Download luận án tiến sĩ ngành kinh tế học với đề tài: Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất các ngành sản phẩm theo giá so sánh, cho các bạn có thể tham khảo

1. Bé Gi¸o dôc v ® o t¹o
Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
NguyÔn bÝch l©m
Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt
c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh
Chuyªn ng nh: Kinh tÕ häc (Thèng kª)
M· sè: 02.31.03.01
LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc
1. PGS.TS. Bïi Huy Th¶o
2. TS. Bïi §øc TriÖu
H Néi - 2008

2. Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y l c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt
qu¶ nªu trong luËn ¸n l trung thùc v néi dung n y ch−a tõng ®−îc ai c«ng bè
trong bÊt kú mét c«ng tr×nh n o kh¸c
T¸c gi¶ luËn ¸n
NguyÔn BÝch L©m

3. Môc lôc
Trang phô b×a
Lêi cam ®oan
Môc lôc
Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t
Më ®Çu 1
Ch−¬ng 1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt v gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh… 4
1.1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n liªn quan tíi gi¸ trÞ s¶n xuÊt................................................... 4
1.1.1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt.......................................................................................... 4
1.1.2. Kh¸i niÖm h ng hãa v dÞch vô……………………………………………... 12
1.1.3. Kh¸i niÖm l nh thæ kinh tÕ v ®¬n vÞ th−êng tró……………………………. 15
1.1.4. §¬n vÞ thèng kª…………………………………………………………….. 18
1.2. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt v gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh……… 21
1.2.1. Kh¸i niÖm gi¸ trÞ s¶n xuÊt............................................................................... 21
1.2.2. ý nghÜa v nh÷ng h¹n chÕ cña chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt................................... 25
1.2.3. C¸c nguyªn t¾c ¸p dông tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ hiÖn h nh.................... 27
1.2.4. C¸c lo¹i gi¸ dïng ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt........................................................ 30
1.2.5. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh...................................................................... 34
1.2.6. C¸c ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh…………………….. 40
1.2.7. Ph©n ng nh s¶n phÈm dïng trong tÝnh to¸n gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh 47
Ch−¬ng 2 Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh………………………. 53
2.1. N«ng, l©m nghiÖp v thñy s¶n............................................................................ 54
2.2. Khai th¸c má………………………………………………………………….. 57
2.3. C«ng nghiÖp chÕ biÕn…………………………………………………………. 58
2.4. §iÖn, ga, cung cÊp n−íc..................................................................................... 61
2.5. X©y dùng ……………………………………………………………………... 63
2.6. DÞch vô th−¬ng nghiÖp b¸n bu«n v b¸n lÎ, dÞch vô söa ch÷a « t« xe m¸y v
h ng hãa tiªu dïng c¸ nh©n v hé gia ®×nh
66
2.7. DÞch vô kh¸ch s¹n v nh h ng ......................................................................... 69
2.8. DÞch vô vËn t¶i kho b i v th«ng tin liªn l¹c………………………………….. 71
2.9. DÞch vô trung gian t i chÝnh ………………………………………………….. 78
2.10. DÞch vô khi doanh bÊt ®éng s¶n....................................................................... 86
2.11. DÞch vô cho thuª m¸y mãc thiÕt bÞ kh«ng cã ng−êi ®iÒu khiÓn, ®å dïng c¸ nh©n
v hé gia ®×nh
89
2.12. DÞch vô nghiªn cøu v triÓn khai……………………………………………. 91

4. 2.13. DÞch vô kinh doanh kh¸c…………………………………………………….. 93
2.14. DÞch vô qu¶n lý nh n−íc, an ninh quèc phßng v b¶o ®¶m x héi b¾t buéc 97
2.15. DÞch vô gi¸o dôc v ® o t¹o............................................................................. 99
2.16. DÞch vô y tÕ v cøu trî x héi……………………………………………….. 102
2.17. DÞch vô v¨n hãa, thÓ thao, vui ch¬i gi¶i trÝ …………………………………. 107
2.18. DÞch vô cña c¸c ®o n thÓ v hiÖp héi ……………………………………….. 109
2.19. DÞch vô l m thuª c«ng viÖc gia ®×nh………………………………………… 110
B¶ng tæng hîp ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ng nh SP theo gi¸ so s¸nh 111
Ch−¬ng 3 Ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ng nh s¶n phÈm theo gi¸
so s¸nh ë ViÖt Nam
121
3.1. Thùc tr¹ng ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh ë ViÖt Nam 121
3.1.1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh
121
3.1.2. C«ng cô dïng ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh 130
3.1.3. Nguån th«ng tin
137
3.1.4. Gi¸ v hÖ thèng ph©n lo¹i ¸p dông ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt 138
3.1.5. Thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt 143
3.1.6. −u ®iÓm v tån t¹i cña ph−¬ng ph¸p tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh cña ViÖt Nam 144
3.2. Ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh, c«ng cô v nguån th«ng tin tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c
ng nh s¶n phÈm
148
3.2.1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh 148
3.2.2. C«ng cô tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh 157
3.2.3. Tæ chøc th«ng tin tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt 159
3.3. Mét sè khuyÕn nghÞ vÒ ®iÒu kiÖn v c¸c b−íc ¸p dông kÕt qu¶ nghiªn cøu 160
3.3.1. KhuyÕn nghÞ vÒ ®iÒu kiÖn ¸p dông 160
3.3.2. KhuyÕn nghÞ c¸c b−íc thùc hiÖn 162
3.3.3. KhuyÕn nghÞ vÒ ph©n c«ng thùc hiÖn 162
3.4. VËn dông ph−¬ng ph¸p tÝnh thö nghiÖm 163
3.4.1. Ng nh th−¬ng nghiÖp b¸n bu«n, b¸n lÎ; dÞch vô söa ch÷a « t« xe m¸y, h ng
hãa tiªu dïng c¸ nh©n v hé gia ®×nh
164
3.4.2. DÞch vô trung gian t i chÝnh 169
KÕt luËn v kiÕn nghÞ 176
Danh môc c¸c c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ 181
T i liÖu tham kh¶o 183
Phô lôc 1: CÊu tróc v −u ®iÓm cña b¶ng nguån v sö dông 186
Phô lôc 2: Thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm trong biªn so¹n chØ sè gi¸ s¶n xuÊt 191

