Εκπαιδευτικό υλικό, για τη διδασκαλία της 1ης ενότητας των αρχαίων ελληνικών α' γυμνασίου. Η εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας. Από τον Οδηγό Εκπαιδευτικού και τα εκπαιδευτικά περιεχόμενα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, στο πλαίσιο των πιλοτικών προγραμμάτων σπουδών. Τη συγκεκριμένη ενότητα εκπόνησε η Χαρά Κοσεγιάν. Με αλλαγές για τις ανάγκες της τάξης μας, στο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστημίου Κρήτης.

1. Ενότητα 1. Μέρος α. Η εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας.
Από τη γλώσσα του Ομήρου στη σημερινή μας γλώσσα.
Από τα διδακτικά περιεχόμενα του νέου πιλοτικού προγράμματος σπουδών. Οδηγός Εκπαιδευτικού, που εκπόνησε η Χαρά Κοσεγιάν, με αλλαγές
Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστημίου Κρήτης. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα. Τάξη Α’. Διδάσκουσα: Πολυτίμη Παπαδοπούλου
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (1100-700 π.Χ)
1. ΠΟΙΗΣΗ: ΕΠΙΚΗ
Διαβάζουμε το Προοίμιο της Οδύσσειας του Ομήρου (στ. 1-10). (Από τα παλαιότερα
σωζόμενα κείμενα της ΑΕ Γραμματείας):
Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον,
ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη,
ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν·
πολλῶν δ᾿ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ
νόον ἔγνω, πολλὰ δ᾿ ὅ γ᾿ ἐν πόντῳ
πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, ἀρνύμενος
ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
ἀλλ᾿ οὐδ᾿ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός
περ·
αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν
ὄλοντο,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο
νόστιμον ἦμαρ.
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ
καὶ ἡμῖν.
Τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο να
μου ανιστορήσεις, που βρέθηκε
ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά,
αφού της Τροίας πάτησε το κάστρο το
ιερό.
Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε
πολλών ανθρώπων τις βουλές,
κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη
πολλά που τον σημάδεψαν,
σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη
ζωή και των συντρόφων του τον
γυρισμό.
Κι όμως δεν μπόρεσε, που τόσο
επιθυμούσε,
να σώσει τους συντρόφους.
Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ' τα δικά τους
τα μεγάλα σφάλματα, νήπιοι και μωροί,
που πήγαν κι έφαγαν τα βόδια του
υπέρλαμπρου Ήλιου· κι αυτός τους
άρπαξε του γυρισμού τη μέρα.
Από όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτήν
την ιστορία, κόρη του Δία, και πες την
και σ' εμάς.
ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (7ος- 5ος αι. π.Χ.)
2. ΠΟΙΗΣΗ: ΛΥΡΙΚΗ (Ελεγεία. Επίγραμμα)
Διαβάζουμε το Επίγραμμα από τον Σιμωνίδη τον Κείο:
Ὦ ξεῖν᾿, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι
τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι
πειθόμενοι
Ξένε, ανάγγειλε στους
Λακεδαιμονίους ότι εδώ βρισκόμαστε,
έχοντας δώσει πίστη στα δικά τους
λόγια

2. Ενότητα 1. Μέρος α. Η εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας.
Από τη γλώσσα του Ομήρου στη σημερινή μας γλώσσα.
Από τα διδακτικά περιεχόμενα του νέου πιλοτικού προγράμματος σπουδών. Οδηγός Εκπαιδευτικού, που εκπόνησε η Χαρά Κοσεγιάν, με αλλαγές
Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστημίου Κρήτης. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα. Τάξη Α’. Διδάσκουσα: Πολυτίμη Παπαδοπούλου
ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος
αι. π.Χ.)
