More Related Content
Similar to Tuux 7 r angi (20)
More from Shagaishuu Xoo (20)
Tuux 7 r angi
- 3. ТҮҮХ 7-Р АНГИ
ЭЭЛЖИТ ХИЧЭЭЛ-1
СЭДЭВ:
Дундад зууны Энэтхэг
АГУУЛГА, МЭДЭЭЛЭЛ
V-VI зууны Энэтхэгт Гуптын эзэнт улс тогтов. Эзэнт улс мөхөхөд Энэтхэг
олон жижиг улс болон хуваагдав. Тус орон Монголын байлдан дагуулал
хүртэл Лалын шашинтны довтолгоонд өртжээ. Гуптын эзэнт улсын үеийг
Энэтхэгийн “Алтан үе” гэдэг. Цагаан Хүннүгийн довтолгооноо Гуптын
эзэнт улсын хааны хүчийг сулруулж, VI зуунд хэд хэдэн жижиг улс болон
задрав. Энэтхэгийг нийгмийн зохион байгуулалт кастын тогтолцоон дээр
суурилсан хэвээр байв. Уг нийгмийн зохион байгуулалт одоогоос 3000
жилийн өмнө үүсчээ. Нэг кастаас нөгөөд дураар орох хориотой байжээ.
- 6. ТҮҮХ 7-Р АНГИ
ЭЭЛЖИТ ХИЧЭЭЛ-2
СЭДЭВ:
Дундад зууны Япон
АГУУЛГА, МЭДЭЭЛЭЛ
Япон хэлэнд 日 本 (албан ѐсоор Ниппон, аман ярианд Нихон гэж
дуудагдана, "Наран үндэст/язгуурт/гарвалт" гэх утгатай) гэж нэрлэгддэг.
Энэхүү нэрийг анх 645 оны 7-р сард Солонгосын хойгт оршин байсан
Гүгурѐо болон Вэкжэ улсын элчид хандсан бичигт "Бурханы сурвалжит
Наран үндэст улсын эзэн хаан" хэмээн хэрэглэгдсэн гэж үздэг VII зуунд
хааны төвлөрсөн хүчтэй засаглал тогтсон Япон төрт ѐс, нийгэм, соѐлын
талаар олон өөрчлөлт гарчээ. "Яѐойн эрин" буюу МЭӨ III зууны үеэс
цагаан будаа тариалан, төмөр ба хүрэл боловсруулж, вааран эдлэл
хийх болжээ. Эдгээр нь Хятад эсвэл Солонгосоос шилжин ирсэн
одоогийн япончуудтай холбоотой гэж үздэг байна.
"Нарагийн эрин" буюу МЭ VIII зууны үед Японы анхны хүчирхэг улс,
одоогийн Нара орчимд төвлөрөн бий болжээ. Энэ үед хамаарах
"Кожики" (Kojiki, 712 он), "Нихон Шоки" (Nihon Shoki, 720 он) зэрэг
судрууд хадгалагдан үлдсэн байдаг
- 7. АГУУЛГА, МЭДЭЭЛЭЛ
Самурай гэдэг нь дундад зуун болон орчин цагийн эхэн үеийн Японы цэргийн язгууртнууд юм. Наран
ургах зүгийн Япон оронд 700 орчим жил оршин тогтносон самурай гэгдэх анги давхарга нь өндөр дэг
жаяг, эр хүний амлалт, ноѐн нуруу, үнэнч туйлбартай зан суртахууны илэрхийлэл болдог байжээ.
Шударга ариун, зүй зохист ясыг ягштал баримтлагч, бодит үнэн, чин үнэнийг л ярьж хэлдэг, нэр
төрөө аминаасаа илүү өндөрт өргөж байх ѐстой, эр зориг, хатуужил тэвчээртэй байх ѐстой самурай
хүнийг өрөвч нинжин сэтгэлтэй, эелдэг бөгөөд урвашгүй үнэнч зан чанартай байх ѐстой гэж үздэг
байв.
ТҮҮХ 7-Р АНГИ
- 9. ТҮҮХ 6-Р АНГИ
ЭЭЛЖИТ ХИЧЭЭЛ-3
СЭДЭВ:
Бидний мэдэх Чингис
хаан
АГУУЛГА, МЭДЭЭЛЭЛ
Чингис хаан ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ (~1162 - 1227) 1206 онд Монгол аймгуудыг нэгтгэж Их
Монгол Улс буюу Монголын эзэнт гүрнийг байгуулсан Монголын хаан байв.
Хиад Боржигин Есүхэйн Тэмүжин (Тэмүүжин ᠲᠡᠮᠦᠵᠢᠨ ч гэж бичдэг) гэдэг
нэртэйгээр Боржигин овогт төрсөн тэрээр түүхэн дэх хамгийн гарамгай
цэргийн удирдагчдын нэг болсон юм.
Их Монгол Улсыг байгуулсны дараа тэрээр амьдралынхаа явцад Ази,
Европын ихэнх нутаг дэвсгэрийг эзэлсэн бөгөөд харин түүний үр хүүхдүүд
үүнийг нь үргэлжлүүлж, тухайн үед соѐл иргэншилт хүн төрөлхтөнд
нээгдээд байсан дэлхийн хуурай газрыг бараг бүхэлд нь эзэлсэн байна
- 10. АГУУЛГА, МЭДЭЭЛЭЛ
Чингис хаан Тангудыг эзлэсний дараа 1227 онд нас баржээ. Түүний оршуулагдсан
газар нь одоо хүртэл олдоогүй болно. Чингисийн үр удам өнөөгийн Хятад,
Солонгос, Кавказ, Төв Азийн орнууд, мөн өнөөгийн Орос, зүүн Европ, Ойрхи
Дорнодын зарим хэсгүүдийг эзэлсэн буюу түшмэг улсуудаа болгосон ажээ.