5. Danh môc s¬ ®å vµ c¸c b¶ng trong luËn ¸n
STT Tªn b¶ng, s¬ ®å Trang
S¬ ®å 1.1 Mèi liªn hÖ gi÷a ba lo¹i gi¸ 32
B¶ng 2.1 B¶ng tæng hîp ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ng nh
s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh
111
B¶ng 3.1 Doanh sè h ng b¸n ra v trÞ gi¸ vèn h ng b¸n ra cña th−¬ng
nghiÖp ph©n theo nhãm h ng n¨m 2004
165
B¶ng 3.2 ChØ sè gi¸ tiªu dïng theo nhãm h ng n¨m 2004 so víi n¨m
1994
166
B¶ng 3.3 ChØ sè gi¸ cña ng−êi s¶n xuÊt theo nhãm h ng n¨m 2004 so
víi n¨m 1994
167
B¶ng 3.4 B¶ng tÝnh chuyÓn doanh sè h ng b¸n ra n¨m 2004 tõ gi¸ hiÖn
h nh vÒ gi¸ so s¸nh
168
B¶ng 3.5 Sè d− tÝn dông, l i suÊt tÝn dông theo c¸c khu vùc cña hÖ
thèng ng©n h ng n¨m 2004
170
B¶ng phô lôc 1.1 B¶ng nguån v sö dông ®¬n gi¶n 188
B¶ng phô lôc 1.2 B¶ng nguån 189
B¶ng phô lôc 1.3 B¶ng sö dông 190

6. Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
ViÕt t¾t ViÕt ®Çy ®ñ tiÕng ViÖt ViÕt ®Çy ®ñ tiÕng Anh
CPI ChØ sè gi¸ tiªu dïng Consumer price index
FISIM PhÝ dÞch vô ngÇm cña dÞch vô trung
gian t i chÝnh
Financial intermediation services
indirectly measured
GDP Tæng s¶n phÈm trong n−íc Gross domestic product
GO Gi¸ trÞ s¶n xuÊt Gross output
PPI ChØ sè gi¸ cña ng−êi s¶n xuÊt Producer price index
SNA HÖ thèng t i kho¶n quèc gia cña Liªn
hîp quèc
System of national accounts
SUT B¶ng nguån v sö dông Supply and use table
TCTK Tæng côc Thèng kª General Statistics Office
WPI ChØ sè gi¸ b¸n bu«n vËt t− cho s¶n
xuÊt
Wholesale price index

7. 1
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò t i
Tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) l chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp quan träng trong
HÖ thèng t i kho¶n quèc gia (SNA), tæng s¶n phÈm trong n−íc ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña
h ng hãa v dÞch vô cuèi cïng ®−îc t¹o ra cña to n bé nÒn kinh tÕ quèc d©n trong mét
kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, dïng ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ s¶n xuÊt, nghiªn cøu c¬ cÊu v
mèi quan hÖ tû lÖ gi÷a c¸c ng nh kinh tÕ, mèi quan hÖ gi÷a kÕt qu¶ s¶n xuÊt víi phÇn
huy ®éng v o ng©n s¸ch nh n−íc cña to n nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt, GDP theo gi¸ so s¸nh
®−îc dïng ®Ó tÝnh tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ - mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng
ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc v ¶nh h−ëng rÊt m¹nh ®Õn triÓn väng ®Çu
t− më réng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ.
§Ó tÝnh GDP theo gi¸ so s¸nh, c¸c nh thèng kª ph¶i tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO)
v chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh, nãi c¸ch kh¸c GDP theo gi¸ so s¸nh ®−îc tÝnh
gi¸n tiÕp v b»ng chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ s¶n xuÊt v chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh
cña to n bé nÒn kinh tÕ. ChÊt l−îng tÝnh GDP theo gi¸ so s¸nh phô thuéc rÊt nhiÒu v o
ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh. HiÖn nay, ph−¬ng ph¸p tÝnh
gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh cña Tæng côc Thèng kª (TCTK) cßn h¹n chÕ, ch−a
chÝnh x¸c, ch−a cã b i b¶n v hÖ thèng tõ nguyªn t¾c ®Õn ph−¬ng ph¸p tÝnh, nguån
th«ng tin v c¸c c«ng cô dïng ®Ó tÝnh.
Trªn thÕ giíi, c¸c n−íc cã nÒn thèng kª ph¸t triÓn th−êng ¸p dông ph−¬ng ph¸p
sö dông ®Ó tÝnh chØ tiªu GDP theo gi¸ hiÖn h nh v gi¸ so s¸nh, do ®ã hÇu hÕt nh÷ng
c«ng tr×nh nghiªn cøu v s¸ch h−íng dÉn tÝnh GDP ®Òu tËp trung v o ph−¬ng ph¸p sö
dông, t i liÖu vÒ ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt viÕt ®¬n gi¶n v qu¸ c« ®äng. Cho ®Õn nay,
nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ë trong n−íc thÓ hiÖn qua c¸c ®Ò t i nghiªn cøu khoa häc
cña ng nh Thèng kª v c¸c luËn ¸n tiÕn sÜ chuyªn ng nh thèng kª t¹i tr−êng §¹i häc
Kinh tÕ Quèc d©n H Néi v §¹i häc Kinh tÕ th nh phè Hå ChÝ Minh vÒ lÜnh vùc thèng

8. 2
kª t i kho¶n quèc gia míi chØ ®Ò cËp tíi viÖc ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p thèng kª chØ tiªu
gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng cña mét ng nh theo gi¸ hiÖn h nh cña phã gi¸o s−, tiÕn sÜ Bïi
Huy Th¶o (1987), nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p chuyÓn ®æi tõ chØ tiªu thu nhËp quèc d©n
trong hÖ thèng b¶ng c©n ®èi kinh tÕ quèc d©n (MPS) sang chØ tiªu GDP trong SNA cña
tiÕn sÜ D− Quang Nam §¹i häc Kinh tÕ th nh phè Hå ChÝ Minh (1993), nghiªn cøu
tæng quan vÒ ba ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu tæng s¶n phÈm trong n−íc theo gi¸ hiÖn h nh
cña tiÕn sÜ NguyÔn V¨n ChØnh Tæng côc Thèng kª (1994), nghiªn cøu c¸c chØ tiªu ph©n
tÝch trong hÖ thèng t i kho¶n quèc gia cña tiÕn sÜ NguyÔn ThÞ Hång H , §¹i häc Kinh
tÕ th nh phè Hå ChÝ Minh (2001) v gÇn ®©y cã nghiªn cøu cña tiÕn sÜ TrÇn Ph−íc Tr÷
(2003) vÒ øng dông c¸c m« h×nh ®Ó ph©n tÝch t¨ng tr−ëng tæng s¶n phÈm trong n−íc.
Ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu n o ®Ò cËp tíi ph−¬ng ph¸p tÝnh GDP nãi chung v gi¸
trÞ s¶n xuÊt nãi riªng theo gi¸ so s¸nh.
Víi c¸c lý do trªn, t¸c gi¶ ® chän ®Ò t i: “Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ
s¶n xuÊt c¸c ng nh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh” ®Ó viÕt luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò t i
Trªn c¬ së hÖ thèng hãa v l m râ c¸c kh¸i niÖm cã liªn quan tíi chØ tiªu GO;
nguyªn t¾c v c¸c ph−¬ng ph¸p tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh; ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph−¬ng
ph¸p tÝnh GO c¸c ng nh kinh tÕ ë n−íc ta hiÖn nay. Tõ ®ã luËn ¸n tËp trung ho n thiÖn
ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh GO c¸c ng nh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh.
3. Ph¹m vi nghiªn cøu
Theo môc ®Ých cña ®Ò t i, luËn ¸n tËp trung nghiªn cøu:
- Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn v ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh;
- Nh÷ng tån t¹i trong ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh ë ViÖt Nam
hiÖn nay;
- Ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh tõ chØ sè gi¸.