3. ΠΟΙΗΣΗ: ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ (Θέατρο)
4. ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ (Ιστοριογραφία, Φιλοσοφία, Ρητορεία)
Διαβάζουμε το Προοίμιο της Ιστορίας του Ηροδότου:
Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης
ἀπόδεξις ἥδε, ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ
ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται,
μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ
μὲν Ἕλλησι, τὰ δὲ βαρβάροισι
ἀποδεχθέντα, ἀκλέα γένηται, τά τε
ἄλλα καὶ δι᾽ ἣν αἰτίην ἐπολέμησαν
ἀλλήλοισι.
Του Ηροδότου από την Αλικαρνασσό,
αυτή είναι η έκθεση της ιστορίας του,
ώστε ούτε τα γενόμενα από τους
ανθρώπους με το χρόνο να φθαρούν,
ούτε και τα έργα τα μεγάλα και
αξιοθαύμαστα, που
πραγματοποιήθηκαν άλλα μεν από
Έλληνες και άλλα από βαρβάρους να
μείνουν άδοξα και ( να φανεί) για ποια
αιτία πολέμησαν ο ένας τον άλλον.
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: 4ος
-2ος
αι. π.Χ
Καλλιεργούνται όλες οι μορφές λόγου. Σε καμιά όμως περίπτωση δε φτάνουν στο ύψος
των δημιουργημάτων του 5ου
αι.
Διαβάζουμε απόσπασμα από την κωμωδία του Μενάδρου «Δύσκολος»
Πυρρίας:
ἀπὸ τῆς θύρας ἐντεῦθεν ὡς
πορρωτάτω! ...τοὺς δακτύλους
κατέαξα γὰρ σχεδόν τι
προσπταίων ἅπαντας!
Χαιρέας:
ἐς κόρακας!
Πυρρίας:
Όσο πιο μακριά από την πόρτα
αυτή! …Τα δάκτυλά μου από τα
σκοντάματα κόντεψα να σπάσω!
Χαιρέας:
- Άι στον κόρακα!
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: 2ος
αι. π.Χ-3ος
αι. μ.Χ. (η περίοδος που η Ρώμη εξουσιάζει με
βάση το αυτοκρατορικό σύστημα διακυβέρνησης). Γνωστότεροι εκπρόσωποι ο
Πλούταρχος στην Πεζογραφία και ο Λουκιανός στη β’ Σοφιστική.
Διαβάζουμε απόσπασμα από την «Αληθινή Ιστορία» του Λουκιανού.
Ὁρμηθεὶς γάρ ποτε ἀπὸ Ἡρακλείων
στηλῶν καὶ ἀφεὶς εἰς τὸν ἑσπέριον
Αφού ξεκίνησα, λοιπόν, κάποτε από
τις Ηράκλειες Στήλες και αφέθηκα στο

3. Ενότητα 1. Μέρος α. Η εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας.
Από τη γλώσσα του Ομήρου στη σημερινή μας γλώσσα.
Από τα διδακτικά περιεχόμενα του νέου πιλοτικού προγράμματος σπουδών. Οδηγός Εκπαιδευτικού, που εκπόνησε η Χαρά Κοσεγιάν, με αλλαγές
Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστημίου Κρήτης. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα. Τάξη Α’. Διδάσκουσα: Πολυτίμη Παπαδοπούλου
ὠκεανὸν οὐρίῳ ἀνέμῳ τὸν πλοῦν
ἐποιούμην. αἰτία δέ μοι τῆς ἀποδημίας
καὶ ὑπόθεσις ἡ τῆς διανοίας περιεργία
καὶ πραγμάτων καινῶν ἐπιθυμία καὶ
τὸ βούλεσθαι μαθεῖν τί τὸ τέλος ἐστὶν
τοῦ ὠκεανοῦ καὶ τίνες οἱ πέραν
κατοικοῦντες ἄνθρωποι.
Δυτικό ωκεανό, έπλεα με ούριο άνεμο.
