζής, γ) -λΐκι
(τουρκ. -lik), π.χ. χαρτζιλίκι, δασκαλίκι, προεδριλίκι.
Στον τομέα της Σύνταξης η επίδραση της τουρκικής, λόγω προφανώς της εντελώς διαφορετικής
συντακτικής δομής των δύο γλωσσών, υπήρξε μηδαμινή. Εκείνο που δανείστηκε η ελληνική από
την τουρκική είναι ορισμένες φράσεις, των οποίων οι ελληνικές εκδοχές αποτελούν στη σημερινή
ελληνική στερεότυπες εκφράσεις, όπως οι παρακάτω: ...βάζω στο χέρι (τουρκ. Ele gec irmek),
...έρχεται στο κεφάλι μου (τουρκ. Bas ina gelior), πάτησε πόδι (τουρκ. Ayak diredi), έμεινε στη
μέση (τουρκ. Yarida kaldi), βρίσκω τον μπελά μου (τουρκ. Bela si bulmak).
Στον τομέα του Λεξιλογίου τα δάνεια της ελληνικής από την τουρκική είναι πάρα πολλά. Αυτά
ανήκουν κυρίως στους εξής τομείς: α) μαγειρική (γιαλαντζί, κεφτές, μεζές, ντοντουρμάς,
μπουγάτσα, κεμπάπ) , β) ενδυμασία και επίπλωση (γιακάς, σοφάς, σόμπα, τσέπη, μαγκάλι,
ντιβάνι), γ) αντικείμενα καθημερινής χρήσης (φλιτζάνι, τσακμάκι, καπάκι, τσάντα), δ) ιδιότητες
ανθρώπων (καραβάνας, μανάβης, μουσαφίρης, νταγλαράς, τσοπάνος, νταντά, γουρσούζης,
μπεκρής). Τέλος πάρα πολλά επώνυμα Ελλήνων πολιτών αποτελούν κατασκευές λέξεων
τουρκικής προέλευσης, όπως π.χ. Κάλφας<kalfa=μαθητευόμενος ράπτης,
<Σεφέρης sefer= ., <πορεϊα Βουδούρης bodur = μικρός, κοντός .
) μ (Γ Δάνεια από τη ρο ανές τσιγγάνικα)
Η ρομανές (ή ρομανί) είναι η γλώσσα που μιλούν οι Ρομ (Τσιγγάνοι και Γύφτοι) σε όλη την
υφήλιο. Οι διάφοροι διάλεκτοι και τα ιδιώματα της ρομανές που μιλούν σήμερα οι Ρομ
προέρχονται κατά βάση από τα σανσκριτικά και ορισμένες γλώσσες της βόρειας Ινδίας
(παντζάμπι, χίντι, νεπάλι κ. ά.)· πρόκειται, δηλαδή, στην ουσία για μια ανατολική γλώσσα, η
οποία λόγω της μακρόχρονης συμβίωσης των ομιλητών της με άλλους λαούς δανείστηκε πολλά
γλωσσικά στοιχεία από τις γλώσσες των λαών αυτών, αλλά και δάνεισε επίσης αρκετά γλωσσικά
στοιχεία.
Στον τομέα της Φωνητικής και της Φωνολογίας οι επιδράσεις- αν μπορούμε να τις ονομάσουμε
επιδράσεις- γίνονται εμφανείς στο λεγόμενο "γύφτικο ύφος", το γλωσσικό δηλαδή ύφος που
χρησιμοποιούν ορισμένες φορές ομιλητές της νέας ελληνικής για χιουμοριστικούς και
περιπαικτικούς λόγους. Το ύφος αυτό συνίσταται στην εκφορά προφορικού λόγου της
νεοελληνικής με μετατροπή των συμφωνικών φθόγγων της νέας ελληνικής [δ], [θ], [γ], [j] σε [ά],
[τh], [g] και [ϊ ] αντίστοιχα και των φωνηεντικών φθόγγων [ο] και [ο], όταν βρίσκονται σε άτονη
θέση, σε [e] και [o].
Στον τομέα του Λεξιλογίου δέχτηκαν έντονη επίδραση από τη ρομανές οι συνθηματικές γλώσσες
και τα περιθωριακά ιδιώματα της νέας ελληνικής (αργκό, καλιαρντά), ενώ η κοινή νέα ελληνική
δανείστηκε έναν περιορισμένο αριθμό λέξεων, τα οποία μάλιστα χρησιμοποιούνται ως επί το
πλείστον από ορισμένες ομάδες ομιλητών στον καθημερινό προφορικό λόγο. Ιδιαίτερα στα

16. καλιαρντά (ιδίωμα των ομοφυλόφιλων της Ελλάδας, το λεξιλόγιο του οποίου κατέγραψε ο Ηλ.