9. 3
4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nªu trªn, luËn ¸n ® sö dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p
duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng, c¸c ph−¬ng ph¸p
thèng kª truyÒn thèng v hiÖn ®¹i v c¸c phÇn mÒm tin häc øng dông.
5. ý nghÜa khoa häc v thùc tiÔn cña ®Ò t i
- HÖ thèng hãa v l m s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cã liªn quan ®Õn ph−¬ng
ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GO;
- Ph©n tÝch thùc tr¹ng ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO c¸c ng nh kinh tÕ theo gi¸
so s¸nh cña thèng kª ViÖt Nam;
- Ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GO c¸c ng nh s¶n phÈm theo gi¸ so
s¸nh;
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m ¸p dông ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO c¸c
ng nh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh v o thùc tiÔn cña thèng kª ViÖt Nam.
6. KÕt cÊu cña luËn ¸n
Ngo i lêi më ®Çu, kÕt luËn v kiÕn nghÞ, danh môc t i liÖu tham kh¶o, luËn ¸n
gåm ba ch−¬ng:
- Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt v gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸
so s¸nh;
- Ch−¬ng 2: Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh;
- Ch−¬ng 3: Ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ng nh s¶n phÈm
theo gi¸ so s¸nh ë ViÖt Nam.

10. 4
Ch−¬ng 1
Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt
vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh
1.1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n liªn quan tíi gi¸ trÞ s¶n xuÊt
1.1.1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt
Kh¸i niÖm s¶n xuÊt cã vai trß quan träng, quyÕt ®Þnh tíi ph¹m vi tÝnh c¸c chØ
tiªu GO v GDP cña nÒn kinh tÕ. ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c, râ r ng kh¸i niÖm s¶n xuÊt
lu«n ®−îc c¸c nh kinh tÕ vÜ m« quan t©m, l viÖc l m ®Çu tiªn khi nghiªn cøu v ®−a
ra ph−¬ng ph¸p tÝnh GO v GDP. Víi ý nghÜa ®ã, t¸c gi¶ tËp trung tr×nh b y v luËn
gi¶i kh¸i niÖm s¶n xuÊt ®Ó l m c¬ së x¸c ®Þnh ph¹m vi tÝnh GO trong c¸c phÇn sau cña
luËn ¸n.
Kh¸i niÖm s¶n xuÊt theo nghÜa chung nhÊt ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh con ng−êi c¶i t¹o
thiªn nhiªn nh»m môc ®Ých t¹o ra ®iÒu kiÖn vËt chÊt cÇn thiÕt cho sù sinh tån cña m×nh.
Nh− vËy, s¶n xuÊt l ho¹t ®éng tù nhiªn vÜnh h»ng cho cuéc sèng cña con ng−êi v
trong thùc tÕ bao giê còng tån t¹i mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh phï hîp víi tõng
giai ®o¹n lÞch sö. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x héi, kh¸i niÖm s¶n xuÊt
thay ®æi theo thêi gian v c¸c nh kinh tÕ ® ®−a ra nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ s¶n
xuÊt. V o thÕ kû thø XVIII, c¸c nh kinh tÕ Ph¸p theo tr−êng ph¸i Träng n«ng m ®¹i
diÖn l Quesnay - ng−êi ®Çu tiªn ®−a ra kh¸i niÖm s¶n xuÊt, cho r»ng: “S¶n xuÊt tr−íc
hÕt ph¶i s¸ng t¹o ra s¶n phÈm v ph¶i mang l¹i thu nhËp rßng”. Theo tr−êng ph¸i n y,
chØ cã ho¹t ®éng n«ng nghiÖp míi l ho¹t ®éng s¶n xuÊt v× chØ cã ruéng ®Êt míi cã thÓ
®em l¹i thu nhËp rßng. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña tr−êng ph¸i Träng n«ng l ch−a ®Çy ®ñ
khi hä qu¸ ®Ò cao vÞ trÝ cña n«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ, kh¸i niÖm n y phï hîp víi
giai ®o¹n ®Çu trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x héi, ®ã l thêi kú c«ng x nguyªn thñy,
chiÕm h÷u n« lÖ v thêi kú ®Çu cña x héi phong kiÕn.