Αιτία και σκοπός της αποδημίας μου
ήταν η περιέργεια του νου μου, η
επιθυμία για καινούργια πράγματα
και επιπλέον το ότι ήθελα να μάθω
ποιο είναι το τέλος του ωκεανού και
ποιοι οι άνθρωποι που κατοικούν πέρα
από αυτόν.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ: (4ος
– 15ος
αι. μ.Χ) Το ελληνικό και το χριστιανικό στοιχείο κυριαρχούν
και καθιερώνουν την ελληνιστική κοινή γλώσσα, η οποία μιλιέται σε ολόκληρο σχεδόν τον
ανατολικό κόσμο.
Διαβάζουμε απόσπασμα από το «κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον»:
ἔστι δὲ ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις ἐπὶ τῇ
προβατικῇ κολυμβήθρα, ἡ
ἐπιλεγομένη Ἑβραϊστὶ Βηθεσδά, πέντε
στοὰς ἔχουσα.
ἐν ταύταις κατέκειτο πλῆθος τῶν
ἀσθενούντων, τυφλῶν, χωλῶν, ξηρῶν,
ἐκδεχομένων τὴν τοῦ ὕδατος κίνησιν.
Υπάρχει στα Ιεροσόλυμα, στην
προβατική πύλη (του τείχους) μια
δεξαμενή νερού, η επονομαζόμενη στα
εβραϊκά Βηθεσδά, που έχει πέντε στοές
(υπόστεγα).
Σε αυτά βρίσκονταν πλήθος από
ασθενείς ανθρώπους, τυφλοί, χωλοί,
άνθρωποι με ακίνητο και σαν ξερό
κάποιο μέλος του σώματός τους, που
περίμεναν την κίνηση του νερού.
1453 μ.Χ. Άλωση της Κωνσταντινούπολης. 400 χρόνια σκλαβιάς.
Ωστόσο, μέσα στο σκοτάδι, ξεπηδά ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός (18ος
αι.) που σκοπό έχει
να μορφώσει το γένος για να ζητήσει τη λευτεριά του. Πρέπει να του μιλήσει σε μια
γλώσσα που καταλαβαίνουν όλοι, αν και υπάρχουν ήδη σ’ αυτήν πολλά λόγια στοιχεία (=
αρχαίοι τύποι) που διατηρούνται στο λόγο όλων των μορφωμένων της εποχής.
Διαβάζουμε απόσπασμα από το Θούριο του Ρήγα Φεραίου:
Σ΄ Ἀνατολὴ καὶ Δύσι, καὶ Νότον καὶ Βοριά,
Γιὰ τὴν Πατρίδα ὅλοι, νάχωμεν μία καρδιά.
Στὴν πίστιν τοῦ καθ΄ ἕνας, ἐλεύθερος νὰ ζῆ,

4. Ενότητα 1. Μέρος α. Η εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας.
Από τη γλώσσα του Ομήρου στη σημερινή μας γλώσσα.
Από τα διδακτικά περιεχόμενα του νέου πιλοτικού προγράμματος σπουδών. Οδηγός Εκπαιδευτικού, που εκπόνησε η Χαρά Κοσεγιάν, με αλλαγές
Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστημίου Κρήτης. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα. Τάξη Α’. Διδάσκουσα: Πολυτίμη Παπαδοπούλου
Στὴν δόξαν τοῦ πολέμου, νὰ τρέξωμεν μαζύ.
Βουλγάροι, κι΄ Ἀρβανῆτες, Ἀρμένοι καὶ Ρωμιοί,
Ἀράπιδες, καὶ ἄσπροι, μὲ μία κοινὴ ὁρμή.
Γιὰ τὴν ἐλευθερίαν, νὰ ζώσωμεν σπαθί,
Πώς εἴμασθ΄ ἀντρειωμένοι, παντοῦ νὰ ξακουσθῇ.