Πετρόπουλος) ένας αριθμός λέξεων και φράσεων, που φτάνει σε ποσοστό περίπου το 15% του
συνόλου των καταγραμμένων λέξεων και φράσεων, προέρχονται από τη ρομανές. Ειδικά στην
κοινή νέα ελληνική πέρασε ένας μικρός αριθμός λέξεων και φράσεων, ορισμένες από τις οποίες
παρατίθενται παρακάτω:
, , ,πούρο πουρή πούρος πούρεψα από τη λέξη της ρομανές [puro ] ή [phuro ]=γέρος
, , , ;τζαοτός τζάσε θα τζάσω να τζάσω από τη λέξη της ρομανές [dzav] =φεύγω
, ,χάφτω το έχαψα θα το χάψει ατιό τη λέξη της ρομανές [but]=τρώω μπουτ από τη λέξη της
ρομανές [but]=πολύ
Όλα τα γλωσσικά δάνεια από τη ρομανές που αναφέρθηκαν φαίνεται ότι είναι πρόσφατα.
Πιθανόν όμως να υπήρχαν και σε παλαιότερες περιόδους της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας,
κάτι που δεν είναι εύκολο να διαπιστωθεί.
)Δ Δάνεια από την αραβική και περσική
Η σημερινή νέα ελληνική περιέχει ένα μικρό αριθμό γλωσσικών δανείων από την αραβική και
περσική γλώσσα. Τα δάνεια αυτά αφορούν αποκλειστικά τον τομέα του λεξιλογίου, και εκείνο
που θεωρείται επιστημονικά το πιθανότερο είναι ότι οι περισσότερες από τις λέξεις αυτές
πέρασαν στη νέα ελληνική μέσω της τουρκικής, η οποία περιέχει μεγάλο αριθμό δάνειων λέξεων
από την περσική και την αραβική, και στα νεότερα χρόνια μέσω ευρωπαϊκών γλωσσών, όπως
της γαλλικής και της ισπανικής. Ορισμένες από τις λέξεις που είναι πολύ πιθανόν ότι πέρασαν
στην ελληνική κατά τα βυζαντινά χρόνια (πριν από την τουρκική κατάκτηση) είναι οι παρακάτω:
αραβικής προέλευσης: , , , , -αμιράς δράμι ζάρι καραβάνι Κοράνιο περσικής προέλευσης:
αγγαρεία και .ταφτάς
Οι περσικές και αραβικές λέξεις που είναι βέβαιο ότι πέρασαν μέσω της τουρκικής ή και μέσω
ευρωπαϊκών γλωσσών στη σημερινή νέα ελληνική και τις διαλέκτους της είναι πολύ
περισσότερες από τις προηγούμενες. Αναφέρω ορισμένες από τις πιο κοινές στη χρήση τους:
, , , , , , , , ,άλγεβρα αλκαλικός αμφάς ζενίθ καραβάνι μιναρές μαγαζί παζάρι τσόφλι χασίσι χημεία
(αραβικές), , , , ,αχούρι ντιβάνι μπόλικος παπούτσι τραχανάς (περσικές.).
)Ε .Δάνεια από άλλες ανατολικές γλώσσες
Άλλες γλώσσες της Ανατολής που έδωσαν έναν περιορισμένο αριθμό λεξιλογικών δανείων είναι
η εβραϊκή, οι γλώσσες της Ινδίας και πολύ λίγες λέξεις έδωσαν η κινεζική και η ιαπωνική.