11. 5
Adam Smith (1723 - 1790) trong t¸c phÈm: “Cña c¶i Quèc gia” xuÊt b¶n n¨m
1784 ® phª ph¸n kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña tr−êng ph¸i Träng n«ng, «ng cho r»ng: “C«ng
nghiÖp chÕ biÕn còng l ng nh s¶n xuÊt v ho¹t ®éng chÕ biÕn thuéc kh¸i niÖm s¶n
xuÊt”, tuy vËy Adam Smith kh«ng thõa nhËn c¸c ho¹t ®éng dÞch vô v kh¸i niÖm s¶n
xuÊt cña Adam Smith ®−îc dïng trong thèng kª v kinh tÕ vÜ m« cña nÒn kinh tÕ kÕ
ho¹ch tËp trung tån t¹i suèt thËp kû 40 cho tíi ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX.
C¸c nh kinh tÕ häc Macxit cho r»ng: “Muèn s¶n xuÊt th× con ng−êi ph¶i kÕt
hîp th nh quan hÖ s¶n xuÊt”. S¶n xuÊt g¾n bã mét c¸ch h÷u c¬ víi ph©n phèi, trao ®æi
v tiªu dïng s¶n phÈm ® s¶n xuÊt ra. S¶n xuÊt v tiªu dïng l hai giai ®o¹n kh¸c nhau
cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nh−ng g¾n víi nhau trong ®êi sèng x héi. S¶n xuÊt g¾n víi tiªu
dïng th«ng qua ho¹t ®éng ph©n phèi s¶n phÈm. Víi quan niÖm nh− vËy, kh¸i niÖm s¶n
xuÊt cña c¸c nh kinh tÕ häc Macxit chØ bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng t¹o ra cña c¶i vËt
chÊt v ho¹t ®éng ph©n phèi l−u th«ng ®Ó ®−a s¶n phÈm vËt chÊt tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn n¬i
tiªu dïng v ®−îc thÓ hiÖn râ qua ph©n lo¹i c¸c ng nh kinh tÕ quèc d©n víi viÖc ph©n
®Þnh ranh giíi gi÷a lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt v lÜnh vùc kh«ng s¶n xuÊt vËt chÊt. C¸c
ng nh s¶n xuÊt vËt chÊt bao gåm: c«ng nghiÖp, x©y dùng, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, vËn
t¶i h ng hãa, b−u ®iÖn phôc vô c¸c ng nh s¶n xuÊt vËt chÊt, cung øng vËt t− kü thuËt
thu mua n«ng s¶n, th−¬ng nghiÖp v ¨n uèng c«ng céng v c¸c ng nh s¶n xuÊt vËt chÊt
kh¸c. LÜnh vùc kh«ng s¶n xuÊt vËt chÊt bao gåm c¸c ng nh dÞch vô nh−: gi¸o dôc, y tÕ,
thÓ thao, t i chÝnh, tÝn dông v b¶o hiÓm, nghiªn cøu khoa häc, v.v. Theo t¸c gi¶, kh¸i
niÖm s¶n xuÊt cña c¸c nh kinh tÕ häc Macxit cã mét sè h¹n chÕ:
- § bá qua tån t¹i thùc tÕ kh¸ch quan cña c¸c ng nh dÞch vô trong nÒn kinh tÕ;
- C¸ch ph©n biÖt gi÷a vËn t¶i h ng hãa v vËn t¶i h nh kh¸ch l kh«ng thèng
nhÊt vÒ t− duy kinh tÕ. VËn t¶i h ng hãa ®−îc tÝnh trong kh¸i niÖm s¶n xuÊt vËt chÊt víi
lËp luËn ®ã l ho¹t ®éng vËn chuyÓn h ng hãa tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn n¬i tiªu dïng ®Ó kÕt
thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt. §Ó tiªu dïng h ng hãa vËt chÊt, kh«ng nhÊt
thiÕt chØ vËn chuyÓn h ng hãa ®Õn n¬i tiªu dïng míi kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vËn

12. 6
chuyÓn h nh kh¸ch tíi n¬i kh¸c ®Ó tiªu dïng h ng hãa còng kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
T−¬ng tù nh− vËy ®èi víi c¸ch ph©n biÖt gi÷a ho¹t ®éng b−u ®iÖn phôc vô s¶n xuÊt v
b−u ®iÖn phôc vô ®êi sèng còng ch−a hîp lý;
- § bá qua vai trß cña c¸c ng nh dÞch vô trong nÒn kinh tÕ, hiÖn nay ®ãng gãp
cña c¸c ng nh dÞch vô cã xu h−íng ng y c ng t¨ng trong GDP, c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ
ph¸t triÓn, c¸c ng nh dÞch vô chiÕm mét tû träng rÊt cao trong tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt v
GDP;
- Kh«ng ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh quèc tÕ gi÷a c¸c quèc gia.
§Çu thËp kû 50 cña thÕ kû XX, c¬ quan Thèng kª Liªn hîp quèc ® x©y dùng
HÖ thèng t i kho¶n quèc gia nh»m m« t¶, ph©n tÝch c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ c¬ b¶n tõ s¶n
xuÊt, tiªu dïng ®Õn tÝch lòy cña c¶i cña nÒn kinh tÕ v ®¸p øng cho nhu cÇu so s¸nh
quèc tÕ. Trong SNA, c¸c nh kinh tÕ vÜ m« ® ®−a ra kh¸i niÖm s¶n xuÊt ®−îc dïng l m
c¬ së ®Ó ¸p dông thèng nhÊt trong thèng kª kinh tÕ cña c¸c n−íc. Tuy vËy, trong qu¸
tr×nh ¸p dông cã nh÷ng quan ®iÓm v c¸ch hiÓu kh«ng thèng nhÊt vÒ kh¸i niÖm n y.
S¶n xuÊt theo nghÜa réng ®−îc hiÓu l “Ho¹t ®éng do c¸c ®¬n vÞ thÓ chÕ trong
nÒn kinh tÕ thùc hiÖn qua viÖc sö dông c¸c chi phÝ vÒ lao ®éng, t i s¶n, h ng hãa v
dÞch vô ®Ó t¹o ra h ng hãa v dÞch vô míi”. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn, kh«ng liªn
quan trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp víi con ng−êi kh«ng ph¶i l ho¹t ®éng s¶n xuÊt. NÕu chØ
nh×n v o kÕt qu¶ cuèi cïng cña hiÖn t−îng sÏ kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc kÕt qu¶ ®ã do qu¸
tr×nh s¶n xuÊt mang l¹i hay kh«ng, ch¼ng h¹n ph¸t triÓn cña rõng tù nhiªn kh«ng ph¶i
l s¶n xuÊt, trong khi ®ã trång v ch¨m sãc rõng trång l ho¹t ®éng s¶n xuÊt.
§èi víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô, c¸c nh kinh tÕ
dÔ x¸c ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng n o t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt thuéc v o kh¸i niÖm s¶n
xuÊt, trong khi ®ã kh«ng dÔ ph©n biÖt ho¹t ®éng s¶n xuÊt dÞch vô víi c¸c ho¹t ®éng
kh¸c cã vai trß quan träng, cã Ých ®èi víi con ng−êi nh−ng l¹i kh«ng thuéc v o kh¸i
niÖm s¶n xuÊt. Nh÷ng ho¹t ®éng thuéc vÒ c¸ nh©n m ng−êi kh¸c kh«ng thÓ l m thay
®−îc nh−: ¨n, uèng, ngñ, rÌn luyÖn th©n thÓ, v.v, ®Òu kh«ng thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt.