Ὂσ΄ ἀπ΄ τὴν τυραννίαν, πῆγαν στὴ ξενητιά,
Στὸν τόπον του καθ΄ ἕνας, ἂς ἔλθη τώρα πιά.
1830: ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Προέκυψε γλωσσικό ζήτημα: Ποια θα είναι η γλώσσα που θα μιλά το ελεύθερο ελληνικό
κράτος;
1η
άποψη: Τα αρχαία ελληνικά του 5ου
αι. για να αποδείξουμε τη συνέχεια και την
καταγωγή μας από ένδοξους προγόνους.
2η
άποψη: Τη δημοτική, που ξέρει και καταλαβαίνει όλος ο κόσμος.
3η
άποψη: μια γλώσσα που θα έχει στοιχεία και από τις δύο προηγούμενες, μια μεικτή
γλώσσα, τη γλώσσα που ονειρεύτηκε ο Αδαμάντιος Κοραής, την καθαρεύουσα.
Διαβάζουμε ένα παράδειγμα καθαρεύουσας από τον «Λουκή Λάρα» του Δ. Βικέλα:
Ὁ Πύργος μας καὶ οἱ περὶ αὐτὸν κῆποι ἦσαν προικῷον τῆς μητρός μου κτῆμα.
1888: Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΨΥΧΑΡΗΣ ΕΚΔΙΔΕΙ ΤΟ «ΤΑΞΙΔΙ ΜΟΥ» ΓΡΑΜΜΕΝΟ ΣΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ
ΓΛΩΣΣΑ.
Όποιος με διαβάσει θα καταλάβει με τι σκοπό έγραψα Το Ταξίδι μου. Γλώσσα και
πατρίδα είναι το ίδιο. Να πολεμά κανείς για την πατρίδα του ή για την εθνική τη
γλώσσα, ένας είναι ο αγώνας. Πάντα αμύνεται περί πάτρης…
Δική μου γλώσσα δεν έχω και δεν έφτιαξα γλώσσα, γιατί πλάστης δεν είμαι.
Γράφω την κοινή γλώσσα του λαού· όταν η δημοτική μας γλώσσα δεν έχει μια λέξη
που μας χρειάζεται, παίρνω τη λέξη από την αρχαία και προσπαθώ, όσο είναι
δυνατό, να την ταιριάξω με τη γραμματική του λαού. Έτσι έκαμαν όλα τα έθνη του
κόσμου· έτσι θα κάμουμε και μεις…
Δεν είμαι τόσο νέος, δεν είμαι και τόσο παιδί, για να νομίζω που κατόρθωσα μ'
αυτό μου το βιβλίο να λύσω το πρόβλημα που μας βασανίζει όλους. Για να το
λύσουμε, χρειάζουνται ακόμη πολλά· πρέπει πρώτα ο καθένας να πιάσει να μάθει
με τα σωστά του αυτή τη γλώσσα που καταφρονεί χωρίς να την ξέρει, να γίνουνε

5. Ενότητα 1. Μέρος α. Η εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας.
Από τη γλώσσα του Ομήρου στη σημερινή μας γλώσσα.
Από τα διδακτικά περιεχόμενα του νέου πιλοτικού προγράμματος σπουδών. Οδηγός Εκπαιδευτικού, που εκπόνησε η Χαρά Κοσεγιάν, με αλλαγές
Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστημίου Κρήτης. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα. Τάξη Α’. Διδάσκουσα: Πολυτίμη Παπαδοπούλου
γραμματικές, να παραδίδεται η αληθινή μας γλώσσα και όχι μόνο η καθαρεύουσα
στα σκολειά και στο Πανεπιστήμιο. Πρέπει μάλιστα να σπουδάξουμε καλύτερα
την αρχαία, για να καταλάβουμε την ιστορική αξία της δημοτικής, να τη
μελετήσουμε με σέβας και να διούμε που μόνο τη δημοτική είναι δυνατό να
καλλιεργήσουμε και να γράψουμε.