Εβραϊκής προέλευσης είναι οι λέξεις , ,βερζεβούλης Σάββατο σατανάς και πολλές λέξεις της
εκκλησίας ( , , .),αλληλούια αμήν χερουβείμ κτλ καθώς και κύρια ονόματα ( ,Ιωάννης Μαρία κτλ.),
ινδικής προέλευσης θεωρούνται οι λέξεις , , , , ,γιόγκα ζούγκλα μαχαραγιάς παγόδα πιτζάμα
ιαπωνικής οι λέξεις κιμονό και χαρακίρι και κινεζικής οι λέξεις τσάι και .μανδαρίνος Εδώ θα
πρέπει να προστεθούν και ορισμένες ρωσικής προέλευσης λέξεις, οι οποίες χρησιμοποιούνται

17. ευρέως στη νέα ελληνική και τις διαλέκτους της, όπως , , ,μαζούτ μπολσεβίκος προβοκάτσια
, ..τσάρος φράξια κτλ
Οι εβραϊκής προέλευσης λέξεις πέρασαν στην ελληνική την περίοδο των πρώτων χριστιανικών
χρόνων και διατηρήθηκαν κυρίως μέσω της γλώσσας της χριστιανικής εκκλησίας, ενώ οι δάνειες
λέξεις ινδικής, ιαπωνικής και κινεζικής προέλευσης πέρασαν τα νεότερα χρόνια και αποκλειστικά
σχεδόν μέσω των ευρωπαϊκών γλωσσών. Ένα μέρος των λέξεων ρωσικής προέλευσης πέρασε
στην ελληνική το 19° αι., λόγω της επαφής και τω σχέσεων των Ελλήνων με την τσαρική Ρωσία,
ενώ ένα άλλο μέρος λέξεων που συνδέεται με το κομμουνιστικό καθεστώς πέρασε στη νέα
ελληνική κυρίως την περίοδο του μεσοπολέμου και αργότερα.
)ΣΤ Δάνεια από δυτικές γλώσσες
Παρακάτω θα δούμε τα δάνεια που δέχτηκε η ελληνική γλώσσα από τις γλώσσες των λαών που
ζούσαν και ζουν στη δυτική Ευρώπη και στην Αμερική. Η διαδικασία του γλωσσικού δανεισμού
από δυτικές γλώσσες αρχίζει ήδη από τα μέσα του 2
ου
αι. π.Χ., όταν οι Ρωμαίοι κατακτητές
καταλαμβάνουν τα ελληνιστικά κράτη. Η παραμονή των Ρωμαίων ήταν μακρόχρονη και η
λατινική γλώσσα έγινε, με την πάροδο των χρόνων, γλώσσα της διοίκησης του απέραντου
ρωμαϊκού κράτους και αργότερα του βυζαντινού κράτους. Από το 16° έως το 19° αι., περίοδος
της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα, η μόνη δυτική γλώσσα που ασκεί κάποια επίδραση στη νέα
ελληνική είναι η βενετσιάνικη. Μετά την απελευθέρωση του ελληνικού κράτους και μέχρι σχεδόν
το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η κυρίαρχη στην Ευρώπη γαλλική γλώσσα αφήνει πολλά ίχνη στη νέα
ελληνική και πολύ λιγότερα η ιταλική. Τις τελευταίες όμως δεκαετίες η αγγλοαμερικανική είναι
αυτή η οποία αποτελεί την κύρια πηγή δανεισμού της νέας ελληνικής. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί
και η διαφορά στη διαδικασία εισαγωγής των δανείων ανάμεσα στην περίοδο μέχρι το 19° αι. και
την περίοδο από το 19° αι. έως σήμερα. Ενώ, δηλαδή, παλαιότερα ο γλωσσικός δανεισμός ήταν
το αποτέλεσμα που προέκυπτε από την αναγκαστική διγλωσσία, στην οποία βρίσκονταν οι
ομιλητές της ελληνικής (ελληνικά-τουρκικά, ελληνικά-λατινικά), τα τελευταία 150-180 χρόνια ο
γλωσσικός δανεισμός είναι το αποτέλεσμα της πολιτισμικής και κοινωνικοοικονομικής υπεροχής
κάποιων κρατών έναντι της Ελλάδας, που επιφέρει αυτόματα και γλωσσική υπεροχή. Η
διαδικασία αυτή διευκολύνεται και από άλλους παράγοντες, όπως είναι η δημιουργία εθνικών
κρατών και η υιοθέτηση επίσημων εθνικών γλωσσών, η ανάπτυξη των συγκοινωνιακών μέσων
και πιο πρόσφατα η ανάπτυξη των Μ.Μ.Ε.