13. 7
§Ó ®¸nh gi¸ ®óng, ®Çy ®ñ kÕt qu¶ cña tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong nÒn
kinh tÕ, ®ång thêi ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi trong thùc tiÔn v kh¶ n¨ng so s¸nh quèc tÕ,
SNA ® cô thÓ hãa kh¸i niÖm s¶n xuÊt víi ph¹m vi hÑp h¬n kh¸i niÖm s¶n xuÊt theo
nghÜa réng ® nªu ë trªn. Thèng kª t i kho¶n quèc gia cña Liªn hîp quèc ® ®−a ra
kh¸i niÖm s¶n xuÊt nh− sau:
S¶n xuÊt l qu¸ tr×nh sö dông lao ®éng v m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c ®¬n vÞ
thÓ chÕ ®Ó chuyÓn nh÷ng chi phÝ l vËt chÊt v dÞch vô th nh s¶n phÈm l
vËt chÊt v dÞch vô kh¸c. TÊt c¶ h ng hãa v dÞch vô s¶n xuÊt ra ph¶i cã
kh¶ n¨ng b¸n trªn thÞ tr−êng hay Ýt ra còng cã kh¶ n¨ng cung cÊp cho mét
®¬n vÞ thÓ chÕ kh¸c cã thu tiÒn hoÆc kh«ng thu tiÒn [22].
Kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA kh¼ng ®Þnh hai ®iÒu: thø nhÊt, s¶n xuÊt l qu¸ tr×nh
sö dông lao ®éng v m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c ®¬n vÞ thÓ chÕ ®Ó chuyÓn nh÷ng chi phÝ
l vËt chÊt v dÞch vô th nh s¶n phÈm l vËt chÊt v dÞch vô kh¸c ® phñ nhËn quan
niÖm cña mét sè nh thèng kª cho r»ng mäi ho¹t ®éng cña con ng−êi m t¹o ra thu
nhËp th× ®ã l s¶n xuÊt. S¶n xuÊt t¹o ra thu nhËp nh−ng kh«ng ph¶i mäi ho¹t ®éng t¹o
ra thu nhËp l s¶n xuÊt. Mét c¸ nh©n hay mét ®¬n vÞ göi tiÒn v o ng©n h ng ®Ó h−ëng
l i hay mua cæ phiÕu ®Ó nhËn cæ tøc, h nh ®éng n y t¹o ra thu nhËp nh−ng kh«ng ph¶i
l ho¹t ®éng s¶n xuÊt, l i tiÒn göi ng©n h ng v cæ tøc l thu nhËp do së h÷u t i s¶n
mang l¹i. Thø hai, tÊt c¶ h ng hãa v dÞch vô s¶n xuÊt ra ph¶i cã kh¶ n¨ng b¸n trªn thÞ
tr−êng hay Ýt ra còng cã kh¶ n¨ng cung cÊp cho mét ®¬n vÞ thÓ chÕ kh¸c cã thu tiÒn
hoÆc kh«ng thu tiÒn ® lo¹i c¸c ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v hé gia ®×nh ra
khái kh¸i niÖm s¶n xuÊt. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt kh«ng bao gåm ho¹t ®éng t¹o ra dÞch vô
®Ó tù tiªu dïng trong néi bé hé gia ®×nh nh−: c¸c th nh viªn trong hé gia ®×nh tù nÊu
n−íng chuÈn bÞ b÷a ¨n, d¹y con c¸i häc tËp, quÐt dän s¾p xÕp nh cöa, v.v. Ph©n lo¹i
theo ho¹t ®éng cña c¸c ®¬n vÞ thÓ chÕ trong nÒn kinh tÕ, kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA
bao gåm:
a. Ho¹t ®éng cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt t¹o ra h ng hãa v dÞch vô víi môc ®Ých
cung cÊp cho c¸c thùc thÓ kh¸c trong nÒn kinh tÕ, bao gåm c¶ ho¹t ®éng t¹o ra h ng

14. 8
hãa v dÞch vô dïng l m chi phÝ trung gian trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v tù s¶n xuÊt h ng
hãa ®−îc gi÷ l¹i ®Ó tÝch lòy cña ®¬n vÞ;
b. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt h ng hãa v dÞch vô cña Nh n−íc;
c. Ho¹t ®éng tù s¶n tù tiªu s¶n phÈm vËt chÊt cña c¸c hé gia ®×nh;
d. Ho¹t ®éng cña tæ chøc kh«ng vÞ lîi phôc vô cho tiªu dïng cuèi cïng cña hé
gia ®×nh;
e. Ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë (nh tù cã tù ë) v dÞch vô gióp viÖc c¸
nh©n v hé gia ®×nh do thuª m−ín lao ®éng bªn ngo i;
f. Ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p nh−ng t¹o ra h ng hãa v dÞch vô hîp ph¸p v ho¹t
®éng hîp ph¸p nh−ng t¹o ra h ng hãa v dÞch vô bÊt hîp ph¸p.
Víi néi h m v liÖt kª cô thÓ c¸c ho¹t ®éng thuéc v kh«ng thuéc kh¸i niÖm s¶n
xuÊt cña SNA, t¸c gi¶ nhËn thÊy ®èi víi khu vùc hé gia ®×nh cïng l ho¹t ®éng tù s¶n tù
tiªu nh−ng c¸c ho¹t ®éng t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt, ng−îc l¹i
c¸c ho¹t ®éng t¹o ra dÞch vô l¹i bÞ lo¹i trõ. Sau ®©y t¸c gi¶ tr×nh b y c¸c lý do thèng kª
Liªn hîp quèc ®−a ra nh÷ng quy ®Þnh n y.
i. §èi víi ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v hé gia ®×nh. Nhãm dÞch vô
n y bao gåm c¸c ho¹t ®éng do th nh viªn cña hé gia ®×nh thùc hiÖn cho tiªu dïng cuèi
cïng cña hé v bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng sau: dän vÖ sinh, trang trÝ, duy tu v söa ch÷a
nhá do chñ së h÷u nh v ng−êi thuª nh thùc hiÖn; lau chïi, söa ch÷a ®å dïng l©u bÒn
v c¸c dông cô kh¸c, gåm c¶ « t« dïng cho môc ®Ých tiªu dïng; chuÈn bÞ v nÊu c¸c
b÷a ¨n; tr«ng nom, phôc vô trÎ em, ng−êi èm, gi c¶ v ng−êi c« ®¬n; ®−a ®ãn c¸c
th nh viªn trong gia ®×nh. SNA quy ®Þnh c¸c ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v
hé gia ®×nh kh«ng thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt v× nh÷ng lý do sau:
- MÆc dï sè ng−êi v thêi gian sö dông ®Ó l m c¸c c«ng viÖc dÞch vô gia ®×nh
chiÕm tû träng kh¸ lín v tiªu dïng nh÷ng dÞch vô n y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, nh−ng