Монголын нууц товчоонд Чингис хааны язгуур, дээд тэнгэрээс заяат төрсөн
Бөртэчино эхнэр Гoo маралын хамтаар тэнгис далайг гаталж ирээд Онон мөрний эх
Бурхан халдун ууланд нутаглаж, Батцагаан гэдэг нэгэн хөвүүнийг төрүүлжээ хэмээн
дурдсан байдаг. Дараахь үе удмуудыг жагсаавал Тамача, Хоричар мэргэн, Уужим
буурал, Саль-Хачау, Ихнүдэн, Шинсочи, Харчу, Боржигидай мэргэн, Торголжин баян,
Добу мэргэн. Добу мэргэний эхнэр Хорь түмдийн Хорилардай мэргэний охин Алун-
гуа. Добу мэргэн хоѐр хүүтэй болоод нас барсны дараа Алун-гуагаас төрсөн гурван
хөвүүний бага нь болох Бодончар мунхагаас Боржигин овгийнхон үүсэн гарчээ.
ТҮҮХ 7-Р АНГИ
- 11. ДАСГАЛ,
ДААЛГАВАР
ЭХ
СУРВАЛЖ
АГУУЛГА, МЭДЭЭЛЭЛ
ТҮҮХ 7-Р АНГИ
......
Дараах асуултанд хариулаарай
1. Тэмүжиний дээд өвөг хэнээс эхэлж байна вэ?
2. Тэмүжин хэзээ, хаана хэний гэрт төрсөн вэ?
3. Чингис хаан хэдэн онд, хаана нас барсан вэ?
Сурах бичгийн 73,74-р хуудасны дасгал даалгавар хийж ирэх
МНТ, СУРАХ БИЧИГ, http://www.sonin.mn/news/
- 12. ТҮҮХ 6-Р АНГИ
ЭЭЛЖИТ ХИЧЭЭЛ-4
СЭДЭВ:
Тэмүжин Их Монгол
улсыг байгуулсан нь
АГУУЛГА, МЭДЭЭЛЭЛ
XIII зуунд Чингис хаан тархай, бутархай оршиж байсан монголчуудаа нэгтгэн Их
Монгол улсыг байгуулсны гол ач холбогдол нь бүх монголчууд нэгэн төрийн
жолоонд нэгдсэнээр дотооддоо эв нэгдэл батжин хүчирхэгжиж , олон улсад
Монгол улсын нэр хүнд өсч дэлхийн түүхийн тавцанд бие даасан Монгол
улсыг гаргаж ирсэнд оршино. Их Монгол улс нь өмнө зүг Хятадын Цагаан
хэрмээс умар зүг Байгаль нуур, дорно зүг Хянган нуруунаас өрнө зүг Алтайн
нурууны чинад Зайсан нуур хүртлэх газар нутагт оршин байв. Чингис хаан
өмнөх үеийн төр ѐсны уламжлалд тулгуурлан цэрэг-иргэний шинж бүхий олон
шатны зэрэг дэвт, засаг захиргааны тогтолцоог буй болгов. Их Монгол улсын
нутаг дэвсгэрийг баруун, зүүн, төвийн гэсэн гурван их түмэн болгон нийт улсаа
95 мянгатад хуваав. Мянганы систем нь тайван үед аж ахуйгаа хөтлөн алба
гувчуур төлөх, дайн байлдааны үед тодорхой тооны цэрэг гаргах үүрэг бүхий
цэрэг-иргэний нэгж юм. Хаан төрийг үе залгамжлан захирах бөгөөд хааны нэр
заан гэрээсэлсэн хүнийг их хуралдайгаар баталгаажуулж, хаан өргөмжилдөг
байв. Хуралдай нь төрийн дээд шийдвэр гаргах байгууллага байжээ. Их
хуралдайд алтан ургийнхан, төрийн түшээд, гавьяатан сайдууд, бичгийн
мэргэд, өрлөг жанжид оролцоно. Хуралдайгаар хаан өргөмжлөх, харь оронтой
найрамдах дайтах, алба гувчуур, өртөө зам зэрэг төрийн дотоод, гадаад онц
чухал хэргийг хэлэлцэн шийдэж байжээ. Асуудлыг олонхийн саналаар голчлон
шийдэж байснаараа ардчилсан шинжтэй байв.
- 13. АГУУЛГА, МЭДЭЭЛЭЛ
Их монгол улсын төрийн үндсэн гол хууль нь "Их засаг" байсан ба уг хууль нь бидний үед бүрэн
эхээрээ уламжлагдан ирсэнгүй.Их Монгол улсыг байгуулаад Чингис хаан Хорезм зэрэг хөрш
зэргэлдээ улс орнуудад элч илгээж улс төр, эдийн засгийн харилцаа тогтоох санал тавьсан ч тайван
замаар шийдвэрлэх боломжгүй байсан учир байлдан дагуулал хийхэд хүргэжээ. Их Монгол улсын
үед Умард Алтан улс, Хорезмын хаант улс, Дундад Ази, Умард Кавказ, Орос болон Польш, Унгар
зэрэг улс орнуудыг байлдан дагуулав.
ТҮҮХ 7-Р АНГИ