) μΖ Δάνεια από την αγγλοα ερικανική
Οι σχέσεις της ελληνικής με την αγγλική γλώσσα αρχίζουν ήδη από τα τέλη του 18
ου
αι. με τους
Άγγλους περιηγητές, οι οποίοι επισκέπτονται την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, και συνεχίζονται
και κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 με τους Άγγλους φιλέλληνες αλλά και μετά από
αυτήν, μέσω της επιρροής που ασκούσε η αγγλική εξάπλωση τόσο με τις αποικίες όσο και με τα
νέα πρότυπα που δημιούργησε η βασικά αγγλικής προέλευσης βιομηχανική επανάσταση. Ο
γλωσσικός δανεισμός όμως της ελληνικής από την αγγλική υπήρξε τότε μηδαμινός. Ο αριθμός

18. των γλωσσικών δανείων από την αγγλική μεγαλώνει κάπως στις αρχές του 20ου αι. με τη
διάδοση του ποδοσφαίρου και των ειδικών όρων που το συνοδεύουν ( , ,γκολ κόρνερ σέντερ φορ
κτλ.), αλλά και με την αθρόα μετανάστευση Ελλήνων στις Η.Π.Α. Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
η επίδραση της αγγλοαμερικανικής στη νέα ελληνική αυξάνεται συνεχώς λόγω των φιλικών
σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ Ελλάδας και Η.Π.Α. σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο.
Έτσι, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται στην Ελλάδα μια αθρόα εισαγωγή επιστημονικών,
πολιτιστικών και ιδεολογικών προϊόντων αγγλοαμερικανικής προέλευσης, άγνωστων στους
Έλληνες, τα οποία εισάγονται επενδυμένα με την ορολογία της γλώσσας στην οποία γεννήθηκαν
και εισάγονται χωρίς γλωσσικό φιλτράρισμα (προσαρμογή) στην ελληνική γλώσσα. Εκείνο που
μπορούμε να παρατηρήσουμε στη σημερινή ελληνική γλώσσα, είναι ένα διπλό στρώμα
αγγλοαμερικανικών γλωσσικών δανείων: το ένα που προέρχεται σχεδόν αποκλειστικά από την
αγγλική αφορά δάνειες λέξεις που εισήλθαν πριν από την πολιτικοοικονομική ανάπτυξη των Η.
Π. Α.· το δεύτερο, που προέρχεται κυρίως από την αγγλική εκδοχή που χρησιμοποιούν οι
Αμερικανοί, αφορά γλωσσικά δάνεια που εισήλθαν και εισέρχονται στην ελληνική γλώσσα μετά
το Β ' Παγκόσμιο Πόλεμο και είναι πολύ περισσότερα από τα αντίστοιχα δάνεια του πρώτου
στρώματος. Παραδείγματα του πρώτου στρώματος δάνειων λέξεων από την αγγλική που
επιβιώνουν στη σημερινή ελληνική γλώσσα είναι οι λέξεις <γκολ goal, γιοτyacht, <ντέρμττι derby, κ.
ά. , ενώ του δεύτερου στρώματος που προέρχονται από την αγγλοαμερικανική είναι οι λέξεις
<κόμικς comics, <κόμπλεξ complexe, <σερίφης sheriff, <σούπερμάρκετ supermarket κ. ά.
Στον τομέα της Φωνητικής και της Φωνολογίας η επίδραση της αγγλοαμερικανικής είναι
ανύπαρκτη, αν εξαιρέσει κανείς την επιλογή ορισμένων ομιλητών της νέας ελληνικής, οι οποίοι
για λόγους αστεϊσμού ή για λόγους που σχετίζονται με ένα προσποιητό ύφος Αμερικανού
ομιλητή της ελληνικής χρησιμοποιούν φθόγγους της αγγλοαμερικανικής.
Στον τομέα της Μορφολογίας και της Σύνταξης παρουσιάζονται ορισμένες φορές στον
προφορικό και στο γραπτό λόγο ομιλητών της ελληνικής, οι οποίοι έζησαν και σπούδασαν σε
αγγλόφωνες χώρες, περιορισμένης έκτασης παρεμβολές (interferences), οι οποίες όμως σε
καμιά περίπτωση δεν μπορούν να χαρακτηριστούν δάνεια.
Στον τομέα του Λεξιλογίου ο δανεισμός αφορά όλους σχεδόν τους τομείς της κοινωνικής
δραστηριότητας, ιδιαίτερα όμως η νέα ελληνική έχει δανειστεί λέξεις στους εξής τομείς: α)
αθλητισμός (π. χ. βόλεϊ, μπάσκετ, πόλο, ράλι, σέρφιγκ, χόκεϊ, γκολ, κόρνερ, ταϊμάουτ, ματς,
πέναλτι, σκορ, σπορ κτλ.), β) τεχνολογία (ερ κοντίσιον, κάμερα, όφσετ, ραντάρ, σκάνερ, φαξ,
τζιπ, τόνερ, τούνελ, κομπιούτερ, μόνιτορ κτλ.), γ) μόδα (λουκ, πουλόβερ, τζάκετ, μίνι, μάξι,
νάιλον, τρενσκότ κτλ.), δ) τέχνη και διασκέδαση (γουέστερν, θρίλερ, κλόουν, μιούζικαλ, μπλουζ,
ντραμς, ποπ, σίριαλ, σκετς, στέρεο, χιούμορ, χόμπι κτλ.), ε) οικονομία (εμπάργκο, σπόνσορας,
στοκ, τράνζιτ, τσεκ κτλ.)