15. 9
môc ®Ých chÝnh cña SNA nh»m phôc vô cho viÖc lËp chÝnh s¸ch v ph©n tÝch kinh tÕ,
kh«ng chØ thuÇn l tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh gi¸ trÞ kinh tÕ;
- Tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v hé gia ®×nh l ho¹t ®éng tù lËp, cã ¶nh h−ëng
rÊt Ýt ®èi víi nÒn kinh tÕ, quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt nh÷ng dÞch vô n y ®i cïng víi quyÕt ®Þnh
tiªu dïng. §iÒu n y kh¸c víi tr−êng hîp tù s¶n tù tiªu s¶n phÈm vËt chÊt cña hé gia
®×nh. Ch¼ng h¹n, trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hé gia ®×nh th−êng kh«ng dù ®Þnh tiªu
dïng to n bé n«ng s¶n hä t¹o ra. NÕu mïa m ng béi thu v sau khi thu ho¹ch xong, hé
gia ®×nh sÏ quyÕt ®Þnh bao nhiªu s¶n l−îng d nh cho tiªu dïng hiÖn t¹i, bao nhiªu dù
tr÷ cho tiªu dïng v s¶n xuÊt trong vô tíi, phÇn s¶n l−îng cßn l¹i dïng ®Ó b¸n hoÆc trao
®æi trªn thÞ tr−êng. Do quen gäi l ho¹t ®éng tù s¶n tù tiªu nh−ng ng−êi s¶n xuÊt kh«ng
thÓ quyÕt ®Þnh bao nhiªu s¶n phÈm d nh cho tiªu dïng t¹i thêi ®iÓm s¶n xuÊt ®ang diÔn
ra. Ch¼ng h¹n, lóc ®Çu hé gia ®×nh dù ®Þnh to n bé s¶n phÈm trång trät thu ®−îc sÏ
d nh cho tiªu dïng, nh−ng khi mïa m ng tèt h¬n so víi dù kiÕn, ng−êi n«ng d©n sÏ b¸n
s¶n phÈm thõa trªn thÞ tr−êng;
- Tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v hé gia ®×nh víi môc ®Ých phôc vô cho tiªu dïng
cña hé, kh«ng b¸n ra ngo i nªn kh«ng cã gi¸ thÞ tr−êng phï hîp ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña
nh÷ng lo¹i dÞch vô n y. V× vËy, rÊt khã x¸c ®Þnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt, thu nhËp v chi tiªu
cña hé gia ®×nh khi biªn so¹n t i kho¶n s¶n xuÊt v c¸c t i kho¶n kh¸c trong SNA;
- Kh«ng thÓ g¸n gi¸ trÞ cña dÞch vô cïng lo¹i trªn thÞ tr−êng cho ho¹t ®éng tù
s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v hé gia ®×nh v× gi¸ trÞ g¸n cho n y cã ý nghÜa kinh tÕ ho n
to n kh¸c víi gi¸ trÞ tiÒn tÖ thùc tÕ nhËn ®−îc nÕu cung cÊp nh÷ng dÞch vô cïng lo¹i
cho bªn ngo i. NÕu g¸n gi¸ trÞ cña ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v hé gia ®×nh
th× còng ph¶i g¸n gi¸ trÞ thu nhËp do ho¹t ®éng n y mang l¹i cho hé v khi ®ã g©y khã
kh¨n cho viÖc thùc hiÖn nghÜa vô nép thuÕ cho Nh n−íc. To n bé thu nhËp do ho¹t
®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v hé gia ®×nh ®−îc tiªu dïng hÕt, ®iÒu n y ho n to n
kh¸c nÕu thu nhËp ®−îc nhËn b»ng tiÒn. Ch¼ng h¹n nÕu th nh viªn cña hé gia ®×nh
®øng tr−íc hai sù lùa chän: l m dÞch vô cho chÝnh hé gia ®×nh cña hä hoÆc l m dÞch vô
®ã cho hé gia ®×nh kh¸c v ®−îc tr¶ thï lao b»ng tiÒn. DÞch vô ®−îc tr¶ thï lao sÏ ®−îc

16. 10
chän v× khi cã thu nhËp b»ng tiÒn, hé gia ®×nh cã nhiÒu sù lùa chän h¬n cho tiªu dïng
cña hé. Do vËy, g¸n gi¸ trÞ cho ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v hé gia ®×nh
kh«ng chØ khã thùc hiÖn m cßn t¹o ra gi¸ trÞ kh«ng ®ång nhÊt víi gi¸ trÞ tiÒn tÖ dïng
cho môc ®Ých lËp chÝnh s¸ch v ph©n tÝch kinh tÕ.
- Hé gia ®×nh th−êng kh«ng ghi chÐp v h¹ch to¸n c¸c dÞch vô n y khi chóng
®−îc t¹o ra v tiªu dïng lu«n cho hé gia ®×nh. Nãi c¸ch kh¸c, kh«ng cã tÝnh kh¶ thi
trong thèng kª nÕu quy ®Þnh ®−a c¸c ho¹t ®éng n y v o kh¸i niÖm s¶n xuÊt.
ii. §èi víi ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë. Thùc tÕ t¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn,
phÇn lín ng−êi d©n ®i thuª nh ®Ó ë, ng−îc l¹i t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ng−êi d©n
cã nh riªng chiÕm ®a sè mÆc dï gi¸ trÞ v trang thiÕt bÞ trong nh kh«ng thÓ so víi c¸c
n−íc ph¸t triÓn. Tû lÖ gi÷a hé gia ®×nh cã nh ®Ó ë v hé gia ®×nh ®i thuª nh kh¸c nhau
gi÷a c¸c n−íc v tû lÖ n y thay ®æi rÊt nhanh trong tõng quèc gia. Ho¹t ®éng cho thuª
nh ®Ó ë thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt, ®−îc tÝnh v o GO v GDP, v× vËy ®Ó ®¶m b¶o tÝnh
so s¸nh quèc tÕ, so s¸nh gi÷a c¸c vïng trong cïng mét quèc gia, ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt
dÞch vô nh ë ®−îc quy ®Þnh thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt.
iii. §èi víi ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt s¶n phÈm vËt chÊt cho tiªu dïng cña hé gia
®×nh. Trong SNA, tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt s¶n phÈm vËt chÊt cña hé gia ®×nh
®Òu thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt mÆc dï t¹i thêi ®iÓm s¶n xuÊt hé gia ®×nh ch−a cã quyÕt
®Þnh b¸n hoÆc b¸n víi sè l−îng bao nhiªu s¶n phÈm cña hä trªn thÞ tr−êng. RÊt khã liÖt
kª ®Çy ®ñ v to n diÖn nh÷ng ho¹t ®éng cña hé gia ®×nh thuéc v o kh¸i niÖm s¶n xuÊt.
Tuy vËy, trong SNA quy ®Þnh khi l−îng s¶n phÈm do hé gia ®×nh t¹o ra chiÕm tû lÖ kh¸
quan träng trong tæng cung cña lo¹i s¶n phÈm ®ã trong nÒn kinh tÕ th× ph¶i h¹ch to¸n
v tÝnh v o gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ng nh t−¬ng øng.
iv. Ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p. Trong thùc tÕ mÆc dï rÊt khã thu thËp ®−îc th«ng
tin cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt bÊt hîp ph¸p nh−ng kh¸i niÖm s¶n xuÊt trong SNA vÉn bao
gåm c¸c ho¹t ®éng n y v× chóng lu«n tån t¹i kh¸ch quan trong nÒn kinh tÕ, vÉn t¹o ra
h ng hãa, dÞch vô v thu nhËp. NÕu kh«ng bao gåm ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p trong kh¸i
niÖm s¶n xuÊt, khi ®ã ph¹m vi tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, tæng s¶n phÈm trong n−íc