Εκτός από τις δάνειες λέξεις, η νέα ελληνική έχει πάρει από την αγγλοαμερικανική ένα μεγάλο
αριθμό στερεοτύπων εκφράσεων, ορισμένες από τις οποίες είναι οι παρακάτω: αγώνες καλής

19. <Θελήσεως goodwill games, <γεύμα εργασίας working lunch, <φαινόμενο θερμοκηπίου greenhouse effect,
- <θέση κλειδί key position, <πλύση εγκεφάλου brain washing
)Η Δάνεια από τη γαλλική
Οι σχέσεις των Γάλλων με τους Έλληνες αναπτύχθηκαν κυρίως μετά τη Γαλλική Επανάσταση,
όταν η πνευματική ζωή της Γαλλίας έγινε πηγή άντλησης φιλελεύθερων ιδεών από τους Έλληνες
διανοούμενους. Η Γαλλία, και ιδιαίτερα το Παρίσι, έγινε κατά το 18° ,αλλά πολύ περισσότερο το
19° και το πρώτο μισό του 20ου αι., πόλος έλξης των Ελλήνων λογίων. Η απελευθέρωση του
1821 και η επακολουθήσασα ίδρυση του νεοελληνικού κράτους συνέπεσε με την κυριαρχία της
γαλλικής γλώσσας σε διεθνές επίπεδο, με αποτέλεσμα η διαμορφούμενη επίσημη κρατική
ελληνική γλώσσα να δανειστεί γλωσσικά στοιχεία από τη γαλλική για να επενδύσει έννοιες και
αντικείμενα του υλικού πολιτισμού, για τα οποία η αρχαία ελληνική δε διέθετε αντίστοιχους
όρους. Έτσι, καταρχήν η εισβολή δανείων από τη γαλλική έγινε για εξυπηρέτηση κάποιων
αναγκών επικοινωνίας. Παράλληλα όμως, λόγω του κύρους που συνόδευε τη γαλλική το 19° αι.,
έγινε η δεύτερη γλώσσα των μορφωμένων, η μοναδική διδασκόμενη ξένη γλώσσα στα ελληνικά
σχολεία μέχρι και τη δεκαετία του 1950 και η γλώσσα των "σαλονιών", η γλώσσα δηλαδή που
προσέδιδε κύρος σε όσους τη μιλούσαν. Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διεθνείς
πολιτικοοικονομικές συνθήκες μείωσαν την κυριαρχία της γαλλικής ως διεθνούς γλώσσας. Στα
πλαίσια αυτά μειώθηκε και η επίδραση της στη νέα ελληνική προς όφελος της
αγγλοαμερικανικής. Σήμερα τα δάνεια που δέχεται η νέα ελληνική από τη γαλλική είναι πολύ
περιορισμένα και αφορούν πολύ ειδικούς τομείς.
Στον τομέα της Φωνητικής και της Φωνολογίας η γαλλική δεν επηρέασε το φωνητικό και
φωνολογικό σύστημα της ελληνικής. Από ορισμένους ομιλητές, γνώστες της γαλλικής
χρησιμοποιούνται κατά την εκφορά γαλλικής προέλευσης λέξεων τις οποίες δανείστηκε η
ελληνική, φθόγγοι του γαλλικού φωνητικού συστήματος, π.χ. μπλε=> μπλΟ , γκαράζ=> γκαράΖ .
Οπωσδήποτε αυτά τα περιθωριακά φαινόμενα δε δίνουν τη δυνατότητα να μιλήσουμε για
δανεισμό της ελληνικής φωνητικών στοιχείων από τη γαλλική.
Στον τομέα της Μορφολογίας η γαλλική, σε αντίθεση προς την αγγλοαμερικανική, άσκησε
κάποια επίδραση στη νέα ελληνική, προφανώς λόγω της πολύχρονης σχέσης των δύο
γλωσσών, δανείζοντας ορισμένα επιθήματα στην ελληνική, τα οποία χρησιμοποιούνται και σε
λέξεις με βάση ελληνική λέξη. Τα επιθήματα αυτά είναι τα εξής: α) -εξ (γαλ. -ex), π.χ. ,ντούμπλεξ
τέλεξ αλλά και , ,αφρολέξ στρωματέξ β) -ερί(γαλ. -eri), π.χ. καροσερί αλλά και ,ουζερί γ) -έρα
(γαλ. –ier/Iere), π.χ. ,καφετιέρα κρουαζιέρα αλλά και , ,αλατιέρα ψηοτιέρα δ) -έ (γαλ. -e), π.χ.
,ντεφορμέ πάνε αλλά και , .αγορέ κυριλέ
Στον τομέα του Λεξιλογίου οι κύριοι τομείς στους οποίους δανείστηκε η ελληνική από τη γαλλική
είναι οι εξής: α) ενδυμασία (π.χ. ζακέτα, καμπαρντίνα, μαγιό, ταγέρ, καρό, γκαρνταρόμπα,
δαντέλα, μακιγιάζ, μπιζού), β) χρώματα (π.χ. μπλε, καφέ, μπορντό, ροζ), γ) διακόσμηση (π.χ.
αμπαζούρ, σαλόνι), δ) μαγειρική (π.χ. εκλέρ, κρέπα, μπον φιλέ, ορντέβρ), ε) τέχνη και

20. διασκέδαση (βεντέτα, αφίσα, κολάζ, μπαλάντα, ρεσιτάλ, ντοκιμαντέρ, σουξέ, πιόνι, φαβορί), στ)
αθλητισμός (γκραν πρι, μποξέρ, σκι, τουρνουά), ζ) τεχνολογία (π.χ. καλοριφέρ, κοντέρ, μοτέρ,
ρουλεμάν, καρμπιρατέρ).
Τέλος, η ελληνική πήρε κάποιες φράσεις της γαλλικής, τις οποίες προσάρμοσε μεταφράζοντας
τες στην ελληνική. Ορισμένες από αυτές τις εκφράσεις είναι οι εξής: έλαβε χώρα (γαλ.a eu lieu ),
κατά πάσα πιθανότητα (γαλ. Selon toute probabilité), πήρε διαστάσεις (γαλ. a pris de
dimensions), παίρνω ενεργό μέρος (γαλ. prendre une parte active).
)Θ Δάνεια από τη λατινική
Η λατινική είναι η γλώσσα που επικράτησε από τα μέσα του 2
ου
αι. π.Χ. έως και την τουρκική
κατάκτηση του 16
ου
αι. μ.Χ. στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και σε περιοχές της ανατολικής
Ασίας. Το ανατολικό τμήμα του ρωμαϊκού κράτους, το οποίο μετεξελίχθηκε σε βυζαντινό κράτος,
είχε μέχρι τον 6° αι. μ.Χ. ως επίσημη γλώσσα τη λατινική, η οποία αργότερα αντικαταστάθηκε
από τη μεσαιωνική ελληνική. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ήταν επόμενο η ελληνική γλώσσα
να δανειστεί πληθώρα γλωσσικών στοιχείων από τη λατινική, ένας μεγάλος αριθμός των οποίων
επιβιώνει και στη σημερινή ελληνική γλώσσα.
Στον τομέα της ,Φωνητικής της Φωνολογίας και της Σύνταξης οι επιδράσεις είναι
ανύπαρκτες, αν εξαιρέσει κανείς τη συμβολή της λατινικής στη διαφοροποίηση της ελληνικής
γλώσσας κατά τη μεσαιωνική περίοδο.
Στον τομέα της Μορφολογίας η ελληνική δανείστηκε από τη λατινική ορισμένα επιθήματα,
μερικά από τα οποία επιβιώνουν στη σημερινή ελληνική: α) -άτος (λατ. -atus), π.χ. πιπεράτος,
καρυδάτος, β) -άριος (λατ. -arius ), π.χ. βιβλιοθηκάριος, σχολάριος, γ) -ίσιος (λατ. -ensis), π.χ.
βουνίσιος, καμπίσιος, δ) -πουλο (λατ. -ullus), π.χ. αρχοντόπουλο.
Στον τομέα του Λεξιλογίου επιβιώνει στη σημερινή ελληνική ένας αρκετά μεγάλος αριθμός
δανείων από τη λατινική, τα οποία μάλιστα έχουν προσαρμοστεί στη μορφολογία της ελληνικής·
τα δάνεια αυτά αφορούν τους εξής τομείς: α) μήνες (Ιανουάριος, Φεβρουάριος κτλ.), β) διοίκηση
και στρατός (πρίγκιπας, καγκελάριος, κάστρο, φουσάτο), γ) αντικείμενα σπιτιού (κούπα, κανάτα,
κουρτίνα, σκάλα, πόρτα), δ) τρόφιμα (μαρούλι, γαρδούμπα, μούστος), ε) αντικείμενα γραφής
(κώδικας, πένα, μεμβράνη).