17. 11
sÏ bÞ thiÕu v dÉn tíi chªnh lÖch gi÷a bªn nguån v bªn sö dông h ng hãa v dÞch vô
cña nÒn kinh tÕ. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt bÊt hîp ph¸p ®−îc chia th nh hai lo¹i: ho¹t ®éng
s¶n xuÊt hîp ph¸p nh−ng s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô t¹o ra l bÊt hîp ph¸p v× luËt
ph¸p cÊm, ch¼ng h¹n nh−: ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty cã t− c¸ch ph¸p nh©n thùc hiÖn
ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu h ng hãa v dÞch vô bÞ cÊm trong danh môc xuÊt, nhËp khÈu
cña Nh n−íc; ho¹t ®éng s¶n xuÊt hîp ph¸p nh−ng do nh÷ng ng−êi bÊt hîp ph¸p thùc
hiÖn, nh− c¸c thÇy thuèc ch−a cã giÊy phÐp h nh nghÒ thùc hiÖn kh¸m ch÷a bÖnh cho
ng−êi d©n.
Theo SNA, ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt nh−ng TCTK quy
®Þnh kh«ng tÝnh gi¸ trÞ cña c¸c ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p n y trong GO v GDP: “Kh¸i
niÖm s¶n xuÊt ¸p dông trong thèng kª t i kho¶n quèc gia cña ViÖt Nam phï hîp víi
ph¹m trï s¶n xuÊt cña thèng kª t i kho¶n quèc gia 1993 cña Liªn hîp quèc nh−ng cã
mét ®iÓm kh¸c l kh«ng bao gåm c¸c ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p bÞ cÊm trong HiÕn ph¸p
v c¸c bé luËt hiÖn h nh nh−: bu«n lËu ma tóy, ho¹t ®éng m¹i d©m, ho¹t ®éng mª tÝn dÞ
®oan” [8, môc 3.5 tr 58]. TCTK ®−a ra quy ®Þnh n y v× hiÖn nay kh«ng thu thËp sè liÖu
ph¶n ¸nh kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p.
Qua ph¶n ¸nh néi dung kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA, t¸c gi¶ cña luËn ¸n cã mét
sè quan ®iÓm sau:
- NhÊt trÝ víi luËn gi¶i lý do kh«ng bao gåm ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸
nh©n v hé gia ®×nh trong kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA;
- Quy ®Þnh ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt l
kh«ng tháa ®¸ng. VÒ b¶n chÊt ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë còng gièng nh− ho¹t
®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v hé gia ®×nh. C¸c luËn gi¶i ®Ó lo¹i trõ ho¹t ®éng tù
s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n v hé gia ®×nh khái kh¸i niÖm s¶n xuÊt còng ®óng víi tr−êng
hîp cña ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë. D−êng nh− thèng kª Liªn hîp quèc quy
®Þnh ®iÒu n y chñ yÕu ®Ó ®¸p øng yªu cÇu so s¸nh quèc tÕ gi÷a c¸c quèc gia. T¸c gi¶
®Ò nghÞ kh«ng nªn ®−a ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë v o kh¸i niÖm s¶n xuÊt.

18. 12
Víi nh÷ng luËn gi¶i vÒ néi dung kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA, t¸c gi¶ ®Ò xuÊt
kh¸i niÖm s¶n xuÊt nh− sau: S¶n xuÊt l qu¸ tr×nh con ng−êi chñ ®éng sö dông kh¶
n¨ng lao ®éng, tri thøc, m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó chuyÓn nh÷ng chi phÝ vËt chÊt v dÞch vô
th nh s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô míi. S¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô s¶n xuÊt ra ph¶i
cã kh¶ n¨ng b¸n, trao ®æi trªn thÞ tr−êng hoÆc cung cÊp cho c¸c thùc thÓ ®Ó tháa m n
c¸c nhu cÇu kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ, s¶n xuÊt l ho¹t ®éng vÜnh h»ng, bao gåm c¶
nh÷ng ho¹t ®éng tån t¹i kh¸ch quan trong cuéc sèng cho dï chóng cã ®−îc ph¸p luËt
thõa nhËn hay kh«ng.
1.1.2. Kh¸i niÖm h ng hãa v dÞch vô
S¶n xuÊt cña c¸c ®¬n vÞ trong nÒn kinh tÕ t¹o ra h ng hãa v dÞch vô víi néi
dung, thêi ®iÓm v lo¹i gi¸ c¶ kh¸c nhau ®−îc ¸p dông khi tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt, v× vËy
trong phÇn n y, t¸c gi¶ tr×nh b y ®Þnh nghÜa cña h ng hãa v dÞch vô trong SNA, nªu
mét sè ®Æc tr−ng v néi dung cña tõng nhãm h ng hãa v dÞch vô, l m c¬ së nghiªn cøu
ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO trong c¸c phÇn sau.
Môc ®Ých cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt t¹o ra h ng hãa v dÞch vô nh»m thu lîi nhuËn
tèi ®a qua viÖc b¸n hay trao ®æi s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng, phôc vô cho nhu cÇu tiªu
dïng cuèi cïng hay tù tÝch lòy t i s¶n cho ®¬n vÞ, hoÆc cho tiªu dïng chung cña to n x
héi. Phï hîp víi môc ®Ých t¹o ra s¶n phÈm cña ®¬n vÞ s¶n xuÊt, c¸c nh thèng kª ®
gép h ng hãa v dÞch vô v o ba nhãm chÝnh: (i) H ng hãa v dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng;
(ii) H ng hãa v dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng v tÝch lòy; (iii) H ng hãa
v dÞch vô phi thÞ tr−êng. H ng hãa v dÞch vô cã nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n sau:
• H ng hãa l s¶n phÈm vËt chÊt ®−îc t¹o ra ®Ó tháa m n nhu cÇu cña ng−êi sö
dông. Mçi lo¹i h ng hãa ®Òu thuéc së h÷u cña mét thùc thÓ trong x héi, nãi c¸ch
kh¸c, ng−êi ta ® x¸c lËp quyÒn së h÷u ®èi víi h ng hãa v cã thÓ chuyÓn nh−îng
quyÒn së h÷u n y gi÷a c¸c ®¬n vÞ trong nÒn kinh tÕ. Nhu cÇu ®èi víi h ng hãa xuÊt ph¸t
tõ c¸c hé gia ®×nh dïng cho tiªu dïng cuèi cïng; tõ khu vùc s¶n xuÊt dïng l m chi phÝ
trung gian ®Ó t¹o ra s¶n phÈm míi hoÆc dïng ®Ó t¨ng tÝch lòy t i s¶n; tõ khu vùc nh