Παραμένουν επίσης στη σημερινή ελληνική ορισμένες εκφράσεις της λατινικής, οι οποίες έχουν
αποκτήσει ειδική στερεοτυπική σημασία, όπως ad hoc, sine qua non, in medias res, casus belli
κ.ά.
)Ι Δάνεια από την ιταλική και τη βενετσιάνικη
Οι Βενετοί εμφανίζονται στο Βυζάντιο στις αρχές του 13
ου
αι. και κατέχουν ένα μεγάλο μέρος του
μέχρι την τουρκική κατάκτηση, ενώ μέχρι το 17° αι. κατέχουν τα Ιόνια νησιά. Παράλληλα, όλο
αυτό το διάστημα είναι κυρίαρχοι στη Μεσόγειο Θάλασσα. Από τις σχέσεις αυτές η ελληνική

21. γλώσσα δανείστηκε ορισμένα γλωσσικά στοιχεία, από τα οποία επιβιώνουν στη σημερινή
ελληνική λέξεις κυρίως του ναυτικού λεξιλογίου, όπως , ,αρμάδα πόρτο κουβέρτα κ.ά.
Οι σχέσεις των Ελλήνων με τους Ιταλούς χρονολογούνται από το 16° αι., όταν πολλοί Έλληνες
λόγιοι κατέφυγαν στην Ιταλία, η οποία αποτελούσε την εποχή εκείνη το πνευματικό κέντρο της
Αναγέννησης. Οι σχέσεις αυτές συνεχίστηκαν και τον 20ο αι. μέσω της κυριαρχίας των Ιταλών
στα Δωδεκάνησα αλλά και μέσω των πολιτικοοικονομικών και μορφωτικών σχέσεων της Ιταλίας
με την Ελλάδα. Η επίδραση των ιταλικών στα ελληνικά αφορά κυρίως τον τομέα του Λεξιλογίου
και έχει επηρεάσει πάρα πολλούς τομείς της κοινωνικής δραστηριότητας, αλλά κυρίως τους εξής
τομείς: α) τέχνη και μόδα (βάρδος, βιόλα, κομπανία, φούγκα, παντελόνι, φούστα, κονσέρτο,
σόλο), β) ναυσιπλοΐα (κάβος, πουνέντης, αμπάρα, καναβάτσο, μπαρκάρω, κουμαντάρω,
σινιάλο), γ) συγγένεια και επαγγέλματα (κουνιάδος, κουμπάρος, μπαρμπέρης, μαραγκός,
πιλότος, ταπετσιέρης, τορναδόρος), δ) τρόφιμα ( γκαζόζα, μουστάρδα, καραμέλα, κομπόστα,
κρέμα, πάστα, σαλάτα, κουφέτο, περγαμόντο, σαλάμι).
Μεγαλύτερη επίδραση, όπως ήταν φυσικό, από τη βενετσιάνικη και την ιταλική δέχτηκαν τα
διάφορα ιδιώματα των Επτανήσων και των Δωδεκανήσων, καθώς και η κατωϊταλική διάλεκτος.