19. 13
n−íc dïng trong ho¹t ®éng qu¶n lý v ®iÒu h nh ®Êt n−íc v tõ khu vùc n−íc ngo i thÓ
hiÖn qua nhu cÇu nhËp khÈu h ng hãa.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v l−u th«ng h ng hãa diÔn ra ho n to n riªng biÖt. Cã lo¹i
h ng hãa ®−îc mua, b¸n nhiÒu lÇn; cã lo¹i l¹i kh«ng ®−a ra l−u th«ng hoÆc trao ®æi trªn
thÞ tr−êng. Sù t¸ch biÖt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v l−u th«ng l ®Æc tr−ng quan träng cña
h ng hãa v ®Æc tr−ng n y kh«ng cã ®èi víi dÞch vô.
• DÞch vô l s¶n phÈm t¹o ra bëi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh−ng kh«ng tån t¹i nh− mét
thùc thÓ riªng biÖt trong nÒn kinh tÕ m qua ®ã ng−êi ta cã thÓ x¸c lËp quyÒn së h÷u
®èi víi nã, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v sö dông dÞch vô diÔn ra ®ång thêi, kÕt thóc qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt còng l thêi ®iÓm kÕt thóc ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô cho ®èi t−îng tiªu dïng
v do vËy kh«ng cã tån kho ®èi víi dÞch vô. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt dÞch vô cung cÊp cho
ng−êi tiªu dïng v t¸c ®éng tíi ng−êi tiªu dïng d−íi c¸c d¹ng sau:
- Thay ®æi ®iÒu kiÖn vÒ h ng hãa cña ng−êi tiªu dïng: c¸c nh s¶n xuÊt dÞch vô
t¸c ®éng trùc tiÕp v o h ng hãa cña ng−êi tiªu dïng th«ng qua viÖc vËn chuyÓn, lau
chïi, söa ch÷a, v.v;
- Thay ®æi ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña con ng−êi: c¸c nh s¶n xuÊt dÞch vô cã thÓ vËn
chuyÓn h nh kh¸ch, cung cÊp chç ë, dÞch vô y tÕ, v.v;
- Thay ®æi ®iÒu kiÖn tinh thÇn cña con ng−êi: c¸c nh s¶n xuÊt cung cÊp dÞch vô
gi¸o dôc, vui ch¬i gi¶i trÝ, cung cÊp th«ng tin, t− vÊn v c¸c dÞch vô t−¬ng tù kh¸c;
- Thay ®æi ho n c¶nh kinh tÕ cña c¸c ®¬n vÞ trong nÒn kinh tÕ: c¸c nh s¶n xuÊt
cung cÊp dÞch vô vÒ b¶o hiÓm, dÞch vô trung gian t i chÝnh, b¶o vÖ, b¶o l nh, v.v.
Môc ®Ých s¶n xuÊt cña ba nhãm: h ng hãa v dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng; h ng
hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng v tÝch lòy; h ng hãa v dÞch vô phi thÞ tr−êng
ho n to n kh¸c nhau, nªn néi dung tÝnh v o gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña mçi nhãm kh«ng gièng
nhau. Cô thÓ nh− sau:

20. 14
a. H ng hãa v dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng l nh÷ng s¶n phÈm ®−îc b¸n, trao ®æi,
dù ®Þnh b¸n hoÆc trao ®æi trªn thÞ tr−êng víi gi¸ c¶ do thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh, trõ mét sè
ng nh dÞch vô ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh ®Æc biÖt. Nh×n chung gi¸ trÞ cña h ng hãa v
dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng tÝnh v o gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tæng cña c¸c
kho¶n sau:
- Tæng gi¸ trÞ h ng hãa v dÞch vô b¸n ra;
- Tæng gi¸ trÞ h ng hãa v dÞch vô trao ®æi;
- Tæng gi¸ trÞ h ng hãa dïng trong thanh to¸n b»ng hiÖn vËt;
- Tæng gi¸ trÞ chªnh lÖch s¶n phÈm dë dang v th nh phÈm tån kho dù ®Þnh dïng
cho c¸c môc ®Ých trªn.
b. H ng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng v tÝch lòy l nh÷ng s¶n phÈm do
®¬n vÞ s¶n xuÊt nh−ng ®−îc gi÷ l¹i ®Ó tiªu dïng cuèi cïng hoÆc ®Ó tÝch lòy. Trong SNA,
kh¸i niÖm tiªu dïng cuèi cïng kh«ng ¸p dông cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh nh−:
doanh nghiÖp, ng©n h ng, c«ng ty b¶o hiÓm, v.v, nªn h ng hãa tù s¶n xuÊt v tiªu dïng
chØ ¸p dông cho khu vùc hé gia ®×nh. VÝ dô, s¶n phÈm n«ng nghiÖp do hé gia ®×nh s¶n
xuÊt ra v ®Ó tiªu dïng.
H ng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tÝch lòy cã thÓ do c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt thuéc mäi khu
vùc thÓ chÕ trong nÒn kinh tÕ t¹o ra. H ng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tÝch lòy rÊt ®a d¹ng, nh−
c¸c c«ng cô s¶n xuÊt ®Æc thï; nh ë v nh x−ëng do hé gia ®×nh v ®¬n vÞ s¶n xuÊt tù
x©y dùng, v.v.
Gi¸ trÞ cña h ng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng v tÝch lòy tÝnh v o gi¸
trÞ s¶n xuÊt b»ng tæng cña c¸c kho¶n sau:
- Tæng gi¸ trÞ h ng hãa s¶n xuÊt ra bëi hé gia ®×nh v tiªu dïng lu«n bëi hé gia
®×nh ®ã;
- Tæng gi¸ trÞ t i s¶n cè ®Þnh t¹o ra v ®−îc gi÷ l¹i ®¬n vÞ ®Ó dïng v o s¶n xuÊt
trong t−¬ng lai cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt;
- Tæng gi¸ trÞ cña chªnh lÖch s¶n phÈm dë dang v th nh phÈm tån kho dù ®Þnh
sö dông cho tiªu dïng cuèi cïng hoÆc tÝch lòy.

21. DOWNLOAD ĐỂ XEM ĐẦY ĐỦ NỘI DUNG
MÃ TÀI LIỆU: 52742
DOWNLOAD: + Link tải: tailieumau.vn
Hoặc : + ZALO: 0932091562