)ΙΑ Δάνεια από άλλες δυτικές γλώσσες
Τα γλωσσικά δάνεια από άλλες δυτικές γλώσσες είναι περιορισμένα και αφορούν μόνο τον
τομέα του .Λεξιλογίου Έτσι, ανάμεσα στις λέξεις που δανείστηκε η ελληνική γλώσσα από τη
γερμανική είναι , ,το μάρκο η μπίρα το ντίζελ και ,το σνίτσελ από την ισπανική οι λέξεις
, , ,μαλαγάνα καστανιέτες παρέα ταμπάκο και .χούντα
- μ μΣκέψεις Συ περάσ ατα
Η ελληνική γλώσσα δέχτηκε γλωσσικά στοιχεία από γλώσσες της Ανατολής και της Δύσης σε
όλες τις περιόδους της ιστορίας της, διαδικασία η οποία συνεχίζεται και σήμερα. Λόγω όμως της
ανάπτυξης των Μ.Μ.Ε., της δυνατότητας για εύκολη μετακίνηση από χώρα σε χώρα αλλά και
λόγω της διαφαινόμενης κυριαρχίας της αγγλοαμερικανικής σε όλους σχεδόν τους τομείς της
ανθρώπινης δραστηριότητας, η διαδικασία του γλωσσικού δανεισμού παρουσιάζει προφανώς
διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτά που παρουσίαζε ο δανεισμός της ελληνικής γλώσσας
από άλλες γλώσσες παλαιότερα. Ο δανεισμός από την αγγλοαμερικανική απλώνεται
ταυτόχρονα σε όλη την επικράτεια και χρησιμοποιείται ευρύτατα στον προφορικό λόγο-ιδίως των
νέων-αλλά και στο γραπτό λόγο, είναι δραστικότατος σε ορισμένους εξειδικευμένους
επιστημονικούς τομείς (πληροφορική, αεροναυτική, οικονομία, φυσική, χημεία, ιατρική κ.ά.) και
χρησιμοποιείται συχνά και για υφολογικούς λόγους. Παρόλα αυτά δε φαίνεται προς στιγμή να
επηρεάζει τη δομή της νέας ελληνικής, ο δε αριθμός των πραγματικά δίγλωσσων με ισότιμη
γνώση της αγγλοαμερικανικής και της ελληνικής είναι σχετικά μικρός.

22. Γενικά η αγγλοαμερικανική κάνει σήμερα έντονη την παρουσία της στο νεοελληνικό λόγο,
γεγονός που μας επιτρέπει να πούμε ότι το "γλωσσικό κέντρο βάρους" της νέας ελληνικής κλίνει
σήμερα προς τη Δύση, η οποία αντιπροσωπεύεται από την αγγλοαμερικανική.
Ένα σημείο στο οποίο πρέπει επίσης να εστιάσουμε, είναι ότι η ελληνική γλώσσα, όπως είδαμε
προηγουμένως, βρίσκεται εδώ και είκοσι δύο αιώνες σε μια διαδικασία άλλοτε αναγκαστικού και
άλλοτε εθελούσιου δανεισμού. Μετά από μια δραστική επίδραση από μια δυτική γλώσσα, τη
λατινική, που κράτησε από το 2ο αι. π.Χ. έως και τον 6° αι. μ.Χ., πέρασε σε μια εξίσου δραστική
επίδραση από μια ανατολική γλώσσα, την τουρκική, που κράτησε από το 15° έως τις αρχές του
19ου αι. μ.Χ., ενώ τους δύο τελευταίους αιώνες δέχτηκε και δέχεται δραστικές γλωσσικές
επιδράσεις από δύο δυτικές γλώσσες, αρχικά τη γαλλική και στη συνέχεια την αγγλοαμερικανική.
Όλο αυτό το διάστημα των είκοσι δύο αιώνων δέχτηκε μικρότερης έκτασης επιδράσεις και από
άλλες ανατολικές και δυτικές γλώσσες. Όλες αυτές οι επιδράσεις "μπόλιασαν" την ελληνική
γλώσσα κυρίως με λέξεις αλλά δεν άλλαξαν τη φυσιογνωμία της, γιατί μπορεί να κλόνισαν-
άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο-, αλλά δεν επηρέασαν άμεσα τη φωνολογική και
μορφοσυντακτική δομή της ελληνικής γλώσσας. Αντίθετα μάλιστα, πολλά από τα παλαιότερα
γλωσσικά δάνεια αφομοιώθηκαν από την ελληνική γλώσσα με τέτοιο τρόπο, ώστε σε πολλές
περιπτώσεις να μην φαίνεται ότι πρόκειται για δάνεια. Λειτούργησε δηλαδή η ελληνική γλώσσα
ως ένα αποτελεσματικό χωνευτήρι γλωσσικών δανείων από ανατολικές και δυτικές γλώσσες,
ώστε να μην είναι δυνατό σήμερα να διακρίνουμε-αν εξαιρέσει κανείς το σύγχρονο δανεισμό από
την αγγλοαμερικανική-μια δυτικού ή ανατολικού τύπου φυσιογνωμία της νέας ελληνικής
γλώσσας.

23. 4.2. ( )Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ
ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ
Ο όρος ( μ ) μεσωτερικός ση ασιολογικός δανεισ ός ή δάνεια υποκατάσταση, δηλώνει ως
γενική έννοια όλα τα είδη των σημασιολογικών δανείων, την αναπαραγωγή δηλαδή ορισμένων
λεξιλογικών στοιχείων της δότριας γλώσσας με μέσα της γλώσσας υποδοχής. Η δάνεια